Istoria-Europei

19

description

Istoria-Europei

Transcript of Istoria-Europei

  • CuprinsDrag cititorule, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5Introducere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Ce vei afla din aceast carte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Casete informaionale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Mulumiri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Mulumiri speciale pentru controlul tiinific . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

    Partea I: Ieirea din Evul Mediu (c. 1300-1600) 13

    Sfritul lumii aa cum o tim 15ntlnire cu Evul Mediu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15Ciuma bubonic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

    Purici i obolani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17n Sicilia mai nti, apoi n ntreaga Europ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Moartea neagr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Dup cium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

    Un rzboi care a durat 116 ani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19Cum a nceput cearta ntre Haltfield i McCoy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19Cavaleria a murit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Scurta victorie a Angliei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21Ioana dArc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

    De la dou regate la dou naiuni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Ochiul nvineit al Bisericii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

    Cruciadele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25Babilonieni n Europa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26Marea Schism a Bisericii Occidentale i micarea de conciliere . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27Cum de-a rbdat Dumnezeu nebunia asta? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

    Cnd ranii sunt nfometai i mpovrai de dri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29Jacqueria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30Rscoala rneasc din 1381 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

    Renaterea civilizaiei 33ntlnire cu Renaterea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

    433

  • De ce n Italia? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34Revigorarea comerului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36Puterea familiilor de bancheri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36Comune, republici i ceti-stat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38Echilibrul puterii politice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

    Ism-ele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39Umanismul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39Laicismul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41Individualismul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

    Ct de mrea este arta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42Schimbri n tehnicile artistice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43Schimbri n statutul artistului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44Galeria numelor de seam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

    Tiparul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45Invenia lui Gutenberg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46Efectele tiparului asupra Europei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

    Mai bine mai trziu dect niciodat: Renaterea nordic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47O renatere cu ceva n plus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47Umanitii cretini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47Arta nordic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

    Vremea unei schimbri n snul Bisericii 51ntlnire cu Reforma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51Tunete i fulgere mpotriva Bisericii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

    John Wycliffe i crtitorii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53Jan Hus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55Probleme cu duiumul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

    Un clugr cu chemare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58nceputurile lui Luther . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58Luther se canonete cu mntuirea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59Tetzel l scoate din fire . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

    Luther fa n fa cu Biserica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61i n-a fost dect nceputul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62Dieta de la Worms i efectele sale nedorite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63Idei protestante n conflict cu dogma catolic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

    Efectele pe scar larg ale ideilor lui Luther . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65ranii l aleg pe Luther . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66Nobilimea l alege pe Luther . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67Luther i statutul femeii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

    Vremea unei alternative la Biseric 69Reforma iese la ramp pe plan internaional . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

    434

  • Instituirea unei noi forme de protestantism . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71Bun venit la Geneva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71Un alt avocat n devenire alege religia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71Teocraia lui Calvin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72TULIP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

    Din Scoia la Geneva i napoi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74Knox i prezbiterianismul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74Cum s-a nscut Biserica Naional a Scoiei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

    Vlstarele Reformei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76Anabaptitii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76Amish i quakerii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

    Telenovela Reformei engleze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79Predarea torei n Anglia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79Eu, Henric al VIII-lea! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80Parlamentul reformat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82Biserica Anglican . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83Protestant, catolic i iari protestant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

    Reforma Catolic i Contrareforma 87nnoire i reform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

    Paie pe foc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89E vremea oare pentru o ajustare? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

    Ce s-a ntmplat la Trento? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90Reconciliere? De neconceput . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91Reformat sau reafirmat? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

    Ordine peste ordine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93Compania lui Isus interzis fetelor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94Ordinul Ursulinelor interzis bieilor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95Viziunile de la vila . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

    Ateptai-v la Inchiziie i la Index . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97Vntoarea de eretici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97Cri care smintesc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

    Partea a II-a: Cine-mparte... (c. 14501750) 101

    Dumnezeu, aurul i gloria 103Europa privete dincolo de orizont . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103Europenii ncep explorrile de peste mri i ri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

    Tehnologie de ultim or . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105Mergem spre est navignd spre vest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

    Ce anume v motiveaz? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107Dumnezeu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107Aurul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108Gloria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

    435

  • Cei care au navigat pe ntinderile albastre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108Columb erou sau impostor? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110Conchistadorii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112Ali exploratori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113E vremea olandezilor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

    Cum a fost creat armada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116O economie nfloritoare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116Cea mai mndr flot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

    Religia noastr e mai bun ca a voastr 119Dinastiile Habsburg i Valois . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119irul rzboaielor religioase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

    Rzboiul celor trei Henric . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123Parisul face toi banii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

    Neastmpratele ri de Jos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125Domnia lui Filip al II-lea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125Revolta rilor de Jos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

    Protestani contra catolici n Anglia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127Maria cea Sngeroas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127Regina Fecioar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128Armada e nvins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

    Cum s gseti vrjitoare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130Schimbri n statutul femeii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131Marea vntoare de vrjitoare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

    nlarea i decderea Sfntului Imperiu Roman 135Sfntul Imperiu Roman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

    Nici sfnt, nici roman i nici imperiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137Biserica i statul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138Cea mai puternic familie din Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

    Rzboiul de Treizeci de Ani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140Defenestrarea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141Faza boemian (1618-1625) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142Faza danez (1625-1630) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143Faza suedez (1630-1635) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143Faza francez (1635-1648) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144

    Perioada postbelic i urmrile rzboiului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145Sfritul unui imperiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146Dezastru la nivelul agriculturii, economiei i populaiei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

    436

  • Eu sunt eful? Absolut! 151Sdirea seminelor absolutismului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

    Henric al IV-lea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152Sully i Richelieu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153Mazarin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155

    Regele Soare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156Un absolutist n devenire . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156Cum s te foloseti de Versailles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157O singur religie n Frana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158Colbert i mercantilismul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158Ludovic pe cmpul de lupt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159Ltat, cest moi! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

    Absolutismul n Anglia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160Regele Iacob . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161Carol I i rzboiul civil din Anglia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162Cromwell i protectoratul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163Restauraia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

    Sfritul absolutismului englez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165Revoluia glorioas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166Limitele impuse coroanei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168

    Monarhii absolui de la Rsrit 169Condiia jalnic a rnimii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169Austria dup rzboi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170

    Mai muli erbi i mai puini protestani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171Habsburgii dup rzboi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171Rzboiul mpotriva lui Ludovic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172Sanciunea Pragmatic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172

    Prusia (cu P!) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173Hohenzollernii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173Unde te ntorci, tot de Frederic dai. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174

    Ascensiunea Rusiei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175Sfritul jugului mongol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176Ave, Cezar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177Era Ivan ntr-adevr groaznic? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

    A moderniza sau a occidentaliza? Aceasta-i ntrebarea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178Petru cel Mare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179Reformarea Rusiei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179Oraul din mlatin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

    Dac nu-i baroc... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181Arta baroc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181Barocul, trambulin a absolutismului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

    437

  • Partea a III-a: Tumultul revoluiilor (c. 1500-1800) 185

    Revolta oamenilor de tiin 187O nou perspectiv asupra lumii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

    Vechea perspectiv asupra lumii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188Ipoteza lui Copernic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189Brahe, Kepler i Galilei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190

    Pe umerii uriailor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192Sir Isaac Newton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192Principia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

    Reacia religiei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193Luther i Calvin sun adunarea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194Biserica se altur corului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194

    n buctria lui Bacon i Descartes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195Sir Francis Bacon i raionamentul inductiv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196Ren Descartes i raionamentul deductiv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197

    Consecinele Revoluiei tiinifice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198Fundamentele metodei tiinifice moderne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198O comunitate tiinific . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199tiina care salveaz viei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200

    Iluminarea publicului, nu a poporului 201Legtura dintre Revoluie i Iluminism . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

    tiina e ic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202S punem n aplicare ce am nvat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202De ce atta scepticism? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203Tabula rasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

    Les philosophes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205Libertatea intelectual n Frana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

    Enciclopedia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208Tolerana: o ateptare ndreptit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

    Alias Voltaire . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209Iluminismul trziu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210

    Baronul dHolbach, un ateu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211David Hume, tot un ateu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211Viziunea diferit a lui Rousseau asupra societii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212

    Oximoronul monarhi luminai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213Frederic cel Mare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214Ecaterina cea Mare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215Maria Tereza i Iosif al II-lea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

    Revoluia Agricol i o Europ aflat n expansiune 219Seminele revoluiei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

    438

  • Deschis i nchis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220Stpnirea pmntului n devlmie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220mprejmuirea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221

    Tehnologie agricol revoluionar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222Azotul salveaz culturile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223Noi tehnici agricole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224

    Oameni, peste tot o mulime de oameni! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225Reacia n lan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225Frnarea creterii demografice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226

    Industria artizanal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226Industria rural sau sistemul muncii la domiciliu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227Protoindustria i textilele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

    Economia atlantic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228Coloniile, o funcie a mercantilismului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229Adam Smith . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230Sclavia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231Comerul triunghiular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233

    Revoluia Francez 235Necazuri pentru britanici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236

    Coloniile se nfurie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236Coloniile i proclam independena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237Coloniile primesc ajutor din Frana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238Francezilor le vine o idee . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238

    Dilema lui Ludovic al XVI-lea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239Mulam, Rege Soare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239Necazuri din pricina taxelor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240

    Adunarea Naional i Revoluia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240Cele trei Stri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241Cum s-a nscut Adunarea Naional . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242Bastilia i teroarea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

    Adunarea Naional preia friele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244Declaraia Drepturilor Omului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244i cu femeile cum rmne? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244Adunarea Naional face cteva schimbri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Rspunsul Europei la revoluie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246

    Tiai-i capul: domnia terorii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246Girondinii i montagnarzii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247Robespierre i domnia terorii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248Reaciunea thermidorian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250Instituirea Directoratului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251

    439

  • Partea IV: Spunei c mai dorii nite revoluii? (c. 1776-1900) 253

    Micul Napoleon i marele Metternich 255Un om scund cu planuri nalte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

    Putiul din Corsica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256Cariera militar a lui Napoleon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257Prim Consul i apoi mprat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258

    Frana napoleonian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258Schimbri n guvern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259Codul civil din 1804 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

    Napoleon nu se mai satur de Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260Coaliiile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260Marele Imperiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261Adevratul Waterloo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261

    Lumea dup Napoleon i echilibrul puterii politice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263Meninerea unui echilibru delicat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264Restauraia dinastiei Bourbonilor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264Congresul de la Viena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265

    Alte ism-e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267Naionalismul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267Liberalismul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269Conservatorismul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270

    Prinul Klemens von Metternich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270ntruchiparea conservatorismului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271Sfnta Alian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272Triasc statu quo-ul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273

    Revoluia Industrial 275Vrei s cumperi ceva, caut mai nti n Marea Britanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275

    De ce Marea Britanie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276Primele fabrici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277Luddiii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279

    Tehnologie de ultima or . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280Noi surse de energie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280Cile ferate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281

    Muncitorii i reforma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282Salarii mai bune n condiii mai grele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282Exploatarea copiilor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283De vin sunt proprietarii fabricilor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284Micarea reformist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284Primele micri muncitoreti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

    440

  • Canalizarea i viaa la ora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285Orae n plin dezvoltare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286Suprapopularea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286Condiii salubre? Ce sunt alea? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287S facem curat la locul de stat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287

    Ce romantic! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288Idealurile romantice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289Literatura romantic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290Arta i muzica romantic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291

    Noile ideologii strnesc curiozitatea 293Socialismul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293

    Socialismul utopic francez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294Primele ncercri utopice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296

    Marx i Manifestul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296Nu e unul dintre Fraii Marx* . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297Proletari din toate rile, unii-v! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298

    Micarea socialist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300Socialitii timpurii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300Socialismul i muncitorii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301

    Noi concepii despre familie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302O clas de mijloc aflat n ascensiune . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302Schimbarea rolului femeii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304Noi atitudini fa de copii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306

    Durerile de cretere ale secolului al XIX-lea 307naintea potopului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3071848: anul revoltelor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308

    Revoluia din Frana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309Revoluia din Austria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310Prusacii nainteaz cereri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311

    Un alt Napoleon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312Cum s fii ales folosind un nume faimos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312Mai nti republic, apoi imperiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313Puin ordine n balamuc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314

    Ctitorirea de naiuni: Italia i Germania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314Unificarea Italiei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315Unificarea Germaniei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316

    Reforma n Rusia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319Aa-zisele mari reforme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320Rusia prinde din urm plutonul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322

    441

  • Ce mai ncurctur de ie! 323O pia mondial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323

    Prpastia se adncete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324Investiiile strine i pieele externe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325Deschiderea Orientului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325Europenii se mprtie pe tot globul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326

    Povara omului alb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327Imperialismul vechi i nou . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328Justificarea imperialismului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329Acapararea de teritorii n Africa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330

    O nclceal de aliane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331Reguli de baz pentru acapararea de teritorii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332Prea multe tratate, aliai i dumani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333

    Prea multe tensiuni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334Capra vecinului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335Butoiul cu pulbere din Balcani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335Naionalismul n insulele Marii Britanii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336O afacere sordid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338

    Partea a V-a: Rzboaie de amploare i Big Bang-uri asurzitoare (Secolul XX) 339

    S-a ntors lumea cu susu-n jos 341Rzboiul care ar fi trebuit s pun capt oricrui rzboi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341

    Cum de s-a ntmplat aa ceva? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342Rzboi pe Frontul de Vest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343Viaa n tranee . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344Rzboiul cuprinde Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345Efortul unui rzboi total . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346

    Revoluia Rus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346Sfritul arilor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347Guvernul provizoriu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349Revoluia bolevic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350Bolevicii nving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351

    S anulm totul! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352Tratatul de la Versailles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353Limitele tratatului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354O Europ obosit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354

    Epoca frmntrilor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355O filozofie scormonitoare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355Noua fizic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356Arta i literatura sparg toate tiparele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357Marea Criz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359

    442

  • Rzboiul mondial: al doilea, mai ru dect primul 361Deriva continentelor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361Dictatorii preiau puterea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362

    Ascensiunea lui Stalin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362Ascensiunea lui Mussolini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365Ascensiunea lui Hitler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366

    Politica de nonintervenie prea o idee bun la vremea respectiv . . . . . . . . . . . 368Anii grei ai perioadei interbelice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369Hitler ncalc unele reguli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370Preul noninterveniei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371

    Rzboiul total . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371Marea Britanie i Frana reacioneaz n sfrit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372Rusia i Statele Unite se implic i ele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374Nouti pe Frontul de Est . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374Capitulare necondiionat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375

    Holocaustul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377A spus-o n Mein Kampf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377Problema evreiasc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378Lagrele de concentrare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378Procesele de la Nrnberg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380

    Epoca Rzboiului Rece 381Naiuni unite sau Naiunile Unite? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382

    Tensiuni anterioare Rzboiului Rece . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383Est contra Vest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384NATO i Pactul de la Varovia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385

    Renscut din cenu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386Dezastrul provocat de rzboi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387Europa de Vest prosper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387CEE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388

    O URSS cu fa uman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389Gata cu Stalin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390Destalinizarea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390Doctrina lui Brejnev . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392Dtente? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393

    E greu s renuni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394Marea Britanie, de la imperiu la Commonwealth . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395Decolonizarea francez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395

    Starea economiei se agraveaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396Prbuirea dolarului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396Embargoul OPEC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397Cu un ochi la URSS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398

    443

  • 444

    La cumpna dintre milenii 401Declinul i prbuirea comunismului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401

    O ultim zvcnire sovietic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402Polonia face valuri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402Reagan i papa se angajeaz mpotriva comunismului . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4031989 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404Germania se rentregete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406Prbuirea URSS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407

    Vremuri grele n Balcani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409Dezmembrarea Iugoslaviei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409Rzboaiele iugoslave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410Epurarea etnic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411

    Uniunea European . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412Actul Unic European i tratatul de la Maastricht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412Apare euro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414

    Cu ct lucrurile se schimb mai mult . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414Reacia la teroare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415Provocri pentru viitor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417Ce trebuie s reinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417

    Anexe 419Evenimente majore din istoria Europei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419

    Resurse online pentru completarea cunotinelor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425

  • Sfritul lumii aa cum o tim

    n acest capitol

    De ce i se spune Ev Mediu Cea mai cumplit molim Rzboiul de 100 de Ani Probleme majore n snul Bisericii Rscoalele rneti

    Termenul Ev Mediu provine din latinescul medium aevum, din care derivcuvntul medieval. Aadar, n principiu, termenii Ev Mediu i medieval suntsinonimi din punct de vedere istoric. Europenii secolului al XV-lea, privind nurm, la perioada cuprins ntre cderea Imperiului Roman i zorii Renaterii, iconsidernd-o intermediar, i-au dat numele de Ev Mediu.

    Pentru europenii Evului Mediu ns, vremurile pe care le triau artau maidegrab ca sfritul lumii. ntre anii 476 d.Hr., cnd Roma a czut n minilebarbarilor, i 1400, cnd n Italia ncepuser s apar primele semne ale Renaterii,Europa a cunoscut timpuri grele. Timp de aproape 400 de ani dup cdereaRomei, fr romani i fr un guvern stabil care s menin ordinea, triburilebarbare i-au fcut de cap n Europa. Condiiile nu erau tocmai ideale pentruprogres n domenii precum tehnologia, tiina sau educaia. De fapt, lucrurilepreau att de sumbre, nct muli istorici moderni au denumit aceste primesecole de dup cderea Romei Evul ntunecat.

    ntlnire cu Evul Mediu

    Aadar, cnd a ieit Europa din bezn? O parte din merit i revine lui Carol celMare, care a creat un guvern central stabil pentru franci, punnd bazele unuiadintre cele mai mari regate barbare. ns lucrurile nu iau sfrit aici pentru el. n

    15

    C a p i t o l u l 1

  • anul 800, devine mprat al Sfntului Imperiu Roman, cimentnd astfel legturadintre stat i biseric, legtur ce se va menine mult timp de acum nainte. Poziiampratului mergea mn n mn cu aceea a papei. n lumea catolic, papareprezenta autoritatea suprem n privina tuturor chestiunilor de ordin spiritual,iar mpratul deinea autoritatea politic suprem.

    O parte din merit i revine, de asemenea, lui William, Ducele Normandiei, maicunoscut sub numele de William Cuceritorul. n 1066, William a reuit s invadezeAnglia, prelund controlul dup victoria hotrtoare n btlia de la Hastings.Dup ce a preluat conducerea Angliei, William a instaurat un nou sistem,feudalismul. El i-a mprit regatul ntre civa nobili. Acetia erau vasalii si ipmnturile pe care le distribuise fiecruia dintre ei purtau numele de feude.Fiecare nobil avea mai apoi responsabilitatea de a furniza soldai pentru armataregelui. Pentru a putea face asta, nobilii i mpreau la rndul lor pmnturilentre vasali n schimbul serviciului militar i al loialitii acestora. i tot aa pncnd toate ntinderile de pmnt din regat ajungeau la dimensiuni uor degestionat, iar armata regal la un numr suficient de oameni. Sistemul feudal vapredomina n aproape ntreaga Europ vreme de secole mergnd chiar pn la900 de ani n unele regiuni.

    Pentru cei care nu pot acceptaeticheta pe care o implic termenul Evntunecat, Evul Mediu poate fi mpritn Evul Mediu timpuriu, cuprinzndsecolele de dup cderea Romei, i EvulMediu trziu, adic secolele imediatpremergtoare Renaterii. Dac viaa nEvul Mediu timpuriu era ntr-adevrplin de incertitudini pentru majoritateaEuropei, cea din Evul Mediu trziu nuera nici ea cu mult mai bun, n ciudaprezenei ctorva guverne stabile. EvulMediu trziu nu a artat niciodat aacum este nfiat n povestirile

    romantice sau n filmele hollywoodiene, i anume cu rani fericii, castelefrumoase, cavaleri curajoi i mndre domnie n realitate, a fost sfiat detulburri politice i religioase, de molime i rzboaie.

    Ciuma bubonic

    Secolul al XIV-lea s-a dovedit a fi unul dintre cele mai nefaste pentru locuitoriiEuropei. Populaia nu fusese nicicnd att de numeroas i nici nu va mai ficteva sute de ani de acum ncolo. Densitatea populaiei a dus la scumpirea

    Partea I Ieirea din Evul Mediu (c. 1300-1600)

    16

    Feudalismul a fost un sistempolitic, economic i social n careproprietarii latifundiari (senioriifeudali) le acordau pmnturi(feude) altor persoane cu unstatut inferior (vasalii), nschimbul loialitii acestora, alserviciului militar i al drilor.

    Mic dicionar de termeni

  • pmnturilor i la o concuren acerbpentru locurile de munc. n plus,tehnicile agricole rudimentare, condiiileclimatice vitrege i recoltele srccioasede la nceputul secolului au avut urmridezastruoase. Deoarece sistemul imu -nitar al oamenilor de rnd era slbit dealimentaia srac, foarte muli cdeauvictim bolilor, oboselii, malnutriiei saufoametei. Aadar, nici c se putea osincronizare mai proast. n octombrie 1347, negustorii din Genova au adus cu ein Italia un pasager clandestin neateptat: ciuma bubonic.

    Purici i obolani

    Ciuma a aprut la roztoare, n special la obolanii negri. n Europa secolului alXIV-lea sistemele sanitare erau, ntr-un cuvnt, inexistente. Strzile oraelor colciaude dejecii. Gunoaiele i resturile nu erau aruncate unde trebuia. Iar acolo undeexistau gunoaie erau i obolani. i unde erau obolani, puricii nu ntrziau s apar.

    obolanii nu puteau transmite boala la oameni, ns puricii da. ntr-o Europ ncare oamenii se splau i purtau haine curate rareori, mprind adesea patul cu altepersoane, puricii fceau parte din viaa de zi cu zi. Dac un purice muca un obolaninfectat i apoi un om, era aproape sigur c acesta din urm va contracta boala. Opersoan infectat putea transmite apoi boala prin tuse, strnut sau atingere.

    n Sicilia mai nti, apoi n ntreaga Europ

    n 1330, China suferea de pe urma ciumei care izbucnise. Din nefericire pentruEuropa, una dintre cele mai profitabile rute comerciale ctre China pentrunegustorii italieni trecea prin regiunea Mrii Negre. Negutorii genovezi care auadus ciuma n Italia, fr mcar s bage de seam, s-au molipsit mai mult dectprobabil n bazinul Mrii Negre, de la comercianii care o aduseser acolo dinChina. Cnd vasele au ajuns n Sicilia, pentru muli dintre cltori nu mai existascpare din ghearele ciumei. Nu a durat mult pn cnd boala s-a rspndit nntreaga Sicilie. Sicilienii i-au gonit pe negustori afar din ora, dar rul fusese dejafcut. n doar cteva zile, boala a cuprins i zonele rurale.

    Pn n august 1348, ciuma cltorise prin Europa i ajunsese n Anglia. Boalase rspndea att de repede, nct atunci cnd un ora i ddea seama c picase

    Capitolul 1 Sfritul lumii aa cum o tim

    17

    Bubonic vine de la cuvntulbubo, care desemneaz noduliilimfatici mari i umflai ce pro -voac dureri mari i suferinevictimelor ciumei.

    Mic dicionar de termeni

  • victim bolii era deja prea trziu. Adeseori, oamenii mergeau ntr-un ora, semolipseau i apoi, fr s tie, duceau boala cu ei n oraul urmtor. n cele dinurm, oraele au nceput s-i priveasc mai atent pe cltorii care veneau, dar nicimcar cetile prevztoare nu au putut mpiedica rspndirea ciumei.

    Moartea neagr

    Europa nu se mai confruntase niciodat cu ceva asemntor ciumei MoarteaNeagr, cum ajunsese s fie cunoscut. Aproximativ dou treimi dintre cei carecontractaser boala au murit. Victimele mureau n dureri nfiortoare, cu petenegre dureroase pe piele i umflturi ale ganglionilor gtului, subsuorilor i zoneiinghinale. Singura veste mbucurtoare era c, n general, suferinele nu duraumult. Boccaccio spusese o dat, vorbind despre cium, c cei atini de MoarteaNeagr luau prnzul cu prietenii i masa de sear n rai cu strbunii.

    Lumea tria ntr-o stare de fric permanent. Medicina nu oferea niciunrspuns. Medicii de pe vremea aceea nu aveau aproape deloc cunotine desprebolile infecioase, aa c nu puteau face prea multe pentru a combate rspndireaciumei, cu att mai puin s trateze victimele. Europa se simea neajutorat.

    Moartea Neagr a lsat n urm milioane de mori. Se estimeaz c n cinci ania disprut o treime din populaia Europei. Cifrele variaz, dar estimrile generalacceptate se ncadreaz ntre 25 i 33 de milioane de mori. Rata mortalitii a fostn general mai sczut n mediul rural, ns multe orae i-au pierdut pn la 50 lasut dintre locuitori. Epidemia s-a potolit dup civa ani, ns ameninareaciumei a persistat secole de-a rndul, pentru c rbufniri ocazionale au continuats afecteze Europa.

    Dup cium

    Nimeni nu pune la ndoial faptul c pierderea attor viei a reprezentat otragedie de proporii epopeice, dar ea a fost urmat i de o raz de lumin. nainteca Moartea Neagr s loveasc Europa, continentul era suprapopulat, iar popu -laia malnutrit i prost pltit. Dup dispariia ciumei i mpuinarea populaiei,s-a nregistrat evident i o scdere a minii de lucru. Asta nsemna c lucrtoriiurmau s se bucure de o cretere a simbriilor i c populaia odinioar subnutritavea acum hran din belug. Ironia sorii face, aadar, ca starea de sntate isituaia economic a europenilor s se mbunteasc dup cium.

    Cu toate acestea, nu puine au fost i consecinele negative. Cum boala fcearavagii, fr putin de control, oamenii simeau nevoia unei explicaii pentru

    Partea I Ieirea din Evul Mediu (c. 1300-1600)

    18

  • aceast tragedie. Muli au susinut c molima reprezenta mnia Domnului, care seabtea asupra unui continent pctos. Biserica i sftuia pe oameni s se roage frpreget pentru mntuire, ns aceasta nu mai venea. Muli i-au pierdut credina nDumnezeu i n puterea Bisericii. Unii dintre cei care nu s-au raliat teoriei mnieidivine au artat cu degetul ctre evrei. Teorii conspiraioniste sugerau c evreii arfi otrvit fntnile n ncercarea de a distruge cretintatea, ceea ce a dus la multeviolene mpotriva evreilor peste tot n Europa. Muli europeni, indiferent decauza atribuit izbucnirii molimei, au ieit din aceast experien cuprini deamrciune i sleii de puteri.

    Un rzboi care a durat 116 ani

    ntre 1337 i 1453, Anglia i Frana s-au angajat ntr-o serie de raiduri, aciunide gheril i btlii propriu-zise, cunoscute sub numele de Rzboiul de 100 de Ani.n realitate confruntrile au durat 116 ani, dar trebuie remarcat faptul c luptele nus-au desfurat nentrerupt de-a lungul ntregii perioade. Au existat i armistiii,ca i momente n care luptele au slbit sau au ncetat de tot, dar aceste perioade depace rareori durau mai mult de civa ani.

    Cum a nceput cearta ntre Hatfield i McCoy*

    Mare trebuie s fi fost nenelegerea pentru ca dou regate s se arunce astfelunul asupra celuilalt vreme de peste o sut de ani. n cazul Rzboiului de 100 deAni, au existat de fapt dou nenelegeri majore, combinate cu reala animozitatedintre francezi i englezi.

    Prima nenelegere se referea la pmnt, mai precis la unele teritorii deinute deenglezi n sud-vestul Franei, unde se gseau din belug bunuri pentru nego. n -tr-un rzboi precedent, minor, ns dezastruos, din secolul al XIV-lea, Anglia ipierduse majoritatea proprietilor i dorea acum cu disperare s-i recuperezepmnturile.

    A doua nenelegere s-a ivit n legtur cu succesiunea la tronul francez. n1328, regele francez Carol al IV-lea, numit i Carol cel Frumos, a murit fr a lsan urma sa un fiu care s moteneasc tronul, aruncnd astfel Frana ntr-o criz.

    Capitolul 1 Sfritul lumii aa cum o tim

    19

    * Cearta dintre Hatfield i McCoy este o expresie proverbial din folclorul american, caresemnific nenelegerea dintre dou pri rivale ce se ursc de moarte. Expresia provine dela o rivalitate real ntre dou familii de coloniti americani, care, ani de-a rndul, a fcutvictime de ambele pri. (n. trad.)