(socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf ·...

88
joni kviciani afxazur-qarTuli integraciis problemebi XX-XXI s.s. (socialur-kulturuli aspeqtebi) gamomcemloba `universali~ Tbilisi 2013

Transcript of (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf ·...

Page 1: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

joni kviciani

afxazur-qarTuli integraciis

problemebi XX-XXI s.s.

(socialur-kulturuli aspeqtebi)

gamomcemloba `universali~ Tbilisi 2013

Page 2: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

2

naSromSi civilizaciuri meTodologiis safuZvel-

ze gaanalizebulia afxazur–qarTuli integraciis prob-

lemebi da konfliqtis gamomwvevi mizezebi XX–XXI ss.

naCvenebia, rom sabWoTa modernizaciulma da am mi-

marTulebiT postsabWouri politikis inerciam saqarTve-

loSi da mis samezobloSi (CrdiloeT kavkasia) CixSi moaq-

cia sabWoTa kavSirSi xelisuflebis mier gatarebuli

erovnuli politika. avtoris azriT saWiroa am ukanaskne-

lis erovnul–kulturuli problematikis sibrtyeSi ga-

dayvana. amasTan dakavSirebiT naSromSi warmodgenili azri

iTxovs, saqarTveloSi socialuri integracia mSvidobi-

anad eguebodes kulturul mravalferovnebas da amis sa-

fuZvelze axdendes axali samoqalaqo sazogadoebis for-

mirebas.

redaqtori dazmir jojua

© j. kviciani, 2013

gamomcemloba `universali~, 2013

Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 19, : 2 22 36 09, 5(99) 17 22 30 E–mail: [email protected] ISBN 978-9941-22-086-9

Page 3: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

3

Sesavali

saqarTvelos demokratiuli aRmSeneblobis

procesSi afxazeTis problemis gadauWreloba emuq-

reba qveynis usafrTxoebas, xels uSlis mis axal

socialur-kulturul integracias. sabWoTa moder-

nizaciis pirobebSi afxazeTis konfliqtTan dakavSi-

rebiT warmodgenili dezintegraciuli faqtorebis

gamomwvevi mizezebis Cveneba, amdenad, warmoadgens

aqtualur amocanas.

situacia ufro metad daZaba ruseTis mier af-

xazeTis damoukidebel saxelmwifod aRiarebam 2008

wlis agvistos saqarTvelo-ruseTis omis Semdeg.

Seqmnili viTareba bevr problemebs uqmnis TviT af-

xazebsa da rusebsac, rogorc qveynebs SigniT, ise

gareTac.

xom ar aris saqarTvelo-ruseTis urTierTobeb-

Si Seqmnili viTareba sabWoTa modernizaciis Sede-

gebiT ganpirobebuli? sabWoTa kavSirSi warmoqmnil-

ma socialur-kulturuli xasiaTis romelma faqto-

rebma gamoiwvia, kerZod, aramarto saqarTvelos, ara-

med TviT ssrks daSlac? xom ar gamxdaran saqarTve-

lo da ruseTi sabWoTa modernizaciuli politikis

msxverplni?

gasulma drom gviCvena, rom qarTul-afxazuri

problemis daregulireba sasicocxlod mniSvnelo-

vania ara marto qarTvelebisa da afxazebisaTvis,

aramed kavkasiis regionis yvela im qveynisaTvis, ro-

melic am problemaSi pirdapir Tu iribad aris Car-

Tuli da, agreTve, saerTaSoriso TanamegobrobisaT-

vis. dRes separatizmi, gansakuTrebiT msoflios fi-

nansuri krizisis fonze, ekonomikurad ganviTare-

bul qveynebSic ki (espaneTi, didi britaneTi da sxv.)

axal momxreebs iZens. separatizmi mTel msoflios

Page 4: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

4

emuqreba da iTxovs sazRvrebis urRvevobis Sesaxeb

helsinkis 1975 wlis SeTanxmebis gadaxedvas, rasac

SeuZlia gamoiwvios msoflioSi or aTasze meti eT-

nosis miswrafeba TviTgamorkvevisa da sakuTari sa-

xelmwifoebrivi warmonaqmnebis Seqmnisaken. es ki, Ta-

vis mxriv, msoflioSi uprecedento destabilizacias

Seqmnis.

amave dros aRsaniSnavia, rom msoflioSi dRes

Seqmnili viTareba misi progresisken svlis tenden-

cias ar warmoadgens. piriqiT, globalizaciis

(msoflio integraciis) paralelurad mimdinareobs

regionalizaciis (lokaluri integracia) procesi,

romelic, racionalur azrovnebasTan erTad, xels

unda uwyobdes axali identurobis, integraluri az-

rovnebis dominanturi matricis mqone adamianis Ca-

moyalibebas.

kavkasiis regionSi oTxi saxelmwifos (saqar-

Tvelo, azerbaijani, somxeTi, ruseTis federacia)

Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs,

rom regionis integracias, Tanamedrove gamowvevebis

fonze (separatizmi, terorizmi, msoflio finansuri

krizisi da a.S.), alternativa ar gaaCnia.

kavkasiis qveynebidan, vercerTi cal-calke

aRebuli, ver gascems pasuxs im gamowvevebs, romel-

Ta winaSec isini drom daayena. amisi kargi dasturia

maTi postsabWouri istoriis ocwliani, e. w. moder-

nizaciis wlebi, rodesac sityva da saqme did kon-

trastSi iyo erTmaneTTan.

azrovnebis inercia, romelic dafuZnebulia mar-

qsistul-leninur formaciul meTodologiaze, erTa

TviTgamorkvevas dResac eTnikurobas ukavSirebs da

aqtualurs xdis mis erovnul-teritoriul saxel-

mwifoebriv xedvas.

Page 5: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

5

amave dros, rogorc n. lumanis naSromebSia

naCvenebi, dedamiwaze msoflio sazogadoebis formi-

rebis procesi mimdinareobs. avtori xazs usvams

msoflio Tanasazogadoebis arsebobas funqcionalu-

ri diferenciaciis safuZvelze da aRniSnavs, rom

regionul gaerTianebebs ar ZaluZT brZola mougon

msoflio Tanasazogadoebas. regionuli integracia

wamgebiania, rodesac subieqtebi cdiloben Tavi da-

imkvidron saerTaSoriso gavlenebis sawinaaRmde-

god(1). amrigad, Tu ramdenad dauWeren mxars kavkasie-

li erebi msoflioSi mimdinare globalizaciis pro-

cess msoflio sazogadoebis Sesaqmnelad, es bevri

ramiT iqneba damokidebuli sazogadoebaSi meTodo-

logiuri pluralizmis damkvidrebaze, rac, Tavis

mxriv, SesaZlebels gaxdis gadavafasoT Cveni saxel-

mwifoebrivi mowyobis istoriis periodi XX-XXI sau-

kuneebSi.

Page 6: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

6

Tavi I. problemis istoriografia

qarTul istoriografiaSi afxazur problemas-

Tan dakavSirebuli samecniero kvlevebis farTo speq-

tri arsebobs, gansakuTrebiT, afxazeTis 1992-1993 ww.

konfliqtis Semdgomi periodidan (m. lorTqifaniZe,

l. ToiZe, e. xoStaria-brose, j. gamaxaria, g. anCabaZe,

g. gasviani, T. mibCuani, z. papasqiri, d. sturua, d. jo-

jua, g. nodia, d. dolbaiZe, v. keSelava, z. xorava, b.

kvaracxelia, a. sonRulaSvili da sxv.) dasmul prob-

lemas sakmao yuradRebas uTmoben afxazi da rusi

mkvlevarebic (i. anCabaZe, v. Cirikba, s. lakoba, a. lef-

saia, s. damenia, s. Cervonnaia, v. Snirelmani, v. zaxa-

rovi, a. areSevi, e. semerikova da sxv.).

dasaxelebul avtorTa didi nawili Tavis kvle-

vebs konfliqtis gamomwvevi mizezebis Ziebas ukavSi-

rebs. am mizezebis Zieba ki Cvens mier gansazRvrul

qronologiur CarCos scildeba, Tumca sakiTxis spe-

cifikuroba moiTxovs garkveul istoriul eqskurss

warsulSi.

warsulTan kavSirSi mecnierebis yuradRebis

centrSi eqceva afxazi xalxis warmomavlobisa da ma-

Ti teritoriuli gansaxlebis sakiTxi. akademikosi m.

lorTqifaniZe unda gamoxatavdes qarTvel mkvlevar-

Ta didi nawilis azrs, rom afxazebis (afsuebi) da-

savleT saqarTveloSi qarTvelebTan erTad `erTnai-

rad mkvidri mosaxleobaa~, rom afxazebi aq `uZvele-

si droidanac da XVII saukunidanac cxovroben (1). am sakiTxTan dakavSirebiT aris sxva Tvalsaz-

risic, magaliTad, g. gasvianis Sexeduleba am sakiT-

xze emyareba p. ingoroyvas naSromis `giorgi merCu-

le~ koncefcias da Tvlis, rom afxazeTis Zveli mo-

saxleoba qarTvelebi (qarTveluri xalxi) iyo, xo-

Page 7: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

7

lo afsua-abazebi da adiRe-Cerqezebi afxazeTSi gvi-

an Camosaxlebulni arian, romelTac im qveynisa da

xalxis saxeli ewodaT da adgilobriv qarTveleb-

Tan SedarebiT, yovelTvis umciresobas Seadgendnen

(2). am mosazrebas qarTul istoriografiaSi sayo-

velTao gavrceleba ar miuRia.

g. anCabaZe miiCnevs, rom `afxazuri eTnosi Tavda-

pirvelad monawileobda erTiani saqarTvelos Sene-

baSi da misi xalxis nawilad aRiqmeboda~, xolo

XV-XVI saukuneebis Semdeg, avtoris azriT, xdeba

afxazi xalxis `erTgvari CamoSoreba sruliad sa-

qarTvelosgan~. amis mizezi, misive azriT, gaxldaT

Sesusteba qristianobisa, romelic aq ucxo enaze

iyo gavrcelebuli. xazi esmeba imasac, rom qristia-

noba afxazeTSi adrec zedapirulad iyo gavrcele-

buli. g. anCabaZe aRniSnavs, rom `qarTuli ena afxa-

zeTSi mxolod gabatonebuli klasisTvis iyo xelmi-

sawvdomi, xolo mosaxleobis farTo fenebi mas ar

flobdnen~. amis mizezad saxeldeba afxazuri eTno-

sis qarTulenovani mosaxleobisagan gamijvna dasav-

lur-qarTuli enobrivi (megruli, svanuri - j. k.) ba-

rierebiT. amis gamo, avtoris azriT, `afxazeTSi, igi-

ve samegrelosgan gansxvavebiT, fexi ver moikida er-

Tiani qarTveli xalxisadmi kuTvnilebis Segnebam~

(3). g. anCabaZisagan gansxvavebiT, a. baqraZes miaCnia,

rom afxazeTSi mosaxleobis erTi nawilis mier is-

lamis aRiarebam `gaaCina bzari afxazeTsa da deda-sa-

qarTvelos Soris~, da rom “es bzari ostaturad ga-

moiyena ruseTma, TandaTanobiT gazarda da gaaRrmava

igi~. avtoris azriT, yovelive amis Semdeg adgili

hqonda muhajirobas, rac ruseTis carizmis koloniu-

ri politikis ZalisxmeviT iqna ganxorcielebuli da

Page 8: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

8

afxazebis TurqeTSi gadasaxlebiT dasrulda. avtori

xazs usvams, rom erTaderTi xalxi, visac afxazeTSi

gamoTavisuflebul miwebze dasaxleba ekrZaleboda,

iyvnen qarTvelebi. a. baqraZe yuradRebas miapyrobs

1864-1921 wlebis movlenebs, rodesac afxazeTSi `Zire-

uli cvlilebebi moxda~, anu `afxazTa erTi naxevari

TurqeTSi gadasaxlda da arsebiTad gaTurqda~ da

`afxazTa meore naxevari, marTalia, Sin darCa, magram

carizmis gamarusebeli politikis wyalobiT garusda

da qarTuli erovnuli samyarodan gadavida rusul

erovnul samyaroSi~ (4). b. kvaracxelias amasTan dakavSirebiT mohyavs

afxazeTSi XIX-XX ss. Mmijnaze moRvawe cnobili

qarTveli ganmanaTleblisa da sazogado moRvawis

niko janaSias sityvebi: `qarTuli ena gandevnilia

skolidan, eklesiaSi ar aZleven nebas qarTvelebs

qarTulad moisminon wirva-locva... da amitom arafe-

ri ar unda daviSuroT, rom cotaTi mainc Sevasus-

toT Cveni Zalad gaucxovneba...~. amasTan erTad, av-

tori miuTiTebs n. janaSias mier XX saukunis dasaw-

yisSi qarTul periodikaSi gamoqveynebul statiaze,

sadac naTqvamia, rom XIX saukunis samociani wlebis

qarTveli moRvaweebis mimarT gamoTqmuli iyo sayve-

duri imis Taobaze, rom maT araferi ar iRones af-

xazeTSi qarTveli mosaxleobis dasaxmareblad (5). aqve gvinda aRvniSnoT j. gamaxarias mosazreba, rom

qarTuli erovnuli ideis zrdasTan erTad (ilia

WavWavaZis meTaurobiT), ruseTis imperia Cqarobda

afxazeTSi daeCqarebina asimilaciuri procesebi (6). afxazi mkvlevari a. lefsaia aRniSnavs, rom

swored `qarTuli nacionalizmis zrdas mivyavarT

iqamde, rom mefis ruseTi iwyebs mis Sefasebas, ro-

gorc safrTxes da amitom amieridan is fsons debs

Page 9: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

9

afxazebze~. miuxedavad imisa, rom carizmma 1864

wlis ajanyebis Semdeg afxazebi `damnaSave xalxad~

gamoacxada. mogvianebiT es braldeba ixsneba da av-

toris azriT, iwyeba `dayavi da ibatones~ politikis

gatareba (7). yuradRebas ipyrobs j. gamaxarias Sefaseba, rom

carizmis amgvari politika aqtiur fazaSi Sedis

XIX s. 80-90-ian wlebSi avtori imowmebs niko janaSi-

as mier 1909 wels qarTul presaSi gamoqveynebul we-

rils, sadac naTqvamia: `exla minda aRvniSno Tu ro-

gor icvlebian droni da garemoebani, aqamde Tu af-

xazebs erekebodnen (rusebi _ j. g.) da gaiZaxodnen

`mogvSordiT Tavidanao~, exla viTom maT eloliave-

bian da esec mxolod imitom, rom bolo mouRon da

mospon is mcirericxovani naSTi istoriuli kavSiri-

sa, romelic mravali saukunis ganmavlobaSi aerTia-

nebda afxazTa da qarTvelTa~ (8). a.lefsaias amave dros miaCnia, rom afxazeTis

konfliqtSi mxolod ruseTis dadanaSauleba mcda-

ria da rom marto afxazur da qarTul mxareebs So-

ris arsebulma daZabulobam miiyvana saqme afeTqebam-

de. erT-erT mizezad is miiCnevs muhajirobis faqts,

romlis Sedegadac viTomcda bevr qarTvel glexs

SesaZlebloba mieca afxazeTSi dasaxlebuliyo, da

rom aman daudo saTave qarTvelebis mimarT afxaze-

bis ukmayofilebas (9). saqme ki piriqiT iyo –ruseTma

akrZala qarTvelebis Casaxleba afxazeTSi da xeli

Seuwyo aq Camosaxlebuliyvnen rusebi, somxebi, ber-

Znebi da sxv. b. kvaracxelia amasTan dakavSirebiT

aRniSnavs niko janaSias ukmayofilebas XIX saukunis

samociani wlebis qarTveli moRvaweebis mimarT, rom

maT araferi iRones afxazeTSi qarTveli mosaxleo-

bis dasasaxleblad (10).

Page 10: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

10

veTanxmebi a. lefsaias, romelic samarTlianad

usvams xazs qarTuli nacionalizmis zrdas, rac im

dros damaxasiaTebeli iyo bevri sxva xalxisTvisac,

romlebic imperiebis mxridan Cagvras ganicdidnen.

gansakuTrebulad es exeboda ruseTis imperias, ro-

melic XIX-XX ss. mijnaze kulturul-civilizaciur

`hibrids~ warmoadgenda (qveynis feodalur-agraru-

li da kapitalistur-industriuli socialur-ekono-

mikuri mdgomareoba) da misi `dayavi da ibatones~

politika gansakuTrebuli simZimiT awveboda dapyro-

bil xalxebs. feodaluri da kapitalisturi marTvis

narevi politikis mosaxleobaze zewolam, eTnikuri

nacionalizmis zrdam da maT Soris winaaRmdegobe-

bis matebam daamxo ruseTis carizmi.

saqarTvelos demokratiuli respublika 1918-1921 w.w. a. lefsaia Tavis naSromSi ganixilavs XX saukunis

dasawyisSi afxazebis erovnuli TviTSegnebis gamoR-

viZebis sakiTxs da miiCnevs, rom 1918-1919 wlebSi af-

xazeTSi sabolood jer kidev ar iyo Camoyalibebu-

li qarTvelis, rogorc mtris negatiuri imiji. av-

tori aqve aRniSnavs, rom maT Soris ndobis xidis

sabolood Catexva moxda 1930-1950 wlebSi. misi az-

riT maSin, rodesac skolebSi xdeboda afxazuri

enis akrZalva, saerTo mosaxleobasTan SedarebiT

afxazebis xvedriTi wilis Semcireba, qarTvele-

bisgan gansxvavebiT. yovelive aman, avtoris Tval-

sazrisiT, sabolood Seuwyo xeli afxazebSi Camoya-

libebuliyo qarTvelis, rogorc mtris xati (11). a. menTeSaSvili aRniSnavs, rom carizmis damxo-

bis (1917 w. Tebervali) Semdegac 1917-1921 wlebSi ru-

seTi kvlav ganagrZobda `dayavi da ibatones~ poli-

tikas. igi miuTiTebs, rom afxazeTis demokratiuli

Page 11: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

11

inteligencia d. gulias meTaurobiT qarTvel xal-

xTan erovnul-kulturul sawyisebze daaxloebis

iniciativiT gamodioda. avtori aRniSnavs, rom de-

mokratiul saqarTvelos soxumis `okrugisaTvis~

araerTi brZolis gadatana mouxda general giorgi

mazniaSvilis meTaurobiT denikinis TeTrgvardie-

lebTan da bolSevikur razmebTan. sainteresoa a.

menTeSaSvilis mier warmodgenili masalebi 1918

wlis 25 seqtembers saqarTvelosa da yubanis xeli-

suflebis warmomadgenelTa Soris gamarTuli TaT-

biridan. am TaTbirze “moxalise armiis” generali

aleqseevi cdilobda mieRwia gagrisa da soWis ol-

qebis `sufTa rusul~ olqebad aRiarebisaTvis da

xazs usvamda yubanis mxaris SemadgenlobaSi maTi

Sesvlis aucileblobas. amaze ki saqarTvelos xeli-

suflebis warmomadgeneli e. gegeWkori pasuxobda,

rom molaparakeba mxolod 1905 wels dadgenili saz-

Rvrebis aRiarebiT iqneboda SesaZlebeli. ra Tqma

unda, 1905 wels carizmis mier dadgenili adminis-

traciuli sazRvrebi ar atarebda SemTxveviT xasi-

aTs. simarTle ar iyo vorobiovis gancxadeba TiT-

qosda afxazeTSi maSin sul ramdenime aseuli qar-

Tveli cxovrobda da viTomcda amitom afxazebis

TviTgamorkvevis ignorireba ar SeiZleboda. a. menTe-

SaSvili aRniSnavs, rom 1917 wels afxazeTSi cxov-

robda 74,846 (42,1%) qarTveli, 28,121 (21,4%) afxazi,

20,893 (11,7%) rusi, 20,673 (11,7%) berZeni, 18,212 (10,2%)

somexi da sxv. (12). sainteresoa parizis samSvidobo konferenciaze

warsadgenad iv. javaxiSvilisa da samxedro eqspert

i. odiSeliZis monawileobiT Seqmnili dokumenti sa-

qarTvelos saxelmwifo sazRvris Sesaxeb. es doku-

menti iwyeba i. odiSeliZis sityvebiT: `TviTon bune-

Page 12: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

12

bam gansazRvra saqarTvelos sazRvrebi da istoriam

daamtkica isini... CrdiloeTidan is kavkasionis qe-

diT bunebrivad gamoiyo, ris iqeTac qarTuli mosax-

leoba iSviaTad gadadioda... adre tuafsedan dawye-

buli, xolo XV-an XIX s-mde saqarTvelos Crdilo-

dasavleTi sazRvari gadioda mdinare makofsze, anu,

miwebi, Sav zRvasa da kavkasionis mTavar uRelte-

xils Soris gagris defiledan mdinare makofses Se-

sarTavamde, e. i. mTlianad axlandeli soWis olqi

yovelTvis saqarTveloSi Sedioda, sanam TviTon sa-

qarTvelo ar Sevida ruseTis SemadgenlobaSi”. sayu-

radReboa a. menTeSaSvilis mier motanili faqti ge-

neral-mkvlevris kuzmin-karavaevis wignidan, rom 1894

wels q. soWSi 460 mosaxlidan 11 rusi, 440 qarTveli

da 9 sxva erovnebis mosaxle cxovrobda. amis Sem-

dgom rusi mosaxleobis raodenoba soWis olqSi

(1919 w.) gaizarda, magram miuxedavad amisa qarTvele-

bis raodenoba mainc 22% Seadgenda (13). e. xoStaria-brose aRniSnavs, rom 1917 wlis noem-

berSi qarTveli menSevikebis iniciativiT soxumSi

Seqmnilma afxazeTis saxalxo sabWom 1918 wels moiT-

xova saqarTvelos farglebSi Seqmniliyo afxazeTis

avtonomia farTo uflebebiT da, amasTan erTad, sa-

qarTvelo iRebda valdebulebas afxazeTis adrinde-

li sazRvrebis aRdgenisa (14). avtori aRniSnavs, rom `am gegmis ganxorcieleba, afxazeTis dauflebisaT-

vis, `TeTrebs~ da `wiTlebs~ Soris brZolebisa da

sxva mizezebis gamo, ver moxerxda. misi statusis gan-

sazRvra SesaZlebeli gaxda 1920 wlis dekemberSi,

rodesac mcire sakonstitucio komisiis mier SemuSa-

vebul iqna `debuleba afxazeTis avtonomiuri mmar-

Tvelobis Sesaxeb~, romelic saqarTvelos konstitu-

ciasTan erTad damtkicda 1921 wlis 21 Tebervals. av-

Page 13: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

13

tori yuradRebas aqcevs, rom saqarTvelos demokra-

tiuli respublika ara marto aRiarebda afxazeTis

saSinao saqmeebis TviTmmarTvelobis uflebas, is ag-

reTve uzrunvelyofda mis usafrTxoebasa da terito-

riul mTlianobas. saqarTvelos mTavrobis mier gan-

xilul iqna afxazebis mier dasmuli problema sam-

SobloSi afxazi muhajirebis dabrunebis Sesaxeb. ro-

gorc aRniSnavs e. xoStaria-brose, es sakiTxi n. Cxei-

Zem gansaxilvelad dasva antantis qveynebis warmomad-

genlebTan. amasTan erTad, saqarTveloSi gatarda Ro-

nisZiebebi afxazuri enis swavlebis SemoRebasTan da-

kavSirebiT. didi movlena iyo afxazebis kulturul-

sazogadoebriv cxovrebaSi pirveli afxazuri gaze-

Tis “afsni~-s gamocema, romelic 1919-1920 wlebSi d.

gulias redaqciiT gamodioda.

amrigad, e. xoStaria-broses azriT, afxazi sepa-

ratistebisa da tendenciur avtorTa mcdeloba war-

moadginon afxazeTisadmi saqarTvelos respublikis

damokidebuleba, rogorc `mtruli~, `agresiuli~, `te-

roristuli~ da a. S. Yyovlad usafuZvloa da isto-

riis falsifikacias warmoadgens, im mizniT, rom qar-

Tvelebi da afxazebi daupirispiron erTmaneTs (15). rusi mecnieri v. Snirelmani uaryofiTad afa-

sebs saqarTvelos demokratiuli respublikis kon-

stitucias (1921 wlis 21 Tebervali, muxli 107), sa-

dac afxazeTi wodebul iqna `soxumis olqad~, saqar-

Tvelos ganuyofel nawilad da qarTuli ena cxad-

deboda saxelmwifo enad, Tumca imave dros afxaze-

Tis saxalxo sabWos ufleba eniWeboda skolebSi da

saqmis warmoebisaTvis SemoeRo nebismieri adgilob-

rivi ena (16).

vfiqrob, dRes ukve SeiZleba saqarTvelos de-

mokratiuli respublikis es mcdelobebi Sefasdes

Page 14: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

14

sworad gadadgmul nabijad erovnul-saxelmwifoeb-

rivi mSeneblobis gzaze, radgan es yovelive erT sa-

xelmwifoSi ori saxelmwifos arsebobas gamoricxav-

da. garkveulwilad, qarTveli social-demokratebis

mier afxazeTis mimarT gatarebuli amgvari politi-

ka xom ar aris pasuxi afxazi mkvlevris o. damenias

mosazrebis mimarT. am mecnieris azriT, qarTuli

Segneba afxazeTs aRiqvams rogorc saqarTvelos na-

wils. amave dros o. damenia miiCnevs, rom igive Seg-

neba afxazebs moiazrebs sxva, araqarTvel eTnosad.

afxazeTis teritoria, qarTvelebis SegnebiT, aris

saqarTvelos nawili, magram afxazi xalxi ar aris

nawili qarTveli xalxisa (17).

dRevandeli gadasaxedidan Cans, rom saqarTve-

los damoukidebeli respublikis mTavroba Tavis ga-

dawyvetilebaSi ar yofila Sepyrobili im winaaR-

mdegobiT, razedac o. damenia xazs usvams. es miuxe-

davad imisa, rom pirveli msoflio omis dasrulebis

Semdeg (1918 w.) evropis rukis gadakeTebis ZiriTad

principad iqca e.w. eri-saxelmwifoebis Seqmna eTni-

kur-enobrivi principiT. Cemi azriT, qarTuli saxel-

mwifos mier gatarebuli politika, erTi saxelmwi-

fos SigniT farTo TviTmmarTveloba da kulturu-

li avtonomia miniWeboda afxaz xalxs, vfiqrob, po-

zitiuri midgoma gaxldaT.

cnobili istorikosi e. hobsbaumi aRniSnavs, rom

pirveli msoflio omis Semdeg eri-saxelmwifoebis

mSeneblobis princips safuZvlad daedo `erebis

TviTgamorkvevis ufleba~. am princips rogorc maSin,

dResac iziareben isini, vinc Sorsaa regionebis eTni-

kuri da enobrivi realobebidan; im regionebisa, rom-

lebic gamiznulia erTgvarovani eri - saxelmwifoe-

bad dayofisaTvis. misive azriT, aseTma midgomam kra-

Page 15: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

15

xi ganicada, risi Sedegebic evropaSi dRes kargad

Cans. avtors mxedvelobaSi aqvs 1990-iani wlebis

erovnuli konfliqtebi (samoqalaqo omi iugoslavia-

Si, separatistuli mRelvarebebi slovakeTSi, kon-

fliqti ungreTsa da rumineTs Soris transilvanias-

Tan dakavSirebiT, separatizmi moldaveTSi, kavkasia-

Si da sxv.), rac, misi azriT, versalis sazavo gadaw-

yvetilebebis (1919 w.) gamoZaxils warmoadgens (18). sabWoTa saqarTvelo – afxazeTi. Cvens gansa-

kuTrebul yuradRebas warmoadgens specialuri li-

teratura, romelic postsabWoTa dros gamoica da

Seiswavlis sabWoTa saqarTveloSi arsebul socia-

lur-kulturul realobas 1921-1991 wlebSi (l. Toi-

Ze, g. nodia, j. gamaxaria, z. papasqiri, d. jojua, d.

dolbaiZe, b. kvaracxelia da sxv.). am avtorTa Sro-

mebSi ZiriTadad yuradReba eTmoba qarTul-afxazu-

ri socialur-politikuri urTierTobebis aspeqtebs.

TiTqmis yvela qarTveli avtoris naSromSi 1921

wlis TebervalSi bolSevikuri armiis saqarTveloSi

SemoWra Sefasebulia saqarTvelos demokratiuli

respublikis mTavrobis damxobad da qveynis okupa-

ciad. g. nodia aRniSnavs qarTvelebisa da afxazebis

gansxvavebul damokidebulebas sabWoTa periodis mi-

marT. igi aRniSnavs, rom 1921 wels dakarguli damo-

ukideblobis aRdgenis saSualeba saqarTvelos mieca

sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg da, aqedan gamomdi-

nare, avtoris azriT, is rac xdeboda sabWoTa xeli-

suflebis dros da rasac Tavze axvevdnen ucxo qvey-

nis saokupacio Zalebi, iyo aralegitimuri. g. nodia

xazs usvams, rom igives Tqma ar SeiZleba afxazebze,

romelTa Tanamedrove saxelmwifoebrioba (ufro me-

tad misi pirvelsaxe) pirvelad ganxorcielda sab-

Page 16: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

16

WoTa dros da daexmara maT erovnul-politikuri

Segnebis formirebaSi. amitom, qarTvelebisgan gan-

sxvavebiT, afxazebi TavianT postsabWouri principe-

bis legitimurobas amyareben TavianTi istoriis sab-

WoTa periodze miniSnebebiT (19). bevri kamaTia afxazeTis statusis Sesaxeb. is-

torikosma l. ToiZem specialuri naSromi miuZRvna

am problemas. is aRniSnavs, rom sabWoTa xelisuf-

lebis dros sabWoTa socialisturi respublika gax-

ldaT erovnuli saxelmwifoebriobis uzenaesi for-

ma. Semdgom modioda avtonomiurobis sami tipi: sab-

WoTa avtonomiuri socialisturi respublika, avto-

nomiuri olqi da mSromelTa komuna.

sayuradReboa, rom TaTreTs, baSkireTs, daRes-

tans, yabardo-balyareTs, yaraCaeT-CerqezeTsa da sxv.,

romlebic xasiaTdebodnen eTnikuri TvalsazrisiT

ufro mravalricxovani mosaxleobiTa da teritorie-

bis SedarebiT didi moculobiT, ar miniWebiaT sabWo-

Ta socialisturi respublikebis statusi. saxelmwi-

foebriobis aseTi statusis Rirsad 1921 wlis martSi

mxolod afxazeTi CaTvales (20). Tumca, amave dros,

gaugebrobebis Tavidan acilebis mizniT, ganixilebo-

da sakiTxi ruseTis federaciaSi misi Sesvlis Sesa-

xeb, 1921 wlis noember-dekemberSi saqarTvelosa da

afxazeTs Soris dadebul saxelSekrulebo aqtis sa-

fuZvelze. afxazeTi mTeli 10 wlis ganmavlobaSi sa-

xelSekrulebo respublikis statusiT Sedioda sa-

qarTvelos SemadgenlobaSi. avtoris mier am sakiT-

xTan dakavSirebiT vrclad motanil analizSi xazi

esmeba, rom, maSindeli afxazeTis xelmZRvanelobis

azriT, afxazeTis damoukidebloba gaxldaT `droebi-

Ti~, `erTi wuTiT~, `formaloba~ da a. S. (21).

Page 17: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

17

am sakiTxis mimarT afxazi mecnierebis damoki-

debuleba dayvanilia subieqturi mizezebis Ziebamde;

magaliTad, v. Cirikba aRniSnavs, rom `afxazeTi 1931

wels mainc rCeboda mokavSire respublikad da mas

stalinis nebiT dauqveiTda statusi avtonomiur

respublikamde saqarTvelos SemadgenlobaSi~ (22).

ra Tqma unda, afxazeTis politikuri statusis

sakiTxi stalinisa da berias subieqturi nebiT ar

gadawyvetila. is sxva obieqturi mdgomareobiT iyo

ganpirobebuli. l. ToiZe aseT gardaqmnas ukavSirebs

afxazeTSi situaciis realur mdgomareobaSi miyva-

nasTan da Tvlis, ssrk saerTo erovnul-saxelmwifo-

ebrivi mSeneblobis doqtrinis unifikatorul moT-

xovnilebebTan SesabamisobaSi moyvanad (23).

sabWoTa periodis qarTul-afxazuri socialur-

kulturuli sakiTxebis analizi sabWour istoriog-

rafiaSi atarebda politizirebul xasiaTs. magali-

Tad, afxazuri damwerlobis, enis, ganaTlebis, mecni-

erebisa da sxva sakiTxebis ganxilvisas subieqturi

Sefasebebi gadawonis obieqturs. bevri rusi da af-

xazi mecnieris azriT, damnaSave `Tbilisis xel-

mZRvanelebis araSorsmWvreteluri politikaa~ (24).

zogadad afxazi mecnierebi aRniSnaven maT istori-

ul mexsierebaSi CarCenil sabWoTa periodis mtkivne-

ul movlenebs da yuradRebas amaxvileben, kerZod,

`gruzinizaciis~ represiul politikaze, avtonomiu-

ri respublikis saxelmwifoebriv-samarTlebrivi

statusis dawevaze, XX-s. 30-50-iani wlebis dasawyis-

Si afxazeTSi qarTvelebis masobriv Camosaxlebasa

da TbilisSi TiTqos `samecniero WeSmaritebad~ miC-

neul afxazebisa da qarTvelebis igiveobaze. i. anCa-

baZis azriT poststalinur epoqaSi `gruzinizaciis~

odiozuri formebi gadailaxa, magram avtonomiuri

Page 18: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

18

respublikis saxelisuflebo uflebamosilebebis

formaluri xasiaTi da Tbilisis centrze damokide-

buleba gamaRizianebel faqtorad rCeboda qarTul-

afxazur urTierTobebSi. yovelive amis safuZvelze,

i. anCabaZe, Tvlis rom 1957, 1964, 1967, 1987 wlebSi. si-

tuacia feTqebadsaSiSi xdeboda da 1989 wels ki ad-

gili hqonda eTnosTaSoris sisxlian Sejaxebas, ro-

melic orive mxridan msxverpliT damTavrda (25).

amrigad, saqarTvelo-afxazeTis problematikas-

Tan dakavSirebiT arsebuli literaturis umetesi

nawili eTmoba qarTul-afxazuri urTierTobebis

konkretul-istoriul periodSi arsebuli konfliq-

tebis mizezebis Ziebas da maT analizs. literatu-

ris umetesi nawili, afxazi xalxis eTnikuri isto-

riisa da ganaTlebis sakiTxebis Sesaxeb politizi-

rebulia da xSirad subieqtur, mikerZoebul xasiaTs

atarebs.

Ddasaxelebuli naSromebi (qarTuli, afxazuri)

XX saukunis saqarTveloSi momxdar movlenebs xSi-

rad afasebs qarTul-afxazuri urTierTobebis lo-

kaluri istoriis konteqstSi da atarebs subieqtur

xasiaTs. amas garda sagulisxmoa, rom es urTierTo-

bebi kulturul-civilizaciur meTodologiur mid-

gomebTan da XXI saukunis msofliosa da kerZod,

ruseTSi mimdinare modernizaciul procesebTan nak-

lebadaa dakavSirebuli. postsabWoTa saqarTvelo (afxazeTi) da Crdi-

loeTi kavkasia. mecnierebi xazs usvamen, rom xal-

xTa erTian, samoqalaqo erad Camoyalibeba dRes yve-

laze didi gamowvevaa. politologi g. nodia aRniS-

navs, rom aseTi gamowveva tipiuria erebisaTvis, rom-

lebic sakuTar saxelmwifoebriv mSeneblobas mrava-

Page 19: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

19

lerovani imperiebis nangrevebze iwyeben. ssrk-is

dros Seqmnil samdonian gaerTianebas igi kvazifede-

ralur mowyobas uwodebs da dasZens, rom eTnikuri

niSniT Seqmnilma avtonomiebma saqarTvelosa da

mTlianad postsabWour sivrceSi samoqalaqo erebis

Camoyalibebis Sansi ar datova (26).

aRsaniSnavia, rom ssrk-s federalizmma ro-

gorc saqarTveloSi, aseve sxva respublikebSi, xeli

Seuwyo erovnuli biurokratiuli da inteleqtualu-

ri elitebis, erovnuli saganmanaTleblo, samecnie-

ro da kulturis institutebis Camoyalibebas. amiT

SesaZlebeli gaxda ganviTarebuliyo eTnonaciona-

lizmi sabWoTa federaciis Sesabamis doneebze, ra-

mac ssrk-is daSlis Semdeg eTnosTaSoriso kon-

fliqtebi gamoiwvia. es ukanaskneli dResac rCeba

kavkasiaSi modernizaciuli gardaqmnebis erT-erT

mTavar xelisSemSlel faqtorad.

bolo ramdenime wlis manZilze mecnierebi yu-

radRebas uTmoben aRniSnul problematikas (27). sa-

yuradReboa S. malaSxias mier 2008 wlis agvistos

samxedro agresiis gamomwvevi mizezebisa da deokupa-

ciis perspeqtivasTan dakavSirebuli sakiTxebis ana-

lizi. yuradRebas ipyrobs, agreTve, mis mier kavkasi-

is, rogorc erTiani regionis ZiriTad problemaTa

ganxilva da saqarTvelos roli da adgili regio-

nis sociokulturul sivrceSi (28). yuradRebas ip-

yrobs agreTve, politolog g. nodias naSromi `sa-

qarTvelo: mowyvladobis ganzomilebebi~, romelSic

igi samarTlianad aRniSnavs, rom `demokratiis epo-

qaSi, Suasaukuneebisagan gansxvavebiT, sxvisi Sewyna-

reba aRar aris sakmarisi: saxelmwifom unda Seqmnas

`sxvisi~ integracia, anu is erovnuli proeqtis neba-

yoflobiT monawiled unda aqcios~. misive azriT,

Page 20: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

20

`sanam umciresobebi am azriT integrirebulebi ar

arian, TviT maTi arseboba saxelmwifos mimarT ga-

mowvevad rCeba~ (29).

q. ciurxeris statiaSi “1989-1993 wlebi. siZne-

leebis xana saqarTvelos istoriaSi~, gamoTqmulia

azri, rom `saqarTvelos saxelmwifos sisuste gar-

damavali postkomunisturi epoqis Sedegi ar yofi-

la~. ciurxeri xazs usvams, rom `es sisuste ufro

adre warmoiSva, rogorc sabWoTa sistemis institu-

cionaluri memkvidreoba~. misi daskvniT, `saqarTve-

los eTnonacionalurma moZraobam avtonomiur erTe-

ulTa gamorCeul erebSi sakmaod safuZvlianad gamo-

iwvia imis SiSi, rom damoukidebel saqarTveloSi

maT SeiZleba aRar hqonodaT privilegiebi. saqarTve-

loSi mcxovrebi somxebisa da azerbaijanlebisagan

gansxvavebiT, afxazebi flobdnen im politikur ber-

ketebs, riTac SesaZlebeli iyo separatistuli po-

litikis gatareba~(30).

sainteresoa s. kornelis naSromi `avtonomia _

konfliqtis wyaro~, sadac igi kavkasiis konfliq-

tebs Teoriul WrilSi aanalizebs. avtori sakmaod

did yuradRebas uTmobs afxazeTis konfliqts, rom-

lis warmoSobas igi `yvela Sexedulebis sawinaaR-

mdegod~ afasebs. avtori aanalizebs afxazeTis po-

litikosTa Tavdajerebulobis mizezebs da amasTan

dakavSirebiT sagareo mxardaWeras asaxelebs, raSic

igi ruseTis mxardaWeras gulisxmobs. xazgasmulia,

rom afxazeTSi eTnikur mobilizaciasa da kon-

fliqts xeli Seuwyo 1990-1991 wlebSi saqarTvelos

mxridan miyenebulma Seuracxyofam, rac umciresobe-

bis mimarT gatarebul saxelmwifo politikaSi gamo-

ixata. misive azriT, yvelaze mniSvnelovani faqtori

iyo avtonomiuri struqturebis arseboba, ramac af-

Page 21: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

21

xaz xalxs SesaZlebloba misca CamoeyalibebinaT po-

litikuri elita, romelmac daamyara kontroli af-

xazeTis teritoriasa da administraciaze. s. korne-

li Tvlis, rom avtonomia rom ara, afxazur elitas

ar eqneboda iseTi aucilebeli instituti, rogori-

caa afxazeTis avtonomiuri respublikis umaRlesi

sabWo, romlis saSualebiTac legitimurad gadaw-

yvetda saqarTvelodan gamoyofis sakiTxebs (31). ga-

sagebia, rom aseTi institutebi afxazur elitas sa-

gareo mxardaWeris miRebis saSualebas aZlevda.

yuradRebas ipyrobs 2011 wels TbilisSi gamo-

cemuli samecniero krebuli `afxazeTi: deizolacia

araRiarebis konteqstSi~ a. gegeSiZis, l. xaindravas,

v. yolbaias, n. SuSanias da q. cixelaSvilis avtoro-

biT. krebulis winasityvaobaSi xazgasmulia, rom

`saqarTvelos xelisuflebis mxridan konfliqtis

interpretaciis Segnebuli gamartiveba da misi qar-

Tul-afxazuri ganzomilebis ugulvebelyofa, sag-

rZnoblad amcirebs Cixuri viTarebidan gamosvlis

Ziebis sivrces~. aqve aRniSnulia, rom `igulisxmeba

konfliqtis arsis dayvana ruseTis mier afxazeTisa

da samxreT oseTis okupaciamde da misi (konfliq-

tis) gadawyvetis dakavSireba mxolod saqarTvelos

xsenebuli teritoriebis `deokupaciasTan~ (32).

krebulis avtorebis mier gaanalizebulia sa-

qarTvelos mTavrobis izolacionisturi politika

afxazeTis mimarT, yuradReba eTmoba amJamad Seqmnil

viTarebas, romlis Tanaxmad, dasavleTis saerTaSo-

riso organizaciebma da mTavrobebma, pativs scemen

ra saqarTvelos teritoriul mTlianobas, ver aiZu-

les ruseTi Seesrulebina nakisri valdebulebebi

2008 wlis 12 agvistos cecxlis Sewyvetis SeTanxme-

bis farglebSi. rac mTavaria, maT krizisis gonivru-

Page 22: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

22

li gadawyvetis gegmac ver warmoadgines da mxolod

bundovani formuliT `CarTuloba aRiarebis gareSe~

Semoifarglnen, amasobaSi, Tvlian avtorebi, afxa-

zeTSi ruseTis gavlena Zalas ikrebs, xolo `ruse-

Tis jars~ amofarebuli afxazebi saqarTvelos

zurgs aqceven (33). sainteresoa afxazeTidan devnili

mkvlevaris r. gelantias damokidebuleba saqarTve-

los mTavrobis mier 2010 wlis 10 ianvars miRebul

saxelmwifo strategiasTan okupirebuli teritorie-

bis mimarT (“CarTuloba TanamSromlobis gziT”). av-

tori aRniSnavs, rom strategia gamoxatavs saqarTve-

los xelisuflebis nebas miaRwios afxazeTisa da

cxinvalis regionis srul deokupacias, mSvidobiani

gziT moaxdinos am teritoriebisa da mosaxleobis

reintegracia saqarTvelos konstituciur sivrceSi.

avtori aRniSnavs, rom mTavrobis am strategiis aR-

srulebis uzrunvelsayofad gardauvalia iseTi go-

nivruli gegmis Sedgena da amoqmedeba, romelic Se-

iZleba SevadaroT bewvis xidze gasvlas. r. gelan-

tia amasTan dakavSirebiT yuradRebas amaxvilebs

safrangeTis sagareo saqmeTa ministris saqarTvelo-

Si vizitis dros mis mier oficialuri Tbilisis

strategiis metad pozitiurad Sefasebasa da minis-

tris xumrobaze – “Cems qveyanaSi gonieri diasaxli-

sebi Tafliani TasmiT met buzebs xocaven, vidre

ZmrianiTo”. am xumrobaSi aris simarTleo _ dasZens

r. Ggelantia (34).

amave mosazrebas iziarebs frederik koeni,

romelic saerTaSoriso misiiT muSaobda saqarTve-

loSi. igi aRniSnavs, rom saqarTvelos mxare miiCnev-

da _ Tu diplomatia da politikuri molaparakebebi

sasurvel Sedegs ar iZleva, Zalis gamoyeneba SeiZ-

leba ar iyos gamoricxulio. magram, misive azriT,

Page 23: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

23

2008 wlis agvistos movlenebis Semdeg amgvari sce-

nari dRes naklebad savaraudoa (35).

gansakuTrebul yuradRebas imsaxurebs T. dia-

samiZis mier TbilisSi regionalizmis kvlevis cen-

trSi 2005 wels gamocemuli politikur-samarTleb-

rivi aqtebis krebuli, romelic moicavs afxazeTisa

da e. w. samxreT oseTis konfliqtis dokumentur ma-

salebs 1989-2005 wlebSi. krebulSi Tavmoyrili masa-

lebi saSualebas iZleva gavaanalizoT saqarTvelos

izolacionisturi politikis efeqturoba. yuradRe-

bas ipyrobs `Tbilissa da soxums Soris uflebamo-

silebaTa gamijvnis ZiriTadi principebi (diter bo-

denis dokumenti). krebulSi motanili afxazeTis

respublikis parlamentis _ saxalxo krebis erT-er-

Ti dadgenilebis (1997 w. 15 oqtomberi) Tanaxmad, sa-

kanonmdeblo organo TavianT qarTvel Tanamoqalaqe-

ebs `mexuTe kolonis~ rolis Semsruleblebs uwo-

debs~ (36).

TbilisTan SedarebiT soxumi rom ufro mizan-

mimarTul regionul politikas axorcielebs, kar-

gad Cans 2011 wels nalCikSi gamocemuli CerqezTa

saerTaSoriso asociaciis dokumentebisa da masale-

bis krebulSi. es gamocema miZRvnilia am organiza-

ciis moRvaweobis me-20 wlisTavisadmi. krebulSi mo-

cemuli dokumentebis analizi gviCvenebs, erTi

mxriv, afxazeTTan dakavSirebiT saqarTvelos mTav-

robis mier regionuli (Crdilo kavkasiuri) faqto-

ris saTanadod Seufaseblobas da meore mxriv _

Crdilo kavkasielebis (adiRebis) mniSvnelovan, Se-

saZloa gadamwyvet rols afxazeTis de-faqto damo-

ukidebeli saxelmwifos arsebobaSi. krebulSi moce-

muli dokumentebi asaxavs yabardoelebis, Cerqeze-

bis, adiReelebisa da sxv. afxazebisadmi yovelmxriv

Page 24: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

24

mxardaWeras 1989-2010 wlebSi. zemoaRniSnul asocia-

ciaSi misi daarsebis wlidanve (1991 w. 20 maisi) ga-

wevrianebulia afxazeTic, romelic aqtiurad mona-

wileobda da axlac monawileobs mis muSaobaSi (37).

sayuradReboa am striqonebis avtoris mier

CrdiloeT kavkasiaSi gasuli saukunis 90-ian wlebSi

Seswavlili periodikis masalebi. es exeba adiReur-

abazur-afxazur gazeT `narTebs~, yabardo-balyare-

Tis gamocemebs, regionul gazeTs `severni kavkazs”

da sxva mediasaSualebebs, romelTa furclebze

farTod Suqdeboda afxazeTsa da mis irgvliv mimdi-

nare movlenebi.

1994 wels, rodesac qarTul-afxazuri kon-

fliqtis ganaxlebis krizisuli momenti idga, am

striqonebis avtoris iniciativiTa da gamoCenili

qarTveli mecnierebis mxardaWeriT gakeTda qarTve-

li inteligenciis warmomadgenlebis mimarTva maTi

kolegebisadmi yabardo-balyareTSi. `gazeta iuga~

1994 wlis 1 ivniss aRniSnavda qarTveli mecnierebis

_ roin metrevelis, mariam lorTqifaniZis, giorgi

meliqiSvilis, Tamaz gamyreliZis, levan ToiZis, de-

vi sturuas, vaJa Sengelias, guCa kvaracxelias da

sxvaTa mowodebas Cvens xalxebs Soris TanamSrom-

lobis aRdgenisa da ganviTarebis Sesaxeb (38).

warmodgenil naSromSi gamoyenebuli maqvs 90-

iani wlebis Cemi publikaciebi qarTul presaSi, rom-

lebic asaxaven afxazeTis konfliqtis xedvas mezob-

lebSi, kerZod, CrdiloeT kavkasiaSi.

amasTan, aucileblad mimaCnia imis aRniSvna,

rom zemoTxsenebuli literatura, romelic metwi-

lad ganixilavs postsabWoTa afxazeTis konfliqtis

sakiTxs da mis SesaZlo daregulirebis problemebs,

Page 25: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

25

saTanado yuradRebas ar uTmobs sul mcire or

mniSvnelovan faqtors.

pirveli _ es aris samezoblo, regionuli

(Crdilokavkasiuri) faqtori, da meore – es gaxlavT

konfliqtis gamomwvevi mizezebis kulturul-civi-

lizaciur, modernizaciul konteqstSi ganxilvis

ararseboba. ukanasknelTan dakavSirebiT, ar aris da-

naxuli da gaanalizebuli dromoWmuli eTnonacio-

nalizmisa da deklarirebuli samoqalaqo erebis

`Tanacxovrebis~ winaaRmdegobebi.

Page 26: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

26

Tavi II. afxazur-qarTuli integraciis

socialur-kulturuli aspeqtebi

modernizacia sabWourad. XX saukuneSi, pirve-

li msoflio omis damTavrebis Semdgom, saqarTvelo

ruseTTan erTad aqtiurad ebmeba modernizaciul

procesSi. ruseTi ukve am droisaTvis burJuaziul-

demokratiuli ganviTarebis (sabazro ekonomikis, sa-

moqalaqo sazogadoebis, samarTlebrivi saxelmwi-

fos) gzaze idga. ruseTi da kavkasia jer carizmis

reJimis, Semdgom sabWoTa droSi iwyebs modernizaci-

isaken pirveli nabijebis gadadgmas. axalma kultu-

rul-civilizaciurma faqtorebma (mosaxleobis so-

cialuri da geografiuli mobiloba, urTierTobebis

intensiuroba da mravalferovneba, ganaTlebis ma-

sobrioba) gaaCina rogorc eTnonacionaluri konso-

lidaciis axali, aseve erTa Soris socialur-kul-

turuli sinTezirebis SesaZleblobebi, magram, Tu

rogor axorcielebda bolSevizmi am faqtorebis Ta-

vis samsaxurSi Cayenebas da axali, sabWoTa adamia-

nis Camoyalibebas, kargad Cans qarTul-afxazuri

`socialisturi mSeneblobis~ magaliTze. transformaciuli procesebi afxazeTSi. moder-

nizacias, rogorc sazogadoebis gardaqmnis kultu-

rul-civilizaciur process, Tavisi niadagi aqvs da

is Sesabamisad viTardeba. ilia WavWavaZem am proce-

sis safuZveli gansazRvra principiT `ena, mamuli,

sarwmunoeba~. aseTi midgoma niSnavda qveynis kultu-

risa da ekonomikis adgilobriv niadagze dayrdno-

biT da swavla-ganaTlebis ganviTarebiT axali, in-

dustriul-civilizaciuri sistemis formirebas.

gansxvavebulad uyurebdnenen am process bol-

Sevikebi. isini piriqiT, tradiciul kulturas, zne-

Page 27: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

27

Cveulebebsa da religias ucxadebdnen administraci-

ul oms. maT kargad esmodaT, rom maT mier dasaxul

`globalistur-socialisturi~ proeqtis ganxorcie-

lebas sulac ar esaWiroeboda qarTuli sazogadoe-

bis socialuri integraciis samsaxurSi axali mo-

dernizaciuli faqtorebis Cayeneba.

amitom bolSevikebi sabWour modernizaciis _

industrializaciis, koleqtivizaciis da kulturu-

li revoluciis politikis gatarebis procesSi pri-

oritets aniWebdnen Sesabamisi zeeTnikuri sistemis

Camoyalibebas (sabWoTa xalxi), rac adgilobrivi in-

tegraciuli procesebis ignorirebiT xdeboda. am

gegmis ganxorcieleba ki bevrad iyo dakavSirebuli

adgilebze erovnul-kulturuli avtonomiis ideis

ganxorcielebasTan, rasac ruseTSi jer kidev soci-

al-demokratebi (menSevikebi) erTa TviTgamorkvevis

ZiriTad principad miiCnevdnen. bolSevikebi xeli-

suflebaSi mosvlamde (1917 wlis oqtomberi) am ide-

as iyenebdnen, Semdeg moaxdines misi formaluri le-

galizacia. es exeboda ganaTlebas, Teatris, kinos,

biblioTekebis funqcionirebas. amocana iyo adgi-

lobrivi ararusi mosaxleobisaTvis `centris~ idee-

bi miewodebinaT maTTvis gasageb enaze, magram aqve

unda aRvniSnoT, rom maT daamaxinjes ideis arsi.

cnobilia, rom kulturuli avtonomia polieT-

nikur saxelmwifoSi aris samoqalaqo sazogadoebis

ganviTarebis kargi baza. is xels uwyobs Camoyalib-

des SeTanxmebis demokratiuli procedurebi erovnu-

li da saxelmwifo xelisuflebis interesebis Seje-

rebis mizniT da saboloo jamSi ukanasknelis inte-

resebs aqcevs kontrolis qveS. mecnieri x. mamsirovi,

romelic aanalizebs CrdiloeT kavkasiis xalxebis

kulturul modernizacias XX saukunis 20-ian wleb-

Page 28: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

28

Si Tvlis, rom evropuli gagebiT aseTi gziT Cndeba

nacia, rogorc saxelmwifos sinonimi da xelisuf-

lebis partniori modernizaciis procesSi. bolSevi-

kebma ki, x. mamsirovis azriT, xalxTa kulturuli

TviTSemoqmedeba Tavidanve daayenes xelisuflebis

kontrolis qveS da amiT erovnul-kulturuli avto-

nomiis arsi daamaxinjes (1).

bolSevikebis mier Tavdayira dayenebulma urTi-

erTqmedebis meqanizmma bevrad ganapiroba ara is,

rom sazogadoebas xelisuflebisaTvis ekarnaxa Ta-

visi interesebi, aramed piriqiT, kulturis struqtu-

rebi gamoiyeneboda xelisuflebis neba-survilis sa-

zogadoebaze gansaxorcieleblad.

istoriam gviCvena, rom saqarTvelos demokrati-

uli respublikis xelisuflebas, rogorc amaze ze-

moT gvqonda saubari, afxazeTSi aqcenti kulturu-

li avtonomiis mowyobisaken da ara qarTul saxel-

mwifoSi kidev erTi saxelmwifos Camoyalibebaze

iyo mimarTuli. Ees qmedeba bolSevikebma afxazeTSi

1921 wlis 31 marts ganaxorcieles. Tanac aramarto

afxazeTi, aramed TviT saqarTveloc ssrk-is piro-

bebSi realurad ar yofilan namdvili saxelmwifoe-

bi da miT ufro damoukideblebi.

afxazeTi am droisaTvis sxvadasxva eTnikuri

warmomavlobis xalxebiTaa dasaxlebuli. bolSevike-

bi imis magier, rom aq samoqalaqo identurobis cno-

bierebisa da TviTmmarTvelobis horizontaluri

struqturebis Camoyalibebaze ezrunaT, fsons deb-

dnen afxazeTSi eTnokratiuli reJimis Seqmnaze. ase-

Ti midgoma saqarTveloSi, da ara marto aq, ewinaaR-

mdegeboda saxelmwifoebrivi federalizmis princi-

pebs, aRvivebda xalxTa Soris undoblobas da sepa-

ratizms. afxazeTSi erTi eTnosisaTvis privilegie-

Page 29: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

29

bis miniWeba yovlad ewinaaRmdegeboda demokratiis

principebs. miT umetes, rom afxazebi afxazeTSi um-

ciresobas warmoadgendnen.

afxazeTis mosaxleobis erovnuli Semadgenloba XX saukuneSi

1926 w. 1939 w. 1959 w. 1970 w. 1979 w. 1989 w.

abs. % abs. % abs. % abs. % abs. % abs. %

qarTveli

71954 35,8 91967 29,5 158221 39,1 199595 41,0 213322 43,9 239872 45,7

afxaz

i

51458 25,6 56197 18,0 61195 15,1 77276 15,9 83097 17,1 93267 17,8

somexi

25677 1,6 49705 15,9 64425 15,9 74860 15,4 73350 15,1 76541 14,6

rusi

12553 1,8 60201 19,3 86715 21,4 92889 19,1 79730 15,4 74914 14,3

ber

Zeni

14045 3,1 34621 11,1 92014 2,2 13114 2,7 13642 2,8 14664 2,8

sul

mosax

leo

ba

201016 100,0 311885 100,0 404738 100,0 486959 100,0 486082 100,0 525061 100,0

cxrili moxmobilia a. ToTaZis naSromidan (2)

Page 30: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

30

cxrilidan Cans, rom ZiriTadi cvlilebebi af-

xazeTis mosaxleobaSi moxda 1926-1939 wlebSi. Sem-

cirda qarTvelebisa da afxazebis wili da gaizarda

rusebisa da somxebisa. ZiriTadad es gamowveuli iyo

qveynis modernizaciiT da moskovma yuradRebis cen-

trSi daayena ori ZiriTadi amocana: `periferia~ so-

cialur-ekonomikuri TvalsazrisiT gaTanabreboda

centralur regionebs da adgilebze socialur-sa-

ganmanaTleblo sistemaSi gatarebuliyo e.w. `koreni-

zaciis~ politika, rac niSnavda marTvis, ganaTlebis

sistemaSi adgilobrivi, afxazi specialistebis mom-

zadebas. am egidiT komunisturi partia da xelisuf-

leba, centralizebulad, administraciul-mbrZaneb-

lur reJimSi gansazRvravda mosaxleobis socialur

da geografiul mobilurobas. aTasobiT da aTiaTa-

sobiT adamians miavlenda ssrk-is nebismier wertil-

Si `damkvrelur mSeneblobaze~, rac, rogorc amas

maSin xalxSi laparakobdnen, metwilad `nebayoflo-

biT-iZulebiTi~ xasiaTisa iyo. aRniSnuli politika

xorcieldeboda afxazeTSic. magaliTad, 1959 wels,

rusebis wilma mTel mosaxleobaSi, 1939 welTan Se-

darebiT, 21 procenti Seadgina, anu zrda aRiniSna.

es ZiriTadad gamowveuli iyo zogadad qveyanaSi,

maT Soris afxazeTSic momxdari socialur-ekonomi-

kuri cvlilebebiT. magaliTad, centrs 40-50-iani ww.

dasawyisamde ZiriTadi yuradReba gadatanili hqonda

adgilebze moemzadebina sabWoTa Taobis mmarTvele-

bi, samecniero-pedagogiuri kadrebi. amis Semdeg

ssrk-Si iqmneba axali realoba, romelic saWiroebda

periferiebis srulfasovan gaerTianebas qveynis er-

Tian ekonomikur sistemaSi. partia da xelisufleba

afxazeTSi ekonomikuri dargebis ganviTarebis saba-

biT agrZelebs saTanado kadrebis mivlinebas.

Page 31: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

31

1921 wels afxazeTSi daregistrirebuli 30 sawarmo-

dan realurad marto 15 muSaobda. maT Soris iyo

iseTi tradiciuli dargebi, rogoricaa xis warmoe-

ba, Tambaqos, kvebis, qimiur-farmacevtuli warmoeba,

tyavis damuSaveba. 1950-1960-iani wlebidan amas miema-

ta axali dargebi _ eleqtroenergetikuli, saTbob-

sawvavi, qimiuri, samanqano warmoeba da liTongada-

muSaveba, rac bevr muSaxels moiTxovda (3).

zemoT mocemul cxrilSi Cans afxazeTidan mo-

saxleobis 1960-70-ian wlebSi dawyebuli gadinebis

procesi. magaliTad, 1959 wels mosaxleobis gadine-

bis wili aq Seadgenda mTliani mosaxleobis 21,4

procents, 1989 wels is, Sesabamisad, 14,3 procents

Seadgens. erT-erTi amis ZiriTadi mizezi gaxda afxa-

zeTSi socialur-inteleqtualuri elitis ara samo-

qalaqo, aramed eTnikuri niSniT konsolidaciis

formirebis xelSewyoba. XX saukunis meore naxevar-

Si respublikaSi, moskovis xelSewyobiT, faqtiurad

eTnokratiuli reJimis damyarebam ara marto rusi

mosaxleobis respublikidan gadineba uzrunvelyo,

aramed araerTi eTnikuri qarTveli, prestiJuli Ta-

namdebobebis da sxva `Tbili adgilebis~ (vaWroba,

marTva da a. S.) dasakaveblad `gaafxazebas~ Txou-

lobdnen, rac Seexeba rus mosaxleobas, romelic Zi-

riTadad warmoebaSi, fabrika-qarxnebSi muSaobda, is

amjobinebda respublikis datovebas da cxovrebisaT-

vis ufro ukeTesi momavlis sxvagan Zebnas.

afxazeTidan devnili mecnieri d. jojua aRniS-

navs, rom kremlis mier Seiqmna afxazuri eTnokra-

tia, romelmac moaxerxa jer erTi is, rom afxazi

eTnosi or subeTnosad _ gudauTisa, igive Crdilo-

dasavleTis da oCamCiris, igive samxreT-aRmosavle-

Tis aris dayofili. misive azriT, es `bzifeli afxa-

Page 32: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

32

zebis~ da `abJuis afxazebis~ istoriuli dualizmis

gagrZelebis uzrunvelyofas warmoadgens. meore ki

is aris, rom kremlis politikam sami imperiuli

funqcia uzrunvelyo: pirveli _ eTnokratia saSua-

lebas aZlevda umciresobaSi myof mcire eTnoss eba-

tona respublikaSi; meore _ moaxdina erTgvari dis-

tancireba qarTuli elitisa da saerToqarTuli

problemebisagan, rac stimuls aZlevda eTnokratiis

politikur avtarkias; rac Seexeba mesame funqcias _

es separatizmia. avtori samarTliania, rodesac eT-

nokratias separatizmis mTavar Zalad miiCnevs da

mas afasebs rogorc Sida kolonializms (4).

aqve aRsaniSnavia 30-50-ian wlebSi afxazeTis uk-

mayofileba viTomcda qarTvelebis masobrivi gadmo-

saxlebiT asimilaciis mizniT. sinamdvileSi am dros

moskovis miTiTebiT afxazeTSi organizebulad xde-

boda saqarTvelos mciremiwiani, mTiani da sxva regi-

onebidan Casaxleba. mizani gaxldaT muSa xelis saWi-

roeba meurneobis iseTi Sromatevadi dargebis ganvi-

TarebisaTvis, rogoric iyo meCaieoba, meTambaqoeoba,

mecitruseoba, mevenaxeoba da sxv. gadmosaxlebulTa

es ricxvi 10 aTas adamians ar aRemateboda (5).

afxazur eTnokratias Tavisi mdgomareobis ga-

samyareblad esaWiroeboda axali da axali bralde-

bebi saqarTvelodan sabolood mosawyvetad, rasac

im droisaTvis kremli SeiZleba arc gegmavda.

eTnokratiis gansakuTrebuli yuradRebis cen-

trSi eqceva ganaTlebis sakiTxi. is, ekonomikis gan-

viTarebasTan erTad, did rols TamaSobda mosaxle-

obis socialur mobilurobaSi da paralelurad, sa-

moqalaqo cnobierebis CamoyalibebaSi. axal indus-

triul-ekonomikur, urbanul, saganmanaTleblo str-

uqturebSi mosaxleobis sxvadasxva eTnikuri warmo-

Page 33: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

33

madgenlebis CarTviT, Sereuli ojaxebis Seqmna da

sxv. am sazogadoebis socialuri integraciisTvis

karg niadags warmoadgenda.

magaliTad, urbanizaciuli procesebis Sedegad

mkveTrad izrdeba mosaxleobis mobiloba. Tu 1926

wels afxazeTSi qalaqis mosaxleoba saerTo mosax-

leobis 15,2 procents Seadgenda, 1959 wels _ 37,0,

1979 wels 42,2 da 1989 wels _ 47,9, Sesabamisad (6).

ganviTarda da 1956 wels mTlianad iqna eleqtrifi-

cirebuli sarkinigzo transporti, romelsac Tu

1957 wels gadahyavda 1,1 mln. Aadamiani, 1975 wels Se-

sabamisad _ 4,2. izrdeba sazRvao, saavtomobilo, sa-

haero transportis roli da mniSvneloba. marto av-

tobusebiT mgzavrebis gadazidvam moicva 1950 wels 7

mln adamiani, 1960 wels _ 38,5 mln adamiani, 1965

wels 65,3 mln adamiani. maRalia sahaero transpor-

tiT mgzavrobis raodenobis maCveneblebi. Tu am maC-

veneblebma 1934 wels Seadgina 0,1 aTasi adamiani, 1965

wels _ 204,0 aTasi adamiani da 1979 wels _ 490,4 aTa-

si adamianiT gaizarda. ganviTarda safosto, satele-

fono kavSirebis roli da mniSvneloba (7). aqve unda

aRvniSnoT, rom centri acnobierebda modernizaciis

procesebiT gamowveuli socialuri integraciis Se-

degs, magram is ver eleoda avtokratiuli, vertika-

luri marTvis reJims, rac mis mier marTvis prin-

cips, dasayrdens warmoadgenda. sazogadoebas ki Ta-

namedrove kulturul-civilizaciuri ganviTarebis

etapze marTvis aseTi `CamorCenili~ reJimi xels ar

aZlevda. SemTxveviTi ar yofila ssrk-s komunisturi

partiis XX yrilobaze pirovnebis kultis kritika,

magram, samwuxarod, qveyanaSi arsebuli marTvis sis-

temaSi erTi kulti meoreTi Seicvala...

Page 34: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

34

davubrundeT afxazeTis eTnokratiuli reJimisa

da misi momxreebis politikas. aRsaniSnavia, rom, ur-

banizaciuli procesebis miuxedavad, afxazeTSi

mTlianad saqarTvelosa da ruseTis federaciis

TiTqmis yvela respublikasTan SedarebiT, qalaqis

mosaxleoba sofelTan SedarebiT dominanturi ar

gamxdara. magaliTad, qalaqis mosaxleoba 1991 wels

saqarTveloSi Seadgenda mosaxleobis saerTo rao-

denobidan 56,2 procents. afxazeTSi es maCvenebeli

udrida 47,8 procents, Sesabamisad. ruseTis federa-

ciis CrdiloeT kavkasiis avtonomiur respublikebSi

es maCvenebeli Sesabamisad udrida: yabardo-balya-

reTSi _ 61,5; CrdiloeT oseTSi _ 68,9 procents. da-

Restansa da CeCneT-inguSeTSi ki es maCvenebeli nak-

lebi iyo da, Sesabamisad, Seadgenda 44,0 da 45,8 pro-

cents, rac, afxazeTis qalaqis mosaxleobasTan Se-

darebiT, cotaTi dabalia (8) aseTi garemoeba anu

soflis dominireba ZiriTadad ganapirobebda afxa-

zeTis eTnokratiuli reJimis dasayrdens, mis `aR-

warmoebas~. SemTxveviTi ar aris, rom afxazeTis

TiTqmis yvela separatistul aqcias sofeli edga

saTaveSi. respublikis mkveTrad gamoxatul saxes ag-

raruli seqtori warmoadgenda. misi mosaxleobis

dasaqmebulTa saerTo raodenobidan ki 20% soflis

meurneobiT iyo dakavebuli (9).

ena, ganaTleba. enis diskriminaciis Tvalsazri-

siT afxazeTSi gansakuTrebul kritikul situaciaSi

aRmoCndnen rogorc afxazebi, ise qarTvelebi. bevri

naSromia dawerili afxazi xalxisaTvis damwerlobis

Seqmnis istoriasTan dakavSirebiT (ix. T. mibCuani, z.

papasqiri, b. kvaracxelia, d. dolbaiZe da sxv.).

afxazebi, romelTac ar gaaCndaT sakuTari dam-

werloba, xSirad arCevanis winaSe dgebodnen. jer

Page 35: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

35

iyo da p. uslari, 1862 wels rusuli grafikis sa-

fuZvelze qmnis afxazur anbans. anbani rTuli aRmoC-

nda. am grafikiT Wirda afxazuri bgerebis gadmoce-

ma. Semdgom 1892 wels pedagogma k. maWavarianma da

misma mowafem d. guliam Seadgines axali afxazuri

anbani qarTuli grafikis safuZvelze. Semdgom XX s.

20-ian wlebSi niko marma Seqmna afxazuri anbani la-

Tinuri grafikis safuZvelze. es mcdelobac amao ga-

modga. 30-iani wlebis bolos, 1938 wels dimitri gu-

liam, akaki SaniZisa da simon janaSias daxmarebiT,

Seqmna axali afxazuri anbani qarTuli grafikis sa-

fuZvelze. es istoria mTavrdeba imiT, rom 1954 wels

afxazuri anbani xelaxla SemuSavda isev rusuli

grafikis safuZvelze. afxazebis aseTi xSiri arCeva-

nis winaSe dayenebis Sedegad miRebul iqna Sesabami-

si Sedegi. cnobili afxazi mecnieri da sazogado

moRvawe l. marSania 1980 wlis monacemebis Sefase-

biT, xazs usvams, rom 83 aTasi afxazidan ramodenime

aTeulma srulfasovnad icis afxazuri (enaTmecnie-

rebi, mwerlebi da a.S), xolo sxva danarCenebma ician

sayofacxovrebo, saurTierTobo doneze (10). maSin,

rodesac 1989 wlis ssrk-s mosaxleobis aRweriT sa-

qarTveloSi mcxovrebi afxazebis marto 2,4 procen-

ti flobda qarTul enas, rusuls ki _ 80,5%, afxa-

zeTSi mcxovrebi afxazebidan ki qarTuls flobda _

1,6%, rusuls _ 81,5% (11).

amrigad, zemoTaRniSnuli Sedegi sabWoTa afxa-

zeTSi kremlis Sesabamisi politikis nayofi gax-

ldaT. aq sulac ar aris laparaki saqarTveloSi sa-

moqalaqo eris, socialur-kulturuli integraciis

formirebaze. piriqiT, gakvirvebas iwvevs, rogorRa

apirebdnen axali socialuri erTobis e.w. `sabWoTa

xalxis~ Camoyalibebas, rodesac, rogorc amas Tun-

Page 36: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

36

dac saqarTvelos magaliTze vxedavT, xdeboda eT-

nokratiuli reJimebis formireba. eTnosebs Soris

enis, ganaTlebisa da kulturis sferoebis gamoyene-

biT respublikaSi xdeboda dezintegraciuli da se-

paratistuli procesebis organizeba.

aRniSnuli suraTi kargad gamoCnda ganaTlebis

sferoSi. 1925 wlis aprilSi afxazeTSi rusuli ena

gamocxadda saxelmwifo enad. cnobilia, rom afxa-

zeTSi 20-iani wlebis pirvel naxevarSi afxazuri da

qarTuli skolebis garda, daiwyo rusuli, berZnu-

li, germanuli, somxuri, estonuri skolebis gaxsna,

magram, am skolebSi `1937 wlamde qarTuli ena ar is-

wavleboda~, _ naTqvamia bolSevikuri partiis cen-

traluri komitetis saskolo ganyofilebis 1938

wlis angariSSi (12).

1938 wlis martSi kremlSi aRmasrulebeli xe-

lisuflebis mier miRebuli iqna specialuri dadge-

nileba erovnuli respublikebis skolebSi rusuli

enis aucilebeli swavlebis Sesaxeb. am sakiTxis Ses-

wavlis Semdeg saqarTveloSi, rusuli enis swavleba

Sefasda aradamakmayofileblad. amis mizezad saqar-

Tvelos ganaTlebis komisariatis kolegiis sxdomis

dadgenilebaSi dasaxelda nacionalisturad ganwyo-

bili inteligencia, romelic `cdilobda qarTveli

axalgazrdoba moewyvita rusul kulturas~. amave

organos cnobaSi am sakiTxTan dakavSirebiT, vkiTxu-

lobT: `afxazeTis skolebSi, Sesabamisi erovnuli

pedagogiuri kadrebisa da saxelmZRvaneloebis afxa-

zur enaze uqonlobis gamo V klasidan yvela sagne-

bi iswavleba rusul enaze; rusuli enis, rogorc

sagnis swavla ki iwyeba II klasidan (13).

ra Tqma unda, saqarTvelos inteligencias sko-

laSi Seqmnil viTarebasTan dakavSirebiT eqneboda

Page 37: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

37

sakuTari pozicia, romelic mimarTuli iqneboda

qveynis samoqalaqo erad formirebaze da, Sesabami-

sad, respublikaSi qarTuli enis prioritetze. misi

aseTi miswrafeba kargad gamoCnda jer kidev 1918-1921

wlebSi. qarTuli inteligenciis aseTi pozicia, ro-

gorc ukve zemoT iqna aRniSnuli, bolSevikebis geg-

maSi ar Sedioda. amitom, 1925 wels saqarTvelos xe-

lisuflebis dokumentSi `saqarTvelos inteligenci-

is Sesaxeb~ naTqvamia: `saqarTveloSi gasabWoebis

oTxi wlis Semdeg inteligencias jer kidev ar ganu-

sazRvravs xelisuflebasTan kavSiri~. aqve xazgasmu-

lia, rom qarTvelma bolSevikebma unda gaiTvaliswi-

non TavianTi beladis _ leninis miTiTeba: `saWiroa

gansakuTrebuli politika daTmobebisa qarTuli in-

teligenciis mimarT~ (14). samwuxarod, afxazeTis sa-

kiTxTan dakavSirebiT araviTar daTmobaze lapara-

kic ar yofila. piriqiT, zustad 20-30-ian wlebSi in-

tensiurad mimdinareobda afxazebis axali sabWouri

Taobis inteligenciis formireba. amis safuZvelze

xdeboda marTvaSi eTnokratiis Camoyalibeba. maTi

xelmZRvanelobiT afxazuri nacionalizmis gaRvive-

bam ukve 1929 wlisTvis aSkarad gamomwvevi xasiaTi

miiRo.

kremlis xelisuflebis mier 1929 wlis maisSi

afxazeTSi movlenilma erovnuli sakiTxebis Semswav-

lelma komisiam s. kadirovis xelmZRvanelobiT daad-

gina, rom “afxazeTidan emigrirebis ganwyoba iRebs

masobriv xasiaTs... aseTi ganwyobebis gaRvivebas xels

uwyoben aqauri sabWoTa aparatis nacionalisturi

elementebi...~. amave dokumentSi naTqvamia afxazi naci-

onalistebis uaxloes amocanebze, rogoric gaxldaT

afxazeTis gawmenda ucxo elementebisagan, muhajire-

Page 38: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

38

bis dabruneba, sxva erovnebebis moTxovnebisa da sa-

Wiroebebis mimarT zerele damokidebuleba (15).

rogorc wesi, kremlis xelisufleba amgvari vi-

Tarebis Seqmnis gamo, saqarTvelos partiul-saxel-

mwifo xelisuflebas adanaSaulebda. dResac, rode-

sac ssrk-is ganaTlebis problemebzea laparaki da,

kerZod, iseT gadawyvetilebebze, rogorc qarTuli

anbanis SemoReba 30-iani wlebis bolos, bevri mecnie-

ri an stalins da berias, an qarTul xelisuflebas

adanaSaulebs.

magaliTad, rusi mecnieri v. Snirelmani aRniS-

navs, rom 1937-1938 wlebSi saqarTvelos xelisufle-

bam daiwyo eTnocidis politika: pirvel rigSi Seiq-

mna axali anbani qarTuli grafikis safuZvelze, Sem-

dgom ki uqmdeboda afxazuri skolebi, yvelgan iner-

geboda qarTul enaze swavleba (16).

ra Tqma unda, aRniSnuli braldeba saqarTvelos

sabWoTa xelisuflebis mimar ssrk-is, mkacrad ver-

tikaluri administraciul-mbrZanebluri sistemebis

pirobebSi, absurdulia. Seqmnil viTarebas aanali-

zebs profesori z. papasqiri. is wers, rom rusul

kirilicaze damwerlobis gadayvana xdeboda faqtob-

rivad mTeli ssrk-is masStabiT. am mxriv, erTaderTi

gamonaklisi iyo saqarTvelos ssr da ara imitom

rom sabWoTa qveyanas qarTveli i. stalini xelmZRva-

nelobda. amis mizezi, mkvlevaris TqmiT, sruliad

banaluria: im mokavSire respublikebs (rsfsr, saqar-

Tvelos ssr, azerbaijanis ssr, uzbekeTis ssr da

sxv.) Soris, romelTa SemadgenlobaSi avtonomiuri

erTeulebi figurirebdnen, mxolod saqarTvelos

ssr-is saxelmwifo enas _ qarTuls moepoveboda Ta-

visi originaluri anbani (cnobilia aseve, rom TviT

Page 39: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

39

uzbekuri da azerbaijanuli damwerlobebic gadaiy-

vanes kirilicaze) (17).

skolis reorganizacia saqarTveloSi amiT ar

Semoifargla. 1954 wels afxazuri anbani xelaxla

SemuSavda rusuli grafikis safuZvelze. afxazeTSi

skola kvlav ubrundeba mdgomareobas, sadac saSua-

lo skolebSi dawyebiTi klasebi, mSobliur enaze

swavlis garda, rusul enaze agrZeleben funqcioni-

rebas.

miuxedavad 40-50-ian wlebSi qveyanaSi momxdari

cvlilebebisa (ssrk-Si aRiarebul iqna socializmis

sabolood gamarjveba. warmatebebi ganaTlebaSi, mec-

nierebaSi, xalxTa erovnuli TviTSegnebis zrda da

a. S.) marTvis politika, gansakuTrebiT erovnul sa-

kiTxSi, ar icvleba. afxazeTSi, kerZod, am droisaT-

vis Camoyalibda axali, sabWoTa Taobis partokratia

eTnokratiuli miswrafebebiT. mTavari iyo ara erov-

nuli interesebis dacva, aramed ufro metad karie-

ristuli mizandasaxuloba da TviTgamorCenisaken

swrafva.

saqarTvelos partokratia romelic bevrad ar

gansxvavdeboda afxazurisagan, kremlis miTiTebebs

pirnaTlad asrulebs. 1954 wels TebervalSi saqar-

Tvelos komunisturi partiis lideri v. mJavanaZe me-

16 yrilobaze gakeTebul angariSSi sastikad akriti-

kebs Tsu xelmZRvanelobas iv. javaxiSvilis wignis

`qarTveli eris istoriis~ (5 t.) gamocemis gamo. mox-

senebaSi didi qarTveli mecnieri gakritikebulia

`nacionalisturi xasiaTis Secdomebisa~ da kerZod,

`saqarTvelo-ruseTis urTierTobebis faqtebis dama-

xinjebulad gaSuqebis~ gamo. aqve gakritikebulia

profesori i. cincaZe, im azris gamo, rom saqarTve-

los daaxloeba ruseTTan mecnierma miiCnia Secdo-

Page 40: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

40

mad, rac, misi azriT, uaryofiTad aisaxa saqarTve-

los bedze.

amave yrilobaze aRniSnuli iqna, Tu rogor

operatiulad unda gatarebuli RonisZiebebi imJamad

afxazeTSi arsebuli qarTuli anbanis rusul grafi-

kaze gadasayvanad (18). ukanaskneli faqti kidev er-

Txel gvaCvenebs saqarTvelos kompartiis, misi xel-

mZRvanelobis `SemZleobas~, raSic maT xSirad afxa-

zi separatistebi brals deben.

aRsaniSnavia, rom cota ufro adre, 1952 wels sa-

qarTvelos kompartiis yrilobaze gamanadgurebeli

kritika ergo qarTuli mwerlobis klasikoss kon-

stantine gamsaxurdias. mas brali edeboda imaSi, rom

`is ver xedavs gansxvavebas progresul da reaqciul

warsuls Soris~. yrilobaze klasikosis salitera-

turo ena xasiaTdeboda rogorc `Воинствующий наци-онализм, с явно выраженной фашистской окраской~ (19).

omis Semdgom da 50-ian wlebSi ssrk-Si gaizar-

da xalxTa Soris socialur-kulturuli urTier-

TmimarTebis intensiuroba, realobad iqca ganaTle-

bis masobrioba (1958 wlidan ssrk-Si SemoRebul iqna

kanoni sayovelTao saSualo ganaTlebis Sesaxeb), ga-

farTovda erovnuli inteligenciis fena. yovelive

es erovnuli konsolidaciis axali pozitiuri pro-

cesebi gaxldaT, rac sabWoTa xelisuflebam erovnu-

li urTierTobebis sferoSi negatiur da destruqci-

ul faqtorebad aqcia.

aqedan gamomdinare 60-80-ian wlebSi yovelive

aman sabWoTa saqarTveloSi afxazeTis socialur-

kulturuli integracia gamoricxa, ufro metad ga-

naviTara dezintegraciuli procesebi sazogadoeba-

Si. yovelive es xels uwyobda erTaSoris urTierTo-

bebSi problemebis gaCenas. es gansakuTrebiT exeba

Page 41: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

41

sabWoTa erovnul-saxelmwifoebriv politikas, ramac

viTareba logikur dasasrulamde miiyvana kidec.

1992-1993 wlebis afxazeTis konfliqti da Semdgom

2008 wlis agvistos saqarTvelo-ruseTis omi yove-

live amis magaliTia. mTeli ubedureba is iyo, rom

sabWoTa kavSiri sazogadoebis saxelmwifoebriv-po-

litikuri urTierTobebis ganviTarebis faqtors,

gansxvavebiT evropulisagan, romelic erTiani sa-

xelmwifoebis moqalaqeebs naciad ganixilavs da gan-

viTarebis veqtors sqemaSi `saxelmwifodan naciisa-

ken~ xedavs, ssrk, piriqiT, `naciidan saxelmwifosa-

ken~ warmarTavda.

samwuxarod, aseTi midgoma postsabWour dro-

Sic grZeldeba. afxazi mkvlevari b. kviwinia aRniS-

navs, rom `samoqalaqo sazogadoebis formireba rTu-

li da xangrZlivi procesia da amitom is Tavis ad-

reul stadiaze eTnonacionaluri komponentis preva-

lirebas ar gamoricxavs~ (20). Aam azrisgan gansxvave-

biT afxazeTSi, da ara marto aq, eTnonacionalizmis

droSi sakmaod xangrZlivi arseboba da gamowveva sa-

zogadoebisgan pasuxis gamcem realur qmedebebs

elodeba.

Page 42: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

42

Tavi III. afxazeTis konfliqtis problema

Crdilokavkasiur konteqstSi

afxazeTis 1992-1993 w.w. konfliqti da misi ga-

moZaxili CrdiloeT kavkasiaSi. aRsaniSnavia, rom

ssrk-is daSlamde kavkasia gaxldaT is erT-erTi

pirveli regioni, sadac asaxva hpova sabWoTa qveynis

socialur-politikurma da ideologiurma krizisma,

rac gamoixata SeiaraRebuli konfliqtebiT mTian

yarabaRSi, CrdiloeT oseTSi da a. S. ssrk-is Senar-

Cunebis mcdelobam `perestroikisa~ da `glasnostis~

pirobebSi (1985-1991 ww.) viTareba kidev ufro daamZi-

ma. demokratiulma ritorikam, administraciul-

mbrZanebluri politikis Sesustebis kvalobaze, si-

tuacia daZaba, ramac, Tavis mxriv, kidev ufro gaaR-

rmava eTnopolitikuri situacia da qveyana daSlis

piras miiyvana. 1991 wlis dekemberSi, rodesac, v. putinis sit-

yvebiT “meoce saukunis udidesi geopolitikuri ka-

tastrofa” moxda – sabWoTa kavSiri daiSala da

faqtiurad kavkasia, rogorc mTeli postsabWoTa

sivrce, pirdapiri Tu gadataniTi mniSvnelobiT, kon-

fliqtebiT moculi aRmoCnda, anu ssrk gaqra, magram

problemebi darCa. 1992-1993 wlebis konfliqtebi af-

xazeTsa da kavkasiis sxva regionebSi rezonansulia

da daregulirebas moiTxoven. maT gadaWraze inerci-

ulad monopolias iReben, erTi mxriv, Zveli partno-

menklatura, romelic Tavis saxelisuflebo poten-

cials sakmaod myarad inarCunebs da, meore mxriv,

e.w. `araformalebi~, erovnuli moZraobebi, romlebic

Zveli partnomenklaturis konkurentebad gvevlinebi-

an. afxazeTis konfliqtis daregulirebis gzebis Zi-

ebasTan dakavSirebiT kargad Cans maTze sabWouri

ideologiis gavlena (eTnikuri niSniT erTa TviTga-

Page 43: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

43

morkveva, romelsac qarTvelebisa da afxazebis kon-

fliqtis mogvarebis nacvlad saqme mis garTulebam-

de mihyavda. sabWoTa ideologiis gavlenam `xalxebis

ierarqiulobasTan~ dakavSirebiT ganapiroba is, rom

afxazebi, rogorc xelisuflebis, aseve erovnuli

moZraobis warmomadgenlebi, Tavisi `poziciebis~

mxardamWerebad moiazreben CrdiloeT kavkasiaSi mo-

saxle monaTesave xalxebs – adiReelebs, SafsuRebs,

Cerqezebs, yabardoelebsa da sxv. qarTvelebi ki (Tu

ar CavTvliT z. gamsaxurdias xelisuflebas) ruseT-

sa da evropis qveynebze apelireben. Tavisi arsiT

orive politika, Zveli inerciiT, eris TviTgamorkve-

vaSi eTnikurobis dominirebas gulisxmobda.

sainteresoa, rom afxazuri politika Crdilo-

eT kavkasiaSi bolo oci wlis manZilze, fsiqologi-

ur-politikuri TvalsazrisiT, efeqturi aRmoCnda.

1991 wels Seqmnili CerqezTa saerTaSoriso

asociaciis prezidenti yasbolaT Zamixovi am orga-

nizaciis oc wlisTavTan dakavSirebiT gamocemuli

dokumentebisa da masalebis krebulis winasityvaoba-

Si (afxazebi am organizaciaSi daarsebidanve arian

gawevrianebulebi) aRniSnavs, rom asociaciam afxa-

zeTSi Seqmnil situacias miuZRvna specialuri kon-

gresi (1993 w. 20-25 ivlisi). igi agreTve xazs usvams,

rom amis Semdgomac ar Catarebula asociaciis ar-

cerTi Tavyriloba, afxazeTis mxardasaWeri sakiTxe-

bi rom ar ganxiluliyo (1).

aRsaniSnavia, rom ssrk-is dasusteba-daSlis

(1990-iani wlebis dasawyisi) procesis Tanmdevi kon-

fliqtebis dros, afxazebisa da CrdiloeT kavkasiis

respublikebSi mcxovrebi xalxebis, gansakuTrebiT

erovnul moZraobaTa radikaluri politikosebis

miswrafebebi erovnuli TviTgamorkvevis sakiTxSi

Page 44: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

44

TanxvedraSi movida. gansxvavebiT CrdiloeT kavkasiis

respublikebis oficialuri xelisuflebisagan, rom-

lis saTaveSi kvlav `guSindeli~ partnomenklatura

rCeboda, afxazeTis politikosebi eris TviTgamorkve-

vas eTnonacionalizms ukavSirebdnen. afxazebi Txou-

loben saqarTvelodan, xolo maTi mokavSire Crdi-

lokavkasiuri nacionaluri moZraobebi – ruseTidan

gamoyofas. amisaTvis maT moqmedeba jer kidev ssrk-is

daSlamde daiwyes. jer iyo da afxazuri da yabardo-

uli erovnuli moZraobebis mier, yabardoeli iuri

(musa) Sanibovis TaosnobiT, 1989 wels soxumSi Seiq-

mna kavkasiis mTiel xalxTa asamblea, romelic 1991

wlis noemberSi kavkasiis xalxTa konfederaciad

gardaiqmna, Semdeg ki 1992 wels afxazebis monawileo-

biT adiRTa (CerqezTa) mecnierebaTa saerTaSoriso

akademia iqmneba. aRsaniSnavia 1991 wlis 19-20 maiss q.

nalCikSi Camoyalibebuli zemoxsenebuli CerqezTa sa-

erTaSoriso asociacia afxazeTis `xase~-s monawileo-

biT. misi dafuZneba moxda adiRTa (CerqezTa) pirvel

msoflio kongresze. imave xanebSi afxazebis monawi-

leobiT daiwyo saerTo adiRuri erovnuli moZraobis

gazeT `narTebis~ gamocema.

yovelive es mowmobs, rom afxazeTSi Zlierde-

boda separatistuli tendenciebi. afxazeTSi adgili

hqonda provokaciebs eTnikur niadagze. konfliqtis

dawyebamde soxumSi afxazi separatistebis lideri v.

arZinba qarTvelebs Turme dapirebia: `Cven gaiZu-

lebT Tqven, rom gvesroloT~. qarTulma xelisuf-

lebam, afxazeTSi konstituciuri wesrigis aRdgenis

mizniT, daiwyo Zalismieri moqmedebebi adgilobrivi

afxazuri xelisuflebis winaaRmdeg.

imdroindeli movlenebis analizi gviCvenebs,

rom 1991-1996 wlebSi afxazi separatistebi TviTga-

Page 45: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

45

morkvevis proeqtis realizebas CrdilokavkasielTa

erovnul moZraobebs da iqaur araformalur organi-

zaciebs ukavSirebdnen.

kavkasiis xalxTa konfederaciis pirvelsave

dokumentSi saxelwodebiT “deklaracia konfedera-

ciuli kavSiris Sesaxeb” aRniSnulia: `arsebobis uf-

lebisaTvis Cvens brZolaSi, Tavisuflebisa da sa-

marTlianobisaTvis araa gamoricxuli calkeuli

mTieli eTnosebis fizikuri ganadgurebis SesaZleb-

loba...~ (2). kavkasiis xalxTa konfederaciis parla-

mentis Tavmjdomaris moadgile CeCeni denga xalido-

vi, am organizaciis programis ganmartebisas, acxa-

debda: `Cveni politikis gatarebaSi ar SegviZlia da-

veyrdnoT ruseTis kanonebsa da konstitucias~ (3).

afxazur-adiRur aliansTan dakavSirebiT, Sem-

TxveviTi ar gaxldaT, rom jer kidev 1991 wels ya-

bardouli erovnuli organizaciebis liderebi ara-

erTgzis akeTeben gancxadebebs yabardo-balyareTis

daSlasa da mis yabardod da balyareTad dayofaze.

amave dros, 1991 wels yabardoel xalxTa kongresze

erovnuli moZraobis erT-erTi lideri cnobili iu-

risti iuri kalmikovi (mogvianebiT, 1993 w. noember-

Si, igi ruseTis federaciis iusticiis ministrad

dainiSna) Riad acxadebs, rom Zlieri adiRuri sa-

xelmwifos Seqmna axlo perspeqtivis yvelaze aqtua-

luri sakiTxia. mxedvelobaSi hqondaT adiReelebis,

Cerqezebis, yabardoelebis, SafsuRebis da aseve, ro-

gorc amas calkeuli eqspertebi miiCnevdnen, afxaze-

bisa da abazebis gaerTianeba (4).

am gegmis ganxorcielebis pirvel etapze adi-

Ruri da maTi mezobeli Crdilokavkasielebis (balya-

relebisa da yaraCaelebis gamoklebiT) erovnuli

moZraobebis (da ara marto maTi) yuradReba gadatani-

Page 46: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

46

li iyo afxazeTze. CrdiloeT kavkasiis respublike-

bis imdroindeli xelmZRvaneloba xels ar uSlida

am moZraobebs `aqtiurad emoqmedaT~ afxazeTis mimar-

TulebiT. konfederantebisa da sxva erovnuli, `ara-

formaluri~ organizaciebis emisrebi daubrkoleb-

lad gadaadgildebodnen saqarTvelos Crdilo-dasav-

leT sazRvramde, agzavnidnen “moxaliseebs” saomrad,

TviTonac Cadiodnen afxazeTSi da CahqondaT materia-

luri daxmareba, rasac TviTon afxazi separatiste-

bic aRiarebdnen. magaliTad, 1993 wlis oqtomberSi q.

nalCikSi afxazeTis mxardasaWerad gamarTul rigiT

mesame sadReRamiso telemaraTonSi vladislav arZin-

bam gazeT `narTebTan” interviuSi aRiara: `Cven weli-

wadi vicxovreT, ise, rom ar gvqonia arcerTi rubli

krediti... daxmarebas viRebdiT yabardo-balyareTidan,

adiRedan, yaraCaeT-CerqezeTidan~ (5)

afxazebis mier CrdiloeT kavkasiaSi warmoe-

bulma politikam saTanado Sedegi gamoiRo. `moxa-

liseebi~ mTeli CrdiloeT kavkasiis regionebidan

da ruseTis yvela patiosani adamiani dadga afxazi

xalxis dasacavad~, _ naTqvamia kavkasieli xalxebi-

sadmi CerqezTa 1993 wlis 21 ivlisis II saerTaSori-

so kongresis delegatTa mimarTvaSi, romelic afxa-

zi xalxis mxardasaWerad iyo gamarTuli (6).

aRsaniSnavia, rom 1992-1996 wlebSi afxazebisa

da adiRebis mier yvelaferi keTdeba maTi gaerTiane-

bisaTvis. jer iyo da afxazeTis respublikis umaR-

lesi sabWo 1994 wlis 28 noembers Rebulobs afxaze-

Tis respublikis konstitucias, rac, faqtiurad, niS-

navda damoukidebeli saxelmwifos Seqmnas, Semdeg ki

1999 wlis 3 oqtombers afxazeTSi gamarTuli saxal-

xo referendumis dros, moqalaqeTa 97-ma procentma

moiwona moqmedi konstitucia, riTac gaformebul

Page 47: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

47

iqna afxazeTis respublikis saxelmwifoebrivi damo-

ukideblobis aqti (7).

afxazeTSi iqmneba adiRebisaTvis misabaZi viTareba,

razedac, CrdiloeT kavkasiis respublikebis oficia-

luri xelisuflebisagan gansxvavebiT (CeCneTis gar-

da), erovnuli moZraobis liderebi Riad deklarire-

ben suverenitetis survils da ruseTisagan secesiis

SesaZleblobas.

1996 wlis 30 marts afxazeTis de-faqto par-

lamenti akeTebs mimarTvas CrdiloeT kavkasiis xal-

xebisadmi. mimarTvaSi naTqvamia, rom “afxazebisa da

Crdilokavkasiel mTielTa Zmur grZnobebs, erTma-

neTTan gaerTianebis gzaze, SeuZlia gadalaxos maT

Soris aRmarTuli kavkasiis mTebi, daadnon yinuli

da moxsnan yovelgvari dabrkolebebi” (8).

aseTi gaerTianebisaTvis bevri ram keTdeboda

CerqezTa saerTaSoriso asociaciis mier. 1996 wels

am organizaciis erT-erT sxdomaze, romelic mieZ-

Rvna asociaciis II kongresis (1993 w. ivlisi) gadaw-

yvetilebebis (afxazeTTan solidarobis sakiTxi) aR-

srulebis mimdinareobas, aRniSnul iqna dasaxuliyo

konkretuli amocanebi mSobliuri enis ganviTarebi-

saTvis, anbanis unificirebasTan da adiRTa samwer-

lobo enebis SesaZlo daaxloebis gzebis ZiebasTan

dakavSirebiT (9).

amave dros gakvirvebas iwvevs saqarTvelosa

da ruseTis saxelmwifo diplomatiis politika am

regionSi, ufro sworad _ misi ararseboba. am stri-

qonebis avtori `svobodnaia gruzias~ furclebze

amis Sesaxeb Riad miuTiTebda: `am doneze (samTavro-

bo doneze - j. k.) TiTqmis araferi ar keTdeba sa-

qarTvelosaTvis arasasurveli tendenciebis gasane-

itraleblad, rac mis erovnul usafrTxoebas emuq-

Page 48: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

48

reba~ (10). negativis gasaneitraleblad aucileblo-

bas warmoadgenda gaxsniliyo yabardo-balyareTSi

saqarTvelos sakonsulo warmomadgenloba (11).

afxaz-adiRTa erovnuli moZraobebis strate-

gia, ra Tqma unda, ruseTisTvisac ar iyo misaRebi.

miT umetes, rom am dros CeCneTis problemam yovel-

gvar molodins gadaaWarba: 1994-1996 wlebSi moskovma

CeCneTSi omi waago, 1996 wlis 31 agvistos ki ruse-

Tis federalurma xelisuflebam q. xasaviurTSi xe-

li moawera xelSekrulebas, riTac CeCneTma de-faq-

to damoukidebloba miiRo, xolo misi politikuri

statusis ganxilva 2001 wlamde gadaido.

gaugebrobas iwvevda, agreTve, pozicia CrdiloeT

kavkasiis, maT Soris krasnodarisa da stavropolis

mxareebis, adgilobrivi xelisuflebis mxridan, rom-

lebic, Riad Tu iribad, mxars uWerdnen separatizms

(mxedvelobaSi maqvs kazakebis faqtori).

cnobili rusi politologi l. xoperskaia

werda: `bevrs miaCnia, rom Crdilo-dasavleT kavkasi-

aSi ruseTisaTvis ZiriTadi safrTxe afxazi separa-

tistebisgan modis. aravin ar ifiqrebda, Tu ratom

aqvT kavkasiis separatizmis fuZemdeblebs ruseTTan

mierTebis mania. saidumloeba ki imaSia, rom ruseTis

SemadgenlobaSi Sesvlis Semdeg, sxvadasxva respub-

likebSi mcxovrebi monaTesave xalxebis (adiReelebi,

Cerqezebi, SafsuRebi, yabardoelebi...) irgvliv Semok-

rebis kvalobaze maTi mizania “didi CerqezeTis~ Seq-

mna da Semdeg ruseTisagan gamoyofa~ (12).

amave dros aRsaniSnavia, rom 1992-1996 wlebSi

kavkasiis respublikebSi, ruseTis federaciaSi (1993),

saqarTveloSi (1995) miRebul iqna konstituciebi, sa-

dac xalxTa umravlesobis mier arCevani ara eTnona-

cionalizmze, aramed modernizaciul demokratiul

Page 49: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

49

ganviTarebaze keTdeba. separatizmisa da eTnonacio-

nalizmis poziciebi sustdeba. swored im xanebSi,

1995 wels, adiRTa (CerqezTa) mecnierebaTa saerTaSo-

riso akademiis akademikosma r. buraevma erovnuli

moZraobis aqtualur strategiebs absurduli uwoda.

misi azriT, `absurduli iyo miTiuri idea `didi

CerqezeTis~ Seqmnisa, romelic momwifebuli iyo

`cxel TavebSi~ da rasac mxars uWerdnen isini, vinc

am cota xnis winaT xelisuflebis xelSi ukanonod

Cagdebas cdilobdnen~. misive azriT, “iluzorul

amocanas warmoadgenda sxva qveynebidan dabruneba

Tanamemamuleebisa, romlebic ukve Tvisobrivad sxva-

nairebi arian, vidre Cveni winaprebi~ (13). aqve aRsa-

niSnavia, rom am droidan respublikebSi oficialur

doneze da ukve sazogadoebaSic ar gaaCniaT mxarda-

Wera kazakTa calkeuli liderebis mcdelobebs Seq-

mnan kazakTa SeiaraRebuli formirebebi~. aseve ver

gamoiRo Sedegi musa Sanibovis mcdelobam, aTi Tvis

Sesvenebis Semdeg, kavkasiis xalxTa diskriditirebu-

li konfederaciis reanimireba moexdina (14). konfliqtis izolirebis politika. rogorc

zemoT ukve iTqva, 1990-iani wlebis meore naxevridan,

CrdiloeT kavkasiis respublikebSi (CeCneTis garda)

eTnonacionalizms, wina wlebTan SedarebiT, sazoga-

doebisgan Ria mxardaWera aRar gaaCnia. iniciativa

“modernizacia eTnonacionalizmis sarCuliT~ ara-

formalebidan oficiozSi gadadis. am mxriv niSandoblivia `xelSekruleba afxa-

zeTis respublikasa da yabardo-balyareTis respub-

likas Soris megobrobisa da TanamSromlobis Sesa-

xeb~, romelsac xeli moewera 1995 wlis 19 maiss q.

soxumSi. yuradRebas ipyrobs xelSekrulebis pirve-

Page 50: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

50

li muxli, sadac aRniSnulia `saSinao saqmeebSi Cau-

revlobis~ principi da merve muxli, romelSic sau-

baria `nalCiksa da soxumSi afxazeTisa da yabardo-

balyareTis respublikebis sruluflebiani warmo-

madgenlobis daarsebaze” (15). zemoxsenebuli xelSek-

ruleba im dros, rodesac ruseTs afxazeTisTvis

blokada aqvs gamocxadebuli, iseT STabeWdilebas

axdens, rom saqarTvelos xelisuflebis mier warmo-

ebuli afxazeTis izolaciis politika araefeqtu-

ria. Tbilisi kvlav cdilobs `ar awyeninos~ moskovs

da erideba rogorc afxazebTan, aseve Crdilokavka-

sielebTan uSualo dialogs. amasTan dakavSirebiT,

gaurkveveli rCeba e.SevardnaZisa da h.alievis mier

1990-iani wlebis meore naxevarSi gaxmaurebuli ini-

ciativis “mSvidobiani kavkasiis” realizebis meqaniz-

mi – rogor unda ganxorcielebuliyo is, Tu kavka-

siis qveynebs Soris ar iqneboda demokratiisaTvis

damaxasiaTebeli uSualo horizontaluri kavSirebi.

1996 wels ruseTis Crdilokavkasiur sakuror-

to qalaq kislovodskSi, oTxi qveynis xelmZRvane-

lobis (azerbaijani, saqarTvelo, somxeTi, ruseTi)

mier xeli moewera deklaracias `kavkasiaSi erovne-

baTaSoriso Tanxmobis, mSvidobis, ekonomikuri da

kulturuli TanamSromlobis~ Sesaxeb (16). es doku-

menti sxva araferia, Tu ara am qveynebis xalxTa

moTxovna, rac miesadageba liberalur demokratiul

principebs – erTa Soris horizontaluri Tanam-

Sromlobis moTxovnilebebs.

samwuxarod, erTaSoris urTierTobebSi, ruse-

Tisa da saqarTvelos xelisuflebis monopoliis ga-

mo kislovodskis samitze deklarirebuli debulebe-

bi kavkasiaSi mSvidobisa da TanamSromlobis Sesaxeb

piaraqciad darCa.

Page 51: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

51

CrdiloeT kavkasiaSi, afxazeTTan urTierTo-

bis mizniT, iniciativa adgilobrivma xelisuflebeb-

ma sakuTar xelSi aiRes. amis kargi ilustraciaa is,

rom 1995 wlis maisSi maT mier afxazebTan megobro-

bis xelSekrulebis xelmoweridan erTi Tvis Semdeg

erovnuli moZraobebis Stab-binebi nalCikis centrSi

mdebare Senobidan gamoasaxles. Tumca aSkara gaxda,

rom amgvari urTierToba faqtiurad formalur xasi-

aTs atarebda da yvelaferi ukve moskovidan wydebo-

da. marTlac, amave wlis agvistoSi, roca ordRiani

vizitiT nalCikSi afxazeTis saparlamento delega-

cia Cavida (xelmZRvaneli s. jinjolia), miuxedavad

araerTgzis mcdelobisa Sexvedroda yabardo-balya-

reTis respublikis prezident v. kokovs, misi mcde-

loba uSedego gamodga, ramac erovnul moZraobebSi

ukmayofileba gamoiwvia (17).

erTi SexedviT SeiZleba vifiqroT, rom mosko-

vi TbilisTan mimarTebiT `valdebulebebs asru-

lebs~ afxazeTis blokadis sakiTxSi (18), magram rea-

lurad sul sxva suraTi ixateba: ruseTis federa-

luri xelisufleba Tavis antiqarTul Canafiqrs

Crdilo kavkasiis regionis xelisufalTa (da ara

marto maTi) xeliT axorcielebs.

aRsaniSnavia, rom afxazeTSic ki, romlis xe-

lisufleba zemxsenebuli blokadis miuxedavad, res-

publikaSi modernizaciul process ver aCerebs, 1997

wels, sazogadoebrivi zewolis Sedegad, iwyeba sa-

xelmwifoebrivi qonebis privatizaciis procesi. sa-

qarTvelos parlamentis 2002 wlis 22 martis dadge-

nilebaSi naTqvamia: `1997 wels separatistulma xe-

lisuflebam afxazeTis teritoriaze daiwyo qonebis

ukanono privatizireba, ris Sedegadac 2001 wlamde

privatizirebul iqna aTasze meti obieqti. gansakuT-

Page 52: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

52

rebiT masobrivi xasiaTi miiRo ltolvilTa da iZu-

lebiT gadaadgilebul pirTa kerZo sakuTrebis gas-

xvisebamo (19). CrdiloeT kavkasiis respublikebidan,

gansakuTrebiT adiRuri respublikebidan da nawi-

lobriv rusulenovani administraciul-teritoriu-

li subieqtebidanac calkeulma organizaciebma da

iuridiulma pirebma am periodSi afxazeTSi qoneba

Calis fasad SeiZines.

amrigad, aRniSnuli procesi sulac ar mow-

mobs imas, rom TiTqosda `bolo sam welze metia af-

xazeTis ekonomika blokadiTaa paralizebuli”, ro-

gorc es 2001 wlis CerqezTa saerTaSoriso asocia-

ciis gancxadebaSia naTqvami (20).

amave dros aRsaniSnavia, rom saqarTvelos mxa-

re 1996-2000 wlebSi CrdiloeT kavkasiis mimarTule-

biT erTgvar aqtiurobas iCens, TumcaRa samwuxarod,

es saxelmwifo politikis kurss ki ara, aramed ufro

metad calkeul pirTa iniciativas warmoadgens.

Tbilisis aseT mcire “gaaqtiurebazec” ki

CrdilokavkasielTa reaqciam ar daayovna. Tbilisis

saxelmwifo universitetis reqtoris roin metreve-

lis saxelze 1996 wlis oqtomberSi yabardo-balya-

reTis istoriis, filologiis da ekonomikis samec-

niero-kvleviTi institutis xelmZRvanelebis mier

gamogzavnil werilSi naTqvamia: “Cven viciT da pa-

tivs vcemT Tqvens Zalisxmevas kavkasiis regionis

xalxTa daaxloebaSi. Tqvens mier da agreTve akade-

mikosebis mariam lorTqifaniZis, Tamaz gamyreliZisa

da sxvaTa mimarTvas yabardo-balyareTis inteligen-

ciisadmi Cveni respublikis mosaxleobis didi rao-

denoba iziarebs. CvenSi didi sixaruli gamoiwvia

Tsu kavkasiis xalxTa istoriis kaTedris gaxsnamac.

TbilisSi yabardo-balyareTis istoriis Seswavla

Page 53: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

53

bevrad Seuwyobs xels Cvens xalxebs Soris gagebisa

da TanamSromlobis ganviTarebas” (21).

rasakvirvelia, amgvari samoqalaqo aqtiurobis

gamo, rac nalCikisa da Tbilisis urTierTdamokide-

bulebis mcire “daTbobaSi” gamoixata, afxazeTis

mTavrobam da Crdilokavkasiuri erovnuli moZrao-

bis liderebma ukmayofileba ver dafares. swored es

iqna aRniSnuli 1996 wlis martSi q.nalCikSi gamar-

Tuli `mrgvali magidis” dros afxazeTis delegaci-

asa da yabardos sazogadoebriv-politikuri moZrao-

bis `adiRe xase~-s mier. negatiuri toni adgilobriv

presaSic aisaxa: `am bolo wels Cveni respublikebis

daaxloebis tempi yvela doneze daeca. amiT isargeb-

les Cvenma arakeTilmosurneebma. nalCikSi gaxSirda

saqarTvelos emisrebis gamoCena `dakarguli kavSire-

bis aRdgenis mizniT~, _ werda gazeTi `adiRe xase~.

amave gazeTSi gamoqveynebul werilSi saTauriT

`areSiZis radioSi gamosvlis Sesaxeb~ sinanuliTaa

naTqvami, Tu rogor “Tavazianad misca saSualeba”

yabardo-balyareTis radios mxatvruli mauwyeblo-

bis redaqciam saqarTvelos parlamentis wevrebs ga-

mosuliyvnen eTerSi (22).

am striqonebis avtors, romelic zemoT aRniS-

nuli movlenebis uSualo monawile gaxldaT, SeuZ-

lia aRniSnos, rom yovelive aseTi aqtiuroba saqar-

Tvelos mxridan atarebda `moskovis gverdis avlis~

xasiaTs, radgan CrdiloeT kavkasiaSi saqarTvelo-

dan Casuli delegaciis wevrebi miiCnevdnen, rom gu-

Sindel uuflebo avtonomiur respublikebs am regi-

onSi dRes politikuri statusi gaezardaT da maT,

prezident b. elcinis sityvebis perifrazireba rom

movaxdinoT, “miiRes imdeni suvereniteti, ramdenis

gadaylapvac SeZles”. samwuxarod, es gancxadeba

Page 54: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

54

oden deklaracia gaxldaT. realurad ki ruseTis fe-

deraciis politikur elitaSi kvlavac arsebuli sab-

Wouri azrovnebis inerciis gamo, nacvlad TviTmmar-

Tvelobisa da demokratiis ganviTarebisa, avtokrati-

uli saxelisuflebo vertikali iyo gamtkicebuli.

arada kavkasieli xalxebis molodini demokratiuli

gardaqmnebisa didi iyo. am striqonebis avtori am

imedebis Sesaxeb maSinac Riad miuTiTebda: `saqarTve-

losa da afxazeTis saRad moazrovne moqalaqeebi xe-

daven, rom qveyanaSi dawyebuli ekonomikis struqtu-

ruli gardaqmnis da mesakuTreTa socialuri fenis

formirebis procesi Seuqcevads xdis samarTlebrivi

samoqalaqo sazogadoebis Seqmnas, sadac adamiani da

misi interesebi iqneba uzenaesi. Tvisobrivad axal

doneze Seiqmneba baza moZme qarTvel da afxaz xal-

xTa erTobisa da daaxloebisaTvis~ (23).

XX s.-is 90-iani wlebis moskoveli da Tbili-

seli politikosebis Sexedulebebi erTmaneTs hgva-

nan demokratiuli reformebis gatarebis uunarobis

mxriv. Nnacvlad xalxebs Soris demokratiuli, ho-

rizontaluri urTierTobebis ganviTarebisa (sazoga-

doebis monawileoba qveynis mmarTvelobaSi), kavkasi-

uri politika Zveleburad emyareba vertikalur (av-

tokratiul saxelisuflebo) resurss. moskovis zo-

gierTi politikosis azrovnebis inercia Zveleburad

mimarTulia imisken, rom mkacrad iyos centrze da-

mokidebuli ara marto ruseTis regioni mTlianad,

aramed axlo sazRvargareTis saxelmwifoebic.

amgvar viTarebaSi, cxadia, kavkasiaSi Sefer-

xda modernizaciuli gardaqmnebis procesi. kavkasia-

Si adre wamowyebuli aqtiurobebi kulturuli, sa-

mecniero da ekonomikuri TanamSromlobis mizniT,

Seewira politikosTa fantaziebs, kerZod, afxazeTis

Page 55: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

55

izolaciis, ekonomikuri blokadisa da a.S. politi-

kas (24).

gadametebuli ar iqneba Tu vityviT, rom sa-

qarTvelos 2012 wlamde arsebuli yvela mTavrobis

politikurma kursma afxazeTis izolacionisturi

politikis gatarebis sakiTxSi im imediT, rom `meti

sargebeli~ mieRoT afxazeTis politikur statusTan

dakavSirebiT, fiasko ganicada. Tumca am drois man-

Zilze araerTxel iqna SeTanxmeba momzadebuli, mag-

ram, rogorc viciT, yovelTvis `raRac mizezebis~

gamo, xan qarTuli, xan afxazuri mxare SeTanxmebas

xels ar awerda.

sainteresoa gamovyoT ramdenime maTgani.

saqarTvelos mTavroba warmatebulad miiCnevs

1995 wlis 5 marts gaeroSi gagzavnil mis mier Sed-

genil winadadebebs afxazeTis statusis Sesaxeb.

qarTuli mxare Tvlis, rom dokumenti kompromisu-

lia. is iTvaliswinebda, rom saqarTvelo, rogorc

erTiani federaluri saxelmwifo, Seiqmneboda yofi-

li saqarTvelos ssr-s sazRvrebSi 1991 wlis 21 de-

kembris mdgomareobiT. am dokumentis mixedviT, afxa-

zeTs, rogorc federaciis subieqts, eqneboda ufar-

Toesi uflebamosilebani: sakuTari droSa, himni,

gerbi, aseve saxelmwifoebriobis sxva atributebi,

parlamenti, umaRlesi aRmasrulebeli da sasamar-

Tlo organoebi, samarTaldamcavi sistema, rac da-

fiqsirdeboda erTiani saqarTvelos konstituciaSi

da afxazeTis konstituciaSi. aRsaniSnavia agreTve,

rom afxazur enas, qarTul enasTan erTad, eqneboda

saxelmwifo enis statusi.

am dokumentis Tanaxmad federaluri mTavro-

bis kompetenciaSi Sedioda sagareo politika da

ekonomikuri kavSirebi, Tavdacva, fulad sakredito

Page 56: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

56

sistema, sabaJo samsaxuri, federaluri biujeti,

energetika, saxelmwifo sazRvris dacva, energetika,

kavSirgabmuloba da erovnuli transporti.

cnobilia, rom federalizmis modelTan dakav-

SirebiT qarTuli sazogadoeba erTgvarovani ar yo-

fila. mkvlevari r.gelantia aRniSnavs, rom 1995

wlis 25 ivliss mxareTa Soris gamarTul moskovis

molaparakebaze, romelsac uZRveboda ruseTis vice-

premieri bolSakovi, afxazuri mxaris xelmZRvanelma

a.jergeniam, soxumTan SeTanxmebiT, mxari dauWira

formulirebas `erTiani federaluri saxelmwifos

Sesaxeb~, Tumca mogvianebiT imave dRes, soxumis moT-

xovniT, manve ganacxada uari dokumentis parafireba-

ze (soxumma igi gaaTavisufla delegaciis xelmZRva-

nelis Tanamdebobidan (25).

qarTul mxares adanaSauleben afxazi separa-

tistebis megobrebi CerqezTa saerTaSoriso asocia-

ciidan imaSi, rom Tbilisi ar Tanxmdeba afxazebis

mxridan kompromisul SeTavazebas politikur sta-

tusTan dakavSirebiT. magaliTad, rogorc isini aR-

niSnaven 1997 wels, afxazebis mier gansaxorcieleb-

lad SemoTavazebul iqna oqmi, romelic iTvaliswi-

nebda samokavSireo saxelmwifos Seqmnas, dafuZne-

buls ori Tanasworuflebian subieqtis _ saqarTve-

losa da afxazeTs saxelSekrulebo urTierTobebze.

faqtiurad ki, rogorc aRniSnulia CerqezTa

saerTaSoriso asociaciis kongresis 2000 wlis 28

ivlisis gancxadebaSi, SemoTavazebuli iyo saxel-

mwifos Seqmna, romelic dafuZnebuli iqneboda fede-

racia-konfederaciis principebze. amis garda, naTqva-

mia, rom razedac uars ambobs qarTuli mxare, aris

kidev ori dokumenti, romelebic ukve mesame welia

ganixileba mxareebs Soris da afxazuri mxare mza-

Page 57: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

57

daa xeli moaweros maT. esenia: `SeTanxmeba mSvidobi-

sa da SeiaraRebuli Setakebebis ganuaxleblobis ga-

rantiis~ Sesaxeb da `oqmi galis raionSi devnilebis

dabrunebisa da ekonomikis aRdgenis zomebis Sesa-

xeb~. gancxadebaSi aRniSnulia, rom qarTuli mxare

1996 wlis dsT-is samitze afxazebisaTvis SemoRebu-

li ekonomikuri sanqciebis molodinSia da SeTanxme-

bebis xelmosawerad mzad ar aris. amis dasturad

naTqvamia, rom qarTvelebma 1998 wlis maisSi galis

raionSi gaaCaRes omi, ris Sedegadac aris mraval-

ricxovani msxverpli. aqve gakeTebulia mimarTva

dsT-is qveynebis mimarT afxazeTi daSvebul iqnas

dsT-is im samitebze, sadac ganixileba masTan dakav-

Sirebuli sakiTxebi (26).

ruseTis prezidentis v. putinis mecadineobis

Sedegad afxazeTis mimarT gauqmda ruseTis federa-

ciis mTavrobis mier 1994 wels miRebuli sanqciebi

da saqarTvelosTan SemoRebul iqna (2001 wels) mkac-

ri savizo reJimi, romelic ar vrceldeboda afxa-

zeTze. faqtiurad, ruseTis mTavrobis pozicia, rom

is ar daTmobda afxazeTs, amiT ukve gamomJRavnebu-

li iyo, magram jer kidev mainc ZalaSi rCeboda

dsT-is samitze 1996 wels afxazeTis winaaRmdeg mi-

Rebuli sanqciebi.

samwuxarod, 2000-ani wlebis dasawyisSi afxa-

zeTisa da kavkasiis sxva konfliqtebis mimarT ruse-

Tisa da saqarTvelos mTavrobebis gaurkvevelma po-

litikam SeuZlebeli gaxada ganxorcielebuliyo sa-

erTaSoriso eqspertizis doneze momzadebuli kidev

erTi proeqti `Tbilissa da soxums Soris ufleba-

mosilebaTa gamijvnis ZiriTadi principebi” (bodenis

dokumenti, marti 2003 w.).

Page 58: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

58

am proeqtis Tanaxmad, 1991 wlis 21 dekembris

mdgomareobiT arsebuli saqarTvelos sazRvrebi

cvlilebas ar eqvemdebareba, afxazeTi ki aris sa-

marTlebriv normebze dafuZnebuli suverenuli war-

monaqmni gansakuTrebuli statusiT saqarTvelos sa-

xelmwifos SigniT. amave dokumentSi xazgasmulia,

rom uflebamosilebaTa gamijvna Tbilissa da so-

xums Soris gansazRvruli iqneba qarTul-afxazuri

konfliqtis politikuri mowesrigebis RonisZiebaTa

Sesaxeb miRebuli 1994 wlis 4 aprilis deklaraciis

Tanaxmad, anu afxazeTis uflebebi da kompetencia

aRiarebul iqneba meti moculobiT, vidre is sargeb-

lobda 1992 wlamde. amave dros, dokumentis me-6 pun-

qtSi aRniSnulia, rom `afxazeTis konstitucia Sec-

vlili unda iqnes Tbilissa da soxums Soris kompe-

tenciaTa gamijvnis Sesaxeb SeTanxmebis Sesabamisad,

ise rogorc es gansazRvrulia federaluri SeTan-

xmebiT~ (27). samwuxarod am proeqtsac ganxorciele-

ba ar ewera.

situacia afxazeTSi 2003 wels kidev erTxel

gamwvavda, roca afxazeTSi pankisis xeobidan gadasu-

li CeCeni savele meTauri ruslan gelaevi da misi

SeiaraRebuli razmi gamoCnda. Aafxaz separatistTa

mtkicebiT, saqarTvelos xelisuflebam CeCenTa raz-

mi afxazeTSi partizanuli omis gasaCaReblad gada-

isrola. ra Tqma unda, aseTi mwvave faqtebi mxareebs

erTmaneTisagan kidev ufro aSorebda.

situaciam afxazeTSi Seurigebeli xasiaTi mii-

Ro imis gamoc, rom dapirispirebulma mxareebma, gan-

sakuTrebiT `vardebis revoluciis~ Semdeg, geopoli-

tikuri veqtorebis sxvadasxva mimarTuleba airCies.

Aafxazma politikosebma qarTuli saxelmwifosagan

distancirebisaTvis dasaxmareblad ruseTs mimarTes

Page 59: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

59

da masTan ekonomikur da politikur integracias Se-

ecadnen, saqarTvelom ki natosa da evrokavSirisken

integraciis gza airCia im imediT, rom ruseTis po-

ziciebi dasustdeboda da saqarTvelos teritoriu-

li mTlianobis aRsadgenad xelsayreli pirobebi Se-

iqmneboda, afxazebi mSvidobis damyarebaze daTan-

xmdebodnen da devnilebi mSobliur adgilebSi dab-

rundebodnen.

aRsaniSnavia, rom eTnonacionalizmi 2000 wels

kavkasiaSi kargavs Tavis poziciebs. es kargadaa Se-

samCnevi 2001 wlidan CeCneTis magaliTze, roca misi

xelisuflebis Zalisxmeva aRiarebul iqna saerTaSo-

riso terorizmTan winaaRmdegobis gawevis konteq-

stSi. amasTan dakavSirebiT koreqcia ganicada aSS-

isa da evrokavSiris qveynebis damokidebulebam mos-

kovis Crdilokavkasiuri politikis mimarT.

Aamrigad, eTnonacionalizmis dasusteba zoga-

dad CrdiloeT kavkasiaSi ki moxda, magram is regio-

nis dasavleT nawilSi `Cerqezebis sakiTxis~ saxiT

kvlav inarCunebs poziciebs. misi gadaWris idea

axlidan isxams xorcs gansakuTrebiT ruseT-saqar-

Tvelos 2008 wlis agvistos omis Semdgom.

saqarTvelo-ruseTis 2008 wlis agvistos omi.

2007 wlis noembridan saqarTveloSi asiaTasobiT

adamiani xelisuflebis saSinao da sagareo politi-

kiT ukmayofilebis gamo, iwyebs saprotesto gamos-

vlebs. prezident mixeil saakaSvilis xelisufleba

cdilobs qveyanaSi liberaluri demokratia Camoaya-

libos `Zveli~ avtoritaruli meTodebiT. umuSevro-

ba, elitaruli korufcia, mediis da sityvis Tavi-

suflebis SezRudva, gaxmaurebuli mkvlelobebi, sa-

samarTlos araadeqvaturi muSaoba, konfliqtebis

Page 60: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

60

mougvarebloba da sxv. daedo safuZvlad qveynis sa-

Sinao kriziss, ramac saqarTvelos prezidentis ga-

dadgoma gamoiwvia. 2008 w. ianvarSi mmarTveli partiis _ `naciona-

luri moZraobis~ kandidat m. saakaSvilis gamarjve-

bis Semdeg qveynis krizisuli mdgomareoba ar dam-

cxrala. afxazeTisa da cxinvalis konfliqtebis ga-

daWrisa da teritoriuli mTlianobis aRdgenis miz-

niT qveynis xelisufleba iwyebs Crdilokavkasiuri

faqtoris gamoyenebas. 2008 wels gamoikveTa Crdilo-

eT kavkasiis mimarTulebiT saparlamento komitetis

samuSao jgufis aqtiuroba.

am droisaTvis CrdiloeT kavkasiaSic gamoikve-

Ta situaciuri cvlilebebi. Tu adre am regionSi

mosaxleobis simpaTiebi calsaxad eTnonacionaliz-

misken ixreboda, 2007 wlidan upiratesoba islamurma

faqtorma moipova. amave wlis oqtomberSi araRiare-

bul nacionalur CeCneTis respublika – iCqerias mi-

si lideri doku umarovi Tavadve auqmebs da cxadde-

ba brZola islamuri qseluri proeqtis _ `kavkasiis

imarati~ Sesaqmnelad (28).

amave dros aRsaniSnavia, rom Tu CrdiloeT

kavkasiis aRmosavleT nawilSi (inguSeTi, CeCneTi,

daRestani) eTnonacionalizmi gadadis meore planze,

am regionis dasavleT nawilSi is poziciebs inarCu-

nebs. saqarTvelos mTavroba afxazeTis sakiTxSi Ta-

vis regionul aqtiurobas swored `CerqezTa sa-

kiTxs~ ukavSirebs: igegmeba maTTan kulturuli, sa-

ganmanaTleblo, samecniero da sxva urTierTobebis

aRdgenisa da ganviTarebis sakiTxebi.

2008 wlis agvistos dasawyisSi mmarTveli “na-

cionaluri moZraobis” mTavrobam gadadga radika-

luri nabiji – Seecada, rom osi separatistebis kon-

Page 61: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

61

trolqveS arsebuli cxinvalis regioni samxedro Za-

lis meSveobiT daeqvemdebarebina da konstituciuri

wesrigi aRedgina. rogorc cnobilia, cxinvalSi ru-

suli samSvidobo kontingenti iyo ganlagebuli, xo-

lo mosaxleobas rusuli pasportebi aqvs, anu isini

`ruseTis moqalaqeebi~ arian. es faqti ruseTis xel-

mZRvanelobam Tavis sasargeblod gamoiyena, qarTuli

armiis qvedanayofebis cxinvalze Seteva `ruseTis

moqalaqeebis~ uflebebis xelyofad monaTla da sa-

qarTveloSi, rokis gvirabis gavliT, Crdilo kavka-

siis samxedro olqis qvedanayofebi, mZime teqnika da

aviacia Semoiyvana. msofliom dainaxa, rom ruseTi

Tavis forpostebs samxreT kavkasiaSi ase advilad

ar daTmobs. msofliom isic dainaxa, rom saqarTve-

los mosaxleoba, miuxedavad gansxvavebuli pozicie-

bisa, erTiani iyo ruseTis winaaRmdeg.

xuTdRianma sisxlismRvrelma omma orive mxa-

res mniSvnelovani danakargebi moutana, gansakuTre-

biT ki saqarTvelos: daiRupa da daiWra asobiT sam-

xedro mosamsaxure da mSvidobiani mosaxleoba, ga-

nadgurda materialuri dovlaTi, samxedro qoneba

da SeiaraReba, rac mTavaria, saqarTvelos xelisuf-

lebam dakarga kontroli axalgoris raionze (cxin-

valis regionSi) da kodoris xeobaze (afxazeTi).

moxda ufro uaresi: ruseTis federaciam afxazeTisa

da samxreT oseTis damoukidebloba iuridiulad

aRiara, riTac daarRvia saerTaSoriso samarTlis

normebi.

bunebrivia, qarTuli mxare da, masTan erTad,

saerTaSoriso Tanamegobroba axal geopolitikur

status-qvos ar cnobs da miiCnevs, rom saqarTvelo

teritoriul mTlianobas aRadgens. Tu rogori iqne-

ba es gza, amas dro gviCvenebs, magram manamde kavka-

Page 62: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

62

siaSi `moTamaSe~ Zalebma kompromisi unda gamonaxon

maT mierve aRiarebul urTierTwinaaRmdegobriv

principebs – qveynis teritoriuli mTlianobis dac-

visa da erTa TviTgamorkvevis uflebebs Soris.

afxazeTis deizolacia araRiarebis konteq-

stSi. 2008 wlis agvistos movlenebis Semdeg cxadi

gaxda, rom ruseTi saqarTvelos konfliqtebis ga-

daWraSi gansakuTrebul rols TamaSobs. amave dros

politologi a. gegeSiZe samarTlianad aRniSnavs,

rom `saqarTvelos xelisuflebis mxridan konfliq-

tis interpretaciis Segnebuli gamartiveba da misi

qarTul-afxazuri ganzomilebis ugulebelyofa, sag-

rZnoblad amcirebs Cixuri viTarebidan gamosvlis

Ziebis sivrces~ (29). ra Tqma unda, viziareb a. gegeSiZis mosazre-

bas, rom qarTul-afxazuri konfliqtis mTavari mi-

zezi ara imdenad ruseTia, ramdenadac `qarTul-af-

xazuri ganzomileba~, razedac zemoT aRiniSna.

faqtiurad, afxazeTis izolacia saqarTvelo-

sa da dasavleTis mier dRemde grZeldeba, magram

aris ki aqedan Sedegi? izolaciuri politikiT xom

viTareba ar Secvlila. afxazeTi izolaciisagan Ta-

vis daRwevis mTavar xelSemwyob faqtorad kavkasiur

faqtors miiCnevs, Cerqezebis faqtorTan erTad. ra

paradoqsuladac ar unda gveCvenos, aq, pirdapir Tu

iribad, igulisxmeba qarTuli mxardaWerac: albaT

momavalSi specialistebi Seiswavlian afxazeTSi

qarTvelebisgan datovebuli da afxazebis mier mox-

marebuli qonebis, agreTve, am wlebis manZilze sa-

qarTvelodan galis gavliT soxumSi SeRweuli mate-

rialuri da humanitaruli daxmarebis raodenobas.

Page 63: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

63

2008 wlis agvistos movlenebis Semdeg sul

ufro xSirad gaismis dasavleTSi da saqarTvelo-

Sic, rom afxazeTTan mimarTebiT saWiroa politikis

diversifikacia. mxedvelobaSia soxumis xelisufle-

bis deizolacia araRiarebis konteqstSi.

am mizniT dasavleTSi upiratesobas aniWeben

proeqts `CarTuloba araRiarebis gareSe~. afxazeTSi

ruseTis gavlena Zalas ikrefs, qarTvelebTan maTi

gaucxoeba Rrmavdeba da mcirdeba momavalSi maTi

Serigebis albaToba.

Seqmnil viTarebaSi, saqarTvelos “naciona-

lur” xelisuflebas afxazeTi samudamod rom ar

daekarga, - aRniSnavs a. gegeSiZe, - `izolacionistu-

ri politikis farglebSi igi misTvis `lagamis amo-

debas~ aniWebda upiratesobas~. `CarTuloba~ unda

iyos etapobrivi da mas Tan unda axldes soxumsa da

Tbiliss Soris dialogisa da TanamSromlobis xel-

Semwyobi iniciativebi (30).

saqarTveloSi aRniSnuli politikis gasata-

reblad m. saakaSvilis xelisuflebam gadadga iseTi

nabijebi, romlebic bolomde ar iyo gaazrebuli.

amave dros, ra Tqma unda, dadebiT konteqstSia aRsa-

niSnavi Crdilokavkasiuri faqtoris afxazeTis pro-

cesSi CarTva (ra Tqma unda, amis efeqturoba gaci-

lebiT meti iqneboda ruseTTan urTierTobebis aR-

dgenis konteqstSi). misasalmebeli iyo 2010 wlidan

Tbilisidan CrdiloeT kavkasiis mosaxleobisaTvis

rusulenovani telemauwyeblobis gadacemebis eTer-

Si gaSveba, ruseTis samxreTis federaluri okrugis

SemadgenlobaSi arsebuli Crdilokavkasiuri respub-

likebis mcxovrebTa saqarTveloSi uvizo Semosvla,

TbilisSi Cerqezuli (adiRuri) kulturis centris

daarseba. 2012 wlis ivnisSi saqarTvelos parlamen-

Page 64: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

64

tSi `Crdilo kavkasiis xalxebTan urTierTobebis

saqarTvelos strategiis~ miReba da sxv. am iniciati-

vebis farglebSi jdeba 2011 wels saqarTvelos par-

lamentis mier CerqezTa genocidis aRiareba XIX sau-

kunis ruseT-kavkasiis omSi.

erTi SexedviT Cans regionuli TanamSromlo-

bis idea, magram rodesac isini bolomde gaazrebu-

li ar aris, bevri kiTxva ibadeba da arsebuli prob-

lemebi amiT kidev ufro mZimdeba. amis naTeli maga-

liTia CrdiloeT kavkasiis mosaxleobis mimarT eT-

nikuri da ara samoqalaqo niSniT midgoma, rac savi-

zo reJimTan dakavSirebul strategiaSi gamovlinda.

kiTxvebi rCeba CrdiloeT kavkasiasTan dakavSirebiT

m. saakaSvilis xelisuflebis mier gatarebul sxva

RonisZiebebTan mimarTebiT, rac ruseTis xelisuf-

lebis ignorirebiT keTdeboda da naklebad efeq-

turs xdida aRniSnul RonisZiebebs.

rogorc eqsperti s. markedonovi wers, bolo

sami wlis manZilze CerqezTa arnaxuli aqtiurobis

pirobebSi marto yabardo_balyareTSi teroristuli

aqtiurobisa da diversiebis Sedegad daiRupa 90-ze

meti da daiWra 40-ze meti adamiani. misive azriT,

`regionuli baronebis~, eTnoelitebis avtoriteti

dacemulia, radgan isini xelisuflebaSi mosvlisTa-

nave dakavdnen Zalauflebis ganmtkicebiTa da sakuT-

rebis privatizirebiT, daaviwydaT Tavisi xalxisaT-

vis micemuli dapirebebi (31).

afxazeTSic analogiur mdgomareobas mowmobs

separatistTa parlamentis wevris, partia `afxazeTis

saxalxo erTobis forumis~ TanaTavmjdomaris raul

xajinbas mier 2012 w. dekemberSi yrilobaze gakeTe-

buli moxseneba. masSi aRniSnulia garTulebuli si-

tuacia, rom TandaTan ikargeba sulier faseuloba-

Page 65: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

65

Ta sistema, rac erovnuli ideologiis safuZvels

warmoadgens~ da rom `xelisufleba ganzea gamdgari

sazogadoebisa da inteligenciisagan, partiebisa da

sazogadoebriv-politikur moZraobebisagan~ (32).

afxazeTSic, iseve rogorc CrdiloeT kavkasia-

Si, oficiozi Tavisi `skamebis~ SesanarCuneblad

`loialuria kremlTan~, magram amas ver vityviT ara-

formalebze, romlebisTvisac `didi CerqezeTis~

idea kvlavac aqtualuria da mosaxleobis garkveul

nawilsac misi sjera. ruseTma, afxazeTis aRiarebiT,

am ideas faqtiurad axali Zala Semata.

Seqmnil viTarebaSi, rodesac CrdiloeT kavka-

siaSi, afxazeTSi mdgomareoba daZabulia (metwilad

ruseTis samxedroebisa da moskovis ekonomikuri da

socialuri aqtiurobebis gamo), ruseTs esaWiroeba

saqarTvelo, rogorc garanti CrdiloeT kavkasiaSi

stabilurobis SenarCunebisa da, piriqiT. CrdiloeT

kavkasiaSi mSvidoba da stabiluroba saqarTvelos

saxelmwifos usafrTxoebas emsaxureba da swori, ga-

miznuli politika am regionSi SeiZleba dadebiTad

aisaxos afxazeTis sakiTxebze.

cnobili politologi q. gajievi aRniSnavs,

rom ruseTisaTvis (SeiZleba vigulisxmoT – saqar-

TvelosTvisac - j. k.) modernizaciis gzaze, Crdilo-

kavkasiuri konfliqtogenurobis sabolood gada-

laxvaSi, erT-erT mTavar xelisSemSlel faqtorad

iqca teritoriuli mTlianobisa da saxelmwifos

mdgradi usafrTxoebis uzrunvelyofisaTvis erov-

nul-teritoriuli dayofis jer kidev bolSevikTa

mier SemoRebuli principi. amitom, misi azriT, saWi-

roa axali formebisa da gzebis Zieba erovnul-teri-

toriulidan administraciul-teritoriuli federa-

ciaze gadasasvlelad (33).

Page 66: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

66

Tu am principis ganxorcielebas daapirebs

moskovi CrdiloeT kavkasiis regionSi, didad aris

SesaZlebeli, rom mas pirdapir Tu iribad Tbilisis

mxardaWera dasWirdes, radgan araa gamoricxuli eT-

nonacionalur araformalur liderebs mezobel

sazRvargareTze apelireba mouxdeT.

erovnuli TviTgamorkvevis sabWouri modelis –

qveynis `erovnul-teritoriuli~ federaciis formis

gadaxedvas saWiroebs saqarTveloc. amasTan dakavSire-

biT igi ruseTis mokavSire xdeba. am scenaris SesaZlo

ganxorcielebis SemTxvevisaTvis aucilebelia saqar-

Tvelos hqondes kargi urTierTobebi ruseTTan da, ra

Tqma unda, qveynis Sinagani mzaoba mis gansaxorcie-

leblad. saWiroa qarTuli sazogadoebis (gansakuTre-

biT afxazeTTan mimdebare regionebis _ samegrelos,

svaneTis mosaxleobis) CarTuloba am procesSi.

amJamad saqarTveloSi SemuSavebulia tole-

rantobisa da samoqalaqo integraciis erovnuli

koncefcia, romelic yvela moqalaqes uqmnis SesaZ-

leblobebs SeinarCunos da ganaviTaros sakuTari

samoqalaqo identoba.

koncefciis mimarTulebebia kanonis uzenaeso-

ba, ganaTleba da saxelmwifo ena, masmedia da infor-

maciis misawvdomoba, politikuri integracia da sa-

moqalaqo CarTuloba, ekonomikuri da regionuli in-

tegracia, kultura, TviTmyofadobis SenarCuneba (34).

yovelive es Tavis mxriv xels Seuwyobs saqar-

Tvelosa da CrdiloeT kavkasiaSi arsebuli eTnoi-

dentifikatorebis transformirebas Tanamedrove, sa-

moqalaqo identifikatorebSi da amiT bevrad moix-

sneba erTa TviTgamorkvevis erovnul-teritoriuli

avtonomiebis sabWoTa midgomis dRemde arsebuli

inercia.

Page 67: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

67

daskvna

postsabWouri afxazeTis mimarT Tbilisis mi-

er gatarebuli izolacionizmis politika konfliq-

tis daregulirebis saqmeSi dRemde araefeqturi aR-

moCnda. am politikis sisuste ganpirobebul iqna

CrdiloeT kavkasiis faqtoris gauTvaliswineblobiT

da ruseTTan konfrontaciulobiT.

amrigad, sazogadoebisa da saxelmwifos er-

Toblivi ZalisxmeviT saWiroa kavkasiaSi konfliq-

turi regionebis deizolacia da axali samoqalaqo

identobis formireba regionebSi. axali, erTiani sa-

moqalaqo- politikuri sazogadoebis formirebisaT-

vis saqarTvelosa da mTlianad regionSi mimdinare

procesebi gvkarnaxobs saxelmwifoebrivi marTvisa

da socialur-kulturul sferoSi arsebuli insti-

tuciebis gadafasebas, TviTmmarTvelobaze, adamianis

uflebebsa da sxva faseulobebze dafuZnebuli sa-

zogadoebis formirebas. amisaTvis aucilebelia ad-

gilobriv elitebTan urTierTobis damyareba mar-

Tvis, saganmanaTleblo procesis, socialuri poli-

tikis warmarTvaSi da sxv. yovelive amis ganxorcie-

leba SesaZlebeli iqneba saxelmwifos decentrali-

zaciisa da marTvis funqciebis regionul doneze

realurad gadacemis SemTxvevaSi.

yvelaze mTavari, rac oci wlis istoriam

gvaCvena, isaa, rom qarTul-afxazuri da qarTul-

osuri konfliqtebis mogvareba unda moxdes ruseTi-

sa da saqarTvelos xelisuflebis SeTanxmebuli po-

litikiT. Crdilokavkasiur respublikebsa da sam-

xreT ruseTis subieqtebs (krasnodarisa da stavro-

polis mxareebi, rostovis olqi) moskovisa da Tbi-

lisis SeTanxmebis Semdeg procesebis erTgvari kata-

lizatoris rolis Sesruleba SeuZliaT.

Page 68: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

68

saqarTveloSi 2012 wlis oqtomberSi arCevne-

biT mosulma xelisuflebam ruseTTan urTierTobe-

bis aRdgenisa da ganviTarebis aucileblobas gausva

xazi da, imedia, am urTierTobebis ZiriTadi veqto-

ri, regionalizaciis principidan gamomdinare, Crdi-

loeT kavkasiaSi iqneba gadatanili. yovelive es sa-

qarTvelos SesaZleblobas miscems SeiZinos regio-

nuli qveynis funqcia. imedis momcemia qveynis TviT-

mmarTvelobis Semdgomi ganviTarebisaTvis parlamen-

tSi Sesabamisi kanonis momzadebis Sesaxeb gancxade-

bis gakeTeba, romelic, vimedovnebT, sazogadoebis

aqtiuri monawileobiT iqneba SemuSavebuli da praq-

tikaSi gatarebuli.

saqarTvelosa da ruseTis TanamSromloba kav-

kasiaSi xels Seuwyobs iseTi institutebis Camoya-

libebas, romlebsac SeeZlebaT regionuli masStabis

procesebis regulireba, horizontaluri socialur-

kulturuli kavSirebisa da mTeli kavkasiis integ-

raciis uzrunvelyofa.

Page 69: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

69

literatura

Sesavali

Н. Луман, Общество общества, М., 2011, gv. 229

Tavi I. problemis istoriografia

1 m. lorTqifaniZe, afxazebi da afxazeTi. Tb.,1990.გვ.36. 2. g.gasviani, qarTveli mecnierebi pavle ingoroyvas

Sexedulebebze afxazeTisa da afxazebis Sesaxeb.

Tბ. 2003. 3. g. anCabaZe, qarTul-afxazuri urTierTobebis sa-

kiTxebi, II. Tb.2011, გვ.139. 4. ა baqraZe, afxazeTisaTvis. Tb., 2002, გვ. 52-55. 5. b.kvaracxelia, niko janaSias kulturul-saganma-

naTleblo da sazogadoebriv-politikuri moRva-

weoba. Tb., 2009, გვ. 67,78. 6. j. gamaxaria, qarTul-afxazur urTierTobaTa is-

toriidan, Tb., 1991, გვ. 12. 7. А. Лепсаия, Аспекты грузино-абхазского конфликта.

Материалы грузино-абхазской конференции и «первые итоги». Москва, 4-8 июля 2002, გვ. 50.

8. j. gamaxaria, dasax. naSr., gv. 12.

9. А. Лепсаия, dasax. naSr., gv. 50. 10. b.kvaracxelia, dasax. naSr., gv. 78.

11. А. Лепсаия, dasax. naSr., gv.51. 12. А. Ментешашвили, Исторические перспективы современного

сепаратизма в Грузии, Тб., 1998, gv. 27. 13. А. Ментешашвили, dasax. naSr., gv. 43-44.

Page 70: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

70

14. Э. В. Хоштария-Броссе, История и современность. Абха-зская проблема в конфликтологическом аспекте, Тб., 1996, gv. 100.

15. Э. В. Хоштария-Броссе, dasax. naSr., gv. 103. 16. В. А. Шнирельман, Войны памяти. Мифы, идентичность и

политика в Закавказье, М., 2003, gv. 266. 17. О. Дамения, Абхазо-грузинский конфликт, проблемы и пер-

спективы урегулирования // Аспекты грузино-абхазского конфликта, т. 2, М., 2000, gv. 229.

18. Э. Хобсбаум, Эпоха крайностей. Короткий двадцатый век 1914-1991. М., 2004, gv. 42.

19. Г. Нодиа, Грузины и абхазы. Путь к примирению, М. 1998, gv.28. 20. Л. Тоидзе, К вопросу о политическом статусе Абхазии. Стр-

аницы истории 1921-1931 гг. Тб., 1996, gv. 7. 21. Л. Тоидзе, dasax. naSr., gv. 21. 22. В. Чирикба, Грузино-абхазский конфликт: в поисках путей

выхода // Грузины и абхазы. Путь к примирению. М., 1998, gv. 75.

23. Л. Тоидзе, dasax. naSr., gv. 28. 24. В. А. Захаров, А. Г. Арешев, Е. Г. Семерикова, Абхазия и

Южная Осетия после признания. Исторический и современный контекст, М., 2010, gv. 58.

25. Ю. Анчабадзе, Грузия-Абхазия: трудный путь к согласию // Грузины и Абхазы. Путь к примирению, М., 1998, gv. 109.

26. g. nodia, saqarTvelo: mowyvladobis ganzomilebe-

bi // saxelmwifoebrioba da usafrTxoeba. saqar-

Tvelo “vardebis revoluciis” Semdeg. bruno ko-

pitersisa da robert legvoldis redaqciiT, Tb.,

2006, gv. 66. 27. S. malaSxia, konfliqtebis anatomia, Tb. 2011; a. so-

nRulaSvili, afxazi Tu afsua? Tb., 2007; saxelmwi-

foebrioba da usafrTxoeba. saqarTvelo “varde-

bis revoluciis” Semdeg. bruno kopitersisa da

Page 71: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

71

robert legvoldis redaqciiT, Tb., 2006; afxaze-

Ti: deizolacia araRiarebis konteqstSi, Tb., 2011;

regionuli konfliqtebi saqarTveloSi − samxreT

oseTis avtonomiuri olqi, afxazeTis assr 1989-

2005. politikur-samarTlebrivi aqtebis krebuli.

28. S. malaSxia, dasax. naSr., gv. 11-59.

29. g. nodia, 2006, dasax. naSr. gv. 62.

30. qr. ciurxeri, 1989-1993 wlebi. siZneleebis xana sa-

qarTvelos istoriaSi // saxelmwifoebrioba da

usafrTxoeba. saqarTvelo “vardebis revoluci-

is” Semdeg. bruno kopitersisa da robert leg-

voldis redaqciiT, Tb., 2006, gv. 149-150.

31. s. korneli, avtonomia − konfliqtebis wyaro //

civilizaciuri Ziebani, #2, 2004, gv. 44.

32. afxazeTi: deizolacia araRiarebis konteqstSi,

Tb., 2011.

33. iqve, gv. 3.

34. r. gelantia, afxazeTi, saqarTvelo postkomunis-turi labirinTi, Tb., 2011, gv. 372.

35. Frederik Coene, The Caucasus: an introduction, London and New York, 2010, gv. 148. 36. regionuli konfliqtebi saqarTveloSi − sam-xreT oseTis avtonomiuri olqi, afxazeTis assr

1989-2005. politikur-samarTlebrivi aqtebis kre-

buli, mT. red. T.diasamiZe, Tb., 2005, gv. 286.

37. МЧА (Международная Черкесская Ассоциация) 1991-2011 .Сборник документов и материалов Нальчик, 2011.

38. Обращение представителей интеллигенции Грузии к инт-еллигенции Кабардино-Балкарии // Газета Юга, №18, 1 июня, 1994.

Page 72: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

72

Tavi II. afxazur-qarTuli integraciis socialur-kulturuli aspeqtebi

1. Х. Б. Мамсиров, Модернизация культур народов Северного Кавказа в 20-е годы XX века. Нальчик, 2004, gv. 64.

2. a. ToTaZe, afxazeTis mosaxleoba, istoria da Ta-

namedroveoba, Tb., 1995, gv. 105.

3. Народное хозяйство Aбхазской АССР за 60 лет. Юбилейный статистический сборник, Сухуми, 1981, gv 41-44.

4. d. jojua, afxazeTi 1938-2006 wlebSi: regionalur-

istoriuli procesebis aspeqtebi, Tb., 2007, gv. 86.

5. Э.В.Хоштария-Броссе, История и современность. Абхазская проблема в конфликтологическом аспекте, Тб., 1996, gv. 117.

6. afxazeTis avtonomiuri respublikis socialur-

ekonomikuri mdgomareoba, 1985-1990. statikuri

krebuli, Tb., 1996, gv. 13.

7. Народное хозяйство Aбхазской АССР за 60 лет. Юбилейный статистический сборник, Сухуми, 1981, gv 97-104.

8. Народное хозяйство СССР в 1990 г. М., 1991, gv. 67-68. 9. afxazeTis avtonomiuri respublikis socialur-

ekonomikuri mdgomareoba, 1985-1990. statikuri

krebuli, Tb., 1996, gv. 4.

10. saqarTvelos prezidentis arqivi, f. 14, a. 119, s.

475, f. 6.

11. Э. В. Хоштария-Броссе, 1996, dasax. naSr., gv. 116. 12. saqarTvelos prezidentis arqivi, 1921-1991 ww., f.

14, a. 12, s. 242, f. 27.

13. iqve, a. 13, s. 26, f. 116.

14. iqve, a. 2, s. 657, gv. 85-88.

15. iqve, f. 13, a. 7, s. 63, f. 212.

16. В. А. Шнирельман, Войны памяти. Мифы, идентичность и политика в Закавказье, М., 2003, gv. 268.

Page 73: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

73

17. z. papasqiri, narkvevebi Tanamedrove afxazeTis is-

toriuli warsulidan, II, 1917-1993. Tb., 2007, gv. 134.

18. saqarTvelos prezidentis arqivi, f. 14, a. 28, s. 1,

f. 78-157.

19. iqve, a. 26, s. 1, f. 132.

20. Б. З. Квициния, Глобализация и этнонациональный компонент // ж. «Вопросы философии», №9, М., 2011, gv. 173.

Tavi III. afxazeTis konfliqtis problema

Crdilokavkasiur konteqstSi

1. МЧА 1991-2011. Сборник документов и материалов, Нальчик, 2011, gv. 10.

2. gaz. “Северный Кавказ”, №41, Ноябрь, 1991. 3. gaz. “Кавказский дом“, №30, Октябрь, 1992. 4. Дж. Квициани, В Кабарде все спокойно // газ. “Свободная

Грузия“, 5 февраля 1993. 5 gaz. “Нарты”, №5, Сентябрь, 1993. 6. МЧА 1991-2011. Сборник документов и материалов,

Нальчик, 2011, gv. 53. 7. regionuli konfliqtebi saqarTveloSi – samxreT

oseTis avtonomiuri olqi, afxazeTis assr (1989–2005). politikur-samarTlebrivi aqtebis krebuli, Tb., 2005.

8. gaz. “Хасэ”, №8, Апрель, 1996. 9. Дж. Квициани, Учиться демократии // газ. “Свободная

Грузия“, №78, 1 июня, 1996. 10. iqve. 11. Дж. Квициани, Грузия-Северный Кавказ // газ. “Свободная

Грузия“, №125, 9 августа 1994. 12. gaz. “Северный Кавказ”, №31, 1995.

Page 74: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

74

13. gaz. “Нарты”, №2, 1995. 14. Дж. Квициани, Национальный вопрос на Северном Кавказе //

газ. “Свободная Грузия“, №3. 10, января, 1996. 15. regionuli konfliqtebi saqarTveloSi – samxreT

oseTis avtonomiuri olqi, afxazeTis assr (1989–

2005). politikur-samarTlebrivi aqtebis krebuli,

Tb., 2005, gv. 214-215.

16. Декларация. За межнациональное согласие, мир, эконом-ическое и культурное сотрудничество на Кавказе (принято на встрече глав государств Азербайджанской Республики, Республики Армения, Грузии, Российской Федерации) // ж. “Научная мысль Кавказа”, №2, 1996, gv. 3-5.

17. gaz. “Северный Кавказ”, №31, 1995. 18. ruseTis mTavrobis 1994 wlis 19 ianvrisa da dsT-

s saxelmwifoebis meTaurTa sabWos 1996 wlis

dadgenilebiT, CeCneTis teritoriaze mimdinare

samxedro moqmedebebTan dakavSirebiT, faqtiurad

akrZalul iqna gadaadgileba afxazeTidan dsT-s

mimarTulebiT da piriqiT; aikrZala, agreTve,

dsT-s moqalaqeTa raime saxis kontaqtebi kon-

fliqturi regionebis sivrcesTan.

19. regionuli konfliqtebi saqarTveloSi – samxreT

oseTis avtonomiuri olqi, afxazeTis assr (1989–

2005), gv. 404.

20. МЧА 1991-2011, gv. 167. 21. Дж. Квициани, Коллеги из Кабардино-Балкарии // газ.

“Свободная Грузия“, №152, 9 января, 1996. 22. gaz. “Адыгэ хасэ”, №12, Март, 1996. 23. Дж. Квициани, Эскалация упрямства // газ. “Свободная

Грузия”, №97, 14 сентября, 1995. 24. Дж. Квициани, Грузино-российские отношения: проблемы и

перспективы // ж. “Научная мысль Кавказа”, №1, 1998, gv. 48-50.

Page 75: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

75

25. r. gelantia, afxazeTi, saqarTvelo postkomunis-turi labirinTi, Tb., 2011, gv. 208.

26. МЧА 1991-2011, gv. 257-259. 27. regionuli konfliqtebi saqarTveloSi – samxreT

oseTis avtonomiuri olqi, afxazeTis assr (1989–

2005), gv. 437.

28. С.М. Маркедонов, Проблема российского сепаратизма после распада СССР // Россия в глобальной политике, №6, 2012.

29. afxazeTi: deizolacia araRiarebis konteqstSi,

Tb., 2011, gv. 3.

30. iqve, gv. 62.

31. С.М. Маркедонов, dasax. naSr. 32. gaz. “Республика Абхазия”, №144, 26 декабря, 2012. 33. К.С. Гаджиев, Сравнительная политология, М., 2012, gv. 313. 34. Oценка гражданской интеграции национальных меньшинств

Тбилиси, 2010, gv. 125-129.

Page 76: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

76

Джони Джокиевич Квициани

Проблемы абхазско-грузинской интеграции в ХХ – ХХI вв.

(Аспекты социально-культурных проблем) Резюме

В введении работы отмечается, что неупорядоченность

проблемы Абхазии является препятствующим фактором в процессе демократического строительства Грузии как с точки зрения безопасности страны, так и социально-культурной реинтеграции Абхазии. В связи с этим актуальной представля-ется задача выявления причин дезинтегрирующих факторов, возникших еще в условиях советской модернизации, с учетом конфликтной ситуации.

Положение особенно усугубилось после русско-гру-зинской войны 2008 г., когда Россия признала естественно-географическую и историческую часть Грузии - Абхазию - независимым государством. Это обстоятельство создает много проблем самим абхазам, а также русским как в стране, так и за ее пределами.

Не обусловлена ли создавшаяся между Грузией и Россией ситуация результатами советской модернизации? Какие социально-культурные факторы, возникшие в СССР, вызвали, предположительно, не столько дезинтеграцию Грузии, но и развал самого Союза? Не стали ли Грузия и Россия жертвой советской модернизационной политики?

В первой главе дается историографический анализ исследуемой проблемы грузино-абхазских социально-куль-турных отношений советского периода.В результате изучения широкого круга монографического и документального матер-иала автор приходит к заключению, что они носят политизиро-ванный характер. Особенно грешит этим постсоветская исто-

Page 77: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

77

риография. Так, при рассмотрении абхазского письма, языка, науки, образования и др. субъективные оценки явно превышают объективные. И вина в этом ложится, по мнению многих русских и абхазских исследователей, на «недальновидную политику грузинского руководства». Вообще абхазские ученые отмечают осевшие в исторической памяти явления советского периода, в частности репрессивную политику «грузинизации», снижение государственно-правового статуса, массовое заселение Абхазии грузинами в 30-50 гг. и признание «научной истиной» идентичность грузин и абхазов. По их же мнению, в постсталинский период одиозные формы «грузинизации» были преодолены, но формальный характер государственных полномочий автономной республики и зависимость от Тбилиси оставались раздражающими факторами в грузино-абхазских взаимоотношениях. В результате всего этого, считает Ю. Анчабадзе, в 1957, 1964, 1967, 1987 гг. ситуация становилась взрывоопасной, а в 1989 г. имело место межэтническое кровавое столкновение, закончившееся жертвами с обеих сторон.

Таким образом, большая часть литературы, посвященной грузино-абхазской проблематике, отведена исследованию причин конфликтов, имевших место в конкретном историческом периоде, и их анализу. Она (литература - Дж. К.), начиная с вопросов образования, политизирована и зачастую носит субъективный, пристрастный характер. Их авторы оценивают процессы, происходившие в Грузии в XX в., в контексте локальной истории грузино-абхазских взаимоотношений. Кроме того, следует учесть и то обстоятельство, что данная ими оценка грузино-абхазских взаимоотношений в меньшей степени связана с культурно-цивилизационными методологическими подходами и модернизационными процессами, имеющими место во всем мире и, в частности, в России.

Вместе с тем, считаем необходимым отметить, что вышеназванные материалы, касающиеся постсоветского абхазского конфликта и его урегулирования, не уделяют

Page 78: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

78

должного внимания по меньшей мере двум значительным факторам.

Первый - это соседский, региональный (северокавкаский) фактор, второй - это отсутствие рассмотрения причин конф-ликта в культурно-цивилизационном, модернизационном контексте. В связи с последним упущены и не проан-ализированы противоречия отжившего свой век этнонацио-нализма и декларированного «сожительства» гражданских наций.

Во второй главе «Советская модернизация в Абхазии» отмечается, что по окончании первой мировой войны, с 1918 г. Грузия активно включается в модернизационные процессы, став, вместе с другими европейскими странами, на путь дальнейшего развития (рыночной экономики, гражданского общества, правового государства).

Однако названный процесс был вытеснен большевистской моделью модернизации, которую Советская Россия начала осуществлять сразу же по установлении на Кавказе советской власти. Новые культурно-цивилизационные факторы (социальная и географическая мобильность населения, интен-сивность и многообразие взаимоотношений, массовое обр-азование, возникновение национальной интеллигенции) вызвали к жизни новые социально-культурные возможности этно-национальной консолидации. Однако каким образом испол-ьзовал большевизм эти факторы для формирования нового общества и нового, советского человека, хорошо видно на пр-имере грузино-абхазского «социалистического строительства».

Модернизация как культурно-цивилизационный процесс преобразования общества имеет свою основу. Выдающийся грузинский мыслитель и общественный деятель Илья Чавчавадзе считал такой основой «язык, отечество, веру». Она подразумевала формирование современной индустриально-цивилизационной системы путем развития культуры и экономики на местной почве и углубления образования.

Page 79: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

79

Иначе видели этот процесс большевики, объявляя «административную» войну традиционной культуре, нравам и обычаям, религии. Коммунисты хорошо понимали, что для осуществления намеченного ими «глобально-социалистиче-ского» проекта вовсе не требуется использовать новые, модерн-изационные факторы для социальной интеграции местного общества. Поэтому в процессе проведения советской моде-рнизации - индустриализации, коллективизации и культурной революции - они считали приоритетным формирование соот-ветствующей системы (советский народ), что происходило за счет игнорирования местных интеграционных процессов. Осуществление же этого плана во многом зависело от создания на местах национально-культурных автономий. Эту идею в России основным принципом самоопределения наций считали еще социал-демократы (меньшевики). Большевики разделяли эту идею до прихода к власти, потом же осуществили ее формальную легализацию. Это касалось образования, функцио-нирования театров, библиотек и т. д. Задача заключалась в том, чтобы подать местному, нерусскому населению идеи «центра» на понятном ему языке. Однако следует заметить, что больше-вики исказили суть идеи.

Известно, что культурная автономия в политическом государстве представляет собой хорошую базу для развития гражданского общества, которое способствует формированию в обществе демократических процедур соглашения с целью согласования интересов национальной и государственной властей. В конечном счете гражданское общество берет под контроль интересы власти. Кабардино-балкарский ученый Х. Мамсиров, который анализирует культурную модернизацию северокавказских народов в 20-ых годах XX в., считает, что таким путем, по европейскому понятию, формируется нация как синоним государства и партнер власти в процессе модерн-изации. Большевики же, по мнению Х. Мамсирова, культурную самодеятельность народов изначально же поставили под

Page 80: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

80

контроль власти, исказив тем самым суть культурной автономии (Мамсиров, 2004, 64).

Поставленный большевиками «с ног на голову» механизм взаимодействия во многим обусловил то, что не общество диктовало власти свои интересы, а, наоборот, власть использовала культурные структуры для навязывания обществу своей воли.

История подтвердила, что власть Грузинской демок-ратической республики концентрировала внимание именно на создании в Абхазии национально-территориальной автономии, а не формировании в Грузинском государстве еще одного государства, что, впрочем, осуществили большевики 31 марта 1921 г. Правда, не только Абхазия, но и сама Грузия в условиях СССР реально не были подлинными государствами, тем более независимыми.

К настоящему времени население Абхазии характеризуется этническим многообразием. Большевики, вместо того, чтобы позаботиться о формировании здесь сознания гражданской идентичности и горизонтальных структур самоуправления, отдали приоритет созданию этнократического режима. Подобный подход в Грузии, да и не только здесь, противоречил принципам государственного федерализма, раз-жигал недоверие между народами и сепаратистские настроения. Предоставление привилегий лишь одному этносу в Абхазии в корне противоречило принципам демократии, тем более, что сами абхазы в Абхазии являли собой этническое меньшинство.

Следует отметить, что центр осознавал результаты социальной интеграции, обусловленной процессом моде-рнизации, но не мог поступиться режимом автократического, вертикального управления, являющегося его опорой. Общество же, учитывая современное культурно-цивилизационное разви-тие, подобный «отсталый» режим управления уже не удовле-творяло. Правда на XX съезде КПСС «культ личности» был под-вергнут строгой критике, но, к сожалению, в существующей

Page 81: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

81

системе управления страной не произошло значительных пози-тивных изменений, скорее наоборот - субъективизм и волю-нтаризм получили еще большее распространение.

Но вернемся к автократическому режиму Абхазии и т. н. политике его сторонников. Следует отметить, что, несмотря на урабанизационные процессы, в целом в Абхазии, в отличие от Грузии и почти всех республик Российской федерации, городское население, по сравнению с сельским, не стало доминантным. Например, городское население в Грузии в 1991 г. составляло 52,6% всего населения, в Абхазии же этот показатель равнялся 47,8%. В автономных республиках Северного Кавказа Российской федерации этот показатель соответственно был: в Кабардино-Балкарии - 61,5%, Северной Осетии - 68,9%, в Дагестане же и Чечено-Ингушетии - 44% и 45,8% соответственно, что немного ниже по сравнению с показателем городского населения Абхазии (Народное хозяйство Абхазской АССР, 1991, 67-68). Такое положение вещей, т. е. доминирование сельского населения являлось основной опорой этнократического режима Абхазии, основой его «воспроизводства». Неслучайно, что во главе почти всех сепаратистских акций в Абхазии стояли сельские жители. Аграрный сектор был ведущим в республике - в сельском хозяйстве было занято 20% от общего количества занятого населения (Социально-экономическое положение Абхазской автономной республики, 1985-1990, 4). Во второй же главе анализируется положение дел в сфере языка и образования. В Абхазии, с точки зрения дискриминации языка, в критической ситуации оказались как сами абхазы, так и грузины. Истории создания абхазского письма посвящено немало трудов (см. Т. Мибчуани, З. Папаскири, Б. Кварацхелия, Д. Долбаидзе и др.).

Не имея собственного письма, абхазы зачастую стояли перед выбором. Сначала русский ученый Петр Услар в 1862 г. на основе русской графики создал абхазскую азбуку, которая

Page 82: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

82

оказалась сложной, поскольку на ее основе трудно было передать звуки абхазской речи. Затем, в 1892 г. педагог К. Мачавариани и его ученик Дмитрий Гулиа составили новую азбуку на основе грузинской графики. После этого, в 20-ых годах XX в. Нико Марр создал абхазскую азбуку уже на основе латинской графики. К сожалению, и эта попытка оказалась тщетной. В 1938 г. стараниями Дмитрия Гулия, Акакия Шанидзе и Симона Джанашиа была создана абхазская азбука опять же на основе грузинской графики, но эта история закончилась тем, что в 1951 г. азбука была вновь разработана на основе русской графики. Подобное обстоятельство и стало причиной того, что, как отмечает абхазский ученый Лорик Маршания, к 1980 году из 83 тысяч абхазов лишь несколько десятков полноценно владели абхазским языком, остальные же родной язык знали лишь на бытовом уровне, используя его для общения (Архив Президента Грузии, ф. 14, о.119, д. 475, л.6). И еще один факт - по переписи населения СССР 1989 г. из живущих в Грузии абхазов только 2,4% владели грузинским, русским - 80,5%, а из проживающих в Абхазии абхазов грузинским владели 1,6%, русским - 81,5% ( Хоштария-Броссе, 1996, 116). Таким образом, подобное незавидное положение с точки зрения знания родного языка было следствием политики Кремля в Абхазии. Здесь речь идет не о формировании в Грузии гражданской нации, социально-культурной интеграции, отнюдь. Удивительно то, каким образом мыслили в Кремле создание нового социального единства - «советского народа» - в то время как, и это видно хотя бы на примере Грузии, шел процесс формирования этнократического общества. Язык, образование, культура - эти сферы использовались для искусственного инициирования в республике межэтнических и сепаратистских процессов.

В конце этой главы констатировано, что не только с 50-ых годов XX в., но и на протяжении всего советского периода социально-культурная интеграция Абхазии с Грузией, по

Page 83: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

83

большей части из-за отсутствия в СССР политической демо-кратии и развитого гражданского общества, была исключена. Формирование в республике «многоязычия» и плюрализма образовательного пространства усилило в обществе дези-нтеграционные процессы, возникли проблемы в межн-ациональных отношениях. Большая доля вины в этом лежит на советской национально-государственной политике, приведшей ситуацию к логическому концу. Подтверждением сказанного служат конфликт в Абхазии в 1992-1993 гг., русско-грузинская война в августе 2008 г. Беда в том, что СССР, исходя из государственно-политической системы общества, граждан единого государства осознавал как нацию, видя вектор развития по схеме «от нации к государству», в отличие от Европы, где развитие шло по схеме «от государства к нации».

В третьей главе «Прoблема абхазского конфликта в северокавказском контексте» показана политика изолирования конфликта и реакция на это северокавказских соседей. Как было уже отмечено выше, с 1990-ых годов в республиках Северного Кавказа (за исключением Чечни) идея этнонационализма открыто не поддерживалась обществом. Инициатива модернизации под флагом этнонационализма переходит от неформалов к официозу.

Положение особенно усугубилось после «революции роз», поскольку противоборствующие стороны выбрали взаим-оисключающие геополитические векторы. Абхазские политики с целью дистанцирования от Грузии обратились за помощью к России и попытались экономически и политически инте-грироваться с ней. Грузия же выбрала путь интеграции с НАТО и Евросоюзом, надеясь на ослабление позиций России и создание благоприятных условий для восстановления территориальной целостности. Грузия полагала, что абхазы согласятся установить мир и вернуть беженцев в родные места.

Следует отметить, что с 2000 г. этнонационализм на Кавказе уступает свои позиции. Это хорошо видно на примере

Page 84: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

84

Чечни, когда усилия ее правительства были восприняты в контексте борьбы с международным терроризмом. В связи с этим изменилось и отношение США и стран Евросоюза к северокавказской политике России.

Однако, несмотря на ослабление этнонационализма на Северном Кавказе вообще, он все-таки еще сохраняет свои позиции в западной части региона в виде «черкесского вопроса». Идея его разрешения становится особенно актуал-ьной после русско-грузинской войны 2008 г.

Русско-грузинская война в августе 2008 г. С ноября 2007 г. в Грузии начались многотысячные выступления протестующих против внутренней и внешней политики правительства. Власть президента М. Саакашвили пытается установить в стране либеральную демократию «старыми» авторитарными методами. Безработица, элитарная коррупция, контроль над свободой слова, нашумевшие убийства, недобросовестная работа судебных органов, замороженные конфликты и т. д. вызвали кризис в стране, что привело к отставке президента.

Пятидневная кровопролитная война принесла знач-ительные убытки обеим сторонам, особенно Грузии: погибли и были ранены сотни солдат и мирных жителей, страна понесла большие материальные убытки, была разгромлена военная инфраструктура, а главное - Грузия потеряла контроль над Ахалгорским районом (Цхинвальский регион) и Кодорским ущельем (Абхазия). Далее случилось худшее: Российская федер-ация юридически признала независимость Абхазии и Южной Осетин, нарушив тем самым международные правовые нормы.

Естественно, грузинская сторона и вместе с ней международное содружество не признает нового геопо-литического статус-кво и полагают, что Грузия восстановит территориальную целостность. Каким будет этот путь – покажет время, но до этого «играющим» на Кавказе силам следует найти компромисс между ими же признанными

Page 85: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

85

взаимоисключающими принципами - между территориальной целостностью страны и правом наций на самоопределение.

Деизоляция Абхазии в контексте непризнания. После августовских событий 2008 г. стало ясно, что в разрешении конфликтов в Грузии Россия играет исклю-чительную роль. Однако, как отмечает политолог А. Гегешидзе, «сознательное упрощение интерпретации конфл-икта грузинской властью и игнорирование его грузино-абхазского измерения значительно сужает рамки поиска вы-хода из тупиковой ситуации» .

Мы, безусловно, разделяем мнение А. Гегешидзе о том, что главная причина грузино-абхазского конфликта коренится не столько в России, сколько в «грузино-абхазском измерении».

Фактически изоляция Абхазии Грузией и Западом продолжается по сей день, но каков от этого результат? Ведь политика изоляционизма не изменила положение. Главным фактором избавления от изоляции Абхазия считает кавказский фактор, вместе с черкесским фактором. Как это ни парадоксально, но здесь прямо или косвенно подразумевается и поддержка грузинской стороны: очевидно, когда-нибудь в будущем специалисты изучат и оценят оставленное грузинами и использованное абхазами достояние, а также объем материальной и гуманитарной помощи в течение этих лет, идущей из Грузии в Абхазию через Гальский район.

После августа 2008 г. и в Грузии, и на Западе все чаще говорят о необходимости диверсификации политики по отношению к Абхазии. Имеется в виду деизоляция сухумской власти в контексте непризнания. С этой целью на Западе предпочитают проект «включенность без признания». В Абхазии растет влияние России, отчуждение абхазов от грузин углубляется и остается малая вероятность их примирения.

В Абхазии, как и на Северном Кавказе, официоз с целью «усидеть на стульях» лоялен к Кремлю, однако этого нельзя сказать о неформалах, для которых идея «Великой

Page 86: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

86

Черкесии» все еще актуальна. Следует отметить, что эта идея популярна и в определенной части населения, а признание Россией независимости Абхазии вдохнуло в идею новую силу.

В создавшейся ситуации, когда обстановка на Северном Кавказе и Абхазии напряжена (по большей части из-за военного присутствия России и ее экономической и социальной активности), Россия нуждается в Грузии как гаранте сохранения на Северном Кавказе мира и стабильности, и, наоборот, мирный Северный Кавказ является гарантом безопасности Грузинского государства. Поэтому правильная, целенаправленная политика может положительно решить абхазский вопрос.

Известный политолог К. Гаджиев отмечает, что для России (можно сказать -и для Грузии - Дж. К.) на пути модернизации в преодолении северокавказской конфликтоген-ности и обеспечении прочной безопасности государства одним из главных мешающих факторов являются территориальная це-лостность и принцип национально-территориального разделен-ия, введенный еще большевиками. По мнению К. Гаджиева нео-бходим поиск новых путей и форм для перехода от национа-льно-территориальной к административно- территориальной федерации (33).

Если Москва приступит к реализации этого принципа на Северном Кавказе, то существует большая вероятность того, что ей прямо или косвенно понадобится поддержка Тбилиси, поскольку не исключено, что этнонациональным неформа-льным лидерам придется апеллировать к соседнему зарубежью.

Отметим, что в пересмотре советской модели - «национально-территориальной» федерации-нуждается и Гру-зия. В этом смысле она становится как бы союзницей России, и для реализации подобного сценария необходимо иметь подобающие отношения с Россией, а главное - внутренне быть готовой к его осуществлению. Необходима также включенность

Page 87: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

87

грузинского общества (особенно населения прилегающих к Абхазии регионов - Мегрелии и Сванетии) в этот процесс.

В настоящее время в Грузии разработана нацио-нальная концепция толерантности и гражданской инте-грации, дающая возможность каждому гражданину сохранить и развить собственную гражданскую идентичность.

Основным направлениями концепции являются верхо-венство закона, образование и государственный язык, масс--медиа и доступность информации, политическая интеграция и гражданская включенность, экономическая и региональная интеграция, культура, сохранение самобытности.

Все это, в свою очередь, окажет содействие трансформа-ции существующих на Северном Кавказе и в Грузии этноиден-тификаторов в современные гражданские идентификаторы, что намного уменьшит инерцию советского подхода к вопросу самоопределения наций в национально-территориальных авто-номиях.

В заключении сказано, что сотрудничество Грузии и

России на Кавказе окажет содействие в формировании таких институтов, которые смогут регулировать процессы регионального масштаба, обеспечить горизонтальные соци-ально-культурные связи и интеграцию всего Кавказа.

Page 88: (socialur-kulturuli aspeqtebi)institutehist.ucoz.net/_ld/1/168_Dakabadonebuli-.pdf · 2016-03-09 · Tanaarsebobis bolo oci wlis istoria cxadyofs, rom regionis integracias, Tanamedrove

88

sarCevi

Sesavali...............................................................................................................3

Tavi I. problemis istoriografia.............................................6

Tavi II. afxazur-qarTuli integraciis

socialur-kulturuli aspeqtebi ...............................................26

Tavi III. afxazeTis konfliqtis problema

Crdilokavkasiur konteqstSi.........................................................42

daskvna ...................................................................................................................67

literatura......................................................................................................69

Проблемы абхазско-грузинской интеграции в ХХ – ХХI вв. (Аспекты социально-культурных проблем) Резюме ...........................................................................76

gamomcemloba `universali~

Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 1, : 2 22 36 09, 5(99) 17 22 30 E-mail: [email protected]