Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

download Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

of 172

Transcript of Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    1/172

    D i a c o n u l D r . G H E O R G H E I . M O I S E S C U

    C A T O L I C I S M U LI NM O L D O V A

    P A N A L A S F A R S I T U L V E A C U L U I X I V

    T I P O G R A F I A C A R T I L O R B I S E R I C E S T IB L I C U R E $ T I1 9 4 2i

    www.dacoromanica.ro

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    2/172

    C A T O L I C I S M U L I N M O L D O V AP A N A . L A S F A R S I T U L V E A C U L U I X I V

    www.dacoromanica.ro

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    3/172

    F I U L U I M E UM I H A I T A2 5 M A I U - t 5 N O V . 1 0 8 4

    0 L A C R I M AD E D L T I O A S A A D U C E R E A M I N T E

    www.dacoromanica.ro

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    4/172

    I N T R O D U C E R EL u c r a r e a d e f a t s a r e r o s t u l s i i n f A t i s e z e , p e t e m e i u l u n o ri z v o a r e I n b u n g p a r t e c u n o s c u t e , i n c e p u h i r i l e c a t o l i c i s m u l u i 1 i n M o l -d o v a s i s t a r e a l u i p A n a l a s f a r s i t u l v e a c u l u i X I V , i n l e g a t u r A c uc e l e d o u a t a r i v e c i n e U n g a r i a s i P o l o n i a .

    C a t o l i c i s m u l i n M o l d o v a i s i n c e p a t u r a d i n n e v o i a c e s i l e aU n g a r i a , l a i n c e p u t u l v e a c u l u i X I I I , d e a s t A v i l i n A v a l i r i l e C u m a -n i l o r p e s t e C a r p a t i , p r e c u m s i d i n s t r a d a n i i l e m i s i o n a r i l o r d o m i n i c a n ip e n t r u c r e s t i n a r e a a c e s t o r C u m a n i - p a g a n i . M a i t a r z i u , c a t o l i c i s m u la p a r e a i c i s i c a o u n e a l t A a r e g i l o r m a g h i a r i d e a p u n e s t A p a n i r ep e s t e t i n u t u r i l e c u c e r i t e d e T e u t o n i i a l u n g a t i d e e i . I a r i n f i i n t a r e ae p i s c o p i e i C u m a n i l o r i n a n u l 1 2 2 8 , c u s p r i j i n u n g u r e s c , p r i v e s t e p ea c e s t i p a g a n i a b i a c r e s t i n a t i , p r e c u m s i p e b a j e n a r i i c a t o l i c i S a s i ,U n g u r i s i S a c u i c o b o r i t i d i n A r d e a l s i a s e z a t i p r i n v o i l e m a i b o -g a t e a l e C a r p a t i l o r d i n s p r e r a i a z a z i - r A s a r i t .D u p A n a v f i l i r e a T a t a r i l o r s i n i m i c i r e a e p i s c o p i e i c u m a n e , U n -g a r i a a t r e b u i t B A i n d u r e v r e m e d e u n v e a c p r a d a c i u n i l e a c e s t o rh o a r d e b a r b a r e . I n u r m a i n f r a n g e r i i d e l a P o s a d a d e a t r e s t i l e l u iB a s a r a b , - r e g i i a n g e v i n i s e h o t A r i r a s r e d o b a n d e a s c A s t A p a n i r e a p i e r -d a t A a s u p r a t i n u t u r i l o r r o m a n e s t i d e d i n c o a c e d e C a r p a t i , m A c a r p r i nm i j l o c i r e a p r o p a g a n d e i c a t o l i c e . A s a s e p o r n i r l s t a r u i n t e l e p e n t r ur e t n f i i n t a r e a u n e i e p i s c o p i i i n p a r t i l e M i l c o v e i p e l a a n u l 1 3 3 2 .S o c o t i n t e l e u n g u r e s t i s e l o v i r A i n s a p e s t e c a t v a t i m p d e n o i l et e n d i n t e p o l i t i c e a l e r e g i l o r p o l o n i , c a r e p r i n c u c e r i r e a R u s i e i R o i i 2

    1 . F o l o s i m t e r m e n i i : c a t o l i c i s m , c a t o l i c i i c a t o l i c c i i n I n t e l e s u l d e c o n f e -s i u n e a , c r e d i n c i o s i i f i b i s e r i c a r o m a n o - c a t o l i c i i .2 . I n p r i v i n t a n u m i r i l o r g e o g r a f i c e v e c h i I n t a m p i n a m o o a r e c a r e g r e u t a t e ,d e o a r e c e p i n g . a s t i z i n u s ' a h o t A r i t o f o r m u l A d e f i n i t i v e , d i n p r i c i n a c a p o t r i v i tp r i n c i p i u l u i a p a r t e n e n f e i e t n i c e , f i e c a r e p o p o r a d o p t s f o r m a s i n u m i r e a c a r e I 1c o n v i n e $ i o s o c o t e s t e m a i p o t r i v i t i l c u i n t e r e s e l e p o l i t i c e o n c u r e a l i t a t e a i s t o -A s t f e l u n e l e n u m i r i p o l o n e $ i l a t i n e d e s i s t i n t a t e s t a t e d o c u m e n t a r , I n s A n u m a ip o t f i i n t e l e s e a s t A z i d e s t r e i n i . D e p i l d A , t e r m e n u l R u e a r p A r e a c a r e d & n u -m i r e s R u s i a , d a r p e n t r u c a r e I n l i m b a p o l o n a a v e m c o r e s p o n d e n t u l R o s j a . P r i n

    i s i

    r i c A .

    www.dacoromanica.ro

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    5/172

    V I I I C A T O L I C I S M U L I N M O L D O V Au r m a r e a u , d e b u n s s e a m s p e n t r u i n t e r e s e c o m e r c i a l e , c a s a . a i b ai n m i n a M o l d o v a a b i a i n t e m e i a t a p r i n e l i b e r a r e a v o e v o z i l o r m a r a -m u r e s e n i d e s u b t j u g u l m a g h i a r . N e g r e s i t , i n t e m e i e r e a e p i s c o p i e ic a t o l i c e d e S i r e t i n a n u l 1 3 7 0 , a f o s t o i z b a n d a n e t a g a d u i t a a p o -l i t i c i i p o l o n e f a t s d e n a z u i n t e l e U n g a r i e i d e a r e a d u c e p e c a t o l i c i id i n M o l d o v a i n s t a p a n i r e a e i b i s e r i c e a s c a .D a r i n a f a r a d e a c e s t e l a t u r i p o l i t i c e , s e d o v e d e s t e c a s i p a p i iu r m a r e a u n e c o n t e n i t p r i n a j u t o r u l c a l u g a r i l o r f r a n c i s c a n i s i d o m i -n i c a n i s a r a s p a n d e a s c a i n a c e s t e p a r t i c a t o l i c i s m u l , i n d e m n a n d p ev o e v o z i s a l e p e d e o r t o d o x i a s i s a s e s u p u n a R o m e i .S e m a i a d a u g a a p o i u n s i r d e f a p t e s i i m p r e j u r a r i d i n a f a r a ,c a r e p a r a f i i n s t r a n s a l e g a t u r a c u t o a t a l u c r a r e a m i s i o n a r a a t a tu n g a r a c a t s i p o l o n a p o r n i t a i n M o l d o v a i n v e a c u l X I V , v e a c d em a r i p r e f a c e r i p e n t r u t o a t e p o p o a r e l e s l a v e s i b a l c a n i c e ; v e a c d em u l t e f r a m a n t a r i , c a n d B i z a n t u l s e s b a t e a i n t r ' o a d a n c a d e c a d e r e ,i a r p a p a l i t a t e a , d u p a c a p t i v i t a t e a d e l a A v i g n o n , s e l u p t a c u s h i s m aa p u s e a n a ; c a n d p r i m e j d i i l e t o t m a i a m e n i n t a t o a r e p r o v o c a u s i n o a d ed e u n i r e i n t r e b i s e r i c i , c a n d i m p a r a t i i P a l e o l o g i l u a u d r u m u l A p u -s u l u i i n c a u t a r e d e a j u t o a r e s i c a n d s e a p r o p i a i n c h i d e r e a e v u l u im e d i u p r i n p a t r u n d e r e a p e p o a r t a i s t o r i e i e u r o p e n e a c e l o r d i nu r m a n a v a l i t o r i , T u r c i i .A t u n c i i n s a c a n d M o l d o v a , d u p a m o a r t e a l u i C a z i m i r c e l M a r e( 1 3 7 0 ) , s e v a z u s t r a n s a d i n d o u a p a r t i d e c l e s t e l e c a t o l i c p r i n d o m n i ar e g e l u i L u d o v i c a l U n g a r i e i s i i n P o l o n i a , i s c u s i n t a d o m n i l o r s ib o e r i l o r n o s t r i s t i u s a i m p i e d i c e o n c e u n e l t i r e d e s u r p a r e a o r -t o d o x i e i . I a r m a i t a r z i u , c h i a r d a c a P o l o n i a i s b u t e s t e s a c a s t i g es u z e r a n i t a t e a p o l i t i c a a s u p r a M o l d o v e i ( 1 3 8 7 ) s i c u t o a t a n a v a l ac l e r u l u i c a t o l i c i n m a n a s t i r i l e d i n B a i a s i S i r e t , n u v o m a f l a n i c io c u c e r i r e d e s u f l e t e s a u v r e o r u p e r e d e l a t r u p u l b i s e r i c i i o r t o -d o x e , d e s i p e s t e p a t r u a n i n u m a i e a v a f i i n n e i n t e l e g e r e c u p a -t r i a r h i a e c u m e n i c a , d e l a c a r e c e r e a r e c u n o a s t e r e a c e l o r d o i v l a -d i c i d e t a x i , I o s i f s i M e l e t i e .U r m a r i n d d e s f a s u r a r e a c a t o l i c i s m u l u i i n M o l d o v a d e l a i n -c e p u t s i p a n g l a s f a r s i t u l v e a c u l u i X I V , v o m d e o s e b i d u p a i n r a u -

    n u m e l e R u g s e i n t e l e g e R u t e n i a , s i a n u m e t i n u t u l a l c 5 t u i t d i n R u s i a - R o $ i e , P o d o l i af i W o l i n i a . P r i n R u s i a - R o r i e ( R u S - C z e r w o n a ) s e i n t e l e g e v e c h i u l p r i n c i p a t H a l i c iG a l i t i a c u r e g i u n i l e P r z e m y g l S i W l a d i m i r .

    .

    www.dacoromanica.ro

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    6/172

    I N T R O D U C E R E I Xr i r i l e p e c a r e l e - a s u f e r i t i n a c e s t r 5 s t i m p , d o u a p k t i : i n t a i a p a r t ec u p r i n d e t o a t A a c t i u n e a d u s A d e U n g a r i a , d e l a c r e s t i n a r e a C u m a -n i l o r s i p a d a d u p 5 i n t e m e i e r e a M o l d o v e i p r i n m i j l o c i r e a e p i s c o p i e id e M i l c o v ; i a r a d o u a p a r t e p r i v e s t e s p o r i r e a i n r A u r i r i i p o l o n ep r i n i n f i i n t a r e a e p i s c o p i e i d e S i r e t s i p r i n l u c r a r e a c A l u g a r i l o r f r a n -c i s c a n i s i d o m i n i c a n i , m a i a l e s i n c e l d i n u r m a s f e r t a l v e a c u l u iX I V . E s t e a d e v a r a t c a m u l t e d i n f a p t e l e i s t o r i c e n u p o t f i c u p r i n s ep e d e p l i n i n a c e a s t a i m p a r t i r e , d e o a r e c e e l e s ' a u p e t r e c u t f A r A s at i n s s e a m a d e h o t a r e l e i n c a r e c a u t a m s l e i n g r a d i m a s t a z i . I n s aa m s o c o t i t c A d i n p u n c t d e v e d e r e m e t o d i c a c e a s t a i m p a r t i r e e s t ef o l o s i t o a r e , c a c i e a a j u t a m u l t l a o m a i l e s n e i n t e l e g e r e a i m p r e -j u r a r i l o r d e c a r e s e l e a g a .C i i a r a s i , s A n u f i e d e m i r a r e c a p e l a n g a l a t u r e a c u r a t b i -s e r i c e a s c a , f i r u l c e r c e t 5 r i l o r s e r A s f r a n g e u n e o r i m a i d e s s i a s u p r av i e t i i p o l i t i c e d i n M o l d o v a o n d i n W i l e v e c i n e U n g a r i a s i P o l o n i a .D a r a s a a f o s t a t u n c i , c u m d e a l t f e l e s t e s i a z i : v i a t a b i s e r i c e a s c as e l e a g a s t e a m d e c e a p o l i t i c a , i a r c u n o a s t e r e a t e m e i n i c 5 a u n e i ai t i i n l e s n e s t e l i m p e z i r e a m u l t o r f a p t e p e t r e c u t e i n o g o r u l c e l e i l a l t e .N e - a m o p r i t i n p r a g u l a n u l u i 1 4 0 0 , f i i n d c a s e p a r e c A i n t e -m e i e r e a m i t r o p o l i e i M o l d o v e i , p r i n r e c u n o a s t e r e a l u i I o s i f , a s c h i m -b a t c u t o t u l c o n d i t i i l e d e v i a t a a l e b i s e r i c i i c a t o l i c e d i n a c e a s t at a r s . N o u l d o m n , c a r e a f o s t e v l a v i o s u l A l e x a n d r u c e l B u n , d e s i. n u v a a s u p r i p e c a t o l i c i , t o t u s i v a p u n e m a r e r a v n a p e n t r u b u n ai n t o c m i r e s i c h i v e r n i s i r e a n o i i b i s e r i c i , r e c u n o s c u t a a t u n c i s i d ep a t r i a r h i a e c u m e n i c a . I a r i n t i m p c e m i t r o p o l i a d i n S u c e a v a v ap r o p a s i n e c o n t e n i t , e p i s c o p i i l e c a t o l i c e v o r p i e r i u n a e k e u n a d i n

    f e l u r i t e p r i c i n i .L u c r 5 r i a n u m e d e s p r e i n c e p u t u r i l e c a t o l i c i s m u l u i i n M o l d o v as a u i n l e g A t u r A c u i s t o r i a c e l o r d o u a e p i s c o p i i d e M i l c o v i a s i d eS i r e t , n u s u n t p r e a m u l t e . T o t u s i , i n u n e l e p r i v i n t e p a r e r i l e l a c a r es ' a a j u n s s u n t d i f e r i t e , f i e p r i n s t r e c u r a r e a u n o r v e d e r i c o n f e s i o n a l e ,f i e d i n p r i c i n a a n u m i t o r c h e s t i u n i p o l i t i c e . I n s a p r o a p e t o t i a u t o r i i ,d e l a . c e i m a i v e c h i s i p a n A l a c e i d e a z i , a u f o l o s i t c a m a c e l e a s ii z v o a r e , s i n u m a i r a r e o n s ' a p u t u t d e s c o p e r i u n d o c u m e n t s a u ot i r e n o u a , m a i a l e s i n u r m a c e r c e t 5 r i l o r f a c u t e i n a r h i v e l e V a t i -c a n u l u i s a u a l e u n o r m a n a s t i r i d i n U n g a r i a s i P o l o n i a .T i n a n d s e a m a c a o r i z o n t u l c e r c e t a r i l o r e s t e a s t a z i c u m u l tm a i l u m i n o s c l e a t c e l d e a c u m 2 0 - 3 0 d e a n i , a u t o r u l l u c r a r i i d e

    www.dacoromanica.ro

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    7/172

    X C A T O L I C I S M U L I N M O L D O V Af a t s g i - a I n a : l u l l s a p u n s i a r A s i i n d i s c u t i e i z v o a r e l e s i s t u d i i l ep r i v i t o a r e l a i s t o r i a c a t o l i c i s m u l u i i n M o l d o v a p a n A l a s f A r s i t u l v e a -c u l u i X I V , s p r e a v e d e a d a c a n u s e i m p u n v e d e r i s i c o n c l u z i i n o i .D e s i c l e r i c o r t o d o x , a m c A u t a t s ' A f i u n e p A r t i n i t o r i n f o l o s i r e a d i -f e r i t e l o r i z v o a r e c u n o s c u t e , c e r n a n d p r i n s i t a a d e v a r u l u i i s t o r i c ,t o a t e s t i r i l e s i f a p t e l e c a r e s u n t l e g a t e d e a c e s t c a p i t o l d e v i a t Ab i s e r i c e a s c a W A W A p e p a m a n t u l M o l d o v e i .

    i t

    A m s o c o t i t c a e s t e d e f o l o s s A d a u i n a c e a s t a i n t r o d u c e r e s io b i b l i o g r a f i e c r i t i c s a l u c r a r i l o r m a i i n s e m n a t e p r i v i t o a r e l a s u -b i e c t , c a s a r A t c u m a n d e c u r s c e r c e t a r i l e a n t e r i o a r e a t a t i n i s t o -r i o g r a f i a r o m a n s c a t s i i n c e a s t r e i n a , i n l e g a t u r A c u i n c e p u t u r i l ec a t o l i c i s m u l u i i n M o l d o v a .D i n t r e R o m a n i , c e l d i n t a i u c a r e a c e r c e t a t p r o b l e m a c a t o l i -c i s m u l u i i n M o l d o v a s i M u n t e n i a , i n t r ' o l u c r a r e a n u m e , d a r s u b t u nu n g h i u m a i m u l t c o n f e s i o n a l 1 , e s t e e p i s c o p u l M e l h i s e d e c ( $ t e -f A n e s c u ) i n m e m o r i u l s a u : P a p i s m u l f i s t a r e a a c t u a l ? ' " a B i s e r i c i io r t o d o x e i n r e g a t u l R o m o n i e t ( B u c u r e s t i 1 8 8 3 ) 2 . E s t e d r e p t c a i n v a -t a t u l e p i s c o p d e R o m a n n ' a p u t u t f o l o s i t o t m a t e r i a l u l t r e b u i n c i o sp e n t r u o a s e m e n e a l u c r a r e , i n s a i n m u l t e p r i v i n t i p a r e r i l e l u i s ed o v e d e s c i n t e m e i a t e .I n a n u l 1 8 8 7 , i n c e p s A s e t i p A r e a s c a d e A c a d e m i a R o m a n s , i nc o l e c t i a n u m i t a H u r m u z a k i , D o c u m e n t e p r i v i t o a r e l a i s t o r i a R o m a -n i l o r 8 , d i n v e a c u l X I I I - X V I , c u l e s e i n b u n A p a r t e d i n e d i t i i l e l u i A .T h e i n e r 4 s i G . F e j e r 5 i p u b l i c a t e s u b t i n g r i j i r e a l u i N . D e n s u s i a n u . I n

    a f a r a d e s t i r i l e a f l a t e i n C r o n i c a l u i G . $ i n c a i 6 s a u i n M a g a z i n u1 . c f . C . D I C U L E S C U , E p i s c o p a l M e l h i s e d e c . S t u d i u a s u p r a v i e / i i f i a c t i v i t e i t i il u i , B u c u r e s t i 1 9 0 8 , p p . 6 0 , 1 4 9 .2 . A c e s t m e m o r i u a f o s t c e t i t i n s e d i n t e l e S f i n t u l u i S i n o d d i n z i l e l e d e 1 7 ,1 8 , s i 1 9 M a i u 1 8 8 3 .3 . V o l . I , p a r t e a 1 , 1 1 9 9 - 1 3 4 5 , B u c u r e s t i 1 8 8 7 ; v o l . I L p a r t e a 2 , 1 3 4 6 - 1 4 5 0 ,B u c u r e s t i 1 8 9 0 .4 . V e t e r a m o n u m e n t a h i s t o r i c a H u n g a r i a m s a c r a m i l l u s t r a n t i a , I - I I , R o m a

    1 8 5 9 - 1 8 6 2 ; V e t e r a m o n u m e n t a P o l o n i u e e t L i t h u a n i a e , I - I I I , R o m a 1 8 6 0 - 6 3 ; V e t e r am o n u m e n t a S l a v o r u m m e r i d i o n a l i u m , I - I I , R o m a , Z a g r e b 1 8 6 3 - 1 8 7 5 .5 . C o d e x d i p l o m a t i c u s H u n g a r i a e e c c l e s i a s t i c u s a c c i v i l i s , I - X L V , B u d a1 8 2 9 - 1 8 4 4 .6 . E d . I , v o l . I - I I I , I a s i 1 8 5 3 ; e d . I I , v o l . I - I I I , B u c u r e s t i 1 8 8 6 .

    www.dacoromanica.ro

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    8/172

    I N T R O D U C E R E X Ii s t o r i c p e n t r u D a c i a 1 , e d i t a t d e N . B A l c e s c u s i A . T . L a u r i a n ,s e p u n e a a c u m l a i n d e m a n a c e r c e t a t o r i l o r r o m a n i n u n u m a i u n b o g a ti z v o r , c i s i c e l m a i t e m e i n i c m i j l o c p e n t r u s t u d i e r e a i n c e p u t u l u i c a -

    t o l i c i s m u l u i i n r a f f l e R o m a n e . S e a s t e p t a u d o a r l u c r a t o r i h a r n i c ic a r e s A f o l o s e a s c a n u m e r o a s e l e d o c u m e n t e s i s A a d u c A l u m i n i n o ts i p e t a r a m u l i s t o r i e i n o a s t r e b i s e r i c e s t i .T e z a d e l i c e n t a i n t e o l o g i e a f o s t u l u i p r o f e s o r d e l i c e u l o a nA n d r e i u , i n c e r c e i r i l e r o m a n o - c a t o l i c i l o r d e a a t r a g e p e R o m a n i l ab i s e r i c a p a p i s t s ( B u c u r e s t i 1 8 9 3 ) , n ' a p u t u t a t i n g e i n s a a c e s tf i i n d c a e a a m e s t e c a i n c h e s t i u n i l e i s t o r i c e u n e l e m a r u n t i s u r i p o l i t i c es i c o n f e s i o n a l e , c a r e a u f a c u t c a l u c r a r e a s a t r e a c a a p r o a p e n e -b A g a t A i n s e a m s .N i c o l a e I o r g a a v e a s a f i e i n a d e v a r d e s c h i l a t o r d e b r a z c i an o u a s i i n a c e s t o g o r i n t e l e n i t a l i s t o r i e i c a t o l i c i s m u l u i i n M o l d o v a .I n c e p a n d s a p u b l i c e , i n a n u l 1 9 0 1 , S t u d i t , c i d o c u m e n t e c u p r i v i r el a I s t o r i a R o m e i n i l o r , e l a d a t I n p r e f a t a v o l . I - I I ( p p . D C - X X X I X ) t o tc e s e p u t e a s t i p a n s a t u n c i d e s p r e p r o p a g a n d a c a t o l i c a i n T a r i l e R o -m a n e , p o r n i n d d e l a e p i s c o p i a C u m a n i l o r d i n v e a c u l X I I I s i p a n gi n v e a c u l X I X , d u p a c a r e a d a u g A s i u n s i r i n t r e g d e d o c u m e n t ei n e d i t e . A v a n d o r i e n t a r e a a u v e n i t a i n i s t o r i o g r a f i a s t r a i n s s i f i i n di n z e s t r a t c u u n p a t r u n z A t o r s i m t c r i t i c , N . I o r g a a i z b u t i t s a d e p a -s e a s c a p e t o t i c e r c e t A t o r i i c a r e s e o c u p a s e r A m a i i n a i n t e d e a c e a -s t A p r o b l e m A , l a m u r i n d a s t f e l i n c h i p t e m e i n i c i n c e p u t u r i l e c a t o -l i c i s m u l u i i n M o l d o v a . C u t o a t e a c e s t e a , i n v A t a t u l n o s t r u p r o f e s o rn ' a p u t u t s e p u i z e z e s u b i e c t u l , p e d e o p a r t e f i i n d c a n ' a c a u t a t s Ai n l a t u r e f a l s u r i l e l u i J . B e n k o , d e s p r e c a r e v a f i v o r b a m a i j o s , i a r

    p e d e a l t a c a n ' a p u s l a c o n t r i b u t i e s i t o a t e i z v o a r e l e p o l o n e .I s t o r i c u l u n i a t D r . A u g u s t i n B u n e a i n l u c r a r e a s a I e r a r h i aR o m d n i l o r d i n A r d e a l f i U n g a r i a ( B l a j 1 9 0 4 ) , i n t e m e i n d u - s e p e d o -c u m e n t e l e p u b l i c a t e d e N . D e n s u s i a n u , i n c o l e c t i a H u r m u z a k i , p r e -c u m s i p e s t u d i u l a m i n t i t a l p r o f . N . I o r g a , s ' a o c u p a t p e c u r t s id e e p i s c o p i i l e c a t o l i c e p e t e r i t o r i u l l o c u i t d e R o m a n i " ( p p . 4 7 - 6 1 ) .V o r b i n d d e s p r e e p i s c o p i a C u m a n i l o r , e l a r a t a c a e s t e a c e i a s i c ua M i l c o v i e i i n f i i n t a t a i n a n u l 1 2 2 8 ( p p . 5 2 - 3 ) , i a r i n t e m e i e r e a e p i s -c o p i e i d e S i r e t o p u n e ' i n 1 3 7 1 , i n s a c r e d e c a e a n ' a d u r a t m a id e p a r t e d e 1 4 0 0 a n d e r a v a c a n t A " . ( p . 6 0 ) .

    1 . T o m . I V , B u c u r e s i 1 8 4 5 - 1 8 4 7 .

    t e l ,

    www.dacoromanica.ro

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    9/172

    X I I C A T O L I C I S M U L I N M O L D O V AI n a n u l 1 9 0 5 , R . R o s e t t i , c e r c e t a t o r a l v e c h e i n o a s t r e o r g a -n i z a t i i s o c i a l e s i a g r a r e , a p u b l i c a t i n A n a l e l e A c a d e m i e i R o m a n el u c r a r e a s a D e s p r e U n g u r i e p i s c o p i i l e c a t o l i c e d i n M o l d o v a 1 , c a r e

    d e s i n u e s t e d e s t u l d e c r i t i c s , a a d u s t o t u s i f o l o a s e i n s e m n a t ei s t o r i o g r a f i e i r o m f i n e s t i , a t a t p r i n m a t e r i a l u l p u t i n c u n o s c u t p u si n c i r c u l a l i e , c a t s i p r i n c e r c e t a r e a l a t u r i i e t n o g r a f i c e s i t o p o n i m i c e ,d e c a r e s e l e a g a c h e s t i u n e a o b a r s i e i c a t o l i c i l o r i n M o l d o v a , a r i l -t a n d c a e i s u n t r a m a s i t e a l e v e c h i l o r c o l o n i s t i U n g u r i s i S a c u i ,v e n i t i d e p e s t e C a r p a t i . I n c e p r i v e s t e e p i s c o p i a M i l c o v i e i ( p p .2 5 4 - 8 ) , e l n u s e p r o n u n t a n i c i p e n t r u , n i c i i m p o t r i v a a u t e n t i c i t a t i id o c u m e n t u l u i d i n 1 0 9 6 , f a l s i f i c a t d e J . B e n k o , c i l a s s s a s e i n t r e -v a d a p u t i n f a d a t a r i i l u i d i n a n u l 1 1 9 6 , a d u c a n d d r e p t m a r t u r i et o c m a i s c r i s o a r e a a p o c r i f a a e p i s c o p u l u i T e o d o r i c d i n 1 2 2 8 , c a r ed u p a p a r e r e a s a d o v e d e s t e c a i n v e a c u l X I I s e a f l a i n t i n u t u r i l es a c u e s t i o e p i s c o p i e s u b n u m e l e d e M i l c o v i a ( p . 2 5 7 ) .C u t r e i a n i m a i i n a i n t e i n s a C a r o l A u n e r t i p a r e s t e o b r o -s u r A i n t i t u l a t a a i t e v a m o m e n t e d i n I n c e p u t u r i l e B i s e r i c i i r o m e i n e( B l a j 1 9 0 2 ) , i n c a r e , p r i n t r e a l t e l e , s e o c u p a s i d e c h e s t i a e p i s c o -p i i l o r c a t o l i c e d i n M o l d o v a . I n t e m e i e r e a e p i s c o p i e i M i l c o v i e i e l op u n e i n v e a c u l X I ( p . 9 3 ) , i a r d e s p r e c e a d e l a S i r e t , i n f i i n t a t A i n1 3 7 0 , s p u n e c a i s e c u n o s c s a p t e t i t u l a r i p a n g l a a n u l 1 4 0 1 ,c a n d c e l d i n u r m a e p i s c o p , l o a n S a r t o r i u s , i s i m u t a s c a u n u l l aB a c k ' ( p p . 1 0 5 - 6 ) .D a r p e s t e 1 0 a n i , a d i c a i n 1 9 1 2 , C . A u n e r , a j u n s a c u m c a -n o n i c a l A r h i e p i s c o p i e i c a t o l i c e d i n B u c u r e s t i , r e i a i n c h i p m a it e m e i n i c f i r u l c e r c e t a r i l o r s a l e p r i v i t o a r e l a e p i s c o p i i l e c a t o l i c e d i n

    M o l d o v a s i T a r a R o m a n e a s c a . F o l o s i n d u - s e d e s t u d i i l e l u i C . E u b e ls i W I . A b r a h a m , p r e c u m S i d e c a t e v a i z v o a r e i n e d i t e d i n A r h i v e l eV a t i c a n u l u i , e l a p u b l i c a t i n R e v i s t a C a t o l i c e i , 2 a p A r u t a a t u n c i l aB u c u r e s t i , u n s i r d e a r t i c o l e , d i n c a r e i n t r i a d e v a r n u l i p s e s c n i c is t i r i l e n o t s i n i c i v e d e r i l e c r i t i c e , d a r c a r e i n p a r t e s u n t u m b r i t ed e o a n u m i t a t e n d i n t a c o n f e s i o n a l a .1 . A n . A c . R o m . , i s t 2 . , X X V I I ( 1 9 0 5 ) , p p . 2 4 7 - 3 2 2 .2 . A n u l I ( 1 9 1 2 ) p p . 3 8 3 - 4 0 8 , I n c e p u t u r i l e e p i s c o p i e i d e B a c c l u ; p p ,5 3 3 - 5 5 1 , E p i s c o p i a M i l c o v i e i . A n . I I ( 1 9 1 3 ) : p p . 4 7 - 6 2 , E p i s c o p i a c a t o l i c a a S e -v e r i n u l u i ; p p . 2 2 6 - 2 4 5 , E p i s c o p i a d e S i r e t . A n . I I I ( 1 9 1 4 ) : p p . 6 0 - 8 0 , E p i s c o p i aM i l c o v i e i i n v e a c u l X V I ; p p . 5 6 7 - 5 7 7 , C e i d i n u r m a e p i s c o p i d e S i r e t . A n . 1 V( 1 9 1 5 ) : p p . 4 3 9 - 4 5 1 , E p i s c o p i a c a t o l i c a a A r , O , F u l u i ,

    $ i

    www.dacoromanica.ro

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    10/172

    I N T R O D U C E R S X I I IC o l e c t i a d e d o c u m e n t e b i s e r i c e s t i c u l e s e d e I . C . F i l i t t i $ ip u b l i c a t e m a i i n t a i i n R e v i s t a C a t o l i c e i ( a n . I I , 1 9 1 3 ) , s i a p o i i n e x -t r a s , s u b t t i t l u l D i n a r h i v e l e V a t i c a n u l u i , I [ 1 3 5 3 - 1 6 9 9 ] , d e $ i p e n t r u

    v e a c u l X I V n u a d u c e m u l t m a t e r i a l i n e d i t , a p u s t o t u s i l a i n d e -m a n a c e r c e t a t o r i l o r c a t e v a d o c u m e n t e a d n o t a t e , d e m a r e i n s e m n a -t a t e p e n t r u i s t o r i a e p i s c o p i i l o r d e M i l c o v i a $ i S i r e t .C o n t r i b u t i i l e i s t o r i o g r a f i e i r o m a n e s t i l a l a m u r i r e a i n c e p u t u r i -l o r c a t o l i c i s m u l u i i n T a r i l e R o m a n e , a u p u t u t f i a d u s e l a c u n o s t i n t as t r a i n i l o r m a i a l e s p r i n p u b l i c a r e a t e z e i d e d o c t o r a t l a U n i v e r s i -t a t e a d i n L e i p z i g a d . R o m u l C a n d e a , D e r K a t h o l i z i s m u s i n d e nD o n a u f i i r s t e n t i i m e r n , a p a r u t a i n a n u l 1 9 1 7 . A u t o r u l i n s a , c u m s i n g u rm a r t u r i s e s t e , n ' a p u t u t f o l o s i l u c r a r i l e c e r c e t a t o r i l o r p o l o n i d i np r i c i n a n e c u n o a s t e r i i l i m b i i .D u p a r a z b o i u , p r o b l e m a a c e a s t a a f o s t r e l u a t a , p e t e m e i u lu n e i i n f o r m a t i i b o g a t e $ i p r i n t r ' o a d a n c i r e s e r i o a s a a i z v o a r e l o r ,d e p r e o t u l c a t o l i c l o a n F e r e n t , i n c e l e d o u a l u c r a r i a l e s a l eI s t o r i a c a t o l i c i s m u l u i i n M o l d o v a , e p o c a t e u t o n e i ' i C u m a n i i $ i e p i s -c o p i i l e l o r , B l a j [ 1 9 3 0 ] . A c e s t e s t u d i i s ' a u b u c u r a t d e o l a r g a f o l o -s i r e a t a t d i n p a r t e a i s t o r i c i l o r n o s t r i , c a t $ i a c e l o r s t r a i n i .A r t i c o l u l d . C . A n d r e e s c u , A $ e z a r i f r a n c i s c a n e l a D u n c i r e $ iM a r e a N e a g r a i n s e c . X I I I X I V 2 , a d u c e u n e l e s t i r i n o i , t r e c u t e c uv e d e r e a d e a l t i i , d e s p r e u r m e l e d e c a t o l i c i s m m i s i o n a r m a i a l e si n c e t a t i l e V i c i n a , C h i l i a s i C e t a t e a - A l b a .I n u l t i m a v r e m e p r . d r . D o m i n i c N i c u l a e s , L a t i n i t a t e aB i s e r i c i i r o m e i n e $ t i ( S a b a o a n i 1 9 4 0 ) $ i p r . d r . I o s i f P e t r u M .P a 1 , O r i g i n e a c a t o l i c i l o r i n M o l d o v a ( S a b a c i a n i 1 9 4 1 ) , m a r g i n i n d u - s e

    l a u n e l e p a r e r i c o n f e s i o n a l e m a i v e c h i , p u n d i n n o u i n d i s c u f i ei n c e p u t u r i l e c a t o l i c i s m u l u i i n T A r i l e R o m a n e . A c e s t i a u t o r i f i i n df r a n c i s c a n i , e s t e f i r e s c s a v a d a i n m i s i o n a r i i c a t o l i c i d e p e v r e m u r ip e a p o s t o l i i l a t i n i t a t i i b i s e r i c i i r o m a n e s t i " . P e n t r u a c e i a a m a n d o ii n c e a r c a s a i n l a t u r e s i c u a r g u m e n t e l o g i c e " c o n c e p t i a g r e s i t ac u m c a r o m a n u l n u p o a t e f i d e c a t d e r e l i g i e o r t o d o x a " . O c o l i r e a1 . R e v i s t a C u l t u r a C r e s t i n g , a n . I X ( 1 9 2 0 ) , p p . 1 3 6 - 1 5 4 , 1 9 3 - 2 1 1 , 2 3 8 - 2 4 6 ,

    3 0 2 3 0 9 . A d a u g a m a d e s p r e s t a r e s c a t o l i c i s m u l u i i n A r d e a l , a d a t o b u n s l u -c r a r e d . $ t . L u p s a , i n t e z a s a d e d o c t o r a t l a F a c u l t a t e a d e t e o l o g i e d i n C e r -n a u t i , C a t o l i c i s m u l F i R o m a i i d i n A r d e a l f i U n g a r i a p a n e l l a 1 5 5 6 , C e r n a u l i 1 9 2 9 ,( e x t r a s d i n r e v i s t a C a n d e l a , a n . L X ( 1 9 2 9 ) .2 . I n C e r c e k i r i I s t o r i c e , V I I I - I X 2 ( 1 9 3 2 - 1 9 3 3 ) , p p . 1 5 1 - 1 6 3 .

    www.dacoromanica.ro

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    11/172

    X I V C A T O L I C I S M U L I N M O L D O V Ai z v o a r e l o r i s t o r i c e , p r e c u m $ i l i p s a d e m e t o d s a c r i t i c s , f a c s a n e s c u -t e a s e a d e f o l o s i r e a a c e s t o r d o u a b r o s u r i .I n i s t o r i o g r a f i a m a g h i a r a 1 $ i s A s e a s c a , l u c r a r i l e c a r e s t a u i nl e g a t u r a s i c u i n c e p u t u r i l e c a t o l i c i s m u l u i i n M o l d o v a s e i m p l e t e s cd e o b i c e i u c u i s t o r i a c e l o r d o u a e p i s c o p i i , a C u m a n i l o r s i a M i l -c o v i e i . D a r p e c a n d c e a d i n t a i u a v u c e r c e t a t o r i m a i m u l t d i n r a n -d u l d o m i n i c a n i l o r , c e a d e a d o u a a p r e o c u p a t n u m a i p e i s t o r i c i ib i s e r i c e s t i s a s i . A s t f e l S i g i s m u n d F a r r a r i , s c r i i n d i s t o r i a p r o -v i n c i e i d o m i n i c a n e a U n g a r i e i 2 , e s t e c e l d i n t a i u c a r e s ' a o c u p a ts i d e e p i s c o p i a C u m a n i l o r . D i m p o t r i v a , s a s u l G . H a n e r n u a m i n -t e s t e n i m i c i n I s t o r i a b i s e r i c i l o r d i n T r a n s i l v a n i a 8 , d e s p r e a c e a s t ae p i s c o p i e s i n i c i n u a r a t a c a e a a f o s t u n a $ i a c e i a s i c u e p i s c o p i aM i l c o v i e i , p e c a r e o s o c o t e s t e e a d a t e a z a d e p e l a a n u l 1 0 0 0 . E lc r e d e c a . ' i n v e c h i m e " A r d e a l u l a r f i a v u t d o u a e p i s c o p i i , u n al a A l b a - I u l i a $ i a l t a l a M i l c o v . C a n d a c e a s t a d i n u r m a a f o s tn i m i c i t a d e T a t a r i , d r e p t u r i l e e i a u f o s t t r e c u t e a s u p r a c a p i t l u l u id i n S i b i u . P a r e r i l e l u i H a n e r e r a u i z v o r i t e d i n t r a d i t i a s a s e a s c a$ i e l e a u s t ' a p a n i t a p r o a p e t o a t a l i t e r a t u r a i s t o r i c a a v e a c u l u i X V I I I ,f i i n d i m p r u m u t a t e a p o i d e M i c h a e l B o n b a r d u s 4 $ i d e M a r -t i n S c h m e i z e l 4 .I e z u i t u l S a m u e l T i m o n 6 a a r a t a t p e n t r u i n t a i a o a r s c ae p i s c o p i a C u m a n i l o r s ' a c o n t i n u a t d u p a n a v a l i r e a T a t a r i l o r p r i ne p i s c o p i a M i l c o v i e i , p e c a r e o a s e a z a i n M o l d o v a p e m a l u r i l er a u l u i c u a c e l a s i n u m e , a d a u g a n d i n s a c a m a i t a r z i u s c a u n u l e ia f o s t m u t a t i n A r d e a l .P a r e r e a c a e p i s c o p i a M i l c o v i e i n u t r e b u e s o c o t i r a u r m a s a ae p i s c o p i e i C u m a n i l o r , c i i n a i n t a s a a e i , a s u s t i n u t - o i n v e a c u l X V I I I ,M a r t i n S z e n t i v a n y 7 , c a r e s p u n e a i n t e m e i e r e a e i s ' a r d a t o r a

    1 . F o l o s i m i n b u n s p a r t e r e f e r i n t e l e l u i L . M A M A ! , A M i l k o i ( K u n ) p u s -p o k s e g i s n e p e i , D e b r e c e n 1 9 3 6 , p p . 3 - 9 .2 . D e r e b u s H u n g a r i c a e p r o v i n c i a e s a c r i o r d i n i s P r a e d i c a f o r u m . . . c o m m e n t a r i i ,B e c s 1 6 3 7 .3 . H i s t o r i a e c c l e s i a r u m T r a n s s y l v a n i c a r u m , F r a n k f u r t a . M . 1 6 9 4 .4 . T o p o g r a p h i a m a g n i r e g n i H u n g a r i a e , B e c s 1 7 1 8 .5 . D i s s e r t a t i o e p i s t o l i c a d e s t a t u e c c l e s i a e L u t h e r a n o r u m i n T r a n s s i l v a n i a ,J e n a 1 7 2 2 .6 . I m a g o n o v a e H u n g a r i a e , C a s s o v i a e 1 7 3 4 ; A d d i t a m e n t u m a d i m a g i n e sa n t i q u e s e t n o v a e H u n g a r i a e , C a s s o v i a e 1 7 3 5 .7 . C u r i o s a e t s e l e c t i o r a v a r i a r u m s c i e n t i a r u m m i s c e l l a n e a , C a s s o v i a e 1 7 4 5 ,

    www.dacoromanica.ro

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    12/172

    I N T R O D I J C E R E X Vs f . N i c e t a d e R e m e s i a n a , i n l e g A t u r A c u e p i s c o p i a c a t o l i c a d e A r g e s .I p o t e z a a c e a s t a o u r m e a z A s i I o s i f F e k e t e 1 , c u d e o s e b i r e ac A e l d a n u l 3 9 6 p e n t r u i n f i i n t a r e a e p i s c o p i e i g e m e n e d e M i l c o v i a -

    A r g e s , s p u n a n d a p o i c a d u p A n i m i c i r e a e i d e c a t r e b a r b a r i , s c a u n u ld e l a M i l c o v i a a f o s t r e i n o i t d e r e g e l e B e l a I I I ( 1 1 7 3 - 9 6 ) .M u l t m a i c i u d a t e i n s a s u n t p A r e r i l e i n f a t i s a t e d e l o a n F r i d -v a l d s z k i 2 , c a e p i s c o p i a M i l c o v i e i f i i n t a I n c a d i n a n u l 1 0 9 3 , i a rr e g e l e B e l a I I I d o a r a r e i n o i t - o ; n i m i c i t a d e c a t r e C u m a n i , e a a f o s tr e f a c u t a i n a i n t e d e n a v a l i r e a T a t a r i l o r . H o t a r e l e a c e s t e i e p i s c o p i ic u p r i n d e a u s M u n t e n i a d i n s p r e O l t , o p a r t e d i n M o l d o v a s i t i n u -t u r i l e a r d e l e n e s t i d i n c o t u l C a r p a t i l o r , i a r s c a u n u l e i s e a f l a l ap o a l e l e m u n t i l o r F a g a r a s , p e m a l u l s l a n g a l O l t u l u i .C u n o s c u t u l i s t o r i c G . P r a y 3 d e s i s ' a o c u p a t d e i n f i i n t a r e ae p i s c o p i e i M i l c o v i e i p e t e m e i u l u n o r i z v o a r e n e f o l o s i t e d e i n a i n -t a s i i s a l , t o t u s i n ' a p u t u t d a d e u r m e l e e i a d e v a r a t e . D u p a p a r e r e as a , a c e a s t a e p i s c o p i e n ' a r e n i c i o l e g a t u r a c u a C u m a n i l o r , c i e aa f o s t i n f i i n t a t a d e C a r o l R o b e r t i n a n u l 1 3 3 2 l a A r g e s , i a r m a it a r z i u r e g e l e L u d o v i c i - a s t r a m u t a t s c a u n u l l a M i l c o v i a , i n t i n z a n d u - ij u r i s d i c t i a s i a s u p r a A r d e a l u l u i .U n a l t c e r c e t a t o r a l t r e c u t u l u i e p i s c o p i e i M i l c o v i e i , d a r c a r ed i s t i r i f o a r t e i n d o e l n i c e , e s t e r e n u m i t u l p a s t o r c a l v i n J o s i f B e n k op e c a r e 1 - a a t r a s i n c e r c e l a r i m a i m u l t p r o b l e m a s e c u i a s c A d e c a ta d e v a r u l i s t o r i c . P e v r e m e a l u i s e c r e d e a c A S k u l l s u n t C u m a n i ,i a r s f . N i c e t a d e R e m e s i a n a t r e b u e s o c o t i t a p o s t o l u l C u m a n i l o rs i i n t e m e i e t o r u l e p i s c o p i e i M i l c o v i e i . C a s A p o a t a d o v e d i a c e s t el u c r u r i , e l a f a u r i t p e n t r t i s c r i e r e a s a M i l k o v i a V i e n a 1 7 8 1 ) ,

    o m u l t i m e d e d o c u m e n t e , p r i n t r e c a r e s e n u m A r A s c r i s o a r e a e p i s -c o p u l u i L a u r e n t i u d i n a n u l 1 0 9 6 p r e c u m s i c e a a e p i s c o p u l u i T e o -d o r i c d i n 1 2 2 8 c a t r e p r o t o p o p i i s A c u i d i n A r d e a l 4 . C u a j u t o r u l f o rB e n k o i n c e a r c a s a d o v e d e a s c a p e d e o p a r t e c a e p i s c o p i a M i l -c o v i e i e s t e u n a s i a c e i a s i c u a C u m a n i l o r , i a r p e d e a l t a c A e a al u a t f l i n g c u m u l t i n a i n t e d e v e a c . X I I I , a d i c a p e v r e m e a l u i A t i l a ,1 . G e s t a s a n c t i N i c e t a e v e t e r i s D a c i a e e p i s c o p i , K o l o z s v a r 1 7 5 0 .2 . R e g e s U n g a r i a e M a r i a n i e x a n t i q u i s s i m i s d i p l o m a t i s , V i e n a e 1 7 7 5 .3 . S p e c i m e n H i e r a r c h i a e H u n g a r i c a e , P o s o n i i , C a s s o v i a e 1 7 6 6 - 7 9 .4 . c f . J . K A R A C S O N Y I , A h a m i s h i b a s k e l e t k e z e s i e s k e l e t k e z e t l e n o k l e v e l e kj e g y z e k e 1 4 0 0 . 4 g , B u d a p e s t 1 9 0 2 , p . 9 . s q .

    ( I I I ,

    www.dacoromanica.ro

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    13/172

    x v i O A T O L I C I S M U L I N M O L D O V Ai n v e a c u l V . I n s p r i j i n u l a c e s t e i v e c h i m i e l a d u c e c i t a t e d i n d i f e r i t ia u t o r i m o d e r n i , l i p s i t e i n s a d e o r i c e t e m e i u c r i t i c .L u c r a r e a c o n t e l u i I o s i f K e m e n y , t i p a r i t a i n l i m b s g e r -m a n a , d e s p r e e p i s c o p i a c a t o l i c a d i n B a c a u 1 , c u p r i n d e i n t e a d e v a rm u l t e a m a n u n t e n o i i n l e g a t u r a $ i c u i s t o r i a e p i s c o p i i l o r d e M i l -c o v i a $ i S i r e t , d a r c a $ i B e n i t o , e l a f a l s i f i c a t u n s i r i n t r e g d ed o c u m e n t e , p r i n c a r e c a u t a s a a r a t e o r i g i n e a h u n i c a a S a c u i l o r .C a m p u l c e r c e t a r i l o r i n i s t o r i o g r a f i a m a g h i a r a s e l a r g i m u l td u p a c e a p a r u r a C o d e x d i p l o m a t i c u s a l l u i G . F j e r $ i c o l e c -t i i l e d e d o c u m e n t e d i n A r h i v e l e V a t i c a n u l u i p r i v i t o a r e l a i s t o r i aU n g a r i e i , p u b l i c a t e d e A . T h e i n e r . C u t o a t e a c e s t e a , a r t i c o l u l

    d e s p r e e p i s c o p i a M i l c o v i e i t i p a r i t d e F . K n a u z , l a 1 8 6 7 , i n r e -v i s t a M a g y a r S i o n , u r m e a z a p a r e r i l e i n v e c h i t e a l e i s t o r i c i l o r u n g u r i$ i n u a d u c e n o u d e c a t u n e l e a m a n u n t e f a r a i n s e m n a t a t e . C u t o a t ap r e v e n i r e a i s t o r i c i l o r s a s i A . L . S c h l o z e r 2 s i J . C . E n g e 1 , 3e l n ' a p u t u t s a i n l a t u r e f a l s u r i l e l u i B e n k o , c i f o l o s e s t e s c r i s o a r e ae p i s c o p u l u i T e o d o r i c d i n 1 2 2 8 , t o c m a i s p r e a d o v e d i a u t e n t i c i -t a t e a c e l e i d i n 1 0 9 6 .S t u d i u l m a i n o u a l i s t o r i c u l u i L . M a k k a i , E p i s c o p i a M i l c o -v i e i ( a C u m a n i l o r ) $ i c r e d i n c i o # i e i 4 , d e $ i n u a d u c e p e n t r u v e a c .X 1 I I X I V s t i r i n o i , e s t e t o t u s i o i n f a t i s a r e c r i t i c s a p r o b l e m e i , v r e d -n i c a d e l u a t i n s e a m s , p u n a n d l a c o n t r i b u t i e a l a t u r i d e m a t e r i a l u li s t o r i o g r a f i e i m a g h i a r e s i r e z u l t a t u l c e r c e t a r i l o r r o m a n e $ i s t r e i n e .T e z a d e d o c t o r a t a l u i J a n o s S a n t a , R e g i m a g y a r p i i s p o k -s e g e k a m a i R o m a n i a t e r i i l e t e n ( S z a m o s u j v a r 1 9 1 3 ) , p r i v i t o a r e l av e c h i l e e p i s c o p i i c a t o l i c e , s o c o t i t e d e a u t o r m a g h i a r e , d e p e t e r i -t o r i u l R o m a n i e i , n u a d u c e n i c i o c o n t r i b u t i e n o u g , c i s e m a r g i n e s t en u m a i l a f o l o s i r e a s u m a r a a d o c u m e n t e l o r $ i a c a t o r v a l u c r a r im a i c u n o s c u t e .I n i s t o r i o g r a f i a p o l o n a , s p r e d e o s e b i r e d e c e a u n g a r a s i s a -s e a s c a , i s t o r i a c a t o l i c i s m u l u i i n M o l d o v a a f o s t c e r c e t a t a m a i m u l t

    1 . V e b e r d a s B i s t h u m u n d d a s F r a n z t s k a n e r - K l o s t e r z u B a k o w i n d e r M o l d a u ,i n K U R Z , M a g a z i n f i i r G e s c h i c h t e , L i t e r a t u r u n d a l l e D e n k - u n d M e r k w i i r d i g k e i t e nS i e b e n b u r g e n s , H , K r o n s t a d t 1 8 4 6 , p p . 1 - 8 2 .2 . K r i t i s c h e S a m m l u n g e n z u r G e s c h i c h t e d e r D e u t s c h e n i n S i e b e n b i i r g e n ,I - I I I , G o t t i n g e n 1 7 9 5 - 1 7 9 7 .3 . G e s c h i c h t e d e r M o l d a u u n d W a l a c h e y , H a l l e 1 8 0 4 .4 . A M i l k o i ( K u n ) p i i s p o l e s i g e s n e p e i , D e b r e c e n 1 9 3 6 . A m f o l o s i t a c e a s t al u c r a r e i n t r a d u c e r e a i n e d i t a a d . I . L o e w e n s t e i n .

    www.dacoromanica.ro

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    14/172

    I N T R O D U C E R S X V I II n l e g a t u r a c u i n t e m e i e r e a e p i s c o p i i l o r d e S i r e t s i B a i a , p r e c u m s ic u p r o p a g a n d a d e s f a s u r a t a a i c i d e c a l u g a r i i m i s i o n a r i i n v e a c u r i l eX I V s i X V . D r u m u l c e r c e t a r i l o r i t d e s c h i d e c a r t e a f r a n c i s c a n u l u ip o l o n B a r n a b a K e d z i e r s k i , W i a d o m o S e o k r z e w i e n i u w i a r y w i c t e j w M o l d a w l i i W o l o s z c z y z n i e ( L w o w 1 7 7 4 ) ' , c a r e a c u l e ss t i r i l e a f l a t e a t a t i n c r o n i c e l e p o l o n e s i s t r e i n e , c a t s i i n s c r i e r i l em a i v e c h i a l e l u i A . B z o w i u s , S . O k o l s k i s i I . S k r o -b i s s e v i u s 4 , d e s p r e s t r a d u i n t e l e c a l u g a r i l o r m i s i o n a r i s i s i r u le p i s c o p i l o r c a t o l i c i d i n M o l d o v a . I n u n e l e p r i v i n t e , l u c r a r e a a c e a s t ac u p r i n d e m u l t e g r e s e l i , i n s a e a a i n l e s n i t c u n o a s t e r e a c a t o r v ai z v o a r e d e c a r e s e f i n e s e a m a s i a s t a z i . L i s t e l e d e e p i s c o p ia l c a t u i t e d e B . K . a u t r e c u t a p r o a p e n e s c h i m b a t e i n i s t o r i a l u iS u l z e r d e u n d e s e p a r e e a a n f o s t i m p r u m u t a t e a p o i s i d eJ . K e m e n y .D e s c r i e r e a l u i A . W a s n i e w s k i , K r o t k i r y s d z i e j o w b i s k u p -s t w a k a t o l i c k i e g o w M u l t a n a c h 6 s e s p r i j i n a i n d e o s e b i p e d a t e l e l u iB . K e d z i e r s k i s i a f a r a d e u n e l e i n s e m n a r i d e c a l a t o r i e , n u a d u c ea p r o a p e n i m i c n o u .D o m i n i c a n u l S . B a r 4 c z , i n t o c m i n d i s t o r i a c a l u g a r i l o r p r e -d i c a t o r i i n P o l o n i a 7 , a i n t i n s s t u d i u l s a u s i a s u p r a c e l o r d i nM o l d o v a . I n u r m a c e r c e t a r i l o r f a c u t e p r i n a r h i v e l e p o l o n e , e l ap u t u t d e s c o p e r i c a t e v a a c t e n o i , p r i n t r e c a r e a m i n t i m c o p i a l a -t i n a d e p e d o c u m e n t u l d i n 1 3 8 4 , p r i v i t o r l a d a n i a h a r a z i t a d eP e t r u M u s e c a l u g A r i l o r p e r e g r i n i d i n o r a s u l S i r e t .

    1 . P e n t r u o r t o g r a f i a o n o m a s t i c e l o r s i a t o p o n i m e l o r i s t o r i c e m a i a l e s p o l o n e ,a m p a s t r a t f o r m a o r i g i n a l e l o r , a f a r a d o a r d e c a t e v a c a z u r i p e n t r u c a r e a v e a m ot r a n s c r i e r e o a r e c u m i m p a m i n t e n i t a i i n d e c u r s u l v r e m i i , $ i e s t e f o l o s i t a c u d e p l i t at e m e i n i c i e . A s t f e l v o m s c r i e P r z e m y s l , L w o w , F l o c k , J a g i e l l o , i a r n u P s e m i s t ,L i o v ( L e m b e r g ) , P l o t c , s a u l a g h i e l o , D a r n u v o m p a s t r a , d e p i l d a d e c a t p e n t r uc i t a t e s i i n d i c a t i i b i b l i o g r a f i c e f o r m a : W a r s z a w a , K r a k o w , K a z i m i e r z , p e n t r u c a r ea v e m o r t o g r a f i a r o m a n e a s c a m a i v e c h e , f o l o s i t a a z i s i i n v o r b i r e a o b i s n u i t i :V a r s o v i a , C r a c o v i a , C a z i m i r .2 . V i t a e a r c h i e p i s c o p o r u m H a l i c e n s i u m e t L e o p o l i e n s i u m , L e o p o l 1 6 2 8 .3 . P r o p a g o D . H y a c i n t h i T h a u m a t u r g i P o l o n i s e u d e r e b u s p r a e c l a r e g e s t i si n p r o v i n c i a P o l o n i a O r d i n i s P r a e d i c a t o r u m , V e n e t i i s 1 6 0 6 .4 . R u s s i a f l o r i d a r o s i s e t l i l i i s , L e o p o l 1 6 4 6 .5 . G e s c h i c h t e d e s t r a n s a l p i n i s c h e n D a c i e n s , I I I , W i e n 1 7 7 2 , p . 5 4 6 s q .6 . T i p 5 . r i t ' a i n S z e c z t y g o d n i n a W s c h o d z i e , K r a k o w 1 8 5 1 , p p . 2 3 7 2 8 7 .7 . R y s d z i e j O w z a k o n u k a z n o d z i e j s k i e g o w P o l s c e , I - I I , L w o w 1 8 6 0 .

    www.dacoromanica.ro

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    15/172

    X V I I I C A T O L I C I S M U L I N M O L D O V AI n l u c r a r e a l u i A . M o r g e n b e s s e r , P o l s k a is e g a s e s c s i u n e l e s t i r i i n l e g A t u r a c u e p i s c o p i i l e c a t o l i c e d i n M o l -d o v a , i n s a e l i s i i n s u s e s t e o s e a m s d e g r e s e l i d i n a u t o r i i p e c a r ei - a f o l o s i t . A s t f e l i n t e m e i a t p e s c r i e r e a l u i F . Z a c h a r j a s i e -w i c z , V i t a e e p i s c o p o r u m P r e m i s l i e n s i u m r i t u s l a t i n i ( W i e n 1 8 4 4 ) ,c r e d e c a e p i s c o p i a d e S i r e t e x i s t s i n c A d i n a n u l 1 2 6 2 . I m p r u m u -M i l d a p o i p A r e r e a l u i R . R 6 s 1 e r 2 s u s t i n e c a i n 1 3 4 0 a u f o s tb o t e z a t i i n r a u l S i r e t 2 0 0 . 0 0 0 C u m a n i . N u m a i p u t i n c i u d a t a e s t es i s t i r e a l u a t a d u p A T e o f i l B e n d e l 1 , B e s c h r e i b u n g d e r B u -k o w i n a , c u m c a e p i s c o p i a c a t o l i c a d e S i r e t a r f i l u a t f i i n t a i n a i n t ed e 1 3 4 0 . C o n c l u z i a l a c a r e a j u n g e e s t e c a a c e a s t A e p i s c o p i e s e

    r e i n f i i n t e a z a i n a n u l 1 3 7 0 p e n t r u a t r e i a o a r s ( p . 2 3 4 ) . L i s t ae p i s c o p i l o r o i s i n s a d e l a I . E n g e l ( a d i c a d u p . & B . K e d z i e r s k i ) ,b i n e i n t e r e s c u t o a t e g r e s e l i l e d e a n i $ i d e n u m e .L a i n c e p u t u l v e a c . ) 0 C , p r o f . W 1 . A b r a h a m , u n c e r c e -t A t o r d e s e a m s a l A r h i v e l o r V a t i c a n u l u i , a d a t l a i v e a l 5 c e a m a it e m e i n i c A l u c r a r e d e s p r e i s t o r i a e p i s c o p i i l o r c a t o l i c e d i n M o l d o v ai n v e a c . X I V X V 3 . C u n o s c A t o r p r i c e p u t $ i b i n e p r e g a t i t i n c h e -s t i u n i l e d e d r e p t c a n o n i c $ i d e i s t o r i e b i s e r i c e a s c a , e l a p u t u t f o -l o s i a p r o a p e t o a t e i z v o a r e l e p r i v i t o a r e l a a c e s t s u b i e c t , c e e a c ei - a i n g a d u i t s a i n l A t u r e m u l t e g r e s e l i $ i s a a d u c a , p e b a z a u n o rd o c u m e n t e i n e d i t e , s t i r i d e o s e b i t d e p r e t i o a s e p e n t r u l A m u r i r e at r e c u t u l u i c e l o r d o u a e p i s c o p i i c a t o l i c e d e S i r e t $ i d e B a i a .L i s a a f a r a d e a c e s t e l u c r a r i a p a r u t e i n i s t o r i o g r a f i a r o m a n s ,m a g h i a r a , s a s e a s c a s i p o l o n a , m a i t r e b u e s c a m i n t i t e $ i a l t e C a -t e v a s t u d i i a l e u n o r c e r c e t A t o r i s t r e i n i , c a r e s ' a u o c u p a t c u m u t ti n t e r e s d e p r o b l e m a c a t o l i c i s m u l u i i n M o l d o v a .I n c e p e m c u s c r i e r e a l u i G . S c h m i d t , R o m a n o - c a t h o l i c i p e rM o l d a v i a m e p i s c o p a t e s e t r e i r . c a t h o l i c a e r e s g e s t u e ( B - p e s t 1 8 8 7 ) , c a r es ' a r p A r e a c a c u p r i n d e i s t o r i a i n t r e g i i c h e s t i u n i $ i d e a c e e a p o a t e e s t ef o l o s i t a a t a t d e d e s i n d i f e r i t e l u c r a r i a t i n g A t o a r e $ i c u i n c e p u t u r i l e

    1 . P u b l i c a t a i n r e v i s t a P r z e w o d n i k n a u k o w y i l i l e r a c k i e , 1 1 ( 1 8 7 4 ) , p p . 2 1 8 - 2 4 0 .2 . R o m d n i s c h e S t u d i e n . U n t e r s u c h u n g e n z u r d l t e r e n G e s c h i c h t e R o m a n i e n s ,L e i p z i g 1 8 7 1 .3 . B i s k u p s i w a l a c i n s k i e w M o l d a u i i w w i e k u X I V i X V , i n K w a r t . h i s t . ,X V I ( 1 9 0 2 ) , p p . 1 7 2 - 2 0 7 . 0 p a r t e d i n a c e s t a r t i c o l , i a n u m e c e a p r i v i t o a r e l av e a c u l X I V , a f o s t r e p r o d u s l d e a u t o r q i i n l u c r a r e a s a P o w s t a n i e o r g a n i z a c y ik o a c i o l a l a c i n s k i e g o n a R u g , L w o w 1 9 0 4 , p p . 2 7 5 - 2 8 7 .

    www.dacoromanica.ro

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    16/172

    I N T R O D U C E R E X I Xc a t o l i c i s m u l u i i n M o l d o v a , s a u c u i n t e m e i e r e a e p i s c o p i i l o r i n v e a c .X I V - X V . S ' a d o v e d i t i n s a d e I n u i t c a a c e a s t a c a r t e e s t e d e p a r t ed e c e e a c e s e n u m e s t e : a d e v a r i s t o r i c c e r c e t a r e s t i i n t i f i c a . C ut o a t e e a i n v r e m e a c a n d a a p a r u t c a r t e a , m u l t e d i n i z v o a r e e r a up u b l i c a t e i n c o l e c t i i l e d e d o c u m e n t e u n g a r e p o l o n e , m o n o g r a f i al u i G . S . n u l e f o l o s e s t e i n d e a j u n s , d i n c a r e p r i c i n g p a r e r i l e s a l es u n t g r e s i t e , i a r l i s t e l e d e e p i s c o p i $ i a n i i p a s t o r i e i f o r n ' a u n i c iu n t e m e i u .D a r p e c a t d e s l a b s s e d o v e d e s t e a f i l u c r a r e a l u i G . S c h m i d t ,p e a t a t d e t e m e i n i c e s i d e s p r i j i n i t e p e i z v o a r e , i n b u n s p a r t e i n e -d i t e , s u n t s t u d i i l e f r a n c i s c a n u l u i C . E u b e Z u r G e s c h i c h t e d e rr i i m i s c h k a t h o l i s c h e n K i r c h e i n d e r M o l d a u 1 Z u r E r r i c h t u n g d e sE p i s c o p a l u s M o l d a v i e n s i s 2 . A u t o r u l v e s t i t e i o p e r e H i e r a r c h i c c a i h o -l i c a m e d i i a e v i , a d e s c o p e r i t , i n u r m a c e r c e t a r i l o r s a l e i n A r h i v e l eV a t i c a n u l u i , c a t e v a d o c u m e n t e n e c u n o s c u t e p a n s a t u n c i , c a r e i ii n g a d u i r a s A i n d r e p t e l i s t e l e d e e p i s c o p i s a l a m u r e a s c a i n c e p u -t u r i l e c e l o r c l o u d e p i s c o p i i c a t o l i c e d e S i r e t $ i d e B a i a .D r . N . P f e i f f e r i n l u c r a r e a s a : D i e u n g a r i s c h e D o m i n i k a -n e r o r d e n s p r o v i n z v o n i h r e r G r i i n d u n g 1 2 2 1 b i s z u r T a t a r e n V e r -w i i s t u n g 1 2 4 1 - 4 2 ( Z u r i c h 1 9 1 3 ) , e s t e e e l d i n t a i u c a r e a s t u d i a ti n c h i p t e m e i n i c i z v o a r e l e p r i v i t o a r e l a e p i s c o p i a C u m a n i l o r , i n -l e s n i n d p r i n a c e a s t a c u n o a s t e r e a m u l t o r a r n a n u n t e d i n i n c e p u t u r i l ec a t o l i c i s m u l u i p e p a m a n t u l M o l d o v e i . M a r e l e s a u m e r i t e s t e c ap r i n i n d i c a r e a g i p u b l i c a r e a i n a n e x e a a c e s t o r i z v o a r e , a p u s l ai n d e m a n a u n b o g a t m a t e r i a l p e n t r u c o n t i n u a r e a c e r c e t a r i l o r .S u b t t i t l u l L a S o c i e t e d e s F r e r e s P e r e g r i n a n t s e t l e s c o n v e n t sd o m i n i c a i n s d e R u t h e n i e e t d e M o l d o - V a l a c h i e , d o m i n i c a n u l R . L o e -n e r t z a p u b l i c a t i n A r c h i v u m F r a t r u m P r a e d i c a t o r u m , 1 V ( 1 9 3 4 ) ,p p . 1 - 4 7 , u n a r t i c o l s d i n c a r e n u l i p s e s c n i c i n o t n i c ia n u m i t e v e d e r i i n d r e p t a t i t e i n l e g a t u r a c u p r o p a g a n d a c a l u g a r i l o rp e r e g r i n i i n M o l d o v a i n v e a c . X I V X V . C e r c e t a r i l e l u i R . L . p o t

    f i s o c o t i t e p r i n t r e c e l e m a i s e r i o a s e , i a r a r t i c o l e l e s a l e a d u c1 . I n R O m i s c h e Q u a r t a l s c h r i f t , X I I ( 1 8 9 8 ) , p p . 1 0 7 - 1 2 6 .2 . I b i d e m , X V I I ( 1 9 0 3 ) , p p . 1 8 8 - 1 9 1 .3 . A c e s t a r t i c o l f a c e p a r t e d i n s t u d i u l s a i l : L e s m i s s i o n s d o m i n i c a i n e s e nO r i e n t a u X I V - e s i c l e e t l a S o c i e t e d e F r e r e s P e r e g r i n a n i s p o u r l e C h r i s t , a p 5 r u ti n A r c h i u u m F r a t r u m P r a e d i c a t o r u m , I ( 1 9 3 2 ) , p p . 1 - 8 3 ; I I I ( 1 9 3 3 ) , p p . 1 - 5 5 .

    $ i$ i

    i

    $ i

    1 ,

    a t i r i l e t i

    www.dacoromanica.ro

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    17/172

    x x C A T O L I C I S M U L I N M O L D O V Ac o n t r i b u t i i i n s e m n a t e c u p r i v i r e l a i n c e p u t u r i l e c a t o l i c i s m u l u i$ i i n t e m e i e r e a e p i s c o p i i l o r c a t o l i c e i n t a r i l e n o a s t r e .P e s c u r t , a c e a s t a e s t e s t a r e a c e r c e t a r i l o r r o m a n e $ i s t r a i n e

    a s u p r a c a t o l i c i s m u l u i i n M o l d o v a $ i i n l e g a t u r a c u i n t e m e i e r e ac e l o r d o u a e p i s c o p i i d e M i l c o v i a $ i d e S i r e t . A l t e a r t i c o l e $ i l u -c r a r i m a i m a r u n t e s a u d e m a i p u t i n a i n E e m n a t a t e s e g a s e s c t r e -c u t e i n n o t e l a l o c u l c u v e n i t s i i n b i b l i o g r a f i a g e n e r a l s d e l a s f a r s i t .M a s i m t d a t o r s a m u l t u m e s c a i d d i n t o a t a i n i m a p r o f e s o r i l o rm e i d e l a F a c u l t a t e a d e t e o l o g i e d i n B u c u r e s t i , c a r e m ' a u i n d r u m a t $ ia p o i m ' a u a j u t a t s a - m i d e s a v a r s e s c s t u d i i l e , p r i n b u r s e l e a c o r d a t ev r e m e d e t r e i a n i , i n G r e c i a $ i i n P o l o n i a , u n d e c e r c e t a r i l e m e l ea u f o s t c a l a u z i t e c u o m i s c a t o a r e b u n a v o i n t a d e d d . p r o f e s o r i G .A . S o t i r i u d e l a F a c u l t a t e a d e t e o l o g i e d i n A t e n a , O s k a r H a l e c k id e l a U n i v e r s i t a t e a d i n V a r s o v i a s i T e o f i l M o d e l s k i d e l a U n i "v e r s i t a t e a d i n L w o w .D e a s e m e n e a a d u c c e l e m a i a l e s e m u l t u m i r i d . p r o f e s o r T e o d o rM . P o p e s c u p e n t r u b u n e l e p o v a t u i r i c e m i - a d a t l a I n t o c m i r e a

    l u c r a r i i d e f a t s .I n s a p r i n o s u l d e r e c u n o s t i n t a a d a n c a s e c u v i n e s a - 1 i n d r e p tc a t r e i u b i t u l m e u d a s c a l p r e o t u l N i c u l a e M . P o p e s c u , m e m b r ua l A c a d e m i e i R o m a n e , c a c i n ' a p r e g e t a t n i c i o d a t a s a - m i s t e a i n t r ua j u t o r c u s f a t u l i n t e l e p t $ i c u i n d e m n u l p a r i n t e s c p e n t r u t o a t ap r e g a t i r e a m e a .

    www.dacoromanica.ro

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    18/172

    P R E S C U R T A R IA .

    A B R A H A M W L . , P o w s t a n i e = A B R A H A M W L . , P o w s t a n i e o r g a n i : a c y i k o i -c i o l a l a c i n s k i e g o n a R u s i , I , L w o w1 9 0 4 .

    B A R A C Z S . , R y s d z i e j o w = B A R A C Z S . . R y s d z i e j o w z a k o n u k a z n o d z i e j -s k i e g o w P o l s c e , I - I I , L w o w 1 8 6 0 - 6 1 .B O G D A N I . , V e c h i l e c r o n i c i = B O G D A N I . , V e c h i l e c r o n i c e m o l d o v e n e s t i p a -n e l l a U r e c h e . T e x t e s l a v e c u s t u d i it r a d u c e r i s i n o t e , B u c u r e s t i 1 8 9 1 .

    B O G D A N I . , C r o n i c i i n e d i t e = B O G D A N L , C r o n i c e i n e d i t e a t i n g e l l o a r e d eI s t o r i a R o m a i l o r , B u c u r e s t i 1 8 9 5 .C A N D E A R . , D e r K a t h o l i z i s m u s = C A N D E A R . , D e r K a t h o l i z i s m u s i n d e n D o -n a u f i i r s t e n t i i m e r n , L e i p z i g 1 9 1 7 .C O S T A C H E S C U M . , D o c u m e n t e = C O S T A C H E S C U M . , D o c u m e n t e l e m o l d o u e n e f t ii n a i n t e d e S t e f a n c e l M a r e , I , D o c u -m e n t e i n t e r n e 1 3 7 4 - 1 4 4 7 ; I I , D o -c u m e n t e e x t e r n e 1 3 8 7 - 1 4 4 7 , I a s i1 9 3 1 - 3 2 .C Z O L O W S K I A L . , P o m n i k i d z i e j o w e = C z o L o w s K I A L . P o m n i k i d z i e j o w e L w o w a zL w o w a , I , I I , a r c h i u u m m i a s t a . I , N a j s t a r z a k s i e g a

    m i e j s k a , 1 3 8 2 - 1 3 8 9 , L w O w 1 8 9 2 ;1 1 , K s i e g a p r z y c h o d o w i r o z c h o d o wm i a s t a , 1 4 0 4 - 1 4 1 4 , L w o w 1 8 9 6 .

    D L U G O S Z J . , H i s t . P o l o n i a e = D L U G O S S I I J O A N N I S s e u L o n g i n i H i s t o r i a eP o l o n i c a e , I I I , F r a n k f u r t , 1 7 1 1 1 2 .

    D L U G O S Z J . , O p e r a = D L U G O S Z J . , O p e r a o m n i a , I X I V , e d . A .P R Z E Z D Z I E C K T , K r a k o w 1 8 6 3 - 8 7 .F E J E R G . , C o d . d i p l o m . H u n g . , = F E J E R G . , C o d e x d i p l o m a t i c u s H u n g a r i a ee c c l e s i a s t i c u s a c c i v i l i s , I I X , B u d a1 8 2 9 - 1 8 4 4 .

    F L O R I A N U S M . , H i s t . H u n g . f o n t e s = F L O R I A N U S M . , H i s t o r i a e H u n g a r i c a e f o n t e sd o m . , d o m e s t i c i , 1 . S c r i p t o r e s , I I V , Q u i n -

    q u e E c c l e s i i s , B u d a 1 8 8 1 8 5 .G O L u s o v i c H G . , B i b l i o t e c a b i o - = G O L U B O V I C H G . , B i b l i o t e c a b i o - b i b l i o g r a f i c ab i b l i o g r a f i c a d e l l a T e r r a S a n t a e d e l l ' O r i e n t e F r a n -c e s c a n o , I V , Q u a r a c c h i - F l o r e n c e1 9 0 6 - 1 9 2 7 .

    www.dacoromanica.ro

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    19/172

    X X I I C A T O L I C I S M U L I N M O L D O V AH U R M U Z A K I , P , 1 2 = H U R M U Z A K I , E . d e N . D E N S U $ I 4 N U , D o c u ,m e n t e p r i v i t o a r e l a I s t o r i a R o m a n i l o r -1 1 9 9 - 1 3 4 5 , B u c u r e s t i 1 8 8 7 ; P ,1 3 4 6 - 1 4 5 0 , B u c u r e s t i 1 8 9 0 .

    H U R M U Z A K I , X I V 1 = I O R G A N . D o c u m e n t e g r e c e f t i p r i v i t o a r e l aI s t o r i a R o m a n i l o r , p u b l i c a t e d u p a o H -g i n a l e , c o p i i l e A c a d e m i e i R o m f i n et i p a r i t u r i , 1 3 2 0 1 - 7 1 6 , B u c u r e s t i 1 9 1 5 .I O R G A , . i d o c u m e n t e = I O R G A N . , S t u d i i f i d o c u m e n t e c u p r i v i r e l aI s t o r i a R o m a n i l o r , I . S o c o t e l i l e B i s -t r i ( e i ( A r d e a l ) ; I I , A c t e r e l a t i v e l ai s t o r i a c u l t u l u i c a t o l i c i n P r i n c i p a t e ,c u p r e f a t a d e s p r e p r o p a g a n d a c a t o -l i c a ' A n a l a 1 5 0 0 , B u c u r e s t i 1 9 0 1 .L J U B I C S . , M o n . s p e c t . h i s t . S l a y . = L . H I B I C S . , M o n u m e n l a s p e c / a n / i a h i s t o r i a mm e r i d . S l a v o r u m m e r i d i o n a l i u m , I l l , A g r a m .L O E N E R T Z R . , L e s c o u v e n t s d o m i - = L O E N E R T Z R . , L a S o c i e t e d e s F r e r e s P e r e -n i c a i n s g r i n a n t s e t l e s c o n v e n t s d o m i n i c a i n sd e R u t h e n i e e t d e M o l d o - V a l a c h i e , i nA r c h i v u m F F . P r a e d . , I V ( 1 9 3 4 ) .

    L U K I N C H E . G A L D I L . , D o c u m e n t a = L U K I N I C H E . L . G A L D I , D o c u m e n t a h i -V a l a c h o r u m s t o r i a m V a l a c h o r u m i n H u n g a r i a i l l u -s t r a n t i a u s q u e a d a n . 1 4 0 0 p . C h . , e d i t .

    A . F E K E T E - N A G Y - L . M A K K A L B u -d a p e s t a 1 9 4 1 .M E L C H I S E D E C , 0 V i z i k i = 0 v i z i t o l a c c i t e v a m a n c i s t i r i $ i b i s e r i c i a n t i c ed i n B u c o v i n a , i n A n . A c . R o m . , V I I .M I K L O S I C H F . M O L L E R J . , A c t a = M I I C L O S I C H F . - M O L L E R J . , A c t a P a t r i a r c h a -P a t r . C - p o l i / a n i t u s C o n s t a n t i n o p o l i t a n i , 1 3 1 5 - 1 4 0 2 ,V i n d o b o n a e 1 8 6 0 - 6 2 .M I N E A I . , P o l i t i c a l u i S i g i s m u n d = M I N E A I . , P r i n c i p a t e l e r o m o n e f i p o l i t i c ao r i e n t a l a a i m p c i r a t u l u i S i g i s m u n d ,B u c u r e s t i 1 9 1 9 .N l E M C Z E W S K I J . , U n t e r s u c h u n g = N I E M C Z E W S K T J . , U n t e r s u c h u n g d e s p o l n i -s c h e n O b e r h o h e i t s c h r e c h t s f i b e r d i eM o l d a u , L e i p z i g 1 8 7 2 .O N C I U L D . , D a t e l e c r o n i c e l o r = O t i c t u 4 D . , D a t e l e c r o n i c e l o r m o l d o v e n e $ t ia s u p r a a n i l o r d e d o m n i e a i l u i A l e -x a n d r u c e l B u n , i n A n . A c . R o m . , i s t 2 .X X V I I ( 1 9 0 5 ) , p p . 2 0 1 - 2 2 5 .P F E I F F E R N . , D i e u n g a r i s c h e D o m i n i - = P F E I F F E R N . D r . , D i e u n g a r i s c h e D o m i k a n e r -

    k a n e r o r d e n s p r o v i n z o r d e n s p r o v i n z v o n i h r e r G r u n d u n g1 2 2 1 b i s z u r T a r t a r e n V e r w u s t u n g ,1 2 4 1 - 4 2 , Z u r i c h 1 9 1 3 .

    S t u d i i

    I I I ,

    I ' ,

    www.dacoromanica.ro

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    20/172

    P R E S C U R T A R TP R A Y G . , H i e r a r c h i aP T A S N I K J , M o n . P o l o n i a e V a t i - =c a n s

    S C H W A N D T N N R J . G . , S c r i p t . r e r .H u n g .S K R z y P E K . J . , P o l i t y k a P o l s k i

    T H E I N E R A . , M o n . h i s t . H u n g . =T H E I N E R A . . M o n . P o l o n i a e h i s t . =

    T H E I N E R A . , M o n . S l a y . M e r i d .

    T H W R O C Z , C h r o n i c a H u n g .

    U R S U I . , R e l a l i u n i l e

    X X I I IP R A Y G . , S p e c i m e n h i e r a r c h i a e H u n g a r i c a e ,I I I , P o s o n i i , C a s s o v i a e 1 7 7 6 - 7 9 .

    P T A S N I K J . , M o n u m e n t a P o l o n i a e V a t i c a n a , I I( 1 3 4 4 1 3 7 4 ) ; I I I , A n a l e c t a V a t i c a n a ,1 2 0 2 - 1 3 6 6 , C r a c o v i a e 1 9 1 3 - 1 9 1 4 .S C H W A N D T N E R J . G , S c r i p t o r e s r e r u m H u n -g a r i c a r u m , I I I I , V i n d o b o n a e 1 7 6 4 .

    S K R Z Y P E K J . , P o l u d n i o w o - w s c h o d n i a p o l i t y k aP o l s k i o d k o r o n a c j i J a g i e l l y d o s m i e r c iJ a d w i g i i b i t w y n a d W o r s k l q 1 3 8 6 -1 3 9 9 , L w o w 1 9 3 6 .T H E I N E R A . , V e t e r a m o n u m e n t a h i s t o r i c aH u n g a r i a m s a c r a m i l l u s t r a n t i a , I I I ,

    R o m a 1 8 5 9 - 1 8 6 0 .T H E I N E R A . , V e t e r a m o n u m e n t a P o l o n i a e e tL i t h u a n i a e h i s t o r i a m i l l u s t r a n t i a , I ,R o m a 1 8 6 0 .T H E I N E R A . , V e t e r a m o n u m e n t a S l a v o r u mm e r i d i o n a l i u m h i s t o r i a m i l l u s t r a n t i a ,I I I , R o m a 1 8 6 3 .

    T H W R O C Z , C h r o n i c a H u n g a r o r u m , i n s e r t as i m u l k h r o n i c a J o a n n i s a r h i d i a c o n id e K i k u l l e w , e d i t . J . B . S C H W A N D -T N E R , S c r i p t . r e r . H u n g . , I .U R S U I . , R e l a l i u n i l e M o l d o v e i c u P o l o n i ap a n e l l a m o a r t e a l u i . t e t a n c e l M a r e ,P i a t r a N e a m t 1 9 0 0 .

    Z I M M E R M A N N F . W E R N E R C . , I . = Z I M M E R M A N N F . W E R N E R C . , U r k u n d e n -b u c h z u r G e s c h i c h t e d e r D e u t s c h e n i nS i e b e n b u r g e n , I ,1 9 1 - 1 3 4 2 , H e r -m a n n s t a d t 1 8 9 2 .

    B .A n . A c . R o m . , i s t . = A n a l e l e A c a d e m i e i R o m e i n e , M e m o r i i l e s e c t i u n ii s t o r i c e , s e r i a 1 , t . I X I ( 1 8 6 7 1 8 7 8 ) ; s e r i a2 , t . I X X X 1 X ( 1 8 7 9 - 1 9 1 9 ) ; s e r i a 3 ,.I X X I I I ( 1 9 2 2 - 1 9 4 1 ) , B u c u r e s t i .A r h i v a = A r h i v a , o r g a n u l S o c i e t a t i i i s t o r i c o f i l o l o g i c e d i n I a s i ,A r c h i v u m F F . P r a e d . = A r c h i v u m F r a t r u m P r a e d i c a t o r u m , R o m a .B i s . O r t . R o m .

    B u l l . O r d . P r a e d .= B i s e r i c a O r t o d o x i i R o m a n o , r e v i s t a S f i n t u l u i S i n o d ,

    B u c u r e s t i .R I P O L L T H . - B R E M O N D A . , B u l l a r i u m O r d i n i s P r a e -d i c a t o r u m , 1 V 1 1 1 , R o m a e 1 7 2 9 - 1 7 4 9 .

    =

    ==

    =

    - =

    www.dacoromanica.ro

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    21/172

    X X I V C A T O L I C I S M U L I N M O L D O V AB u l l . f r a n c i s c a n u mS B A R A L E A H . - E U B E L C . , B u l l a r i u m f r a n c i s c a n u m ,I V I I , R o m a 1 7 5 9 - 1 7 6 8 , 1 8 9 8 - 1 9 0 4 ,C o n v . L i t . = C o n v o r b i r i L i t e r a r e , B u c u r e a t i .C o r p u s S S . h i s t . b y z . = C o r p u s S c r i p t o r u m H i s t o r i a e B y z a n t i n a e , e d . N I E B -H U R - B E K K E R , e t c . I L , B o n n a e 1 8 2 8 - 9 7 .K w a r t . h i s t . = K w a r t a l n i k h i s t o r y c z n y . O r g a n T o w a r z y s t w a h i s -t o r y c z n e g o , L w o w .M o n . G e r m . h i s t . S S . a b a n n o C h r i s t i q u i n g e n t e s i m o u s q u e a d a n -n u m m i l l e s i m u m e t q u i n g e n t e s i m u m , S c r i p -

    t o r u m , t . X X I I I , e d . P . S C H E F F E R - B O I C H O R S T ,H a n n o v e r a e 1 8 7 4 .M o n . m e d . a e v i = M o n u m e n t a m e d i i a e v i h i s t o r i c a r e s g e s t a s P o l o n i a e

    i l l u s t r a n t i a , I X V I I I , K r a k o w 1 8 7 4 - 1 9 1 9 ,M o n . P o l o n i a e h i s t . . . = . - M o n u m e n t a P o l o n i a e H i s t o r i c a ( P o m n i k i d z i e j o w eP o l s k a I V I , L w o w - K r a k o w 1 8 6 4 - 1 8 9 3 .P a m i e t n i k A h a d . U r n . = P a m i e t n i k w y d z i a l u h i s t o r y c z n o - f i l o z o f i c z n e g o A k a -d e m i i U m i e j e t n o k i , K r a k o w .R e v . C a t . = R e v i s t a C a t o l i c i t , B u c u r e a t i .R e v . I s ! . = R e v i s t a ' s t o r i e d , B u c u r e a t i .R e v . I s t . R o m . = R e v i s t a ' s t o r i e d R o m a n c i , B u c u r e a t i .R e v . p . i s t . a r k . . f i l o l . = R e v i s t a p e n t r u i s t o r i e , a r h e o l o g i e f i f i l o l o g i e , B u c u -r e a t i .R o z p r a w y A k a d . U m . , h i s t . = R o z p r a w y w y d z i a l u h i s t o r y c z n o - f i l o z o f i c z n e g o A k a -

    f i l o z . d e m i i U m i e j e t n a c i , K r a k 6 w .

    www.dacoromanica.ro

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    22/172

    I .M O L D O V A $ 1 U N G A R I AA . C A T O L I C I S M U L I N M O L D O V A P A N A L AJ U M A T A T E A V E A C U L U I X I V

    1 . C U M A N I I I N M O L D O V AP e l a m i j l o c u l p r i m a v e r i i a n u l u i 1 2 0 6 1 , h o a r d e l e c u m a n e ,s a t u l e d e j a f u r i g i m a n d r e d e l u p t e l e p u r t a t e p e c a m p i i l e T r a c i e is i a l e B u l g a r i e i , u n d e f u s e s e r a c h e m a t e d e i m p a r a t u l I o n i t ai m p o t r i v a a r m a t e l o r l a t i n e 2 , a u p u r c e s i n a p o i c u t o a t a o a s t e a s p r eC a r a t o r " 3 c a r e s e i n t i n d e a a t u n c i i n s e s u l d i n t r e V o l g a s i C a r p a t i 4 .D a r a c e s t e l i f t e n e i m b l a n z i t e " , c u m l e s p u n e c r o n i c a r u l b i z a n t i n

    1 . N I C E T A E C H O N I A T A E H i s t o r i c , e d . B E K K E R , i n C o r p u s S c r i p t o r u m h i s t o -r i a e b y z a n t i n a e , t . X X X V I I I , B o n n 1 8 3 5 , p . 8 3 9 ; c f . G H E O R G H E M U R N U , D i n N i c h i t a eA c o m i n a t o s H o n i a t u l , i n A n . A c . R o m . i s t . 2 t . X X V I I I ( 1 9 0 6 ) , p . 4 5 0 .2 . D e s p r e t o a t e a c e s t e a c f . C . H O E F L E R , A b h a n d l u n g e n a u s d e m G e b i e t ed e r s l a u i s c h e n G e s c h i c h t e . I . D i e W a l a c h e n a l s B e g r i i n d e r d e s z w e i t e n b u l g a r i s c h e nR e i c h e s d e r A s s a n i d e n , 1 1 8 6 - 1 2 5 7 , i n S i t z u n g s b e r i c h l e d e r k a i s e r l i c h e n A k a d e m i ed e r W i s s e n s c h a f t e n , p h i l o s . h i s t . C l a s s e , t . X C V , W i e n 1 8 8 0 , p p . 2 2 9 - 4 5 ; E .G E R L A N D , G e s c h i c h t e d e r F r a n k e n h e r r s c h a f t i n G r i e c h e n l a n d . t . I I : G e s c h i c h t e d e sl a t e i n i s c h e n K a i s e r r e i c h e s v o n K o n s t a n t i n o p e l . I T e i l G e s c h i c h t e d e r K a i s e r B e l -d u i n I a n d H e i n r i c h ( 1 2 0 4 - 1 2 1 6 ) , H o m b u r g v . d . H o h e 1 9 0 5 .

    3 . N I C E T A E C H O N I A T A E I b i d e m , p p . 8 3 4 . 5 . . . x o d [ L s . c i e y O v o v . c & ? g v . c a t gn i a m g c t i l t l x a ' t r a m g r c a v c c X 6 a x v , 6 E ; . c a N o t T c d X t v n o c v o . c p w r 1 g r c a v e g u E e t * ; c f .G . M U R N U , I b i d e m , p . 4 4 7 ; A U R E L I A N S A C E R D O T E A N U , G u i l l a u m e d e R u b r o u k e tl e s R o u m a i n s a u m i l i e u d u X I I I - e s i e c l e , P a r i s 1 9 3 0 , p . 6 6 .4 . N . I O R G A , S t u d i i d o c u m e n t e c u p r i v i r e l a i s t o r i a R o m d n i l o r , t . I - I I ,B u c u r e s t i 1 9 0 1 , p . I X . D e s p r e C u m a n i c f . J . M A R Q U A R T , U e b e r d a s V o l k s t u md e r K o m a n e n , i n A b h a n d l u n g e n d e r k . G e s e l l s c h a f t d e r W i s s e n s c h a f t e n z u G o t t i n g e n ,p h i l . h i s t . K l a s s e , N . F . X I I I , B e r l i n 1 9 1 4 , p p . 2 4 2 - 9 ; P . P E L L I O T , A p r o p o sd e s C o m a n s , i n J o u r n a l A s i a t i q u e , X I s e r i e , t . X V ( 1 9 2 0 ) , p p . 1 2 5 - 1 8 5 ; A . B R U C E -B O S W E L L E , T h e K i p c h a k T u r k s , i n T h e S l a v o n i c R e v i e w , V I ( 1 9 2 6 ) , p p . 6 8 - 8 5 ;N . I O R G A , I m p e r i u l C u m a n i l o r f i d o m n i a l u i T h i s c i r o b i i , i n A n . A c . R o m . i s t . 8 t . V I I( 1 9 2 8 ) , p p . 9 7 - 1 0 3 ; I O A N F E R E N T , C u m a n i i f i e p i s c o p i i l e t o r , B l a j [ 1 9 3 1 ] , 1 5 2 p p .5 . N I C E T A E C H O N I T A E I b i d e m , p . 8 3 3 e T b b e b i t p . 4 o v o g r a v e o u g c i t t o v ,

    r c p o x a t s t . X 7 j v i r r e g o f c l a r c o v b o t T a g B o v a ; . c o b g g r e c u l t i c ; o u v e i p a u o v s a g o i l ; p . i v b n ) A c c u v o vE c p s o l . v , o i l g b i t r i r r T r o v b l d g , 1 3 6 x c c r i c p u O b v i l v d T x a c o v c p i p e a k : t a t . c c t , ; U t c o . vi v c r x 6 X X u o O m s ; c f . G . M U R N U , I b i d e m , p . 4 4 6 ,

    6 6

    8 ,

    a t

    www.dacoromanica.ro

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    23/172

    2 C A T O L I C I S M U L I N M O L D O V Aa v a n d M o l d o v a i M u n t e n i a s u b t s t a p a n i r e a f o r d e a p r o a p e u nv e a c i j u m a t a t e 1 , e r a u o p r i m e j d i e n e c o n t e n i t a i p e n t r u r e g a t u lv e c i n a l U n g a r i e i 2 . C a s a p u n s o d a t a s t a v i l a p r a d a c i u n i l o r c u m a n e ,r e g e l e A n d r e i I I ( 1 2 0 5 - 3 5 ) s e a d r e s a i n a n u l 1 2 1 1 l u i H e r m a n n d eS a l z a , m a r e l e m a e s t r u a l O r d i n u l u i C a v a l e r i l o r t e u t o n i , a r a t a n d c ad a r u e 0 e a c e s t u i O r d i n s p r e f o l o s i n t a t a m B a r s e i , q u a n d a m t e r r a mB o r z a n o m i n e " , c a r e d i n p r i c i n a d e s e l o r n a v a l i r i c u m a n e a j u n s e s ed e s e r t s e t i n h a b i t a t a " 3 . Y n s c h i m b , C a v a l e r i i a v e a u i n d a t o r i r e a s aa p e r e h o t a r e l e r e g a t u l u i i m p o t r i v a a c e s t o r p a g a n i , p e n t r u c a r e s c o p l i

    1 . V e n i r e a C u m a n i l o r i n p a r f i l e n o a s t r e e s t e p u s A i n t r e a n i i 1 0 6 8 - 1 0 7 1 .v . C h r o n i c o n B u d e n s e , e d . P O D H R A D C Z K Y , B u d a 1 8 3 8 , p p , 1 2 7 - 9 : D e a d v e n l uC u n o r u m . P e n t r u i n d r e p t a r e a a n u l u i 1 0 6 6 , d a t g r e * i t d e a c e a s t a c r o n i c A , i n 1 0 7 0 ,v , I O A N F E R E N T , 1 . c i t . , p . 1 6 , n . 1 .2 . c f . I o A N F E R E N T , I s t o r i a c a t o l i c i s m u l u i i n M o l d o v a , E p o c a W i l t o n & r e v i s t aC u l t u r a c r e s t i n g , a n . 1 X ( 1 9 2 0 ) , p p . 1 3 9 - 4 0 . L a i n c e p u t u l v e a c u l u i X I I I c e n t r u lC u m a n i l o r p u t e a f i i n j u r u l N i p r u l u i , d u p A l c u m i n t o t c u r s u l v e a c u l u i X I I e ii g i p a s t r a s e r a s a l a u r i l e l a r a s a r i t u l D o n u l u i d o a r u n e l e t r i b u r i r a z l e t e a ui z b u t i t s a a j u n g a i n D u n a r e l a p o a l e l e m u n t i l o r C a r p a t i . N u m a i d u p A c e s u l -t a n u l k h o w a r e s m , M a h o m e d , t r e c u U r a l i i i I / l b - A n s e p e C u m a n i i a l b i , a s i l i t h o a r d e l ef o r s p l e c e s p r e a p u s . D a t o r i t a a c e s t e i i n t a m p l a r i e i a j u n s e r a a t u n c i d i n n o u l aC a r p a t i i i n c e p u r a s a n a v a l e a s c a i n U n g a r l a ; c f . L . M A K K A I , A M i l k e d ( K i m )p i i s p a r s e g e s n e p e i , D e b r e c e n 1 9 3 6 , p p . 1 3 - 4 .3 . F R A N Z Z I M M E R M A N N u n d K A R L W E R N E R , U r k u n d e n b u c h z u r G e s c h i c h i ed e r D e u t s c h e n i n S i e b e n b i i r g e n , B d . I , H e r m a n n s t a d t 1 8 9 2 , p p . 1 1 - 2 , n r . 1 9 ; c f .E . H U R M U Z A K I N . D E N S U S I A N U , D o c u m e n i e p r i v i t o a r e l a i s t o r i a R o m c i n i l o r , v o l .P , 1 1 9 9 - 1 3 4 5 , B u c u r e t i 1 8 8 7 , p p . 5 6 - 8 , n r . 4 1 ; p r e t u t i n d e n i u r r a a m l e c t u r a l u iZ i m m e r m a n n W e r n e r , u n d e s e d a u a m a n u n t i t e i n d i c a t i i b i b l i o g r a f i c e a s u p r ae d i t i i l o r a c e s t o r d o c u m e n t e . I n l e g a t u r a c u C a v a l e r i i t e u t o n i , c f . A . B E T H L E N ,

    G e s c h i c h t l i c h e D a r s t e l l u n g d e s d e u t s c h e n O r d e n s i n S i e b e n b i i r g e n , W i e n 1 8 3 1 ; M A XP E R L B A C H , D e r d e u t s c h e O r d e n i n S i e b e n b i i r g e n , i n M i t t e i l u n g e n d e s I n s t i t u i s f u rO s t e r r e i c h i s c h e G e s c h i c h t s f o r s c h u n g , X X V P ( 1 9 0 5 ) , p . 4 1 5 - 3 0 ; E . C A S P A R , H e r m a n nv o n S a l z a u n d d i e G r u n d u n g d e s d e u t s c h e n O r d e n s t a a t e s , T u b i n g e n 1 9 2 4 ; G . R O E S L E R ,D e r d e u t s c h e R i t t e r o r d e n i m B u r z e n l a n d , i n O s t d e u t s c h e M o n a t s h e f t e , V I I ( 1 9 2 6 ) , p p .2 2 5 - 3 8 . I s t o r i c u l p o l o n W . K E T R Z Y N S K I ( 0 p o w o l a n i u K r z y i a k O w p r z e : k s . K o n r a d a ,i n R o z p r a w y A k a d e m i i U m i e j e t n a c i , w i d z . h i s t . f i l o s o f . w K r a k o w i e , s e r y a I I , t . 2 0 ( 1 9 0 3 ) ,p p . 1 2 5 2 3 0 ; c f . I d e m , D e r d e u t s c h e O r d e n u n d K o n r a d v o n M a z o v i e n , L w o w 1 9 0 4 ) ,c r e d e c a a c e s t e d o c u m e n t e s u n t f a l s e . I n i s t o r i o g r a f i a r o m f i n e a s c a l e - a c o n t e s t a ta u t e n t i c i t a t e a I O S I F S C H I O P U L , C o n t r i b u l i u n i l a i s t o r i a T r a n s i l v a n i e i i n s e c . X I I X I I I ,C l u j 1 9 3 2 . U n f a s p u n s i m p o t r i v a p A r e r i l o r s u s t i n u t e d e a c e s t a u t o r a d a t E m u .C . - L A z A R E s c u , N o l a d e s p r e d o c u m e n t e l e T o r i i B d r s e i i C a v a l e r i i t e u t o n i , B r a s o v1 9 3 4 ( e x t r a s d i n r e v i s t a T a r a B d r s e i , a n . V I ( 1 9 3 4 ) , 2 3 p p . , a r a t a n d , p e t e m e i u l u n e ib u n e i n f o r m a t i i , c a a u t e n t i c i t a t e a a c e s t o r d o c u m e n t e e s t e m a i p r e s u s d e o n c ei n d o i a l a . T e r r a B o r z a n u e s t e d e c k t r a n s c r i e r e a L a t i n a a n u m e l u i r o m i n e s c ,

    s is i

    s i

    a s a

    www.dacoromanica.ro

  • 8/2/2019 Catolicismul in Moldova Pana La Sfarsitul Veacului XIV

    24/172

    C i r m A N I I I N M O L D O V A 3s e d v o e s a c l a d e a s c A c e t A t i s i o r a s e d e l e m n 1 . P o t r i v i t i n t e l e g e r i i ,h a r n i c i i c a l u g A r i - o s t a s i v e n i r a d e l a L o c u r i l e S f i n t e , u n d e n u m a ia v e a u n i c i u n r o s t , s e a p u c a r A i n d a t a d e l u c r u $ i i n c u r a n d , c a s a

    i m p i e d i c e n A v A l i r i l e d u s m a n e p e s t e C a r p a t i , a u i n A l t a t i n T a r aB a r s e i p e n t r u p a z a a p A r a r e c i n c i f o r t a r e t e p u t e r n i c e 2 d e z i d ,n e g r e s i t , c a s a n u f i e i n p r i m e j d i e d e a l i s e d a f o c . E i c l A d e s c a p o id e n o v o " $ i a c e l c a s t r u i n s e m n a t q u o d C r u c e b u r g n o m i n a t u r " 3 .c u m m a i t a r z i u i n t a l n i m o t r a n s c r i e r e s l a v a i n t r ' u n d o c u m e n t d i n 3 0 I a n u a r i e 1 4 3 1 ,a l v o e v o d u l u i D a n I I : B E A t t h f r e e 1 l i k e K 4 ( I . B O G D A N , D o c u m e n t e p r i v i t o a r e l ar e l a / i i l e R o m a n e s t i c u B r a p v u l c u T a r a U n g u r e a s c a i n s e c . X V f iv o l . I , B u c u r e s t i 1 9 0 5 , p . 3 2 , n r . 1 7 ) ; c f . E M I L C . L A z A R E s c u , I b i d e m , p . 2 1 . P r i nd e s e r t a e t i n h a b i t a t a " n u t r e b u e s a i n t e l e g e m c a T a r a B a r s e i e r a p u s t i e f i n e l o c u i t t i ,c i e s t e o f o r m u l a m a i v e c h e d e c a n c e l a r i e , p r i n c a r e s e l a m u r e a c a r e g e l e n um a i i n c a s e n i c i u n b i r d e a i c i , i a r a c e a s t a d i n p r i c i n g c a B i n d t i n t i n u t d e h o t a r ,I n u r m a d e s e l o r n a v a l i r i b a r b a r e , l o c u i t o r i i s e r a r i s e r a s a u f u g i s e r a v r e m e l n i cp r i n a l t e p a r t i m a i a d a p o s t i t e ; ( c f . A . D . X E N O P O L , U n e e n i g m e h i s t o r i q u e . L e s R o u m a i n sa u m o y e n - a g e , P a r i s 1 8 8 5 , p . 9 5 ; D . O N C I U L , R o m a n i i U n g u r i i i n t r e c u t , i n A n .A c . R o m . i s t . 3 , I X ( 1 9 2 8 ) , p p . 5 0 - 1 ; E m i l , C . L A z A F t E s c u , I b i d e m , p . 2 1 ) . D e a l t f e l i n1 2 1 3 e p i s c o p u l c a t o l i c a l T r a n s i l v a n i e i i n c u v i i n t e a z 5 . T e u t o n i l o r d r e p t u l s a i n c a s e z ee i d i j m e l e d e l a l o c u i t o r i i d i n T a r a B a r s e i , a f a r a d e U n g u r i S a c u i d e l a c a r ev a l u a d i j m a t o t e p i s c o p u l , c a p a n g a t u n c i . O a r e d a c a t i n u t u l a c e s t a a r f i f o s tp u s t i u $ i n e l o c u i t " , c e r o s t m a i a v e a d o c u m e n t u l ? I a r d a c a d i j m e l e U n g u r i l o r s ia l e S a c u i l o r r e v e n e a u e p i s c o p u l u i , t r e b u e s a n e i n t r e b a m , p e b u n g d r e p t a t e , c a r es u n t l o c u i t o r i i d e l a c a r e T e u t o n i i a v e a u d r e p t u l s a i n c a s e z e d i j m e ? F a r a i n d o i a l ac a a c e s t i a e r a u R o m a n i i , c a r e B i n d o r t o d o c s i n u p u t e a u f i M i l l i d e e p i s c o p u l c a t o l i ca l T r a n s i l v a n i e i s a - i p l a t e a s c a l u i d i j m e l e ; c f . I . L U P . A $ , R e a l i t a l t i s t o r i c e i n v o e v o d a t u lT r a n s i l v a n i e i d i n s e c . X I I X V I , B u c u r e s t i 1 9 3 8 , p p . 3 8 - 9 ( e x t r a s d i n A n u a r u lI n s t i t u t u l u i d e i s t o r i e n a l i o n a l d , C l u j , v o l . V I I , 1 9 3 6 - 3 8 ) .1 . Z I M M E R M A N N - W E R N E R , p . 1 1 , r . 3 4 - 5 : a d m u n i m e n r e g n i c o n t r aC u m a n o s c a s t r a l i g n e a e t u r b e s l i g n e a s c o n s t r u e r e e o s p e r m i s i m u s " . H U R M U Z A K I , I ' ,p . 5 7 , n r . 4 1 .2 . Z I M M E R M A N N - W E R N E R , I , p . 5 9 , r . 9 - 1 0 : , , . . . i b i c u m m u l t o l a b o r ee t p r o p r i i e f f u s i o n e c r u o r i s q u i n q u e c a s t r a f o r l i a c o n s t r u e n d o " . v . p . 5 1 , r .1 4 - 5 ; H U R M U Z A K I , I ' , p . 1 2 3 . P e n t r u a s e z a r e a a c e s t o r c e t a t i , v . I O A N F E R E N T ,I b i d e m , p p . 1 4 7 - 9 .3 . Z I M M E R M A N N - W E R N E R , I , p . 1 9 , r . 2 9 - 3 0 : c a s t r u m q u o d C r u c e b u r gn o m i n a t u r , q u o d f r a t r e s p r a e d i c t i d e n o v o c o n s t r u x e r a n t " ; v . p . 1 4 , r . 3 7 - - = -C r u c p u r g ; p . 2 3 . r . 1 2 C u z e b u r c ; c f . H U R M U Z A K I , I ' , p p . 5 9 , 7 5 , 7 7 . P a r e r i l e

    i s t o r i c i l o r a s u p r a l o c u l u i u n d e p o a t e f i a s e z a t a c e s t C r u c e b u r g ' ' ' , s t i n t i m