soxumis saxelmwifo universiteti afxazuri enisa da kulturis instituti
qarTul-afxazur lingvokulturul urTierTobaTa istoria
wigni I
akaki wereTlis poema “gamzrdeli”
damxmare saxelmZRvanelo universitetebis studentTaTvis
poemis qarTuli teqsti dimitri guliaseuli afxazuri TargmaniTurT gamosacemad moamzada, winasityvaoba daurTo, afxazur-qarTuli da qarTul-afxazuri saswavlo leqsikonebi Seadgina
Teimuraz gvancelaZem
meore Sevsebuli gamocema
gamomcemloba “inteleqti” Tbilisi
2010
- 2 -
Аҟəатəи аҳəынҭқарратə университет
Аҧсуа бызшəеи культуреи ринститут
АҚЫРҬУА-АҦСУАТƏ АЛИНГВОКУЛЬТУРАТƏ
ЕИМАДАРАҚƏА РҬОУРЫХ
АКТƏИ АШƏҞƏЫ
АКАКИ ҴЕРЕҬЕЛИ ИПОЕМА «АБАƷƷЕИ»
Арҵагатə цхыраагʒа ауниверситетқəа рстудентцəа рзы
Апоема ақырҭуа теқсти Д. Гулиа еиҭeuгаз аҧсуа теқсти акьыҧхьраз ирхиеит,
аҧхьажəа иҩит, аҧсуа-қырҭуатəи ақырҭуа-аҧсуатəи арҵага жəарқəа
еиқəиршəеит
Ҭеимураз Гванцелаʒе
Аҩбатəи ихарҭəаау аҭыжьра
Ашəҟəыҭыжьырҭа «Интелеқти»
Қарҭ
2010
- 3 -
winamdebare wigniT iwyeba saqarTvelos universitetebis studentTaTvis gamiznuli damxmare saxelmZRvaneloTa axali seriis “qarTul-afxazur lingvokulturul urTierTobaTa istoriis” gamocema. wignSi Sevida akaki wereTlis klasikuri poemis “gamzrdelis” qarTuli teqsti afxazuri mxatvruli literaturis fuZemdeblis dimitri guliaseuli afxazuri TargmaniTurT. wigns erTvis winasityvaoba, afxazur-qarTuli da qarTul-afxazuri saswavlo leqsikonebi. wigni gamoadgebaT studentebs, qarTul-afxazuri lingvokulturuli urTierTobis samecniero kvlevis dargSi momuSave enaTmecnierebs, literaturaTmcodneebs, kulturologebs, agreTve am sakiTxebiT dainteresebul farTo sazogadoebas. redaqtori _ manana tabiZe recenzentebi: Tamar giTolendia sofiko Waava © T. gvancelaZe ISBN
- 4 -
winasityvaoba
samwuxaro realobaa, rom XX-XXI saukuneTa mijnaze ruseTis imperiulma Zalebma moaxerxes TavianTi xangrZlivi bneli ocnebis nawilobriv miRweva saqarTvelos ZirZvel da ganuyofel nawilSi _ afxazeTis avtonomiur respublikaSi da dRes am regionSi aRar vrceldeba misi legitimuri mflobelis, saqarTvelos iurisdiqcia, masobrivadaa gamodevnili qarTuli da sxva erovnebis mosaxleobis (maT Soris afxazTa) udidesi nawili, qarTul enas aralegitimurad CamoerTva erT-erTi saxelmwifo enis konstituciuri statusi, ukiduresad Seviwroebulia meore saxelmwifo enis, afxazuris gamoyeneba-funqcionirebis sferoebi da es ena gaqrobis realuri safrTxis winaSe dgas, qarTvelTa genetikurad monaTesave afxazi xalxi masobrivi garusebis zRvarzea, ar arsebobs afxazuri sityvieri Tu materialuri kulturis ganviTarebis aranairi pirobebi... aranakleb savalaloa isic, rom afxazuri sazogadoebis erT nawils Caenerga qarTvelis, rogorc afxazTa mtris, xati da afxazi axalgazrdebi izrdebian qarTvelTmoZuleobis ganwyobiT, praqtikulad daviwyebas eZleva afxaz-qarTvelTa WeSmaritad Zmuri, uangaro urTierTobis xangrZlivi da sanimuSo istoriis konkretuli magaliTebi, vinaidan afxazuri skola da afxazuri universiteti realurad gadaqceulia rusuli imperiuli saganmanaTleblo sistemis danamatad, garusebis mZlavr iaraRad da xels uwyoben afxazTa Soris antiqarTuli ganwyobis gaRrmavebas. regionSi amJamad gabatonebuli rusuli saokupacio reJimi, ra Tqma unda, aravis miscems saSualebas, obieqturad iqnes gamokvleuli qarTul-afxazuri urTierTobebis istoria. arada swored am istoriis Rrma codna TvalnaTliv daanaxebda Cvens moZme afxazebs, rom qarTvelebi arasodes yofilan maTi mtrebi, rom mraval qarTvel saero da sasuliero moRvawes miuZRvis udidesi Rvawli monaTesave xalxis enisa da kulturis samecniero kvlevisa Tu afxazTa identobis (TviTobis) gadarCena-ganviTarebis saqmeSi, rom qarTvels afxazi mudam Tavis uaxloes naTesavad da axloblad miaCnda. raki, rogorc iTqva, amJamindel afxazeTSi SeuZlebelia qarTul-afxazur lingvokulturul urTierTobaTa obieqturi kvleva da swavleba, saqarTvelos, rogorc saxelmwifos, ormagad ekisreba vali am strategiuli mniSvnelobis saqmis sworad warmarTvisaTvis: am mimarTulebiT momuSave qarTvel mecnierTa da specialistTa axali Taobebis mudmiv aRzrdas aqvs ara marto wminda SemecnebiTi, samecniero da pedagogiuri, aramed udidesi strategiuli mniSvneloba. ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetSi afxazuri enis swavlebas xangrZlivi istoria aqvs. saTanado saleqcio kursis SemoReba Tsu-Si am saswavleblis daarsebisTanave, 1918 wels surda did ivane javaxiSvils. mas ganzraxuli hqonda am mizniT afxazuri enis SesaniSnavad mcodne petre Waraias an niko janaSias mowveva, magram,
- 5 -
samwuxarod, es im dros ver moxerxda dasaxelebuli qarTveli specialistebis gardacvalebis gamo. mogvianebiT, 1924 wels SesaZlebeli gaxda aRniSnuli mizniT Tsu-Si afxazuri mxatvruli literaturis fuZemdeblis dimitri gulias mowveva, romelic xalisiT Seudga muSaobas da am saqmes ori wlis manZilze emsaxureboda. 1926 wlidan afxazuri enis saleqcio kursis kiTxva miendo momaval akademikoss, maSin sruliad Wabuk simon janaSias, romelmac brwyinvaled icoda afxazuri ena (igi izrdeboda afxazur sofel aZvibJaSi, sadac dedaenis doneze SeiTvisa es ena). 1937 wlidan 1994 wlamde afxazuri enis kurss uZRveboda s. janaSias Rirseuli mowafe, aseve momavali akademikosi, afxazuri enis udidesi mkvlevari qeTevan lomTaTiZe, romelmac Tsu kavkasiur enaTa kaTedris bazaze aRzarda 60-mde momavali afxazi enaTmecnieri, folkloristi, literatori, Jurnalisti, mwerali da pedagogi. marTalia, 1994-2006 wlebSi kaTedraze arc muSaobda da arc miwveuli iyo am enis praqtikulad mcodne specialisti, magram enis kursi garkveul doneze mainc ikiTxeboda. 2006-2009 wlebi iyo axali etapi Tsu-Si afxazologiis ganviTarebis saqmeSi, rac imiT gamoixata, rom kavkasiur enaTa da kavkasiis xalxTa istoriis kaTedrebis reorganizebiT Seqmnil kavkasiologiis institutSi am striqonebis avtoris mcdelobiT SemuSavda afxazuri enis axleburi saleqcio kursebi rogorc sabakalavro, ise samagistro programebze moswavle studentebisaTvis. axal kursebSi tradiciad qceuli Teoriuli nawilis paralelurad gansakuTrebuli yuradReba eqceoda studentebis mier enis praqtikulad Seswavlasac, rac udavod aucilebelia. amasTanave bakalavriatSi 2008 wlidan am striqonebis avtorma daaarsa afxazologiis saspecializacio moduli, romelic 2010 wlis zafxulisaTvis gamouSvebs afxazolog magistrTa pirvel nakads. Cvenive iniciativiT sauniversiteto swavlebis orive doneze (bakalavriatsa da magistraturaSi) pirvelad Tsu istoriaSi SemoRebul iqna iseTi saleqcio kursebic, rogoricaa: “afxazuri folklori”, “afxazuri literaturis istoria”, “afxazi xalxis eTnografia”, “afxazuri teqstis lingvisturi analizi”, “afxazur-abazuri dialeqtologia”. meore umaRlesi saswavlebeli, sadac am mimarTulebiT mimdinareobs muSaoba, aris soxumis saxelmwifo universiteti (Tsu yofili soxumis filiali). am saswavlebelSi, filologiis fakultetis qarTuli enisa da literaturis specialobis studentTaTvis 2000 wels SemoRebul iqna afxazuri enis orsemestriani fakultaturi kursi, romelsac am striqonebis avtori uZRveboda. SemdgomSi kursi gafarTovda da 2006 wlis gazafxulis semestrisaTvis ukve Svid semestrad ikiTxeboda, magram 2006 wlidan reformis saxeliT es kursi Seikveca erT semestramde, rac faqtobrivad wyalSi yrida miRweul Sedegebs, vinaidan erT semestrSi yovlad SeuZlebelia nebismieri enis struqturis Seswavla da praqtikuli aTviseba, miT umetes, rom afxazuri ena msoflios enaTa Soris gamoirCeva imiT, rom metad rTuli sistemis mqone enaa. mxolod 2008 wlisaTvis gaxda SesaZlebeli am Cavardnis aRmofxvra, raSic didi daxmareba gagviwia universitetis axalma xelmZRvanelobam reqtoris, prof. joni afaqiZis meTaurobiT. swored misi aqtiuri mxardaWeriT soxumis saxelmwifo universitetis humanitarul mecnierebaTa fakultetze 2008 wels daarsda afxazuri enisa da kulturis instituti, romelic dakompleqtda axalgazrda perspeqtiuli kadrebiT, xolo
- 6 -
bakalavriatis studentebisaTvis 2009-2010 saswavlo wels gaixsna axali specialoba “afxazuri ena da literatura”. 2000 welsve afxazuri enis fakultaturi kursi filologiis mecnierebaTa kandidatis manana bukias iniciativiT SemoRebul iqna Tbilisis saxelmwifo universitetis zugdidis filialSic, magram imave 2006 wlisaTvis kvlav reformis saxeliT (?!) gauqmda es kursi. winamdebare wigni warmoadgens damxmare saxelmZRvanelos universitetebis im studentebisaTvis, vinc Tavis ZiriTad Tu meore specialobad afxazTmcodneobas irCevs. am gamocemiT viwyebT qarTul-afxazur lingvokulturul urTierTobaTa istoriis amsaxveli saxelmZRvaneloebis seriis beWdvas, rac saSualebas miscems studentobas, Seiswavlon enobriv-literaturul masalaSi asaxuli xangrZlivi da Rrma qarTul-afxazuri kulturuli urTierTobani. am seriis pirvel wignad akaki wereTlis poema “gamzrdelis” qarTuli originalisa da misi afxazuri Targmanis SerCeva SemTxveviTi sulac ar aris: cnobilia, rom akaki wereTeli mWidrod iyo dakavSirebuli mowinave afxazur inteligenciasTan, gansakuTrebiT ki afxazeTis ukanasknel mTavarTan giorgi SarvaSiZesTan. es ori moRvawe erTnairad miiCnevda, rom afxazi da qarTveli xalxebi urTierTmonaTesave xalxebia, maT uamravi ram akavSirebs erTimeoresTan da am xangrZlivi da Rrma istoriuli urTierTobis ganmtkiceba sasargebloa maTTvis; akakis aseve mWidro megobroba akavSirebda Tavis gimnaziis TanaklaselTan, afxaz moRvawe kiWin marRaniasTanac, romelsac igi sofel aZvibJaSic stumrebia. akaki wereTlis mier daarsebul “akakis Tviur krebulSi” TviT akakis iniciativiT qveyndeboda afxazuri folkloris saukeTeso nimuSebi; akakis Semoqmedebis erT-erTi mwvervalis, poema “gamzrdelis” siuJetis nawili viTardeba afxazeTSi da misi personaJi, afxazi baTu gamoirCeva saukeTeso adamianuri TvisebebiT. es aris kaci, romelic metad rTul viTarebaSi iRebs erTaderT swor gadawyvetilebas: man SeZlo moreoda Tavs da misi ojaxis siwmindisa da ZuZumteobis amamaRlebeli tradiciis SembRalav kacs miuteva danaSauli, Tumc es misTvis ioli sulac ar yofila. mkvlevarTa Soris azrTa sxvadasxvaobaa imis Taobaze, Tu saidan momdinareobs poemis siuJeti: erTni miiCneven, rom akakis SeeZlo es ambavi moesmina Tavisi uaxloesi megobrisa da Tanamoazrisagan, giorgi SarvaSiZisagan (o. WurRulia), magram arsebobs cnobili mewarmisa da mecenatis mitrofane laRiZis cnoba, romlis Tanaxmadac akakisaTvis es siuJeti uambia jansuR (giorgi) Tengizis Ze dadeSqelians, poetis diswulis aneta dadianis meuRles. rogorc miiCnevs mkvlevari julieta gaboZe, es ukanaskneli cnoba ufro sandoa (ix.: j. gaboZe, akakis TxzulebaTa gamocemebi. Tbilisi, 2009, gv. 283-284). ara marto poema “gamzrdelma”, aramed mTlianad akakis poeziam didi gavlena moaxdina afxazuri mxatvruli literaturis fuZemdeblis dimitri gulias Semoqmedebaze. magaliTad, TbilisSi 1912 wels gamocemul d. gulias leqsebis pirvel krebulSi, romliTac iwyeba afxazuri mxatvruli literaturis istoria, aSkarad igrZnoba akakiseuli leqsTwyobis gavlena. garda amisa, d. guliam uSualod qarTuli enidan afxazur enaze brwyinvaled Targmna ara marto akakis poema “gamzrdeli”, aramed SoTa rusTavelis “vefxistyaosani”, Ddaniel WonqaZis moTxroba “suramis cixe”, nikoloz baraTaSvilis leqsebi “xma idumali”, “sayure”, “sumbuli da mwiri”, ilia WavWavaZis poema “ramdenime suraTi, anu epizodi
- 7 -
yaCaRis cxovrebidam (kako yaCaRi)”, akaki wereTlisave leqsebi “poeti” da “sizmari”, sandro SanSiaSvilis leqsi “Cemi baRi”. poets dawerili aqvs leqsebi ilia WavWavaZis “gazafxulis” (“tyem moisxa foToli...”), agreTve qarTuli simRerebis _ “miyvars facxa me megruli”-sa da “xuWuWa gogo”-s motivebze; d. guliam poema “gamzrdeli” afxazur enaze marTlac rom maRal doneze Targmna 1919 wels (es Targmani pirvelad 1923 wels gamoica calke wignakad), riTac Tavisi wvlili Seitana qarTul-afxazur kulturul urTierTobaTa ganmtkicebis saqmeSi. poemis Targmanma sayovelTao mowoneba daimsaxura afxaz xalxSi. igi imdenad aqtualuria Tavisi SinaarsiTa da ideiT, imdenad Seerwya afxazi xalxis mxatvrul gemovnebasa da eTnofsiqologias, rom poema erT-erT usayvarles mxatvrul nawarmoebad miiCneva da igi dResac ki Sedis afxazuri skolis programaSi, Tumca, saubedurod, igive afxazuri skola, rogorc zemoT aRiniSna, sulac ar uwyobs xels qarTul-afxazur urTierTobaTa ganmtkicebas. akaki wereTlis poema “gamzrdeli” Tavisi ideiTa da mxatvruli RirsebebiT gamorCeuli Txzulebaa. Tamamad SeiZleba iTqvas, rom mas ilias, vaJas, al. yazbegis TxzulebaTa msgavsad uzarmazari mniSvneloba aqvs ara marto zogadqarTuli TvalsazrisiT, aramed zogadkavkasiuri masStabiTac. cnobilia, rom qarTvel mweralTa da sazogado moRvaweTa is Taoba, romelsac ekuTvnoda akaki, e.i. Tergdaleulebi, gansakuTrebul yuradRebas aqcevdnen zneobisa da amaRlebuli tradiciebis erTgulebis problemebs. maT esmodaT, rom adamiani susti arsebaa da eSmakis zegavleniT iolad SeiZleba daeSvas uzneobis WaobSi. TergdaleulTa mTavari mizani qarTveli erisa da saqarTvelos ruseTis borkilebisagan gamoxsna iyo. isini am miznis misaRwev gzaze sazogadoebis zneobis amaRlebas gansakuTrebul mniSvnelobas aniWebdnen da miiCnevdnen, rom dabadebiTve uzneo, an zneobis sacalfexo bilikze Tundac wamierad waforxilebuli kaci saxifaToa mTeli sazogadoebisaTvis. aseT kacs SeuZlia saqveyno saqmec daRupos da moyvassac gamousworebeli ziani miayenos (gavixsenoT onise da ZiZia al. yazbegis moTxroba “xevisberi goCa”-dan, romelTa zneobrivma danaSaulma imsxverpla onises mravali TanamebrZoli da ojaxi daungria onises megobar gugua fiCitaurs). aranakleb mniSvnelovania isic, rom Tergdaleulebs erisa da qveynis ganTavisufleba SeuZleblad miaCndaT mezobel kavkasiel xalxebTan erovnul-ganmaTavisuflebeli brZolis koordinirebis gareSe. magaliTad, ilia WavWavaZe poema “aCrdilSi” mkiTxvels im azrs unergavda, rom qarTvelTa erTobliv brZolas TavisuflebisaTvis mxolod maSin mohyveba sasurveli Sedegi, Tu kavkasiis sxva xalxebic aitaceben amgvari brZolis droSas da amiT ganidideben Tavs. es azri asea Camoyalibebuli: rodisRa vnaxav mSveniersa am qveyanasa TvisTa didebis naSTsa zeda kvlavca aRmdgarsa,
drosTan danTqmulsa sxvadasxvaTa kavSirTa brZolas, erTis cxovrebis, erTis sulis Zliersa qrolas? ros ese totni erT cxovrebis, erTarsebisa, exla gayrilni, erT mdinared SeerTdebian? ros igi tomni cad miRweul mZlavr kavkasisa erTisa azriT, erTis fiqriT gandiddebian? Tavisuflebis mSvenieris sxivT mxurvaleba
- 8 -
rodis daadnobs daJangebuls did xnis borkilsa da qarTveloba siqadulad rodis eqneba qveynis winaSe yovel qarTvlis erTgulsa Svilsa? igive idea gamoTqmulia ilias poemaSi “qarTvlis deda (scena momaval cxovrebidam)”: Cemi mamuli, saqarTvelo, dRes micocxldeba! xalxi azvirTda, xalxi aRsdga, xalxi moqmedobs, kaspiis zRvidam Sav zRvamdina erTs fiqrsa hfiqrobs, _ da eg fiqria mTel kavkasis Tavisufleba!.. ra Tqma unda, akakic iziarebda am ideas da igi gamoxata kidec poema “gamzrdelSi”. vinc yuradRebiT gaecnoba akakis am brwyinvale nawarmoebs, SeuZlebelia, ver SeniSnos, rom poemaSi personaJebad sami urTierTmonaTesave kavkasieli xalxis warmomadgenlebi arian Semoyvanilni: nazibrola qarTvelia (“samegrelos asulia”), baTu da almasxit inal-ifa afxazebi arian, xolo safar-begi, haji-usubi da zia-xanumi _ yabardoelebi (Cerqezebi). amaTgan avtori gansakuTrebuli siyvaruliTa da pativiscemiT gvixatavs afxaz baTusa da yabardoel (Cerqez) haji-usubs, romlebic gamoirCevian kidevac maRali zneobiTa da metad gamaxvilebuli pasuxismgeblobiT. am orma vaJkacma SeZlo is, rac yvela mokvdavs ar xelewifeba: baTum misi ojaxis siwmindis SembRalav safar-begs miuteva danaSauli, xolo haji-usubma Tavisi aRzrdilis uzneoba sakuTar danaSaulad miiCnia da Tavs sicocxlis uflebac ki aRukveTa. am poemiT akaki aSkarad migvaniSebs imaze, rom Cven, kavkasiel xalxebs, stumarmaspinZlobisa da ZuZumteobis institutTa saxiT gvaqvs zogadkavkasiuri civilizaciis damamSvenebeli metad Rrmaazrovani mravalsaukunovani tradiciebi, romlebsac adamianis sulis amaRleba, sxvadasxva erovnebisa da rjulis mqone adamianTa daaxloeba ZaluZT da maTi miviwyeba ar egebis. sayuradReboa isic, rom mweralma es poema pedagogebs miuZRvna, riTac mkiTxvels mianiSna kavkasiel xalxTa Soris gavrcelebuli humanuri tradiciebis safuZvelze axali Taobebis aRzrdis gansakuTrebul mniSvnelobaze. akakis poema “gamzrdeli” gansakuTrebiT hyvarebia. sikvdilis win loginad Cavardnil poets aneta iurkeviCisaTvis, romelic mas Tavs adga da uvlida, uTxovia, Cemi nawerebi wamikiTxeo. a. iurkeviCi wers: “bevri ram wavukiTxe im Rames da sxvaTa Soris “gamzrdelis” kiTxvac daviwye. rodesac dasasruls mivuaxlovdi da es taepi wavikiTxe:
“magram usuf eubneba: _ Sen sikvdilis ra Rirsi xar?
sasikvdilo me var mxolod, rom kacad ver gamizrdixar!”
sayvarelma moZRvarma tirili daiwyo... me SeSinebulma movaxsene, rom kiTxvas srulebiT Tavs davanebeb-meTqi. man aRelvebiT mibrZana: ”ara, ara, me ara vstiri, magram es marTla kargad damiweria”. rac Seexeba akakis poemis afxazuri Targmanis lingvokulturul Taviseburebebs, unda aRiniSnos, rom d. guliaseuli Targmani am mxrivac mdidar masalas awvdis rogorc studentebs, ise iberiul-kavkasiuri enaTmecnierebis, lingvokulturologiis, literaturaTmcodneobis,
- 9 -
Targmanis Teoriisa da praqtikis istoriis, EeTnofsiqologiisa da sxva momijnave dargebSi momuSave mkvlevrebsac. or enaze mowodebuli mxatvruli teqsti saSualebas iZleva, daubrkoleblad SevudaroT erTmaneTs qarTuli da afxazuri teqstebis saziaro da gansxvavebuli enobrivi (leqsikuri, frazeologiuri, morfologiuri, sintaqsuri), saxismetyvelebiT-mxatvruli Taviseburebani (ritmi, riTma, Sedareba-metaforebi...), veZioT enaSi kodirebuli qarTul-afxazuri kulturuli kavSirebi, Tu orive xalxis xangrZlivi istoriis amsaxveli metad saintereso masala. amgvari kvlevis gasaadvileblad wigns davurTeT afxazur-qarTuli da qarTul-afxazuri saswavlo leqsikonebi, romlebSic warmodgenili da meore enaze Targmnilia yvela is sityva, romlebic gamoyenebulia, erTi mxriv, qarTul originalSi da, meore mxriv, poemis afxazur TargmanSi. amiT mkiTxvels eZleva SesaZlebloba, daadginos, Tu ra leqsikuri saSualebani SeinarCuna mTargmnelma ucvlelad da ra Secvala sxva enobrivi saSualebebiT. aviRoT, magaliTad, akakis poemis saTauri. ukve saTauridanve mwerali xazs usvams, rom poema axali Taobis aRzrdis, Rirseuli pirovnebis Camoyalibebis aqtualur problemas eZRvneba. roca mkiTxveli teqsts bolomde ecnoba, igi rwmundeba, rom akaki am problemas marTlac imdenad did mniSvnelobas aniWebs, rom haji-usubs, viTarca pasuxismgeblobis grZnobiT aRsavse aRmzrdels, Tavisi bunebisagan vernaSvelebi aRzrdilis danaSaulis gamo TviTmkvlelobiT daasjevinebs Tavs. qarTul samwignobro enasa da qarTvelur dialeqtebSi sityva “gamzrdelis” ramdenime sruli Tu nawilobrivi sinonimi arsebobs: aRmzrdeli, gamdeli (aRniSnavs qals), mordu, ZiZa (aRniSnavs qals), mamamZuZe, lala... TiToeul maTgans Tavisi semantikuri da konotaciuri Tavisebureba aqvs. Tavisi poemis saTaurad akakim am sityvaTagan SedarebiT zogadi semantikisa da neitraluri konotaciis mqone gamzrdeli airCia, romelic gulisxmobs nebismier adamians, qalsac da mamakacsac, vinc zrdis nebismieri asakis sakuTar Tu sxvis bavSvs. poemis teqstidan cxadi xdeba, rom yabardoel (Cerqez) TavadiSvil safar-begs ori gamzrdeli hyolia: mas Cvilobis asakSi ZuZus afxazi qali, baTus deda awovebda da es qalbatoni safaris ZiZa iyo, xolo SemdgomSi safar-begi aseve yabardoeli (Cerqezi) haji-usubisaTvis miubarebiaT vaJkacisa da TavadisaTvis saWiro codnisa da, rogorc axla ityvian, unar-Cvevebis misaRebad, e.i. haji-usubi safaris aRmzrdeli, misi maswavlebeli, moZRvaria. afxazur enaSic arsebobs zemoT dasaxelebul qarTvelur terminTa
Sesabamisi ramdenime sityva: aaʒaҩы (aaZave) “gamzrdeli, aRmzrdeli”,
агандал (agandal) “gamdeli” (nasesxebia qarTuli enidan, aRniSnavs qals),
аʒʒеи (aZZeÁ) “ZiZa” (nasesxebia qarTulidan, aRniSnavs qals), анаʒʒеи (anaZZei) “ZiZa” (zedmiwevniT “dedaZiZa”, hibriduli, afxazur-qarTuli
kompozitia, aRniSnavs qals), абаʒʒеи (abaZZeÁ) “mamamZuZe, ZiZis qmari” (hibriduli, afxazur-qarTuli kompozitia, aRniSnavs mamakacs). qarTuli teqstis afxazur enaze Targnisas d. gulias SeeZlo
gamoeyenebina sityva ааʒаҩы “gamzrdeli, aRmzrdeli”, romelic zusti
Sesatyvisia qarTuli “gamzrdelisa”, magram man sityva абаʒʒеи “mamamZuZe, ZiZis qmari” airCia, riTac TiTqos Secdoma dauSva, raki haji-usubi arc baTus mama yofila da arc baTus dedis qmari. am sityvis SerCeva, erTi
- 10 -
SexedviT, gaumarTlebeli Cans kidev erTi semantikuri Taviseburebis gamoc: bagrat janaSias “afxazur-qarTuli leqsikonis” (1954 w.)
mixedviT (ix. am wignis sveti 10), абаʒʒеи sityvas afxazurSi, garda miTiTebuli mniSvnelobisa, naTlimamis semantikac aqvs, haji-usubi ki safar-begis ojaxis naTlimama ver iqneboda, is SeiZleboda safaris naTlia yofiliyo, rom ara maTi mahmadianoba. amrigad, iqmneba STabeWdileba, rom dimitri guliam am SemTxvevaSi zustad ver gadmosca poemis saTaurSi akakis mier nagulisxmevi azri. magram gasuli saukunis 70-80-ian wlebSi Cven mier afxazur soflebSi mopovebuli saeqspedicio masalebi gvidastureben, rom am sityvas kidev erTi is mniSvneloba hqonia, rac ar asaxula arc xsenebul da arc sxva
leqsikonSi: termini абаʒʒеи naTliasac niSnavs. es faqti gvixsnis, Tu ratom gamoiyena es termini d. guliam, romelic brwyinvaled flobda dedaenas da XIX-XX saukuneTa mijnaze aqtiuradac monawileobda bibliis afxazur enaze Targmnis saqmeSi _ man icoda dasaxelebuli sityvis yvela mniSvneloba. vfiqrobT, cxadia, rom mTargmnelma swored gansaxilveli sityvis SerCeviT mianiSna mkiTxvels, rom haji-usubi safar-begisTvis ubralod maswavlebeli ki ara, aramed misi sulis iseTive megzuri unda yofiliyo, rogoric, qristianuli moZRvrebis mixedviT, unda iyos naTlia naTlulisaTvis. amrigad, es erTi konkretuli magaliTic gviCvenebs, Tu rogori pasuxismgeblobiT mohkidebia dimitri gulia akaki wereTlis poemis Targmnis saqmes, Tu ra Rrmad wvdeboda igi nawarmoebis saTqmels. amgvari magaliTi TargmanSi sxvac araerTia, ris gamoc Tamamad SeiZleba iTqvas, rom afxazi poeti marTlac rom ostaturad cdilobda qarTuli Txzulebis saTqmelis srulyofilad gadmocemasac da misi mxatvruli surnelis SenarCunebasac. man marTlac didi saqme gaakeTa akakis poemis Tavis dedaenaze SesaniSnavad gadaRebiT. amiT d. guliam Tavisi wvlili Seitana, erTi mxriv, qarTul-afxazur kulturul urTierTobaTa gaRmavebis saqmeSi, meore mxriv ki xeli Seuwyo afxaz mkiTxvels, gascnoboda da Seeyvarebina qarTuli klasikuri mwerlobis erT-erTi saukeTeso nawarmoebi, romelic miznad adamianis sulis daxvewas isaxavs. damatebiT oriode sityva winamdebare saxelmZRvanelosaTvis darTuli afxazur-qarTuli da qarTul-afxazuri saswavlo leqsikonebis Sesaxebac unda iTqvas. mkiTxvelma unda gaiTvaliswinos, rom:
1. qarTul-afxazur leqsikonSi afxazur enaze ganimarteba akakiseul teqstSi warmodgenili yvela qarTuli sityvis is mniSvnelobebi, romlebic maT poemaSi aqvT;
2. afxazur-qarTul leqsikonSi qarTulad ganimarteba afxazur sityvaTa is mniSvnelobebi, romlebic maT aqve warmodgenil Targmanis teqstSi aqvT;
3. orive leqsikonSi xSirad miTiTebulia originalsa da TargmanSi gamoyenebul sityvaTa sxva ZiriTadi mniSvnelobanic, rac saSualebas miscems studentsac da mecniersac, daakvirdes sityvaTa semantikur cvlilebebsa da axal mniSvnelobaTa warmoqmnis Taviseburebebs, Tu frazeologiur erTeulTa Camoyalibebis kanonzomierebebs, rac mniSvnelovania rogorc saswavlo, ise kvleviTi TvalsazrisiT.
- 11 -
akaki wereTeli gamzrdeli
namdvili ambavi
vuZRvni Cvens pedagogebs
I
mTis mwvervalze, cis maxloblad, mercxlis buded raRac moCans;
TvalT isari Senatyorci ver arCevs mis sigrZes da gans.
is facxaa mRvimis pirad miwnuli da migrexili, dro da Jamis Sesaferad zamTar _ Tbili, zafxul_ grili.
rodesac mTa bars da vakes emuqreba warRvna-Relvas, facxac Rrubels gars iburavs, ekrZaleba Weqa-elvas.
magram roca dahqaTqaTebs Tavze iqve mze da mTvare da Tvalis win fiandazad
- 12 -
efineba aremare,
maSin facxa ubralobiT momxiblavad lamazia da imasTan yvela tyuis, rac ki cixe-darbazia.
gza mouZRvis sacalfexo, mixveuli, moxveuli; masze gamvlels unda hqondes marjve Tvali, mtkice guli;
anu hyavdes raSi cxeni, mTaSi gazrdil-gamowvrTnili: kldidan kldeze gadamfreni, uSiSari da Tan frTxili.
am Soreul facxa-mRvimes vin hpatronobs, visi aris? da saamo kar-midamos vin Sestrfis da vin Sehxaris?
erTi vinme axalgazrda afxazia, am mTis Svili, rTul cxovrebis uarmyofi, mcirediTac kmayofili.
kargi Tofi, kargi xmali, kargi cxeni da nabadi!... ras inatrebs sxvas, amis mets, kaci misebr danabadi?
mxolod erTs ki… da is erTic aris marto siyvaruli, riTac mxolod qveyniuri netareba aris sruli.
bedma esec ar daaklo, ganasxvava, viT rCeuli, siyvarulsa, mis monaSuqs, miaSuqa siyvaruli:
erTi Tvea, rac rom colad
- 13 -
miiyvana, vinc uyvarda, visac gulSi casqveSeTi Seuwona, Seufarda...
nazibrola _ saxelia, samegrelos asulia, mowyvetili ciT varskvlavi edems alvad asulia!...
elferobiT vardi aris, sinaziT ki _ morcxvi ia... trfobisaTvis jer pirvelad gulis kari gauRia.
ca da qveynis Suamavlad miaCnia mas afxazi!.. gulSi guls sdebs, sulSi suls
scvlis xorcs ewmaxvnis suro-vazi!..
netavi maT!.. maT siyvaruls da maT uxmo aRsarebas!.. erTad hgrZnoben am qveynadve sasufevlis netarebas...
magram xangrZliv es sofeli gaaxarebs visme gana? TaflSi urevs mware naRvels! mtrisas misi gamocana!...
II
bnela ise, rom aRar Cans TiTi TvalTan mitanili!.. ca mrisxanebs, elva-Weqam nadirsac ki ufrTxo Zili!..
qari zuis gulsaklavad, wvima uSvebs kokis pirad;
- 14 -
xan aq, xan iq mTa-RreebSi gavardeba mexi xSirad.
TiTqo marTla TviT jojoxeTs auSvia qveynad zari! aitana SiSis qarma Tanasworad mTa da bari!
am dros xolme TviT eSmakic eZebs ZrwoliT TavSesafars, magram, daxeT, viRac mgzavri stumrad mosdga afxazis kars!!!
daureka da xma misca: “gamomxedeT!.. vin xarT Sina? stumari RvTis karze vdgavar, cxens da kacsa gvinda bina!”
gaukvirda afxazs da sTqva: “am TavsxmaSi es vin ari?!” Seukida cecxls da ucbad gamoaRo facxis kari.
gavida da SemouZRva fexebamde dasvelebuls, miiyvana cecxlis pirad, udgams samfex skams _ daRaluls.
xmas ar iRebs jer stumari, nabdis Tasmebs nela ixsnis..... Tav-piri aqvs Sebudnuli yabalaxiT da icinis!..
jer nabadi miayuda, bnel kuTxisken midga wynara da, baSliyi rom gadiZro, motrialda ukan Cqara: _“maspinZelo! _ siciliT sTqva, _
- 15 -
waxda Cemi xumrobao!.. ver micani, Tu gewyina es udroo stumrobao?”
_”safar, Sen xar?.. enacvalos ZiZis Svili mag Sens Tavso... es Tvalebi raRas naxven Sens ukeTes sanaxavso?
moexvia, gadakocna, rogorc Zma da Tvisi toli, da mere ki gaaRviZa SigniT mwoli misi coli.
Seexvewa: _” aba, Cqara, moamzade vaxSamio: Sori gza aqvs gamovlili, ar eqneba naWamio”.
_ “ara, baTu, vaxSams ar vWam, ar mcalia imisTviso! me sxva mada maqvs aSlili, sxvanairi gulisTqmiso...”
upasuxa da mouyva: _“minda giTxra Cemi Wiri: dRemdis mtkice piriansa, dRes mitydeba, Zmao, piri!
almasxits xom kargad icnob, Tavmomwone inal-ifas? mis cxensa da mis iaraRs vervin dasdebs Rirseul fass.
vaJkacia Tval-tanadi, cxenosani uebari!.. metoqea Cemi mxolod erTaderTi saSiSari.
Sors gaismis misi qeba, CvenSic xSiri stumaria; biWobiT da silamaziT qalebic ki gadaria.
- 16 -
erTi mxolod zia-xanum arad agdebs, arc uyurebs, radgan icis, rom sxvebsaviT imas is ver imsaxurebs.
zia-xanum, Senc ki ici, rom mSvenebiT ganTqmulia; bevri kargi axalgazrda misi eSxiT dabmulia!..
mTvaresaviT xeluxlebi, _ sxivebs hfens da arvis aTbobs; momxiblavi Soreulad Tanasworad yvelas atkbobs.
jer gahRalavs, miibirebs, daimonebs, igdebs xelSi, mere unda gamoscados: agdebs mis msxverpls
gansacdelSi!..
mec momxibla jadosanma, damamarcxa, damimona!.. da, Tu qali majobebda, ar vfiqrobdi, ar megona...
damaCema: _“Tu giyvarvar da xar Cemi mogvareo, inal-ifas lurji cxeni am sam dReSi momgvareo!”
inal-ifa mis bedaurs ar dauTmobs nebiT gamCens da, Tu vinme Zalas ixmars, Seakvdeba, ar SearCens!
sxva gza ar maqvs: moparvaa mxolod erTaderTi Rone, Tumc ki sxva dros ar ikadrebs amas kaci Tavmomwone.
- 17 -
ai, risTvis movsulvar aq, Cemo kargo megobaro! me minda, rom almasxitis lurji lafSa moviparo.”
mousmina ZiZis Svilma, yvela kargad gaigona, magram saqmem ukuRmarTma Seawuxa, daaRona.
uTxra: _ “vwuxvar, rom eg saqme ukadrisi gikisria, magram radgan siyvarulis tkbili seni Senc Segyria,
gza aRar gaqvs!.. unda guli daudva da emsaxuro, rom satrfos win Sen sircxvilis ofli aRar moiwuro:
mis ocnebas, mis gulisTqmas unda mihyve, daemono, gind sicocxlec Seni tkbili mware sikvdils Seuwono.
es Senc ici, _ ar xar qveynis ucadi da umecari, _ savaJkacod gamosuli, udreki da uSiSari!
magram marto uSiSroba ZlevisaTvis ara kmara, Tu sifrTxilec gonivruli droze mas ar daexmara.
erTmaneTis minamsgavsi, SiSi sxvaa, sifrTxile _ sxva, ise, rogorc sxvadasxvaa RvTis wyaloba da RvTis risxva.
rom midixar, sad midixar? marTalia., giWris Tvali, magram CvenSi, rogorc ucxos,
- 18 -
agebneva gza da kvali.
Sen eg saqme me momande, me vizam Sens magivrobas: an mogiyvan im cxens, an Tavs Sevwirav Sens megobrobas!
Sen aq darCi, daiZine, gamoSuSdi cecxlis piras!.. da, Tu damrCa gamarjveba, maSin mogTxov fexis qiras”.
gaexumra, gamoewyo samgzavrod da gavlo kari. midis, elva gzas unaTebs da dahzmuis Tavze qari.
III
iriJraJa, qari Cadga, gadiyara, dadga dari; lurj bedaurs moagelvebs megobrisTvis megobari.
moiyvana, daaba da Sin Sevida wynarad, frTxilad. grZel nabadSi gamoxveuls stumars sZinavs iqve Tbilad.
auara gverdi, midis iq, sadac is eguleba, vinc sicocxles urCevnia, suls swiravs da Tavs evleba.
gulSi ambobs: _ “erTs davxedav tkbilad mZinar nazibrolas, Tu gavuZel gulis Zgeras, sulis brunvas, xorcis JrJolas”...
sasoebiT Sedis qvabSi da ras hxedavs iq sakvirvels!?
- 19 -
nazibrola Cumad stiris, pirs ixokavs, ikawravs yels!..
TmagaSlili, tinis kedels Tavs axlis da xmas ar iRebs... mingreuls da mongreulsa hxedavs iqve mis qveSagebs!!.
mixvda qmari, rac momxdara; zarma dahkra, elda eca!.. da rom krintic ar dauZravs, iqve uxmod Caikeca.
didxans ijda retdasxmuli, uyurebda colis tanjvas; bolos Rone moikrifa da moego isev Wkuas.
mivida da uTxra mtirals: _“Cu, nu stiri, genacvale! rac ginaxavs _ sizmaria, daiviwye isev male! yovelgvari mosavali kacis Tavze uneburi, RvTis risxvaa da tyvilad beds ras uCivi, raT emduri?
gadaigde gulidan eg cru zRapari da sizmari!.. me da Seni siyvaruli wminda aris, viT lampari”.
moexvia da cremlebi amouSro TvalSi kocniT, daawynara, daamSvida alersiT da bevri xvewniT.
maSin mxolod gamobrunda stumrisaken da uTxra es: _“ade, Zmao, gaRviZebas ar apireb, mgonia, dRes!”
- 20 -
wamovarda zeze safar SemkrTali da darcxvenili!.. magram roca mSvid saxeze SeamCnia mas Rimili,
gaifiqra: _ “madloba RmerTs! araferi Seutyvia, Tvara gul-mkerds gamixvretda xanjlis wveri da an tyvia!
ar uTqvams qals, rac Sevcode, sCans, namusi Seunaxavs. Cems saqciels, samarcxvinos, vin gaigebs, vin damZraxavs?”
mere uTxra mis ZiZis Svils: _“gatyob, rom xar kmayofili, Seasrule gana Cemi Zneli natvra da survili?”
_ “Sevasrule: mogiyvane, droa, aw ki gaeSure! nu damZraxav, sakadrisad Tu rom veras gemsaxure!”
xan esa sTqves, xan isa sTqves, isaubres jer erTxanad, mere wyalic moutana mas xel-piris dasabanad.
gamoawyo, ar daaklo, rac wesia, samsaxuri, rom stumari ar gauSvas gulnakli da umaduri.
Seukazma cxeni, Sesva, TviTon Sejda naqurdalze da orivem maTraxebi atkacunes erTxans Zalze.
gaaxurves miT cxenebi, aaRelves, aaCqares da viwro gziT is daRmarTi sul kuntruSiT Caatares.
- 21 -
rom Cavidnen Sori-axlos mindvris pirad, iqve, dabla, maspinZelma SeaCera cxeni da xma aimaRla:
_” safar-bego! pirSavoba Seni vici, Semityvia!.. da dReidan Cven ors Sua mociquli aris tyvia!
ara sTqva ra!.. arc me gkiTxav: aris zogi Secodeba, rom saTqmelad saZneloa, arc Sendoba uxerxdeba!
axla wadi! damekarge! frTxilad! arsad Semeyaro, rom cud gulze ucabedad Seni sisxli ar davRvaro!”
es rom uTxra, SekrTa safar, gaSra, feri daedva mkvdris, Cauvarda ena pirSi, gaqvavda da aRar iZvris...
Zlivs warmosTqva: _ “marTali xar!.. aRara maqvs me saTqmeli!.. Semacdina TviT eSmakma da damria codvis xeli!..
Seni tyve var!.. ha, xom xedav, iaraRi damiyria... sasikvdilod Cemi nebiT Sen win Tavi damixria...
Cems sicocxles sikvdili sjobs! momkal... tanjuls ram miSvele, mazRvevine, rac Segcode, sinidisi gamimrTele!...” _ “ara! Sen ver Segexeba sasikvdilod Cemi tyvia:
- 22 -
dediCemis gazrdili xar, misi ZuZu giwovia...
rac qveyanas miaCnia rjulze ufro umtkicesad, rom gastexe, is geyofa sikvdilamde Sen sakvnesad.
wadi Cemgan Sendobili, magram Sors ki... da mSvidobiT!.. dReidan Cven wmindis guliT erTmaneTs ver mivendobiT!
magram erTs ki dagavaleb, amisrule ueWvelad: rom mixvide yabardoSi, icode, rom sul pirvelad
wadi, naxe is moZRvari, vinc SviliviT gamogzarda, da uambe Seni piriT, rac sircxvili dagemarTa!”
gadmoxta da lurji lafSa misca xelSi, Caabara, motrialda da aRmarTi Zlivs barbaciT aiara!
IV
arc gvariT, arc vaJkacobiT, arc simdidriT, arc qonebiT, _ haji-usub cnobilia mxolod WkuiT da gonebiT.
WirSi, lxinSi sazogadod umisoba ar iqneba; xelisgulze uweria TviT mahmadis wminda mcneba.
- 23 -
zRva da xmeli movlili aqvs, mnaxvelia ca da qveynis; jer iseve Wanmakia, Tumc ar aris ki mcire xnis. xel-fexs erCis, Tvalsac uWris, _ ar tyuili qadilia; sadac kia gvariSvili, yvela misi gazrdilia.
safar-begic man gazarda ise, rogorc sxvebi yvela, magram marto wrTvna ras izams, Tu bunebamc ar uSvela?
ai, swored am usubTan midis axla safar-begi, morduobis gamtexi da Cveulebis gadamdegi.
eubneba yovelifers, uneburad rac SeemTxva; cremlebi sdis da eCreba burTad yelSi mware sityva.
yurs ugdebda haji-usub, saxe moinaRvliana: sidiade am muxTlobis Tvalwin gaisigrZegana.
oxvriT hkiTxa: _ “mere? mere? rom gaigo, ra sTqva qmarma?” _ “mapativa Secodeba, rogorc Zmam da megobarma!..
mxolod es ki damavala: naxe Seni gamzrdelio da mag Seni saqcielis pasuxs misgan movelio!”
_” mesmis, mesmis da pasuxic Cemi mxolod es ario, rom namusis gasawmendad Cemi xeliT sisxls davRvrio!.
- 24 -
Seayena zeda fexze man dambaCa gatenili; morCilebiT gul-mkerds uSvers safar, misi gamozrdili. magram usub eubneba: _“Sen sikvdilis ra Rirsi xar?! sasikvdilo me var mxolod, rom kacad ver gamizrdixar!” warmosTqva da safeTqelSi miiWeda cxeli tyvia!.. Caikeca sulTambrZoli, wamlis kvamlSi gaexvia... 1898 w.
- 25 -
Акаки Ҵереҭели
Абаʒʒеи
Иҟалазҵəҟьа ахҭыс
Ирыхьʒынҩылоуп ҳарҵаҩцəа
I
Ажəҩан иаҵəа азааигəа,
Ашьха ҳарак ду аҿы,
Ауреи ҭбаареи узеилмырго,
Ҵыс ҭыҩраҵас акы убоит.
Ʒынгьы ҧхынгьы аамҭақəа ззеиҧшу,
Иааилышу ҧсыуа ҧацхоуп.
Аʒын иҧхоуп, аҧхын ихьшəашəоуп,
Ашьха наара иадҟаҵалоуп.
Дыди мацəыси еилаҩынтуа,
Ашьхеи агеи анарʒыʒо,
Аҧсҭҳəа еилач аҽыларҟəны,
Абри иахьчоит иахаҧаны.
Амза каҧха анақəыҷҷо,
- 26 -
Амра цаҳəцаҳə ианарлашо,
Аҧсҭеи ашьхеи еибаргəырҕьо,
Дара абарҭқəа ианырҧыло.
Абри аҩны гəырҕьахəхаʒоит,
Бааи хани аҵанарʒуеит,
Урҭқəа абри иузадкылом,
Игəазырҳагахоит, иҧшʒаʒахоит.
Наҟ, аҧацхахь, неига мҩасы,
Иаҿагылоуп ашьха наара,
Имҩа цəгьаны, мҩахəасҭаны,
Шəарахымзар егьзаҿамло.
Уахь инеирц иақəызкызгьы
Имазароуп инеигымкəа
Агəы еицамкуеи абла ҵари,
Аихаҩа зхоу алабашьеи.
Ма дхаҵа ҕəҕəаны дақəтəазароуп,
Ладеи ҩадеи зегьы ззеиҧшу,
Ашьха иааʒаз, шəара ззымдыруа,
Арашь ҧҵəаха, аҽы бзиа.
Уа инхада жəлар ирылкьны,
Ҟəаҧаҿаҧа, ашьха ақəцəан?
Аҧсҭа, арха, аҧшʒарақəа,
Дабатəиу урҭ ирылкыу?
- 27 -
Ҳəараҭахым, уи даҧсыуоуп,
Деилҟьа-еилҕəыцəʒа, деилыххаʒа,
Хəыҷы изырха, ду рацəамшьо,
Ацəгьеи бзиеи зегь изеиҧшуп.
Аҽы ҭоуҕан, абџьар бзиа,
Ихҭырҧа рқьақьа, ачыхə ыргьало,
Иуапа хəылда еилаҳауа...
Уаҳагь акы деилаҳауам.
Аха дырҩегь акы ацҵатəуп,
Абзиабара зегь ирыцкыу,
Зегь ирҧхьаʒо гəыҟаҵагас,
Абригь мам ҳəа азиҳəозма?
Анасыҧгьы ааизыгьагьан,
Абри азгьы дхəыданамтəит, -
Абзиақəа хкыла иреиҕьыз,
Убри ишҟа лхы нанархеит.
Абар иҵуеит мызкы иаша,
Дааиган димоуп лыла ҭшаша,
Алмас ҧҵəаха, ахьырҵəаҵəа,
Гəазырҳага, аихышəашəа.
Лара илыхьʒуп Назиброла,
Одышь далиааит - Агыртəыла,
Леиҧш дыҟамызт, хьыʒла-ҧшала,
Деиҭаҳəатəын уи зегь рыла.
- 28 -
Лгəацаҧха, абзиабара
Изаалыртит зегь раҧхьаʒа,
Еижьарамкəа нагʒарала
Абри аҧсуа лылашара.
Урҭ рынхашьа, реибабашьа,
Излаҟаз ҳəа узҳəаʒашам,
Калам ҵаргьы нап ҟазала
Амсыр қьаадыш иазанҵашам.
Дгьыли жəҩани ирыбжьанакыз
Лаҧсуа иеиҕьыз аʒəгьы лбомызт,
Ҟармеи ʒахəеи аҵла ишакəшо еиҧш,
Иара дикəшон, дагьызʒатəуан.
Гəылеи ҧсылеи еибадырны,
Разҟи насыҧи иеидыркылаз,
Арҭ иреиҧшны насыҧ змаз
Даара ирацəам аҧсабара...
Избахьада насыҧ нагʒа?
Ишнеи-шнеиу, ргəаҟгак нахьʒоит:
Ацха хаагьы иналалоит
Зны-зынла аз еиҧш ашак.
II
- 29 -
Аҧсҭҳəа еилачи аҵых лашьцеи
Унарылҧшны акы убашам,
Адыд-мацəыс убасҟак иҕəҕəоуп,
Шəарахкгьы уа изыцəашам.
Ақəа леиуеит ҧҳалк хышəҭызшəа,
Афарҭын суеит аҵла хыжəжəо,
Абна-абра адыд-мацəыс
Аџьқəа ирысуеит аҕьҕьа-гəгəаҳəа.
Абри еиҧш азы аџьаҳаным
Иеибаргəырҕьон иҭази иареи,
Аҧсабара аҵыхəтəа ҧҵəарцы
Егьагʒамызт уажəы-уашьҭан.
Аџьнышҵəҟьагьы игəы ҭʒыʒауа
Дзаҧырҵуамызт иџьаҳаным.
Харатə сасык убри еиҧш азы
Аҧсуа ишəгəашə уа днылагылеит.
Ибжьы рҕəҕəаны аҧшəма иқəҿиҭит:
«Еи, аҧшəма! Сас дуҭоуп-ҳəа,
Иаамҭам, аха уҩагылеишь»-ҳəа,
Аҧсуа «ҳаи»-ҳəа ииарҭа дҩылҟьеит.
Иҽеилаҳəауа амца дҩацхеит,
Аха иџьеишьон, абри еиҧшха
Дабатəхари сара исҭааз ҳəа,
- 30 -
Ашə ааимиҧааит ашацаҳəа.
Саламышьҭахь дааҩнашылеит
Асас ааҧса аҩны аҩнуҵҟа,
Ихҭырҧа-иуапа еилабааʒа
Аʒы ихьыкəкəон ишьап аҟынʒа.
Асас ҿымҭкəа иуапа ишəихит,
Ихҭырҧагьы ихашьҭахь дҩахеит,
Иара убасҟан асас изы
Аҧшəма асқам амцахь днахеит.
Асас иуапа наҟ инкнеиҳаит,
Ихҭырҧагьы навакнеиҳаит,
Акгьы мҳəакəа дааҧышəырччан,
Ишьхəа даақəгьежьт аҧшəма ишҟа.
«Аҧшəма, уаахьаҧш, са сузымдру,
Сара сааира угəы иалсу,
Амца еиқəуҵоит асас изы,
Асас идырра уашьҭаʒами?»
«Сафар уоума? Ухаҵкы сыҧсааит
Убзыцəашьа, иузгəаҟуа!
Са сыблақəа уа иуеиҕьаршьо
Адунеи аҿы дарбан ирбо?»
Игəыдибакылт, еибагəыʒит
Ҩыџьа аишьцəа иеиқəлацəоу реиҧш,
Нас дныҩналан, дарҿыхеит
Абырфын лых иҧҳəыс шаша.
- 31 -
«Нас, амарџьа, бааццакыроуп,
Асас изы фатəык бырхиароуп,
Харатə даауеит, дааҧса дыҟоуп,
Иҟамлари чаҕьак имфацзар!»
«Моумоу,Баҭа, фатəы сҭахым,
Уи ахагьы дук исымам,
Ус дук сашьҭоуп, исылшозар,
Даҽак уаҳагь акгьы сҭахым...»
Абри ҳəаны, ус нациҵеит:
«Са исҭахуп иуасҳəарцы:
Уажəраанʒа суаҩ иашан,
Уажəы ишубо, исцəеилагеит!
Алмахсиҭ ҳəа дудырыр ҟалап,
Арҧыс еилҟьак, Инал-иҧа ҳəа,
Иҽи икəадыри ахьынеимоу,
Дагьымариам рыхə зшьаша.
Зегьы ирҳəоит иара иҭыʒшəа,
Даара дшьахəуп, ҽыла дҟазоуп...
Иареи сареи ҳаимабзиам,
Кыргьы сицəшəоит, изызʒозеи!
Хара инаҩуеит иара иажəахə,
Неирҭас имоуп ҳара ҳахьгьы,
Иуаҩышьа-иҧшʒарала
Иҿхагаахоит ҳаҳəсахəыҷқəа.
- 32 -
Ҵоуп, ииашоуп, Зиа-Ҳаным
Дук дизхьаҧшуам, длыдылкылом,
Егьырҭ дреиҧшны дылҿынҵəаауа,
Дзыҟамлар ҳəа дицəшəаны.
Зиа-Ҳаным леиҧш аҧҳəызба,
Сахьеи, ҧшралеи, уаҩышьалеи,
Макьа дыҟам, дагьысымбеит,
Зегь лызгəаҟуеит уаҩы ишимбац.
Амза каҷҷо, ҧхара амамкəа,
Аҧсабара шарлашо еиҧш,
Лыҟазшьала, лыҧшʒарала
Зегьы лтəылтəуеит жəа рымҭакəа.
Зынʒа длашо илыдлыҧхьалоит,
Уи анахыс рхы дхалыршҭуеит,
Урҭ иралҳəо, рнапы ианылҵо,
Иҧсы-инха инарыгʒароуп.
Сара сақəшəеит убри еиҧш аус,
Гəыла сылгеит, блала сылблит,
Нас исалҳəо, исыдылҵауа,
Инасмыгʒар, сабацахуа.
Са исыдылҵеит, убас салҳəеит:
«Абри ахымшк ирхымгакəа,
Аинал-иҧа иҽыхəа иаҵəа
Иҧаџь-ҧаџьуа саҧхьа иааргыл!»
- 33 -
Аинал-иҧа иҽы ҭоуҕан
Изласоури? Хəыла иҭиуам,
Мчыла зҳазгьы, бзала дишьҭуам,
Иҧсы ихыхны, цəгьала дишьуеит.
Убас сҳəаргьы, анс сҳəаргьы,
Зхы бзиа избо иаҭəамзаргьы,
Ма изʒароуп, ма сыҧсыроуп,
Уи сыманы уа слызнеироуп.
Ари зʒаʒом, аиаша сҳəоит,
Уи Алмахсиҭ иҽларџь акəар
Са изгароуп, илызназгароуп,-
Са сыззаазгьы уи азыҳəаноуп».
Дизыʒырҩуан ибзыцəашьа,
Зегьы иирҳаит, дагьазхəыцит.
Игəы иамыхəаз иаҳазаргьы
Гəахəас икны аҭакс иеиҳəеит:
«Даара иқəнаган, абри еиҧш аус
Иуаҭəашьаны уаламларцы,
Уи аҭыҧҳа лажəа хаазаап,
Уара иуиааит, уагаʒазаап.
Абри еиҧш ашьҭахь ишҧоуури,
Ҳəараҭахым, ма уҧсыроуп,
Ма иноугʒароуп лара лгəахəа
Ахы инаркны аҵыхəанынʒа.
- 34 -
Ас сҳəеит ҳəа, уара иудыруеит,
Урҭқəа зыгхо аʒə уакəʒам,
Аҕəҕəарагьы, аџьбаррагьы
Ирылоу удыруеит, зегь ҧушəахьеит.
Арҭ аҩбагьы дук иагьеиҧшым,
Шəара захьʒу даҽакыуп,
Ахыхьчарак уи даҽакыуп,
Иеилаҩашьом, иеилаʒҩахом.
Уцашт, аха уабацари?
Аашьара ҳəа улоуҵашам.
Амҩа ззымдыруа, цқьа иашьцылам,
Абри дхымҟьар ҧсыхəа имам.
Ари аус сара исыдҵа,
Уара уҧсы шьа, ухы нкыдҵа,
Ма иузаазгап убри аҽы,
Ма схы ақəысҵап, бзала схынҳəрым.
Уара уҟаз, абра унышьҭал,
Амца унырҧха, цқьа уҧсы шьа,
Сманшəаланы аҽы сзаагар,
Нас ҳаицəажəап сџьабаазы!»
Абас иаҳəо дааихыхəмарын,
Ишаха шьҭыхны ашə дындəылҵит.
Адыд-мацəыс имҩа арлашоит,
Абри еиҧшқəа игəы архаҵоит.
- 35 -
III
Иаацəылашоит. Аҧсаа ҿыхоит,
Адыд-мацəыс аҽеиқəнакуеит:
Аларџь ҭоуҕан нықəырҧало,
Абзыцəашьа ашҭа дҭалоит.
Иҽы нҿеиҳəан аҩны дааҩналт.
Ара дыцəоуп иуапа икəырша,
Аҽы ззаигаз - ахəыҧҳа бзиахə,
Амҩа иашьыз, амца иаршыз.
Уи днаиҩсит, дмырҿыхакəа,
Диаша днеиуеит иҿаҧарашҟа,
Уа дышьҭами иҧҳəыс лаша,
Дынлацəажəашт шьыжь фатəы ҳəа.
Цəгьа иагьибом Назиброла
Дынлыхəаҧшыр, дҭахəхəа дшыцəоу;
Абар димбацт иахаижьҭеи,
Иҧсы еиҧш иибо иҧҳəыс шаша!
Иҟалазеи, ара иибазеи?
Иҧҳəыс ҧшʒа, алмаз хьыбла,
Длаҕырʒышо, лыхцəы нашьҭны,
Лиарҭа бзиахə еилажəжəаʒа.
Лыбжьы ныҵак, лыла ҭырчаа,
Дҕызы-ҕызуа лиарҭа дықəтəоуп.
Арҭқəа аниба, нас идырит,
Иҧҳəыс дшақəшəаз амчымхара.
- 36 -
Лхаҵа дшанхан, ииуа изымдыруа,
Хара дтəаны лгəаҟра даҧшуан,
Нас днахəыцны, цқьа даахəыцны,
Дышныҟəашаз иҳасабқəеит.
Дналхагылан, дынлацəажəеит:
«Шьҭа бымҵəыуан, уи азхазааит,
Бара бзықəшəаз зегь ҧхыʒқəазааит,
Урҭ иаарласны наҟ ибхашҭқəааит!
Уаҩ дзынио зегь лахьынҵазаап,
Уаҩ иҧеиҧшу дзахымҧозаап,
Бара бзықəшəаз бара ибхарам,
Бақəшəеит, ииаст, анцəа ихаран».
Дгəыдкыл-дхыдкыл, дигəыʒуа,
Лылаҕырʒқəа уа ирбеит,
Длыҳəо-дылчо, дыҵəи-ҵəиуа,
Зегь башоушəа агəра лиргеит.
Нас длагьежьит асас ишҟа,
Жəа хаала дыниацəажəеит:
«Амра халеит, уҩагыл шьҭа,
Умҩа хароуп, аамҭа уцəцоит!»
Сафар длаҵҟьеит дыцəаʒамшəа,
Дшəа-дырҳауа, игəы ҵысуа,
Аха аҧшəма дычча-хəмаруа,
Гəалак змам иеиҧш даниҿаҧшы,
- 37 -
Даахəыцит: «Анцəа иџьшьоуп,
Иҧҳəыс акгьы иалымҳəазаап,
Мап анакəха, ма ҟамала,
Ма ҳəызбала уа дсылгауан.
Дыҧхашьазаап аҭаца хəыҷы,
Илымҳəазаап дзықəшəаз акы
Шьҭа издыруада, изаҳауада,
Убри азыҳəан сзырҧхашьода?»
Иҽааибиҭан, усгьы наиҳəеит:
«Ухха-учча узлазбауала,
Иҟалап, узцаз ноугʒазар,
Исзааугама са сзызгəаҟуаз?»
Анс иеибырҳəеит, ас иеибырҳəеит,
Згəы егьҭаʒам реиҧш инеихəмарит.
Асас изы ʒык ааҭиган,
Иҿы-инапы уаҟа иирʒəʒəеит.
Сас иқəнага уи игхомызт,
Фатəи-жəтəи рзы деиҵахомызт.
Егьымфа-егьымжə дагьышҧацоз,
Дцаʒозаргьы, дышҧаишьҭуаз?
Иҽы кəадырны дынҽыжəиҵан,
Ларџь маʒарах иара дҩақəтəан,
Дəы еиужьҵас, еиҟараҵас
Рыҽқəа идырхəмарт, инықəдырҧалт.
- 38 -
Нас икəалаауа, ишəарҭаʒамшəа,
Амҩахəасҭа, амҩа ҿҟьарҭа
Иҩуа, ихəмаруа, икəараҵауа
Лаҕьа инҭалоит ахҿа иеиҧшшəа.
Уаҟа иахьылбааз, аҧсҭаҿы,
Амҩаду иаша адəы аҿы,
Иҭаххеит аҧшəма игəала иҳəарцы –
Ус неиҳəеит ибжьы неиҵыхны:
«Сафар-бег! Ушламысдаз еилсыргеит,
Сыхəшьад шуҳəаз блала избеит.
Ехьарнахыс уареи сареи
Иҳабжьоуп ашьауга ахы ҕəҕəа.
Хы рқьиага ажəа умам,
Акы сҳəоит ҳəагьы уагьаламган,
Иаҳа ҳаргəаап, ҳгəы ҧнажəап,
Уажə иахҳарҧо ҳнанаргʒап.
Шьҭа уца, усҧырҵ наҟ иаарласны!
Уҽысцəыхьча, усҧымҳалан,
Иахьа иахсырҧаз уара ушьра
Иаарласны иноумыгʒан!»
Убри ажəа ихы ланарҟəын,
Сафар игəы убас инҭнаҟьеит,
Ихəаҧштəы бзиахə наихҟьан,
Дцəышʒа, асы ҧшра неихатəеит.
- 39 -
Аарла иҳəеит: «Иуҳəо ииашоуп!
Акы шҧасҳəо, ҳəатə сымаʒам,
Са сымдырхеит, сара сҩашьеит,
Са сеилагеит, анцəа сишəиит!..
Унапы сануп, сбаандаҩуп,
Иумбои, сабџьар ишнышьҭасҵа!
Унапала са сушьразы
Схы ласырҟəуеит уара уахьҟа...
Сыҟазар аиҳа сыҧсыр еиҕьуп,
Сшьы унапала,сааурҭынчып,
Инароуны сгəаҟра аҵкыс
Иааркьаҿны абра усылга!..»
«Мап, сара схы уара ушьыгас
Сабџар ахьынтə инеирым ушҟа,
Са сан гəакьа илааʒаз уоуп,
Убри лакəын зкыка уахоз...
Аҵас, адаҭ иеилоугақəаз
Ҧсызхоу аʒəы иуџьишьашам,
Ҽыҧныҳəаси, рҧхашьагаси
Уара иузхоуп уҟанаҵы.
Уца, усҧырҵ ус, ушеибгоу!
Иахьарнахыс егьаҳзеилам,
Гəы цқьала, ма бла хаала
Ҳагəра еибаго ҳзеибабашам!
- 40 -
Аха ак уасҳəоит, иноугʒароуп,
Уа ушнеилак уа Ҟабарда,
Зегь раҧхьаʒа иухоумыршҭыкəа,
Аха умоузшəа, уҽахымгакəа,
Унеи, дба уи, уа ууаҩызтəыз,
Ҵара узҭаз, зегь иаҳəа иара:
Иууз, уламысгьы шеилоугаз,
Ахьмыʒҕ бааҧсы шысургаз.
Нас убри ашьҭахь сшазыҧшу
Аҭак ажəа иара иахьынтə.
Ҳаџьы-Иусуф ас наиаҳар,
Ацкы сзааицҳааит убри мцымкəа».
IV
Ҳаџьы-Иусуф дыззымдыруада,
Зегь рзыҳəан дхəарҭа дууп,
Ҵареи дырреи иара игым,
Ацəгьеи абзиеигьы дрызкуп.
Уи дыҟамкəа егьрызҳəаʒом,
Изымҵаакəа егьырзуʒом;
Моҳамед ду иҧҟарақəа
Қьаад шьҭымхʒақəоуп ишидырқəо.
Дгьыли жəҩани еимидахьеит,
- 41 -
Ацəгьеи бзиеи зегь ибахьеит,
Зынʒак дажəʒам, макьа дагьҿоуп,
Ишлеи иеиқəеи неиҟароуп.
Абар...Бег днеит Иусуф иҟны...
Уа иҳəароп ииаша-ҵабырг,
Ааʒара уҳəа, ахəыҧҳара,
Зегь иара уа ишеилеигаз.
Дцəажəоит, иеиҳəоит егьынмыжкəа,
Ииуз, ииҳəаз, ацк иаҳази.
Уаҟа дҵəыуоит, игəы инарҳəом,
Рҵыхəа ҧҵəаʒом илаҕырʒқəа...
Илымҳа ииҭан дизыʒырҩуеит,
Уажəы-уажəгьы дааилашəоит...
Дизыʒырҩит, зегь еилиргеит,
Иаҵанакуаз зегьгьы иʒбит.
Нас иааџьеишьан, ус днеизҵааит:
«Иуеиҳəазеи, нас уи лхаҵа?»
«Ажəытə-аҿатə днарызхəыцын,
Исанеижьт са сымдырра.
Аха уалс уи исыдиҵеит:
Унеи, дба уи уабаʒʒеи ҳəа.
Убри иахьынтə са сазыҧшуп
Уара исзууз ацк ажəа ҳəа».
«Зегьы саҳаит уара исоуҳəаз,
Са сыламыс цқьахаразы
Иара иҧхеишьаз, инаимгʒаз
Са снапала инасыгʒароуп!»
- 42 -
Уа иаашьҭихит итапанча,
Иеиҵоуп иара еиҵарпапа,
Сафар днеины игəы имҵеикуеит,
Абџьар шьҭызхыз иабаʒʒеи,
Аха Иусуф
Абри еиҧш иеиҳəоит уа иара:
«Иуқəнагом уара ашьра,
Уи иақəнаго сара соуп.
Усзымааʒеи уара цқьа».-
Абри ҳəаны
Итапанча илыҵеикит.
Иааиқəикшан иныҭҟьеит,
Иусуф Ҳаџьы наҟ дынхышəҭит,
Ахəышəблы фыҩгьы неихатəеит.
Ақырҭшəахьтə еиҭеигеит
Дырмит Гəылиа
- 43 -
afxazur-qarTuli saswavlo leqsikoni
Аҧсуа-қырҭуатə арҵага жəар
A
аагара motana, moyvana. ҧҳəыс аагара colis moyvana, colis
SerTva, daqorwineba (mamakacisa). ҧҳəыс дааигеит coli moiyvana, coli SeirTo, daqorwinda
аазыгьагьара saqmis sakeTeblad momzadeba. gadat.: risame
moxveWa; risame xelT mogdeba. анасыҧ ааизыгьагьеит bedi xelT igdo, marifaTi gamoiCina da beds ewia
ааʒара aRzrda, gazrda. диааʒеит man (mamak.) igi (adam.)
aRzarda, gazarda. са сан гəакьа илааʒаз уоуп Sen (mamak.) xar is, vinc Cemma RviZlma dedam aRzarda
ааиқəыкшара 1. erTmaneTze risame moxvedreba, mirtyma, dacemineba. 2. Caxmaxis dacemineba, CaxmaxisTvis TiTis gamokvra.
итапанча иааиқəикшан иныҭҟьеит man (mamak.) Tavisi dambaCis Caxmaxs daacemina da (dambaCa) gavarda
ааилашəара moRuSva, Sublis SeWmuxna. уажəы-уажəы
дааилашəоит igi (adam.) xSir-xSirad iRuSeba, Subls xSirad iWmuxnis
- 44 -
ааимҧаара kar-fanjris swrafad da farTod gaReba. ашə
ааимҧааит man (mamak.) kari swrafad da farTod gaaRo
аа(и)ра mosvla. даа(и)уеит igi (adam.) modis, mova
аақəгьежьра rameze mdgomis aqeT motrialeba, mobruneba.
ишьхəа даақəгьежьт quslze Semotrialda, Semobrunda
аамҭа dro, xani; vada
ааҧса daRlili, daqanculi, ilajgawyvetili
ааҧышəырччара Cacineba, CaRimeba. дааҧышəырччеит man (adam.) Caicina, CaiRima
ааргылара visime an risame aqeTken dayeneba. дааиргылеит man (mamak.) igi (adam.) aqeT daayena
ааркьаҿра risame Semokleba, damokleba, Sekveca. иааркьаҿны mokled, SemoklebiT
аарла Zlivs, ZlivZlivobiT, gaWirvebiT
ааҭгара saidanme risame amoReba, amoyvana. ʒык ааҭигеит man (mamak.) cota wyali amoiRo (Widan, WurWlidan)
аахыхəмарра vinmesTan gaxumreba. дааихыхəмарит igi (mamak.) mas (adam.) gaexumra
аахьаҧшра aqeT moxedva, gamoxedva. аҧшəма, уаахьаҧш! maspinZelo, gamoixede!
аацəылашара odnav ganaTeba, gariJraJeba. иаацəылашеит odnav inaTa, iriJraJa
аашьара sizarmace, mconaroba. аашьара ҳəа улоуҵашам Sen (mamak.) sizarmaces ar ahyvebi, ar izarmaceb, sizarmaces ar gamoiCen (zedmiw.: sizarmacis msgavss SenSi ar SeuSveb)
ааҩналара SenobaSi Semosvla. дааҩналт SenobaSi Semovida
ааҩнашылара SenobaSi Semovardna, SemoWra. дааҩнашылт igi (adam.) SenobaSi Semovarda, SemoiWra
абаʒʒеи 1. mordu, mamamZuZe, ZiZis qmari. 2. naTlia. aq: aRmzrdeli, gamzrdeli
абар ai aq, ager, age
абарҭ eseni, egeni (xilulni). дара абарҭ swored isini
абас ase, amnairad, amgvarad
абна iq (xilul adgilas). абна-абра aqa-iq
абра aq. абна-абра aqa-iq
абри es, eg (xiluli)
- 45 -
Агыртəыла samegrelo, egrisi, odiSi
адаҭ adaTi
ажəра 1. sibere, moxucebuloba. 2. dabereba, moxuceba. зынʒак
дажəʒам igi (adam.) mTlad moxuci ar aris, sulac ar aris beberi
ажəытə Zveli, Zveleburi. ажəытə-аҿатə Zveli da axali
аʒəы 1. erTi (adam.). 2. vinme, viRac
аʒəгьы (uaryofiT formaSi mdgom zmnasTan) aravin
аибабара erTmaneTis naxva, erTmaneTis danaxva. ҳзеибабашам Cven erTmaneTs ver vnaxavT, erTmaneTs ver davinaxavT
аибадырра 1. erTmaneTis cnoba. 2. erTmaneTis gacnoba.
(и)еибадырит maT erTmaneTi icnes, erTmaneTi gaicnes
аибабашьа urTierTsiyvarulis Tavisebureba
аибагəыʒра erTmaneTisTvis kocna, erTimeoris gadakocna.
(и)еибагəыʒит maT erTmaneTs akoces, erTimeore gadakocnes
аибагəырҕьара 1. erTad gaxareba, erToblivi sixaruli.
(и)еибагəырҕьеит maT erTad gaixares. 2. erTmaneTis gaxareba.
иеибагəырҕьон isini erTmaneTs axarebdnen
аибга 1. mTeli,MmTliani. 2. xeluxlebeli, dauzianebeli. уца
ушеибгоу! wadi xeluxleblad! wadi dauzianeblad!
аибыҳəара erTmaneTisTvis risame Tqma. (и)еибырҳəеит maT erTmaneTs raRac uTxres
аиҕь ukeTesi, umjobesi. еиҕьу rac ukeTesia, rac umjobesia.
иреиҕьу maTgan ukeTesi, maT Soris ukeTesi, maTgan umjobesi, maT Soris umjobesi
аиҕьашьара risame an visime miCneva ukeTesad, umjobesad,
mjobineba. дуеиҕьасшьоит Sens (mamak.) Tavs igi (adam.) mirCevnia, SenTan SedarebiT mas vamjobineb
аиҕьра umjobesoba, ukeTesoba. сыҧсыр еиҕьуп umjobesia movkvde, sjobs movkvde, ukeTesia movkvde
аидкылара 1. erTad daWera, erTad dakaveba. 2. raRacebis
SeerTeba, gaerTianeba. иеидикылеит man (mamak.) isini erTad daiWira, erTad daikava; man isini SeaerTa, gaaerTiana
аижьара visime motyueba, gacureba, gacucurakeba. деижьеит moatyua, gaacura, gaacucuraka
- 46 -
аиқəа (// аиқəаҵəа) Savi
аиқəлацəа tolni, Tanatolni, erTmaneTis kbilani
аиқəҵара 1. risame erTmaneTze dawyoba, erTmaneTze dalageba.
2. cecxlis anTeba, danTeba, gaCaReba. амца еиқəуҵоит Sen (mamak.) cecxls anTeb, cecxls aCaReb
аиҟара erTmaneTis tolni, Tanasworni, Tanabarni. еиҟараҵас tolebiviT, rogorc tolebs SeeferebaT, TanabarTa wesiT,
TanasworTa wesiT. ишлеи иеиқəеи неиҟароуп misi (mamak.) WaRara da Savi (Tma) Tanabaria, igi (mamak.) naxevrad WaRaraa
аилагара 1. raRacebis TavisiT areva, erTmaneTSi Sereva. 2.
vinmes mier raRacebis erTmaneTSi areva, Sereva. аҵас, адаҭ
иеилоугақəаз wesi, adaTi, romlebic Sen (mamak.) erTmaneTSi aurie. gadat.: wesi, adaTi, romlebic Sen daarRvie, Selaxe. 3.
Secdoma. 4. visime Secdena. 5. gonebis areva. сеилагеит Sevcdi; goneba ameria
аилажəжəара areva, arev-dareva, awewva. аиарҭа еилажəжəоуп logini areulia, areul-dareulia
аилазаара erTad yofna, erTmaneTSi Sereulad yofna.
иахьарнахыс егьаҳзеилам dReis Semdeg Cven saerTo veraferi gveqneba
аилаʒҩара siTxeebis erTmaneTSi Sereva. иеилаʒҩахом isini erTmaneTs ar Seerevian
аилаҳара Zalian mowoneba. деилаҳауеит mas (adam.) raRac Zalian moswons
аилач gasivebuli. gadat.: sqeli. аҧсҭҳəа еилач sqeli Rrubeli
аилаҩашьара erTmaneTSi areva. иеилаҩашьом isini erTmaneTSi ar airevian
аилаҩынтра siTxeebis erTmaneTSi Sereva, areva, arev-dareva.
(и)еилаҩынтит isini erTmaneTs Seerivnen, erTmaneTSi airivnen, air-dairivnen
аилҟьа sazriani, gonebamaxvili. арҧыс еилҟьа sazriani, gonebamaxvili Wabuki
аилыргара garkveva, gamorkveva, garCeva, dadgena.
(и)еилсыргеит gavarkvie, gamovarkvie, gavarCie, davadgine
аилыхха 1. naTeli, cxadi, aSkara. 2. naTlad, cxadad, aSkarad
- 47 -
аимабзиара erTmaneTTan kargad yofna, kargi urTierTobis
qona. ҳаимабзиоуп Cven erTmaneTTan kargi urTierToba gvaqvs.
ҳаимабзиам Cven erTmaneTTan kargi urTierToba ara gvaqvs
аимдара Semovla. дгьыли жəҩани еимидахьеит mas (mamak.) ca da miwa Semovlili aqvs, igi (mamak.) yvelganaa namyofi
аиҧш 1. msgavsi, -nairi, -gvari, -isTana. 2. msgavsad, -nairad, -
gvarad, -viT, -ebr. аиҧшқəа erTmaneTis msgavsni. сеиҧш Cemi msgavsi, Cemnairi, Cemgvari, CemisTana; Cemnairad, CemsaviT, Cemebr.
абри еиҧш amis msgavsi, amnairi, amgvari, amisTana; amis msgavsad, amnairad, amgvarad, amasaviT
аиҭаҳəатə 1. kvlav saTqmeli, gasameorebeli. 2. sasaxelo,
saxelovani, saxelganTqmuli. деиҭаҳəатəуп igi (adam.) sasaxeloa, saxelovania, saxelganTqmulia
аиужь vrceli. адəы еиужь vrceli, triali mindori, tramali.
еиужьҵас vrceliviT
аихаҩа rkinisa. аихаҩа зхоу алабашьа rkiniswvetiani alabaSa (mujra)
аихышəашəа gaognebuli, gaognebisagan enaCavardnili
аихəмарра 1. erTmaneTTan gaTamaSeba. 2. erTmaneTTan
gaxumreba. инеихəмарит erTmaneTs gaeTamaSnen; erTmaneTs gaexumrnen
аицамк: агəы еицамк uSiSari, gambedavi guli
аицəажəара 1. erTmaneTTan laparaki, saubari. 2. molaparakeba,
SeTanxmeba. нас ҳаицəажəап mere vilaparakebT, mere visaubrebT; mere movilaparakebT, mere SevTanxmdebiT
аиҵазаара sisavse. итапанча еиҵоуп misi (mamak.) dambaCa savsea, gatenilia
аиҵарпапа iaraRis gatena. (и)еиҵарпапоуп gatenilia
аиҵахара risame TavisiT dakleba, mokleba, Semokleba. фатəи-
жəтəи деиҵахомызт mas (adam.) saWmel-sasmeli ar akldeboda
аиҵыхра risame gaWimva. ибжьы неиҵыхны gadat.: man (mamak.) xma aimaRla ra, xmis amaRlebiT, xmis aweviT
аишьцəа erTmaneTis Zmebi (mx. r.: а-иашьа)
- 48 -
акгьы (uaryofiT formaSi mdgom zmnasTan) araferi. иҧҳəыс
акгьы иалымҳəазаап cols misTvis Turme araferi uTqvams.
акгьы имҳəеит man (mamak.) araferi Tqva
акы 1. erTi (nivTi). 2. ra(i)me, raRac(a). 3. (uaryofiT formaSi mdgom zmnasTan) araferi, veraferi, nuraferi, arara, verara.
акы убашам Sen (mamak.) raimes ver dainaxav, verafers Sexedav
акəзаара yofna, arseboba. уара уоуп Sen (mamak.) xar. лара
лакəын is (qali) iyo
алмас // алмаз almasi
Амсыр 1. misri, misreTi, egvipte. 2. misrisa, misreTuli, egvipturi
ан deda. сан dedaCemi
анс 1. ase, amgvarad, amnairad. 2. egre
аҧсуа 1. afxazi, afsua. 2. afxazuri, afsuuri
аҧхьа win, winaSe
аҧхьаʒа yvelaze win, Zalian win, uwinares(ad). зегь раҧхьаʒа yvelaze win, uwinaresad, uwinares yovlisa, upirveles yovlisa, Tavdapirvelad
ара aq
ари es (xiluli)
арҭ // арҭқəа eseni, egeni (xilulni)
ас ase, amnairad, amgvarad
аура simaRle
ахá I. dro. аха сымам dro ara maqvs. аха умоузшəа TiTqos dro ar gaqvs, TiTqos dro ver geSovos
ахá II.1.magram. 2. Tumca
ахь 1. -ken. амцахь cecxlisken. 2. -mde. ҳара ҳахь Cvenken; Cvenamde
ахьҟа -ken. схы ласырҟəуеит уара уахьҟа Tavs vixri Senken (mamak.), Tavs vixri Sen winaSe
ахьынтə 1. -gan. убри иахьынтə misgan (mamak.). 2. -idan. сабџар
ахьынтə Cemi iaraRidan
аҩбагьы orive (nivTi)
- 49 -
Б
а-баа 1. cixe, cixe-simagre. 2. eklesia
а-баандаҩы patimari, tusaRi
бара Sen (qalo)
а-бара 1. xedva, danaxva, Sexedva. дибоит igi (mamak.) mas (adam.)
xedavs. димбеит man (mamak.) igi (adam.) ar dainaxa, ver dainaxa.
ишубо rogorc Sen (mamak.) mas (nivTs) xedav. акы убашам Sen
(mamak.) verafers dainaxav. 2. miCneva. цəгьа иагьибом mas (mamak.) raRaca cud ramed sulac ar miaCnia
баша 1. amao, fuWi. 2. amaod, fuWad, tyuilad. зегьы башоуп
yvelaferi amaoa
а-бжьазаара SuaSi, Soris yofna, SuaSi mdebareoba. иҳабжьоуп Cven Soris aris
а-бжьакра saganTa Soris risame daWera, dakaveba
а-бжьы xma. ибжьы неиҵыхны xmis amaRlebiT, xmis aweviT, xmamaRla
а-бза cocxali. бзала cocxali, cocxlad. бзала схынҳрым
cocxali ar davbrundebi. бзала дишьҭуам igi (mamak.) mas (adam.) cocxals ar gauSvebs
а-бзиа kargi, keTili
а-бзиабара 1. siyvaruli. 2. Seyvareba. бзиа дибеит man (mamak.)
igi (adam.) Seiyvara. зхы бзиа избо visac Tavisi Tavi uyvars, Tavmoyvare
а-бзиахə kargi, mSvenieri
а-бзыцəашьа ZuZumte, ZiZiSvili
а-бла 1. Tvali. абла ҵар maxvili Tvali. блала избеит TvaliT
vnaxe. 2. mzera, gamoxedva. бла хаала tkbili, alersiani mzeriT, alersiani gamoxedviT, kargi TvaliT
- 50 -
а-бџьар abjari, iaraRi
а-былра wva, dawva. блала сылблит man (qalma) TvalebiT, mzeriT damwva, cecxli wamikida
а-бырфын abreSumi. абырфын лых rCeuli, saukeTeso abreSumi. gadat.: mSvenieri, nazi qali
Г
а-га 1. zRva. 2. zRvis napiri. 3. samxreTi. 4. bari. геи шьхеи mTa-bari
а-гара 1. waReba, wayvana. 2. gataceba. уагаʒазаап Sen (mamak.) mas (nivTs) mTlad gautacnixar
а-гзаара nakleboba. ҵареи дырреи иара игым mas (mamak.)
ganaTleba da codna ar aklia. егьагʒамызт raRacas aRaraferi aklda
а-гхара dakleba, mokleba. игхеит mas (mamak.) raRac daaklda,
moaklda. игхомызт mas (mamak.) raRac ar akldeboda. урҭқəа
зыгхо аʒə уакəʒам Sen (mamak.) is vinme ara xar, visac isini akldeba
Гь
а-гьежьра triali, brunva. дгьежьит igi (adam.) datrialda
- 51 -
Гə
а-гəаара visime gabrazeba, gajavreba. иаҳа ҳаргəаап isini ufro gagvabrazeben, ufro gagvajavreben
а-гəазырҳага 1. saamo, gulis gamxarebeli, gunebis gamomkeTebeli. 2. saamayo, sasaxelo
а-гəазырҳагахара risame saamayod gadaqceva. дгəазырҳагахеит igi (adam.) saamayod iqca, saamayo gaxda
а-гəакьа RviZli naTesavi
а-гəаҟра tanjva, wameba, wvaleba, wuxili. дгəаҟуеит itanjeba, ewameba, wvalobs, wuxs
а-гəала wyena, brazi. гəалак змам visac raime wyena ara aqvs, vinc nawyeni ar aris
а-гəалсра wyena, gulis mosvla. сара сааира угəы иалсу? Cemi mosvla Tu gewyina? Cemi mosvla gwyins? Cemi mosvla xom ar gewyina?
а-гəахəа survili, neba, gulis wadili. иноугʒароуп лара
лгəахəа Sen (mamak.) misi (qalis) neba unda aRasrulo
а-гəахəара mowoneba, siamovnebis gancda. игəы иахəеит mas
(mamak.) raRac moewona, esiamovna, eama. игəы иамыхəеит mas (mamak.) raRac ar moewona, ar esiamovna, ar eama, ar eWaSnika
гəахəас sasiamovnod, saamod, gulis gasaxarad, mosawonrad.
гəахəас икит man (mamak.) raRac sasiamovnod, saamod CaTvala
а-гəацаҧха gulis gasaRebi, gulis klite. aq: saidumlo, gulisnadebi, gulis murazi, xvaSiadi
а-гəра ndoba. агəра аибагара erTmaneTis ndoba,
urTierTndoba. ҳагəра еибагоит Cven erTmaneTs vendobiT
а-гəраргара visime darwmuneba, dajereba. агəра лиргеит man (mamak.) igi (qali) daarwmuna, daajera
- 52 -
а-гəы 1. guli. игəы ҭ(а)ʒыʒоит mas (mamak.) guli ukankalebs,
guli uTrTis, guli ufancqalebs (SiSisagan). агəы еицамк
uSiSari, gambedavi guli. агəы аҵысра SiSisagan gulis
afancqaleba. игəы ҵысуеит mas (mamak.) SiSisagan guli
ufancqalebs. длаҵҟьеит игəы ҵысуа igi (adam.) wamoxta
SiSisagan gulafancqalebuli. гəы цқьала wminda, sufTa guliT.
гəылеи ҧсылеи suliTa da guliT. 2. mkerdi. Сафар днеины
игəы имҵеикуеит safari midis da mas (nivTs) mkerds uSvers
а-гəыдибакылара erTmaneTs gadaxveva, Caxuteba, Caxveva.
игəыдибакылт isini erTmaneTs gadaexvivnen, Caexutnen, Caexvivnen
а-гəыдкылара visime mkerdSi Cakvra, Caxuteba, mkerdze
mikvra. дгəыдикылт man (mamak.) igi (adam.) mkerdSi Caikra,
Caixuta, mkerdze miikra. дгəыдкыл-дхыдкыл mkerdSi CakvriT, CaxutebiT
а-гəыʒра kocna, ambori. дигəыʒит man (mamak.) mas (adam.) akoca,
igi mas eambora. дигəыʒуа igi (mamak.) mas (adam.) hkocnida ra, eamboreboda ra
а-гəыҟаҵага gulis gasakeTebeli, karg xasiaTze momyvani, karg gunebaze damyenebeli
а-гəыҧжəара gulis gaxeTqva, gulis gaskdoma (brazisagan,
dardisagan). ҳгəы ҧнажəап igi (nivTi) guls gagvixeTqavs
а-гəырҕьахəхара risame gadaqceva sasixarulod, salxinod.
игəырҕьахəхеит igi (nivTi) sasixarulod, salxinod gadaiqca
Ҕ
а-ҕызы-ҕызра qviTini. дҕызы-ҕызуеит igi (adam.) qviTinebs
Ҕь
а-ҕьҕьа-гəгəаҳəа (xmabaZviTi) Zlieri guguniT, grialiT
- 53 -
Ҕə
а-ҕəҕəа Zlieri, Ronieri, mZlavri, mZle. ахаҵа ҕəҕəа mZle
vaJkaci. иҕəҕəоуп igi (nivTi) Zlieria, Ronieria
а-ҕəҕəара siZliere, Roniereba, simZlavre, mZleoba
Д
даара Zalian, Zalze, metad, didad
дабатəи? sadauri? (adam.). дабатəхари сара исҭааз? netav
sadauri unda iyos, vinc mewvia? дабатəиу? sadauria?
дара isini. дара абарҭ swored eseni
дарбан? vin? romeli? (adam.)
даҽа sxva
даҽакы sxva
а-дгьыл 1. miwa, dedamiwa. 2. miwis nakveTi. дгьыли жəҩани ca da miwa, ca da dedamiwa, ca da qveyana
а-дкылара miReba. длыдылкылом igi (qali) mas (adam.) ar iRebs, ar ikarebs
а-дҟаҵалара risame gverdidan ramis gakeTeba, mimagreba,
midgma, miSeneba. иадҟаҵалоуп mas (nivTs) gverdidan raRac ukeTia, gverdzea mimagrebuli, midgmuli, miSenebuli
а-дҧхьалара TavisTan mixmoba, miwveva, daZaxeba.
илыдлыҧхьалоит igi (qali) maT TavisTan ixmobs, iwvevs, eZaxis
а-ду 1. didi. 2. didad, Zalian, metad. арҭ аҩбагьы иагьеиҧшым eseni oriveni erTmaneTs didad arc ki hgvanan
а-дунеи samyaro, msoflio, mTeli qveyana, dunia
а-дҵара 1. dadeba. 2. dakisreba. уалс адҵара valad dadeba,
valad dakisreba. уалс исыдиҵеит man (mamak.) me valad damado,
valad damakisra. 3. vinmesaTvis risame davaleba. исыдылҵеит man
(qalma) me is damavala. ари аус сара исыдҵа! es saqme me damavale!
- 54 -
а-дыд quxili, grgvinva, mexis gruxuni. адыд-мацəыс elWeqi,
elva-quxili. дыди-мацəыси elWeqi, elva da quxili
а-дырра 1. codna. идыруеит man (mamak.) is icis. амҩа
ззымдыруа vinc gza ar icis. шəара ззымдыруа vinc SiSi ar
icis, visac ar eSinia, uSiSari. 2. cnoba. дудырыр ҟалап Sen
(mamak.) mas (adam.) SeiZleba, albaT icnob. са сузымдру? Sen
(mamak.) Tu mcnob? 3. gageba, mixvedra. идырит man (mamak.) gaigo, igi mixvda
дырҩегь 1. kvlav, kvlavac, kidev. 2. garda amisa
Дə
а-дəы mindori, veli
а-дəылҵра gareT gasvla. дындəылҵит igi (adam.) gareT gavida
Е
егьымфа-егьымжə usmel-uWmelad
егьынмыжькəа uklebliv. ix. а-ныжьра
егьырҭ sxvebi, danarCenebi
еи! hei!
еижьарамкəа moutyueblad, utyuvrad
еиҟараҵас tolebiviT, TanatolebiviT, tolebis Sesaferisad
еилабааʒа mTlad sveli, erTianad sveli, galumpuli
еилҟьа-еилҕəыцə mardi, moqnili da tanadi adamiani
еиҧшха: абри еиҧшха aseT dros, amisTana dros
еиҵарпапа gadatenili (iaraRi)
ехьарнахыс dReidan, dReis Semdeg, dReis mere
- 55 -
Ж
-
Жь
_
Жə
а-жəа 1. sityva. жəа хаала tkbili sityviT. 2. piroba, aRTqma.
зегьы лтəылтəуеит жəа рымҭакəа igi (qali) yvelas atyvevebs pirobis miucemlad
а-жəахə ambavi
а-жəлар xalxi
а-жəтəы sasmeli. фатəи-жəтəи sasmel-saWmeli
а-жəҩан ca, zeca. дгьыли жəҩани ca da miwa, ca da qveyana, ca da xmeli
З
а-з naRveli. аз еиҧш ашак naRveliviT mware raRac
а-заагара vinmesTvis motana, moyvana. иузаазгап убри аҽы me Sen
(mamak.) mogiyvan im cxens. исзааугеит Sen (mamak.) me is (nivTi) momitane, momiyvane
а-зааигəа risame, vinmes axlos, siaxloves, maxloblad
а-заа(и)ра raRacisTvis, raRacis gamo mosvla. дизааит igi
(adam.) masTan (mamak.) movida, mas mouvida. са сыззаазгьы уи
азыҳəаноуп me amis gamo, amisaTvis movedi
- 56 -
а-заартра vinmesTvis risame gaxsna, gaReba. изаалыртит man (qalma) mas (mamak.) raRac gauxsna, gauRo
а-заацҳара vinmesTvis risame SemoTvla. ацкы сзааицҳааит man (mamak.) samagiero, sapasuxo ram SemomiTvalos
а-задкылара erTmaneTTan Sedareba, mimsgavseba. иузадкылом maT erTmaneTs ver Seadareb, ver miamsgavseb, maTi Sedareba ar SeiZleba
а-згəаҟра 1. ramis gamo tanjva, rameze dardi. дазгəаҟуеит igi
(adam.) mis (nivTis) gamo itanjeba, masze dardobs. длызгəаҟуеит igi (adam.) mis (qalis) gamo itanjeba. 2. Zalian monatreba.
сузгəаҟуеит Sen (mamak.) gamo vitanjebi, Senze vdardob; Sen menatrebi
зегьы yvela, yvelani, yoveli, yovelive. зегьы ззеиҧшу
visTvisac yvelaferi sulerTia. зегь рыла yvelafriT, yoveliveTi; yvelanairad, yovelnairad, yovelgvarad
а-зеиҧш saerTo, sazogado, saziaro, sayovelTao. зегьы
ззеиҧшу visTvisac yvelaferi sulerTia
а-зʒатəра vinmesTvis Tavis Sewirva, vinmes Tavs Semovleba,
gaRmerTeba. дизʒатəит man (adam.) mas (mamak.) Tavi Seswira, Tavs Semoevlo, man igi gaaRmerTa
а-зкра ramisadmi Tavis miZRvna. ацəгьеи абзиеигьы дрызкыуп igi (adam.) Tavs uZRvnis cudsa da kargsac (igulisxmeba: igi av-kargis garCevas uZRvnis Tavs, misi mTavari saqme av-kargis garCevaa)
а-знеира vinmesTan, ramesTan misvla. слызнеироуп me masTan (qalTan) unda mivide, me mas unda mivuvide
зны erTxel, odesRac
зны-зынла xandaxan, zogjer, drodadro
а-зура vinmesaTvis risame qmna, damarTeba, gakeTeba, yofa. уара
исзууз rac Sen (mamak.) miqeni, rac Sen dammarTe, rac Sen gamikeTe, rac Sen miyavi
а-зхара kmareba, sakmarisoba, myofineba. иазхоуп kmara,
sakmarisia, sakmaoa, samyofia. иузхоуп is (nivTi) Sen gyofnis, SenTvis sakmarisia, sakmaoa, samyofia, geyofa
а-зхьаҧшра 1. risame, visime gamo moxedva. 2. ramisken, vinmesken moxedva. 3. ramisTvis, vinmesTvis yuradRebis miqceva,
angariSis gaweva, ramed Cagdeba. дизхьаҧшуам igi (adam.) mas
- 57 -
(mamak.) zedac ar uyurebs, yuradRebas ar aqcevs, angariSs ar uwevs, arafrad agdebs
а-зхəыцра rameze dafiqreba, ramis gamo Cafiqreba.
дагьазхəыцит igi (adam.) mis (nivTis) gamo, masze dafiqrda,
Cafiqrda kidevac. дрызхəыцит igi (adam.) maT gamo, maTze Cafiqrda
а-зҳəара rameze risame Tqma. мам ҳəа азимҳəеит man (mamak.) masze (nivTze) uari ar Tqva
а-зцара raimes gamo wasvla, vinmesTan wasvla. узцаз risTvisac Sen (mamak.) waxvedi
а-зҵаара vinmesTvis SekiTxva. дсызҵааит igi (adam.) SemekiTxa,
man mkiTxa, igi damekiTxa. изымҵаакəа егьырзуʒом misTvis (mamak.) ukiTxavad isini verafers akeTeben
а-зы 1. -Tvis. 2. gamo
а-зыʒырҩра vinmesTvis mosmena, yuris migdeba. дизыʒырҩуан igi (adam.) mas (mamak.) usmenda, yurs ugdebda
зынʒа mTlad, sul, sruliad, srulebiT, erTianad
зынʒак mTlad, sul, sruliad, srulebiT, erTianad
а-зыҧшра visime, risame lodini, dalodeba, cda. сизыҧшуп
me mas (mamak.) veli, velodebi, vucdi. иаҳəа сшазыҧшу аҭак! uTxari, rom pasuxs velodebi!
а-зырхара myofineba, kmareba. изирхеит man (mamak.) is (nivTi) imyofina, ikmara
а-зыҳəан 1. -Tvis. 2. gamo. убри азыҳəан imis (nivTis) gamo, imisTvis
Ʒ
а-ʒара 1. damalva, dafarva. изʒеит me is (nivTi) davmale,
davfare. изызʒозеи? ratom davmalo? ratom davfaro? 2. moparva.
изʒеит me igi (nivTi) movipare. изʒароуп me is (nivTi) unda
moviparo. изʒаʒом me mas (nivTs) ver moviparav
- 58 -
а-ʒахəа vazi
а-ʒбра sakiTxis gadawyveta. иʒбит man (mamak.) sakiTxi gadawyvita
а-ʒы wyali
а-ʒыʒара caxcaxi, kankali. дʒыʒеит igi (adam.) acaxcaxda, akankalda
а-ʒын 1. zamTari. 2. zamTarSi. ʒынгьы ҧхынгьы zamTar-zafxul, zamTarSic da zafxulSic
Ʒə _
И
иааилышу rameSi Cawnuli, amownuli
а-иааира moreva, visime damarcxeba, dajabna, vinmeze
gamarjveba. уара иуиааит is (nivTi) Sen (mamak.) mogeria, man Sen dagamarcxa, dagjabna, man Senze gaimarjva
иаамҭам dro ar aris; udroo dro
иааркьаҿны mokled, SemoklebiT, sxartad
иаарласны swrafad, Cqara, male, saswrafod
иара 1. is, igi (mamak.). 2. is, igi (nivTi). 3. swored, -ve. иара
убасҟан swored maSin, maSinve
а-иарҭа 1. sawoli. 2. logini, QqveSagebi
а-иасра gavla, Cavla. ииаст man (nivTma) gaiara, Caiara
иаха wuxel, wuxelis. иахаижьҭеи wuxels aqeT, wuxels Semdeg
иахьа dRes
иаҳа metad, ufro, umetesad
- 59 -
а-иаҵəа 1. mwvane. 2. lurji, cisferi. аҽыхəа иаҵəа mtredisferi, molurjo cxeni, lurja cxeni
а-иаша 1. sworad, pirdapir. диаша днеуеит igi (adam.)
sworad, pirdapir midis. 2. swori, pirdapiri. амҩаду иаша swori
gza, swori gzatkecili. 3. marTali. ауаҩы иаша marTali
adamiani. ииашоуп marTalia, sworia, WeSmaritia, simarTlea. 4.
gadat.: mTeli. иҵуеит мызкы иаша mTeli Tve gadis, ukve mTeli Tvea
а-иаша-ҵабырг simarTle da WeSmariteba
-ижьҭеи mas aqeT, mas Semdeg. иахаижьҭеи wuxels aqeT
имҳəакəа uTqmelad, usityvod, ubrad
имцымкəа utyuvrad, moutyueblad
инаркны raRacidan, saidanme moyolebuli, dawyebuli,
mokidebuli. ахы инаркны аҵыхəанынʒа Tavidan moyolebuli
bolomde, Tavidan bolomde. ix. а-накра
инароуны gangrZobiT, gaxangrZlivebiT, xangrZlivad
инеигымкəа ukleblad, uklebliv
а-иоура Sovna, miReba, mopoveba. исоуит viSove, miviRe,
movipove. изласоури? riT, rogor viSovo? аха умоузшəа TiTqos Sen (mamak.) dro ver iSove
ишнеи-шнеиуа TandaTan, TandaTanobiT, DdroTa ganmavlobaSi
К
а-калам kalami
а-каҧхара zemodan danaTeba. икаҧхоит zemodan anaTebs, dahnaTis
а-каҷҷара kaSkaSi. амза каҷҷоит mTvare kaSkaSebs
а-кнаҳара risame dakideba, Camokideba. асас иуапа наҟ
инкнеиҳаит stumarma Tavisi nabadi iqiT dakida, miakida, Camokida
- 60 -
а-кыка ZuZu. убри лакəын зкыка уахоз is (qali) iyo, vis ZuZusac Sen (mamak.) wovdi
а-кыр 1. bevri, mravali. 2. cota, mciredi, mcireodeni. кыргьы
сицəшəоит me misi (mamak.) cota meSinia kidec
Кь
_
Кə
а-кəадыр unagiri
а-кəадырра cxenis Sekazmva, cxenisTvis unagiris dadgma. аҽы
икəадырит man (mamak.) cxeni Sekazma, cxens unagiri daadga
а-кəалаара gaqroleba, gaqaneba, gaWeneba. икəалаауеит miqris, mieqaneba, miaWenebs, miWenaobs
а-кəар CorTiT mavali cxeni, CorTmavali
а-кəараҵара mixvev-moxveviT svla, klakvniT gaqceva.
дкəараҵоит igi (adam.) mixvev-moxveviT mirbis, miiklakneba
а-кəшара 1. irgvliv TavisiT Semoxveva, gars Semovleba. 2.
gadat.: vinmes Tavs Semovleba, Tan gadayola. иакəшеит igi
(nivTi) mas (nivTs) Semoexvia, gars Semoevlo. дикəшоит igi (adam.) mas (mamak.) Tavs evleba, Tan hyveba (pativis sacemad)
а-кəыршара vinmes mier risame rameze Semoxveva. иуапа
икəиршеит man (mamak.) Tavisi nabadi Semoixvia
Қ
- 61 -
_
Қь
а-қьаад qaRaldi
а-қьаадыш TeTri qaRaldi
Қə
а-қəа wvima. ақəа леиуеит wvima modis, wvims
а-қəнага saTanado ram, Sesaferisi, sakadrisi. асас иқəнага stumris Sesaferisi, stumris sakadrisi
а-қəнагара 1. saWiroeba, aucilebloba. иқəнагоуп saWiroa, aucilebelia, xams. 2. Sesaferisoba, risame Rirsad yofna, rgeba.
иуқəнагом Sen (mamak.) misi (nivTis) Rirsi ara xar, igi Seni Sesaferisi ar aris, igi ar gergeba
а-қəтəара 1. rameze jdoma. аҽы дақəтəоуп igi (adam.) cxenze
zis. лиарҭа дықəтəоуп igi (qali) Tavis sawolze zis. 2. rameze
dajdoma, Sejdoma. аҽы дҩақəтəеит igi (adam.) cxenze Sejda, cxens moajda
а-қəцə 1. mwvervali. 2. kenwero, wvero
а-қəцəан 1. mwvervalze. 2. kenweroze, wveroze
а-қəҵара risame rameze dadeba. ахы ақəҵара risame an vinmes
gamo Tavis dadeba, Tavis Sewirva, Tavis gawirva. схы ақəысҵап me mas (nivTs) Tavs Sevwirav, misTvis Tavs gavwirav
а-қəҿыҭра vinmesTvis SeZaxeba, visime daZaxeba. иқəҿиҭит man (mamak.) mas (mamak.) SesZaxa, dauZaxa
а-қəшəара 1. risame rameze moxvedra, mortyma, mirtyma. 2.
Sexvedra. 3. SemTxveva, damarTeba, risame mosvla. сара
сақəшəеит убри еиҧш аус me SememTxva. damemarTa, momivida
- 62 -
iseTi saqme. бзықəшəаз rac Sen (qals) SegemTxva, dagemarTa,
mogivida. амчымхара ақəшəара zedmiw.: uZlurebis damarTeba,
Zaladobis msxverplad qceva. амчымхара дақəшəеит mas (adam.) uZlureba SeemTxva, Zaladobis msxverplad iqca, masze Zala ixmares
а-қəыкра 1. risame rameze daWera, dakaveba. 2. gadat.: risame
gadawyveta, ganzraxva, miznis dasaxva. иақəикит man (mamak.) raRac gadawyvita, ganizraxa, miznad daisaxa
а-қəырҧалара risame an visime rameze xtuneba. рыҽқəа адəы
инықəдырҧалт maT TavianTi cxenebi mindorze axtunes, akuntruSes
а-қəыҷҷара zemodan kaSkaSi. иақəыҷҷоит dahkaSkaSebs
Ҟ
Ҟабарда yabardo
а-ҟаза 1. ostati, xelosani. 2. xelovani. ҽыла дҟазоуп igi (adam.) cxenosnobis ostatia, daxelovnebuli mxedaria, cxenenjia
а-ҟазаара yofna, arseboba. дыҟоуп igi (adam.) aris, imyofeba.
дааҧса дыҟоуп igi (adam.) daRlilia. леиҧш дыҟамызт misi
(qalis) msgavsi ar arsebobda, misi msgavsi aravin iyo. иара
дыҟамкəа егьрызҳəаʒом Tu is (mamak.) ar aris, isini verafers
amboben, umisod verafers amboben. уара уҟаз! Sen (mamak.) iyavi!
а-ҟазшьа 1. xasiaTi, buneba, 2. saqcieli, qceva, manera
а-ҟалара moxdena. иҟалеит moxda. иҟалазеи? ra moxda? иҟалап moxdeba; gadat.: iqneb, SeiZleba, SesaZloa, vinZlo, albaT.
иҟамлари? ar SeiZleba? xom SeiZleba? aki SeiZleba! иҟамлари
чаҕьак имфацзар? xom SeiZleba, mas (mamak.) jer puris lukmac ar eWamos?!
а-ҟама satevari, xanjali, yama. ҟамала satevriT, xanjliT, yamiT
а-ҟарма svia, fSala (mcen.)
- 63 -
а-ҟны -Tan
а-ҟынʒа -mde
Ҟь
_
Ҟə
а-ҟəаҧаҿаҧа oRroCoRro
Л
á-ла Tvali. áла ҭырчаа Tvaldasiebuli
а-лабашьа alabaSa, mujra (rkinis wvetiani joxi, xeljoxi)
а-лабара riTime xedva. aq: узлазбауала rogorc Sen (mamak.) gxedav, rogorc gatyob, rogorc gamCnev
а-лагара dawyeba. салагеит daviwye. уагьаламган! Sen (mamak.) arc ki daiwyo! nurc daiwyeb! nurc daapireb! nurc ecdebi!
а-лагылара 1. erTgvar sagnebs Soris dadgoma, Cadgoma. 2.
ramesTan midgoma. харатə сасык аҧсуа ишəгəашə днылагылеит Soreuli stumari afxazis WiSkars miadga
а-лаҕырʒ cremli, kurcxali
а-лаҕырʒышара cxare cremliT tirili, cremlis Rvra,
cremlis frqveva. длаҕырʒышоит igi (adam.) cxare cremliT tiris, cremlebs Rvris, cremlad iRvreba, cremlebs afrqvevs
а-лаҕьа daRmarTi, TavdaRmarTi. лаҕьа дынҭалеит igi (adam.) TavdaRmarTze daeSva
- 64 -
а-лада 1. qvemoT, qveviT, dabla, qvemoTken. 2. qvemo, qveda. 3.
samxreTi. ладеи ҩадеи zemoT-qvemoT, aRma-daRma
а-лазаара rameSi yofna, rameSi Sereva, gareva. ирылоу visac isini (Tvisebebi) urevia
а-лаҟазаара risame gamoyenebiT yofna-arseboba. излаҟаз riTac igi (nivTi) arsebobda
а-лалара risame rameSi Sereva, Sesvla, SeerTeba. иалалеит
gaeria, Seeria, SeuerTda. абри еиҧш аус уаламлан! Sen (mamak.) aseT saqmeSi nu gaerevi!
а-ламысда unamuso, usindiso
лара is, igi (qali)
а-ларҟəра vinmes mier risame dabla daweva, Zirs daxra,
daxrevineba. убри ажəа ихы ланарҟəит im sityvam mas (mamak.)
Tavi daaxrevina. схы ласырҟəуеит Tavs vxri, Tavs vixri
а-ларџь lurja, mtredisferi (cxeni)
а-лахьынҵа bediswera, momavali bedi, gangeba. zedmiwevniT: Sublze dawerili
а-лаҵара raimeSi risame Setana, Seyvana, SeSveba. аашьара ҳəа
улоуҵашам Sen (mamak.) sizarmaces ar ahyvebi, (zedmiw.: sizarmaces SenSi ar SeuSveb)
а-лаша naTeli, mbrwyinavi, manaTobeli, kaSkaSa, mokaSkaSe
а-лашара 1. sinaTle, Suqi. 2. brwyinva, naTeba, kaSkaSi.
илашоит brwyinavs, anaTebs, kaSkaSebs
а-лашьца bneli. аҵых лашьца bneli Rame
а-лбаара dabla, qveviT Casvla, Camosvla, Zirs daSveba.
дылбааит igi (adam.) dabla, qveviT, Zirs Cavida, Camovida, daeSva
а-лгара 1. gaTaveba, damTavreba, morCena. 2. gadat.: visime
gaTaveba, daRupva, mospoba, mokvla, bolos moReba. гəыла
сылгеит man guliT (grZnobiT) momkla. усылга! gamaTave!
momkali! дсылгауан igi (adam.) me bolos momiRebda, gamaTavebda, momklavda
- 65 -
а-леира zemodan Camosvla. ақəа леиуеит wvima modis. ақəа
леиуеит ҧҳалк хышəҭызшəа ise wvims, TiTqos koka waiqcao, kokispirulad wvims
а-лиаара sadme dabadeba, amozrda
а-лкра gamoyofa, gamocalkeveba. ирылкуп igi (nivTi) maTgan gamoyofilia, gamocalkevebulia
а-лкьра ganze gadgoma, gandgoma, ganrideba. дрылкьит igi (adam.) maT ganze gaudga, ganudga, maT ganerida
а-лшара SeZleba. исылшоит SemiZlia. исылшозар Tu SemiZlia, Tu SevZleb
а-лымҳа yuri. алымҳа аҭара yurisgdeba, mosmena. илымҳа
ииҭеит man (mamak.) mas (mamak.) yuri miugdo, mousmina
а-лых rCeuli, saukeTeso. абырфын лых rCeuli abreSumi; gadat.: nazi, mSvenieri qali
М
ма an, anda
а-мазаара qoneba, yola. исымоуп me is (nivTi) maqvs, me is
(sulieri, an adamiani) myavs, me isini maqvs, me isini myavs. измам visac is (nivTi) ara aqvs, visac is (sulieri, an adamiani) ara
hyavs, visac isini ara aqvs, visac isini ara hyavs. иҽи икəадыри
ахьынеимоу, дагьмариам рыхə зшьаша mas (mamak.) rom cxen-unagiri aqvs, ioli mosaZebnic, advilad sapovnelic ar aris is, vinc maT Sefasebas SeZlebs, mis cxen-unagirs fass vervin dasdebs
а-маʒарах naqurdali, naparavi, moparuli
макьа jer, jerac, jer kidev, jerjerobiT
макьана jer, jerac, jer kidev, jerjerobiT
мам ara. мам ҳəа ara meTqi, ara-Tqo, arao
а-маншəалара gamarTleba, xelis momarTva. сманшəаланы аҽы
сзаагар Tu gamimarTla, Tu xeli momemarTa da cxeni moviyvane...
мап ara. мап анакəха Torem, Tu ara da
- 66 -
а-мариа 1. ioli, advili. 2. gadat.: ioli mosaZebni, advilad
sapovneli. иҽи икəадыри ахьынеимоу, дагьмариам рыхə зшьаша mas (mamak.) rom cxen-unagiri aqvs, ioli mosaZebnic, advilad sapovnelic ar aris is, vinc maT Sefasebas SeZlebs
а-марџьа! marjved! yoCaRad!
а-мацəыс elva. дыди мацəыси elva da quxili. адыд-мацəыс elva-quxili, elWeqi
а-мдыр uvici, Seugnebeli
а-мдырра uvicoba, Seugnebloba
а-мдырхара uvicad, Seugneblad gadaqceva. сымдырхеит Seugnebeli gavxdi
а-мза mTvare
моумоу ara
а-мра mze. амра халеит mze amovida
мҳəакəа ix. имҳəакəа
а-мц tyuili, sicrue
мцымкəа ix. имцымкəа
а-мца cecxli. амца еиқəуҵоит Sen (mamak.) cecxls anTeb
а-мҵакра 1. risame daWera, dakaveba qvemodan, qvevidan. 2.
risame miSvera qvevidan, SeSvera. Сафар днеины игəы имҵеикуеит safari midis da mas (iaraRs) guls, mkerds uSvers qvemodan
а-мч Zala, Rone. мчыла ZaliT, ZaldatanebiT
а-мчымхара uZlureba, Zalis ukmarisoba. амчымхара ақəшəара uZlurebis damarTeba; gadat.: Zaladobis msxverplad gaxdoma.
амчымхара дақəшəеит igi (adam.) Zaladobis msxverpli gaxda
а-мш dRe. ахымшк sami dRe
а-мыз Tve
а-мҩа gza. мҩасы gzad, gzaSi
а-мҩаду didi gza, gzatkecili
а-мҩахəасҭа biliki
- 67 -
Н
а-наара 1. daxriloba. 2. ferdobi, mTis kalTa
а-навакнаҳара risame iqiTken, risame gverdiT dakideba.
(и)навакнеиҳаит man (mamak.) igi (nivTi) raRacis gverdiT miakida
а-нагʒа 1. sruli, mTeli, mTliani. 2. srulyofili
а-нагʒара Sesruleba, aRsruleba. инасыгʒеит Sevasrule,
aRvasrule. инарыгʒароуп maT unda Seasrulon, unda
aRasrulon. нагʒарала SesrulebiT, aRsrulebiT; gadat.: srulad, srulyofilad, uklebliv
а-нажьра 1. migdeba, mitoveba. 2. datoveba. 3. miteveba, patieba.
исанеижьт man (mamak.) me momiteva, mapatia. 4. gamotoveba, gamokleba
а-накра iqiTken daWera, iqiT dakaveba
наҟ 1. iqiT, iqiTken, iq. усҧырҵ наҟ! iqiT gamSordi! iqiT gamecale! 2. ganze, gverdiT, gverdze
а-налҧшра rameSi gamWolad gaxedva, gaWvreta. унарылҧшны Sen (mamak.) gamWolad gaixedav ra...
а-напы xeli. нап ҟазала ostatis xeliT, xelovanis xeliT,
daxelovnebuli xeliT. анапы анызаара visime xelT yofna.
унапы сануп Sens (mamak.) xelTa var. анапы анҵара xelze risame
dadeba; gadat.: davalebis micema, saqmis Cabareba. рнапы
ианылҵоит igi (qali) maT raRacas avalebs, davalebas aZlevs, saqmes abarebs
а-наргʒара Sesrulebineba, aRsrulebineba. ҳнанаргʒап igi (nivTi) Cven raRacas Segvasrulebinebs, aRgvasrulebinebs
а-нархара raimesken gadaxra, gadaweva; gadat.: mimarTulebis arCeva.
нас mere, Semdeg, Semdgom
а-насыҧ bedi, bedniereba, iRbali
а-нахара risame iqiT miweva. аҧшəма асқам амцахь днахеит maspinZelma skami cecxlisken miswia
а-нахыс mas mere, mis Semdeg
- 68 -
а-нацҵара 1. mimateba. 2. naTqvamze risame damateba, daZena.
инациҵеит man (mamak.) dasZina
-наҵы vidre, vidremdis, sanam, sanamde. уҟанаҵы vidre, sanam Sen (mamak.) iarsebeb
а-нашьҭра 1. miSveba, gaSveba. 2. ZaRlis miteveba, miqseva,
miqsianeba. 3. migzavna. 4. Tmis gaSla, gadaSveba. лыхцəы
нашьҭны дыҟоуп igi (qali) TmagaSlilia, nawnavi daSlili aqvs
а-наҩра xmis miwvdena, xmis gavrceleba, xmis miRweva. хара
инаҩуеит иара иажəахə misi (mamak.) ambavi Sors aRwevs, igi saxelganTqmulia
а-наҩсра vinmesTvis, ramesTvis gverdis avla, gverdiT Cavla.
уи днаиҩсит man (adam.) mas (mamak.) gverdi auara, gverdiT Cauara
а-неига misasvleli, misavali, riTac misvla SeiZleba
а-неира misvla. днеиуеит igi (adam.) midis. схы инеирым ушҟа Cemi tyvia Senamde (mamak.) ar mova
а-неирҭа misasvleli, wasasvleli. неирҭас имоуп ҳара ҳахьгьы mas (mamak.) Cvenamdec moesvleba, mas Cvenamde mosasvleli gzac aqvs
а-ниара 1. Sexvedra. 2. damarTeba, SemTxveva. даниеит mas (adam.)
raRac daemarTa,SeemTxva. дзынио rac mas (adam.) emarTeba
а-нкыдҵара risame rameze dadeba, Camodeba, Semodeba. ухы
нкыдҵа! Sen (mamak.) Tavi midevi! Tavi Camodevi (baliSze)! cota waiZine!
а-нҭҟьара iaraRis gavardna, gasrola. атапанча иныҭҟьеит dambaCa gavarda, dambaCam gaisrola
а-нхара cxovreba. дынхоит igi (adam.) cxovrobs
а-нхашьа cxovrebis wesi, cxovrebis manera
а-нцəа RmerTi, RvTaeba, ufali. анцəа иџьшьоуп! madli
ufals! madloba RmerTs! анцəа сишəиит RmerTma damwyevla
а-нҵара 1. risame rameze dadeba. 2. gadat.: davalebis micema,
saqmis Cabareba. рнапы ианылҵоит igi (qali) maT raRacas avalebs, davalebas aZlevs, saqmes abarebs. 2. Cawera, warwera.
иазанҵашам raRaca ver Caiwereba
- 69 -
а-ныжьра 1. migdeba, mitoveba. 2. datoveba. инижьит man (mamak.)
raRac datova. 3. gamotoveba, gamokleba. егьынмыжькəа uklebliv. 4. miteveba, patieba
а-нықəырҧалара risame xtunviT, kuntruSiT tareba, xtuneba.
аларџь нықəирҧалоит igi (mamak.) lurjas miaxtunebs, miakuntruSebs
а-ныҟəара 1. mgzavroba. 2. mogzauroba. 3. moqceva, qceva.
дышныҟəашаз иҳасабқəеит man (adam.) iangariSa, gaTvala, gansazRvra, Tu rogor moqceuliyo
а-нырҧхара gaTboba, SeTboba. амца унырҧха! cecxlTan gaTbi! cecxliT SeTbi!
а-ныҵакра risame dabla daweva. лыбжьы ныҵак дҵəыуоит igi (qali) xmis daweviT tiris, xmadabla tiris
а-нышьҭалара wamowola, miwola. унышьҭал! Sen (mamak.) wamoweqi!
О
Одышь odiSi, samegrelo
П
_
Ҧ
а-ҧацха facxa, wnuli qoxi
- 70 -
а-ҧаџьҧаџьра lamazad, mSvenivrad gamoyureba.
дҧаџьҧаџьуеит igi (adam.) lamazad, mSvenivrad gamoiyureba
а-ҧеиҧш bediswera, momavali bedi, gangeba
а-ҧҟара wesi, gadawyvetileba, dadgenileba
а-ҧсаа(тə) frinveli
а-ҧсабара buneba
а-ҧсра 1. sikvdili. 2. kvdoma. сыҧсыроуп unda movkvde.
а-ҧсҭа xeoba
а-ҧсҭҳəа Rrubeli. аҧсҭҳəа еилач sqeli Rrubeli
а-ҧсшьара dasveneba, mosveneba, sulis moTqma. уара уҧсы шьа! Sen (mamak.) daisvene, moisvene, suli moiTqvi!
а-ҧсы I. suli. ҧсыла suliT. гəылеи ҧсылеи suliTa da guliT
а-ҧсы II. mkvdari. иҧсы-инха mkvdari, an gadarCenili,
cocxali, an mkvdari. иҧсы-инха [аус] инарыгʒароуп maT cocxlebma, an mkvdrebma saqme unda aRasrulon
ҧсызхоу sulieri, suldgmuli
а-ҧсыхəа saSveli, gamosavali. ҧсыхəа имам mas (mamak.) saSveli ara aqvs, sxva gamosavali ara aqvs
а-ҧха Tbili
а-ҧхара siTbo. ҧхара амамкəа siTbos uqonlad
а-ҧхашьара 1. sircxvili. 2. darcxvena. дыҧхашьоит rcxvenia,
ercxvineba, ircxvens. дыҧхашьазаап аҭаца rZals Turme
Sercxva, rZalma Turme isircxvila. иҧхеишьоз rac man (mamak.) samarcxvinod miiCnia, rac man isircxvila
а-ҧхыʒ sizmari
а-ҧхын zafxuli. ʒынгьы ҧхынгьы zamTaric da zafxulic, zamTar-zafxul, zamTarSic da zafxulSic
а-ҧхьаʒара 1. Tvla, daTvla. 2. CaTvla, miCneva. иҧхьаʒеит man (mamak.) isini miiCnia, CaTvala
а-ҧҳал koka, foxali. ақəа леиуеит ҧҳалк хышəҭызшəа ise wvims, TiTqos koka waiqcao, kokispirulad wvims
а-ҧҳалара moulodnelad Sexvedra, gadayra. усҧымҳалан! Sen (mamak.) moulodnelad ar Semxvde! arsad gadameyaro!
а-ҧҳəызба qaliSvili, qalwuli, axalgazrda qali
- 71 -
а-ҧҳəыс 1. qali. 2. coli, meuRle
а-ҧҵəара gawyveta, mowyveta. аҵыхəаҧҵəара gaTaveba, damTavreba, moTaveba, moleva, bolos gamoCena, bolos moReba,
daboloeba. рҵыхəа ҧҵəаʒом илаҕырʒқəа ar mTavrdeba, ar ileva misi (mamak.) cremlebi, mis cremlebs bolo ar uCans
а-ҧҵəаха 1. natexi. 2. nagleji. 3. namsxvrevi. 4. namtvrevi. 5.
nawyveti. gadat.: Zalian msgavsi. арашь ҧҵəаха raSis msgavsi, raSiseburi
а-ҧшʒа lamazi, mSvenieri
а-ҧшʒара silamaze, mSveniereba
а-ҧшʒахара TavisiT galamazeba, damSveneba, gamSveniereba.
иҧшʒахеит is (nivTi) galamazda, damSvenda, gamSvenierda
а-ҧшра 1. cqera, yureba. диҧшуеит igi (adam.) mas (mamak.) Sescqeris, Sehyurebs, uyurebs. 2. Sesaxedaoba, garegnoba.
ҧшрала SesaxedaobiT, garegnobiT. асы ҧшра Tovlisferi, Tovlis Sesaxedaobisa
а-ҧшəма 1. maspinZeli. 2. patroni. 3. qmari, meuRle
а-ҧылара Sexvedra, daxvedra, migebeba, Segebeba. диҧылт igi (adam.) mas (mamak.) Sexvda, daxvda, miegeba, Seegeba
а-ҧырҵра vinmesagan, ramisagan moSoreba, CamoSoreba,
Camocileba, gacla, Tavis danebeba. дзаҧырҵуамызт igi (adam.)
mas (nivTs) ver eleoda. усҧырҵ наҟ! iqiT gamSordi! iqiT gamecale!
а-ҧышəара gamocda. иҧушəеит is (nivTi) Sen (mamak.) gamoscade
Р
а-разҟы bedi, iRbali, bedniereba
а-рацəа 1. bevri, mravali. 2. bevrad, mravlad, metad, blomad.
ирацəоуп bevria, mravalia, blomadaa
а-рацəашьара bevrad miCneva, bevreba. ирацəеишьеит man (mamak.) isini bevrad miiCnia, mas isini ebevra
- 72 -
а-рашь raSi. арашь ҧҵəаха raSis msgavsi, raSiseburi
а-рбара daSroba, gaSroba, amoSroba. иирбеит man (mamak.) isini daaSro, gaaSro, amoaSro
а-ргара wayvanineba, waRebineba. ахьмыʒҕ аргара vinmes mier sxvisi Sercxvena, lafSi amosvra, Tavis moWra, sircxvilSi
Cagdeba. иаҳəа ахьмыʒҕ бааҧсы шысургаз! Sen (mamak.) mas (mamak.) uTxari, rogor saSinlad Semarcxvine, rogor amomsvare lafSi, rogor momWeri Tavi, rogor Camagde saSinel sircxvilSi!
а-ргьалара risame gaqneva, gaqaneba, gakonwialeba. иргьалеит man (mamak.) is (nivTi) gaaqnia, gaiqnia, gaaqana, gaakonwiala
а-ргəаҟга mtanjveli ram, satanjveli, gamawamebeli ram
а-рҕəҕəара risame gamagreba, gaZliereba. абжьы арҕəҕəара xmis gaZliereba, xmis amaRleba, xmis aweva, xmis gamkacreba.
ибжьы рҕəҕəаны xmamaRla, xmis aweviT, mkacri xmiT
а-рʒəʒəара dabanineba. иҿы-инапы иирʒəʒəеит man (mamak.) mas (mamak.) xel-piri daabanina
а-рқьақьара risame rameze gadafena, gadaSveba. ихҭырҧа
рқьақьаны имоуп mas (mamak.) yabalaxi (mxrebze) aqvs gadafenili
а-рқьиага Tavis gasamarTlebeli. хы рқьиага ажəа Tavis gasamarTlebeli sityva
а-рлашара ganaTeba, gabrwyineba. (и)ирлашеит man (mamak.) is
(nivTi) gaanaTa, gaabrwyina. адыд-мацəыс имҩа арлашоит mas
(mamak.) elva-quxili gzas unaTebs. дкаҷҷоит амза аҧсабара
шарлашо еиҧш igi (adam.) ise kaSkaSebs, rogorc mTvare anaTebs, abrwyinebs bunebas
а-рҧыс Wabuki
а-рҧхашьага samarcxvino, Semarcxveneli ram. ҽыҧныҳəаси
рҧхашьагаси иузхоуп Sen (mamak.) isini geyofa, gyofnis sasayvedurod da samarcxvinod
а-рҧхашьара vinmesagan visime Sercxvena, saqcielis gamo
daZraxva, sayveduris Tqma. убри азыҳəан сзырҧхашьода? imis (nivTis) gamo vin damZraxavs?
а-рҭынчра visime damSvideba, dawynareba. сааурҭынчып Sen (mamak.) me damamSvideb, damawynareb
а-рха mindori, veli
- 73 -
а-рхаҵара vinmesagan visime dakaceba, davaJkaceba. агəы
архаҵара gulis gamamaceba, gaguladeba, gulis gamxneveba. игəы
архаҵоит mas (mamak.) raRaca guls umamacebs, aguladebs, guls umxnevebs
а-рхиара risame gamzadeba, momzadeba. фатəык бырхиароуп Sen (qalo) raime saWmeli unda gaamzado, moamzado
а-рхəмарра risame, visime aTamaSeba. рыҽқəа идырхəмарт maT TavianTi cxenebi aaTamaSes
а-рҳарá I. gagonebineba, mosmenineba. зегьы иирҳаит man (mamak.) mas (mamak.) yvelaferi moasmenina, gaagona (e. i. uTxra)
а-рҳарá II. dafrTxoba. дырҳаит igi (adam.) dafrTxa.
длаҵҟьеит дшəа-дырҳауа igi (adam.) wamoxta SeSinebul-damfrTxali
а-рҳəарá 1. Tqmevineba. иирҳəеит man (mamak.) mas (mamak.) raRac
aTqmevina. игəы инарҳəом mas (mamak.) raRacas guli ar aTqmevinebs, guli uSlis Tqmas. 2. dakvra (musikaluri sakravisa)
а-рҵаҩы maswavlebeli, pedagogi
а-рҿыхара visime gaRviZeba. дирҿыхеит man (mamak.) igi (adam.)
gaaRviZa. дмырҿыхакəа mis (adam.) gauRviZeblad
а-ршра risame gacxeleba, gaxureba. амца иаршыз vinc cecxlma gaaTbo, gaaxura
С
са me (сара nacvalsaxelis mokle varianti)
а-салам salami, misalmeba. саламышьҭахь salmis Semdeg, misalmebis Semdeg
сара me
а-сас stumari. сасык viRac stumari, romeliRac stumari, erTi stumari
а-сахьа saxe
- 74 -
а-сқам skami
а-сра 1. cema, dartyma. афарҭын аџьқəа ирысуеит qariSxali
muxebs scems, urtyams. 2. qaris daberva, qrola. афарҭын суеит qariSxali uberavs, qariSxali qris
а-сы Tovli
Т
а-тапанча dambaCa, revolveri, pistoleti
Тə
а-тəара 1. jdoma. дтəоуп igi (adam.) zis. 2. dajdoma. дтəоит igi (adam.) jdeba
а-тəытəра datyveveba, damoneba. gadat.: moxiblva. зегьы
лтəылтəуеит igi (qali) yvelas atyvevebs, imonebs, yvelas xiblavs
Ҭ
а-ҭаара stumris mosvla, stumris wveva. дабатəхари сара
исҭааз? sadauri unda iyos CemTan stumrad mosuli, vinc mewvia?
а-ҭазаара 1. rameSi yofna. gadat.: ganzraxva. сгəы иҭоуп
gulSi maqvs, ganzraxuli maqvs. ргəы егьҭаʒам maT gulSi araferi aqvT, cudi araferi aqvT ganzraxuli. 2. stumris yofna
maspinZelTan. сас дуҭоуп Sen (mamak.) stumari gyavs.
иеибагəырҕьон иҭази иареи erTmaneTs Sehxarodnen stumrad myofi da igi (mamak.)
а-ҭ(а)ʒыʒара: агəы аҭ(а)ʒыʒара SiSisagan gulis akankaleba,
SiSisagan gulis acaxcaxeba, SiSisagan gulis afancqaleba. игəы
- 75 -
иҭ(а)ʒыʒоит SiSisagan guli ukankalebs, guli ucaxcaxebs, guli ufancqalebs
а-ҭак 1. pasuxi. аҭакс pasuxad. 2. sapasuxo. аҭак ажəа sapasuxo sityva
а-ҭалара 1. SemozRudulSi Sesvla. ашҭа дҭалоит igi (adam.)
ezoSi Sedis, Semodis. 2. gadat.: daRmarTze daSveba. лаҕьа
дынҭалеит igi (adam.) daRmarTze daeSva
а-ҭара vinmesTvis risame micema. дба уи, ҵара узҭаз! naxe is
(adam.), vinc Sen (mamak.) ganaTleba mogca. жəа рымҭакəа maTTvis
sityvis, pirobis miucemlad. алымҳа аҭара vinmesTvis yuris
Txoveba, yuris dagdeba, yuris migdeba. алымҳа ииҭеит man (mamak.) mas (mamak.) yuri aTxova, yuri daugdo, yuri miugdo
а-ҭахра ndoma, survili. исҭахуп minda, msurs. исҭахым ar minda, ar msurs
а-ҭаххара mondomeba, mosurveba. (и)иҭаххеит man (mamak.) raRac moindoma, moisurva, mas raRac mounda, moesurva
а-ҭахəхəа Rrmad da mSvidad, gulianad Zili. дҭахəхəа
дыцəоуп mas (adam.) Rrmad da MmSvidad, gulianad sZinavs
а-ҭаца 1. rZali. 2. patarZali. аҭаца хəыҷы patarZali
а-ҭбаара sivrce, sifarTove, sigane, sisrule
а-ҭи(и)ра 1. visime an risame gagzavna. 2. gayidva. иҭиуеит igi
(mamak.) mas (nivTs) yidis. иҭиуам igi (mamak.) mas (nivTs) ar yidis
а-ҭҟьара raRacidan risame amovardna. агəы аҭҟьара gulis
amovardna (SiSisagan, eldisagan, sixarulisagan). иажəа Сафар
игəы инҭнаҟьеит misma (mamak.) sityvam safars guli (eldisagan) amougdo, guli aufancqala, misma sityvam safari daafrTxo
а-ҭоуҕан Ronieri, nasuqali (cxeni)
ҭшаша: лыла ҭшаша qalis cecxliviT mwveli, cecxlovani, sxivosani Tvalebi
а-ҭыʒшəа ambavi, saTqmeli, salaparako. зегьы ирҳəоит иара
иҭыʒшəа yvelani mis (mamak.) ambavs hyvebian
а-ҭырчаара Signidan dasieba, SeSupeba. лыла ҭырчаауп mas (qals) Tvalebi dasiebuli, SeSupebuli aqvs
а-ҭыҩра 1. bude. 2. bunagi, soro
- 76 -
Ҭə
а-ҭəазаара risame sakadrisoba, Sesaferisoba. иаҭəам igi (nivTi) sakadrisi ar aris, Sesaferisi ar aris
а-ҭəашьара kadreba, risame sakadrisad, Sesaferisad miCneva.
исаҭəашьеит igi (nivTi) Cems sakadrisad, Sesaferisad miviCnie
У
уа I. iq
уа II. Sen (mamak.) (уара nacvalsaxelis mokle varianti). дба уи,
уа ууаҩызтəыз! naxe is (adam.), vinc Sen (mamak.) adamianad, kacad gaqcia!
уажəраанʒа aqamde, am dromde
уажəы axla, amJamad, aw
уажəы-уажəы xSir-xSirad
уажəы-уашьҭан sadacaa, sacaa, male, swrafad
уаҟа iq, im adgilas
а-уал 1. vali. 2. movaleoba. уалс исыдиҵеит man (mamak.) valad damakisra, damavaldebula, damavala
а-уапа nabadi
уара Sen (mamak.)
уахь iqiT, iqiTken, iqiTa mxares
уаҳа 1. metad, ufro. 2. sxvanairad, sxvagvarad
а-уаҩы 1. adamiani, kaci. ауаҩы иаша marTali kaci, marTali
adamiani. 2. kaciSvili, aravin (uaryofiT formaSi mdgom
zmnasTan). уаҩы ишимбац adamians jer rom ar unaxavs, aravis rom ar unaxavs, arnaxulad, arnaxuli
- 77 -
а-уаҩытəра visime adamianad, kacad qceva. дба уи, уа
ууаҩызтəыз! naxe is (adam.), vinc Sen adamianad, kacad gaqcia!
а-уаҩышьа adamianoba, kacoba
убас ise, imnairad, imgvarad
убасҟан maSin, im dros, imJamad
убри is, igi (Sors myofi, an uxilavi). убри еиҧш iseTi, imnairi, imgvari; ise, imnairad, imgvarad
уи is, igi (Sors myofi, an uxilavi) (убри zmnisarTis mokle varianti)
а-ура risame keTeba, qmna, moqmedeba, Cadena. ишҧоуури? Sen
(mamak.) rogor imoqmedeb? ras izam? rogor moiqcevi? иууз rac
Sen (mamak.) Caidine. ииуа изымдыруеит man (mamak.) ar icis, ra qnas; ar icis, ra moimoqmedos
урҭ isini (Sors myofni, an uxilavni) (убарҭ zmnisarTis mokle
varianti) // урҭқəа
ус ase, amnairad, amgvarad (убас zmnisarTis mokle varianti)
а-ус saqme. аус ду didi saqme
уҳəа da ase Semdeg, da ase Semdgom, da sxva
Ф
а-фара Wama, SeWma. иҟамлари чаҕьак имфацзар! xom SeiZleba, mas (mamak.) jer puris lukmac ar eWamos!
а-фарҭын // а-фырҭын qariSxali. афарҭын суеит qariSxali uberavs
а-фатə saWmeli, sakvebi. фатəи-жəтəи saWmel-sasmeli.
дынлацəажəашт шьыжь фатəы ҳəа igi (adam.) mas (qals) moelaparakeba dilis saWmlis, sauzmis Sesaxeb
а-фҩы suni. aq: boli, kvamli. ахəышəблы фыҩгьы неихатəеит mas (mamak.) damwvari Tofiswamlis bolic gadaefara
- 78 -
Х
а-хаа 1. tkbili. 2. gemrieli. 3. alersiani, Tbili. ажəа хаа
tkbili sityva. лажəа хаазаап misi (qalis) sityva tkbili
yofila. жəа хаала tkbili sityviT. бла хаала alersiani, Tbili TvaliT, alersiani mzeriT
а-хагылара 1. rameze dgoma. 2. rameze Sedgoma, dadgoma. 3.
vinmes Tavs dgoma (sneulis movla). 4. vinmesTvis Tavze
wamodgoma, visime Tavs dadgoma. дылхагылеит igi (adam.) mas (qals) Tavs wamoadga, Tavs daadga
а-хазаара risame Tavze, wverze yofna, zed wamocmuloba. зхоу
visac, rasac axuravs, wamocmuli aqvs rame. аихаҩа зхоу
алабашьа rkinis wvetiani, rkinawamocmuli alabaSa, mujra.
ҧсызхоу sulieri, suldgmuli
а-халара maRla, zemoT asvla. амра халеит mze amovida, mzem maRla aiwia
а-хан sasaxle
а-хаҧара raimeze risame gadakvra, gadafareba. иахаҧеит mas (nivTs) raRac gadaekra, gadaefara
хара 1. Sors. 2. Sori, Soreuli. умҩа хароуп Seni (mamak.) gza Soria, Sori gza gaqvs, Sori gza gidevs win
á-хара 1. moweva, moqaCva. 2. wova. убри лакəын зкыка уахоз is (qali) iyo, vis ZuZusac Sen (mamak.) wovdi
а-хáра brali, danaSauli. бара бзықəшəаз бара ибхарам rac Sen (qals) SegemTxva, Seni brali ar aris
харатə Sori, Soreuli. харатə сасык Soridan mosuli, Soreuli stumari
а-харшҭра 1. daviwyeba. иухоумыршҭыкəа is Sen (mamak.) ar
daiviwyo ra, dauviwyeblad, dauviwyrad. 2. daviwyebineba. рхы
дхалыршҭуеит igi (qali) maT Tavs aviwyebinebs, TavdaviwyebaSi agdebs
а-хатəара 1. zed, Tavze, TavTan jdoma. 2. zed, Tavze, TavTan dajdoma. 3. rameze risame gadakvra, gadafareba, zed dadeba.
zedsiZed Sesvla. асы ҧшра неихатəеит mas (mamak.) Tovlis
- 79 -
ferma gadahkra, Tovlis feri daedo. ахəышəблы фыҩгьы
неихатəеит mas (mamak.) damwvari Tofiswamlis bolic gadaefara
а-хаҵа 1. mamakaci, kaci. 2. qmari. 3. vaJkaci
а-хаҵкы: ухаҵкы сыҧсааит! Sen (mamak.) magier movkvde! genacvale!
а-хашҭра daviwyeba. ибхашҭит Sen (qals) is (nivTi) dagaviwyda, Sen is daiviwye
а-хашьҭахь Tavis ukana mxares, kefisken
а-хкы saxeoba, nairsaxeoba, nimuSi
а-хҟьара 1. zedapiris, feris swrafad Secvla. ихəаҧштəы
наихҟьеит mas (mamak.) saxis feri, garegnoba uceb Seecvala, ferma gadahkra. 2. gzis areva, gzis SeSla, gzis abneva, swori
gzidan gadavardna. дхымҟьар ҧсыхəа имам mas (mamak.) gza rom ar aebnes, sxva gamosavali ara aqvs; mas gza ueWvelad aebneva
а-хҭырҧа // а-хҭарҧа yabalaxi, baSliyi
а-хҭыс SemTxveva, ambavi
а-хха-чча sicili
а-хцəы nawnavi
а-хҿа isrispiri. лаҕьа инҭалоит ахҿа иеиҧшшəа isini daRmarTze eSvebian isariviT
а-хы I.1. Tavi (sxeulis nawili). 2. Tavi, dasawyisi. ахы инаркны
аҵыхəанынʒа Tavidan mokidebuli bolomde, Tavidan bolomde
а-хы II. 1. tyvia. 2. isari
а-хыгара 1. risame zemodan gadatana, visime zemodan gadayvana.
2. drois gayvana, drois gadacileba, vadis darRveva. абри
ахымшк ирхымгакəа am sam dReze gadaucileblad
а-хыдкылара Tavis Sefareba. ихы рыдикылеит man (mamak.) maTTan Seafara Tavi, maT Tavisi Tavi Seafarebina
а-хыжəжəара gadamtvreva, gadatexa, msxvreva, lewva. афарҭын
суеит аҵла хыжəжəо qariSxali uberavs da xeebs amtvrevs, lewavs
- 80 -
а-хыҧара rameze gadaxtoma. уаҩ иҧеиҧшу дзахымҧозаап Turme adamiani Tavis bedisweras ver gadaaxteba, ver aicdens, Tavidan ver aiSorebs
а-хырҧара 1. visime, risame gadaxtuneba rameze, gadaskupeba. 2.
saqmis gadadeba. аус иахсырҧеит saqme gadavde
а-хыхра 1. zemodan risame moxsna, axda, moxda. 2. zemodan
risame amoReba, amoZroba, amoxda. иҧсы ихихит man (mamak.) mas (mamak.) suli amoxada, suli amoaZro
а-хыхьчара Tavis dacva, Tavdacva
а-хышəҭра gulaRma waqceva, amoyiraveba, amotrialeba.
дынхышəҭит igi (adam.) gulaRma waiqca, amoyiravda,
amotrialda. ақəа леиуеит ҧҳалк хышəҭызшəа ise wvims, TiTqos koka waiqcao, kokispirulad wvims
ХЬ
а-хьʒ saxeli. ихьʒуп mas (mamak.) hqvia. захьʒу rasac hqvia, visac hqvia
а-хьʒара visime, risame daweva, wamoweva. инахьʒеит daewia, wamoewia
а-хьʒынҩылара vinmesadmi, ramisadmi naweris miZRvna
а-хьмыʒҕ sircxvili, augi, avi saxeli. ахьмыʒҕ бааҧсы
saSineli sircxvili, saSinlad saaugo ram. ахьмыʒҕ аргара sakuTari qceviT sxvisi Sercxvena, sxvisi lafSi gasvra,
sircxvilSi Cagdeba, sircxvilis Wmeva. иаҳəа ахьмыʒҕ бааҧсы
шысургаз! uTxari mas (mamak.), rom Sen (mamak.) saSineli sircxvili maWame!
а-хьчара dacva, movla, patronoba, darajoba. (и)ихьчеит man (mamak.) igi (nivTi) daicva, mas mouara, upatrona, udaraja
а-хьшəашəа civi
а-хьыбла oqrosTvaleba, TvalmSvenieri
хьыʒла-ҧшала saxel-didebiT, saxelovnad, didebiT
- 81 -
а-хьыкəкəара wylis wurwuriT Camodineba, Camowreta. аʒы
ихьыкəкəон mas (nivTs) wyali wurwuriT Camosdioda
а-хьырҵəаҵəа gadat.: namdvili oqro, oqros msgavsi, Zvirfasi adamiani
Хə
а-хəаҧшра vinmesTvis, ramisTvis Sexedva. длыхəаҧшит man (adam.) mas (qals) Sexeda
а-хəаҧштəы saxis feri
а-хəарҭа 1. saSveli. 2. damxmare, mSveleli. зегьы рзыҳəан
дхəарҭа дууп igi (adam.) yvelasaTvis didi damxmarea, mSvelelia
а-хəдатəра visime wilis gareSe, uwilod datoveba.
дхəыдеитəит man (mamak.) igi (adam.) wilis gareSe, uwilod datova
а-хəмарра 1. TamaSi. 2. xumroba. дычча-хəмаруа диҿаҧшит man (adam.) mas (mamak.) sicil-xumrobiT saxeSi Sexeda
а-хəшьад Ralati, saRalato (saqme, sityva). сыхəшьад шуҳəаз
блала избеит Cemi TvaliT vnaxe, rom Sen (mamak.) Cemi saRalato ram Tqvi
а-хəы fasi. хəыла fasiT, fasad
а-хəылда bewvdawyobili. ауапа хəылда bewvdawyobili nabadi
а-хəыҧҳа ZuZumte, ZiZis mier aRzrdili
а-хəыҧҳара ZuZumteoba
а-хəыцра 1. fiqri. 2. dafiqreba, Cafiqreba. дхəыцит, даахəыцит dafiqrda, ifiqra
а-хəыҷы 1. patara, mcire. 2. cota, mciredi
а-хəшьара risame Sefaseba, fasis dadeba. дагьымариам рыхə
шьаша ioli sulac ar aris maTi Sefaseba
а-хəышəблы damwvari Tofiswamali
- 82 -
Ҳ
ҳаи! hai! oh! uh!
ҳара Cven
а-ҳарá I. 1. gagoneba, mosmena. ас наиаҳар Tu is (mamak.) ase
gaigonebs, ase moismens. изаҳауада? amas vin gaigonebs? vin moismens?
а-ҳарá II. SeZena, dasakuTreba. [аҽы] мчыла зҳазгьы, бзала
дишьҭуам vinc cxens ZaliT daisakuTrebs, igi (mamak.) mas (adam.) cocxals ar gauSvebs
а-ҳарак maRali
а-ҳасабра 1. angariSi. 2. gansazRvra. дышныҟəашаз
иҳасабқəеит man (mamak.) gansazRvra, rogor moqceuliyo
Ҳə
ҳəа 1. meTqi, Tqo, -o. 2. saxelad. Алмахсиҭ ҳəа saxelad
almasxiti. 3. Sesaxeb. дынлацəажəашт шьыжь фатəы ҳəа igi (adam.) mas (qals) moelaparakeba sauzmis Sesaxeb
á-ҳəара Txovna, xvewna, mudara. длыҳəо-дылчо агəра лиргеит
man (mamak.) xvewna-mudariT daarwmuna igi (qali)
а-ҳəарá 1. ramis Tqma. (и)иҳəеит man (mamak.) raRac Tqva. 2.
vinmesTvis ramis Tqma. иалҳəеит man (qalma) mas (mamak.) raRac uTxra
ҳəараҭахым ra Tqma unda, ra saTqmelia, ra laparaki unda, rasakvirvelia
а-ҳəатə saTqmeli
а-ҳəсахəыҷқəа qaliSvilebi, qalwulebi, axalgazrda qalebi
а-ҳəызба dana. ҳəызбала daniT
- 83 -
Ц
а-цара wasvla. сабацахуа? sadRa waval? rogorRa waval?
а-цаҳəҳə Zalze cxeli, mxurvale, mcxunvare. амра цаҳəцаҳə mcxunvare mze
а-цкра 1. raRacebis erTad Wera, erTad dakaveba. 2. rame
saqmiT erTad dakaveba. ирыцкуп raRaciT erTad arian dakavebulni
а-цк(ы) samagiero, sanacvlo, sapasuxo. ацк ажəа sapasuxo sityva
а-цқьа 1. sufTa. 2. wminda. 3. sufTad. 4. wmindad. 5. kargad.
амҩа цқьа иашьцылам vinc gzas kargad ar aris SeCveuli
а-цқьахара wmindad, sufTad gadaqceva, gasufTaveba,
ganwmenda. сыламыс цқьахаразы Cemi namusis gansawmendad
а-цха Tafli
а-ццакра 1. siCqare. 2. aCqareba. бааццакыроуп! Sen (qalo) unda iCqaro, unda aCqarde!
а-цҵатə dasamatebeli, misamatebeli, dasaZeni
Цə
а-цəажəара 1. laparaki, saubari. дцəажəоит laparakobs,
saubrobs. 2. vinmesTan dalaparakeba, gasaubreba. длацəажəеит igi (adam.) mas (qals) daelaparaka, gaesaubra. 3. molaparakeba.
длацəажəеит igi (adam.) mas (qals) moelaparaka
а-цəара 1. Zili. дыцəоуп mas (adam.) sZinavs. 2. daZineba.
дыцəоит igi (adam.) iZinebs, daiZinebs. изыцəашам isini ver daiZineben
- 84 -
а-цəгьа 1. cudi. 2. cudad. цəгьа абара gadat.: risame cud
saqmed miCneva. цəгьа иагьибом mas (mamak.) raRaca cud saqmed
sulac ar miaCnia. цəгьала cudad. ицəгьаны cudad. 3. Zalian
а-цəеилагара 1. uneburad Secdoma, SeSla, Secdomis mosvla.
исцəеилагеит uneburad Sevcdi, SemeSala, Secdoma momivida; uneburad mcdar gzaze davdeqi
а-цəцара vinmesagan, ramisagan wasvla. аамҭа уцəцоит dro wagiva, dro gageqceva, dagagviandeba
а-цəшəара visime, risame SiSi. сицəшəоит me misi (mamak.) meSinia
а-цəыш nacrisferi
Ҵ
а-ҵа simarTle, WeSmariteba. ҵоуп marTalia, WeSmaritia, sworia
а-ҵакра 1. qveS, qvemodan risame daWera, dakaveba. итапанча
игəы илыҵеикит man (mamak.) Tavisi dambaCa gulze miibjina,
gulSi daimizna. 2. aRniSvna. иаҵанакуеит is raRacas niSnavs, raRacas aRniSnavs
а-ҵар maxvili, mWreli, basri, kargad alesili. абла ҵар maxvili Tvali, maxvili mzera
а-ҵара 1. swavla. иҵоит igi (mamak.) swavlobs. 2. codna,
ganaTleba. дба уи, ҵара узҭаз! naxe is (adam.), vinc Sen (mamak.)
ganaTleba, codna mogca! ҵареи дырреи иара игым codna da ganaTleba mas (mamak.) ar aklia
а-ҵарʒра 1. risame qveS moqceva da gaqroba. 2. gadat.: jobna,
damarcxeba. аҵанарʒит man (nivTma) mas (nivTs) ajoba, man igi daamarcxa
а-ҵас 1. wesi, rigi. 2. msgavsad, Sesaferisad, -viT, -ebr.
еиужьҵас vrceli ramis Sesaferisad. еиҟараҵас tolTa, TanasworTa msgavsad
- 85 -
а-ҵкыс 1. nacvlad, magier, magivrad. 2. vidre
а-ҵҟьара wamovardna, wamoxtoma, wamoWra. длаҵҟьеит igi (adam.) wamovarda, wamoxta, wamoiWra
а-ҵла xe
а-ҵра drois gasvla. хымш ҵит sami dRe gavida
а-ҵыс Citi
а-ҵых Rame. аҵых лашьца bneli Rame
а-ҵыхəа kudi, bolo. аҵыхəаҧҵəара kudis, bolos mowyveta; gadat.: vinmes mier risame gaTaveba, damTavreba, dasruleba,
bolos moReba; TavisTavad gaTaveba, bolos gamoCena. рҵыхəа
ҧҵəаʒом илаҕырʒқəа misi (mamak.) cremlebi ar ileoda, ar Tavdeboda, mis cremlebs bolo ar uCanda
а-ҵыхəтəа bolo, dasasruli. аҵыхəтəа аҧҵəара bolos
moReba, mospoba, ganadgureba. аҧсабара аҵыхəтəа ҧҵəарцы
егьагʒамызт bunebis mospobas, ganadgurebas aRaraferi aklda
Ҵə
а-ҵəи-ҵəира 1. aqeT-iqiT brunva, triali. 2. wriali дҵəи-
ҵəиуеит igi (adam.) wrialebs. дҵəи-ҵəиуа igi (adam.) wrialebs ra
-ҵəҟьа namdvilad, marTlac, swored, sworedac, diaxac, ...c ki.
аџьнышьҵəҟьа eSmakic ki
а-ҵəыуара tirili. дҵəыуоит igi (adam.) tiris
Ч
а-чаҕьа puris lukma
- 86 -
а-ччара sicili, gacineba. дыччоит igi (adam.) icinis. дычча-
дыхəмаруа диҿаҧшит man (adam.) mas (mamak.) sicil-xumrobiT saxeSi Sexeda
а-чыхə Zafisagan damzadebuli burTula an funji, yabalaxis funji
Ҷ
_
Ҽ
а-ҽааибыҭара ramis sakeTeblad momzadeba, Zalis mokreba.
иҽааибиҭеит igi (mamak.) moemzada, gaemzada, Zala moikriba
а-ҽахгара ramisTvis Tavis arideba. уҽахымгакəа Tavis aurideblad, Sen (mamak.) mas (nivTs) Tavi ar aarido ra
а-ҽеиқəыкра 1. Tavis Sekaveba. 2. risame Sesusteba, dakleba.
адыд-мацəыс аҽеиқəнакуеит elva-quxili sustdeba, iklebs
а-ҽеилаҳəара Cacma, gamowyoba. иҽеилеиҳəеит man (mamak.) Caicva, igi gamoewyo
а-ҽларџь lurja cxeni, mtredisferi cxeni
а-ҽҧныҳəа sayveduri. ҽыҧныҳəаси, рҧхашьагаси иузхоуп Sen (mamak.) is (nivTi) geyofa sasayvedurod da samarcxvinod
а-ҽцəыхьчара Tavis dacva ramisagan,vinmesagan.иҽисцəыхьчеит
man (mamak.) Cemgan Tavi daicva, mifrTxilda. уҽысцəыхьча! Sen (mamak.) Cemgan Tavi daicavi! mifrTxildi!
а-ҽы cxeni. ҽыла cxeniT. ҽыла дҟазоуп igi (adam.) kargi cxenosania, cxenosnobis ostatia, cxenenjia
а-ҽыжəҵара visime Sesma cxenze, cxenze dasma. дҽыжəиҵеит man (mamak.) igi (adam.) cxenze Sesva, cxenze dasva
а-ҽыларҟəра 1. Tavis daxra. 2. saidanme Zirs, qveviTken
daSveba. иҽылаирҟəит man (mamak.) Tavi daxara; igi (mamak.) Zirs, qveviTken daeSva
- 87 -
Ҿ
а-ҿа axalgazrda, norCi. макьа дагьҿоуп igi (adam.) jerac axalgazrdaa
а-ҿагылара vinmes, ramis pirispir dgoma, pirdapir, win dgoma.
иаҿагылоуп igi (nivTi) mis (nivTis) pirispir, pirdapir, win dgas
а-ҿалара aRmarTs, ferdobs ayola. иаҿалт igi (nivTi) aRmarTs, ferdobs auyva
а-ҿаҧара minaSeni, farduli
а-ҿаҧшра saxeSi Sexedva. диҿаҧшит man (adam.) mas (mamak.) saxeSi Sexeda
а-ҿатə axali. ажəытə-аҿатə Zveli da axali
а-ҿаҳəара risame rameze mibma, dabma. иҽы нҿеиҳəеит man (mamak.) Tavisi cxeni miaba, daaba
а-ҿҟьарҭа cicabo. амҩа ҿҟьарҭа cicabo gza
а-ҿхагаахара visime gagiJeba, gadareva, moxiblva, Wkuis
dakargvineba. иуаҩышьа-иҧшʒарала иҿхагаахоит ҳаҳəсахəыҷқəа igi (mamak.) Tavisi adamianobiTa da mSvenierebiT agiJebs, xiblavs, Wkuas akargvinebs Cvens qaliSvilebs
а-ҿы 1. piri. 2. -Si. 3. -Tan. 4. -ken. аҿы-анапы xel-piri. иҿы-
инапы иирʒəʒəеит man (mamak.) mas (mamak.) xel-piri daabanina
ҿымҭкəа xmis amouReblad, Cumad, uxmod
а-ҿынҵəаара visime Zalian, metismetad, nametnavad Seyvareba, vinmes siyvaruliT kvdoma, visime TavgadakvliT Seyvareba.
дылҿынҵəаауеит mas (adam.) igi (qali) Zalian uyvars, nametnavad uyvars, TavgadakvliT uyvars, igi misi siyvaruliT kvdeba
а-ҿыхара gaRviZeba. дҿыхеит man (adam.) gaiRviZa
Ш
- 88 -
а-шанхара dabneva, dabneuloba. дшанхеит igi (adam.) daibna
а-шаха Toki, bawari, bagiri
а-шацаҳəа swrafad, uceb, ucbad
а-шаша 1. mbrwyinavi, manaTobeli. 2. pirnaTeli, saxesxivosani qali. 3. pirmsuqani, pirsavse
а-шҟа 1. -ken. 2. -Tan. асас ишҟа stumrisken, stumarTan
а-шла WaRara
а-шҭа 1. ezo. 2. moedani
Шь
а-шьапы fexi
а-шьауга iaraRi, riTac sisxls iRebdnen, riTac Surs iZiebdnen
а-шьахə kargi, SesaniSnavi, mSvenieri
а-шьра visime mokvla. дишьуеит igi (mamak.) mas (adam.) klavs.
gadat. амҩа иашьыз ахаҵа kaci, romelic gzam mokla, gzisgan mokluli kaci, mgzavrobisagan Ronegamoleuli kaci
шьҭа amieridan, amis mere, amis Semdeg, aw
а-шьҭазаара I. 1. visime, risame kvalze dgoma, devna. 2. Zebna,
Zieba. 3. raRacis miznad qona. ус дук сашьҭоуп erTi didi saqme
maqvs miznad. асас идырра уашьҭаʒами? stumris cnobas ar daeZeb? stumris vinaobis gageba ar gainteresebs?
а-шьҭазаара II. wola. дышьҭоуп igi (adam.) wevs. дышьҭами? igi (adam.) xom wevs? gana ar wevs? aki wevs?
а-шьҭахь 1. ukan. 2. Semdeg, Semdgom, mere. убри ашьҭахь imis (nivTis) ukan, mas Semdeg, mis Semdgom, mis mere
а-шьҭаҵара 1. visime dawvena. 2. risame Zirs dadeba, dalageba,
dawyoba. иумбои, сабџьар ишнышьҭасҵа?! xom xedav, rom iaraRi Zirs davde?!
а-шьҭра gagzavna, gaSveba. бзала дишьҭуам igi (mamak.) mas
(adam.) cocxals ar gauSvebs. егьымфа-егьымжə дышҧаишьҭуаз?! igi (mamak.) mas (adam.) uWmel-usmels rogor gauSvebda?!
а-шьҭыхра risame aweva, aReba. иаашьҭихит итапанча man (mamak.)
Tavisi dambaCa aiRo. ақьаад шьҭымхʒакəа qaRaldis auReblad;
- 89 -
gadat.: wignis gareSe, uwignod, zepirad, sagangebo ganaTlebis
gareSe. ақьаад шьҭымхʒакəа идыруеит uwignodac icis, zepirad icis
а-шьха mTa
а-шьхəа qusli. ишьхəа даақəгьежьт quslze Semotrialda, swrafad motrialda
а-шьцылара 1. Cveva, Cveuleba. 2. vinmesTan, ramesTan SeCveva,
Segueba. амҩа цқьа иашьцылам vinc gzas kargad ar aris SeCveuli, Seguebuli, vinc is gza kargad ar icis
а-шьыга mkvlelobis iaraRi, mkvlelobis saSualeba, riTac
mokvla SeiZleba. сара схы уара ушьыгас сабџьар ахьынтə
инеирым Cemi tyvia Cemi iaraRidan Sens (mamak.) mosaklavad ar wamova
а-шьыжь 1. dila. 2. dilisa. ашьыжь фатəы dilis saWmeli sauzme
Шə
а-шə kari
а-шəара 1. SiSi. 2. SeSineba. дшəеит igi (adam.) SeSinda, mas
SeeSinda. длаҵҟьеит дшəа-дырҳауа igi (adam.) wamoxta
SeSinebul-damfrTxali. шəара ззымдыруа vinc SiSi ar icis, visac arafrisa eSinia, uSiSari
а-шəарҭа saSiSroeba, safrTxe. ишəарҭаʒамшəа TiTqos safrTxe saerTod ar arsebobs
а-шəарах nadiri, sanadiro cxoveli
а-шəгəашə WiSkari, karibWe
а-шəи(и)ра dawyevla. анцəа сишəиит RmerTma damwyevla
а-шəыхра tansacmlis gaxda, moxda, moxsna. иуапа ишəихит man (mamak.) Tavisi nabadi moixada, moixsna
Ы
- 90 -
_
Ҩ
а-ҩагылара wamodgoma, adgoma. уҩагыл! Sen (mamak.) wamodeqi!
adeqi! уҩагылеишь! aba, wamodeqi! aba, adeqi!
а-ҩада 1. zemoT, maRla, aRma. 2. zemo, zeda, zeviTa. 3.
CrdiloeTi. ладеи-ҩадеи zemoT-qvemoT; maRla-dabla; zeda-qveda; aRma-daRma; samxreTiTa da CrdiloeTiT
а-ҩахара 1. risame maRla, zeviT aweva. 2. risame gadaweva.
дҩахеит man (adam.) raRac maRla, zeviT aswia; man raRac gadaswia
а-ҩацхара // а-ҩаҵҟьара 1. wamovardna, wamoxtoma. 2. cecxlis uceb, swrafad avardna, uceb anTeba, agizgizeba, abrialeba (TavisiT). 3. vinmes mier cecxlis uceb anTeba, dagizgizeba,
abrialeba. амца дҩацхеит man (adam.) cecxli uceb, swrafad aanTo, daagizgiza, aabriala
а-ҩашьара uneblieT Secdoma. сҩашьеит uneblieT Sevcdi
а-ҩналара SenobaSi Sesvla. дныҩналт igi (adam.) SenobaSi Sevida
а-ҩнуҵҟа Sig, SigniT, rameSi
а-ҩны saxli
а-ҩра sirbili, rbena, rbola. дыҩуеит igi (adam.) darbis,
mirbis, garbis. иҩуа sirbiliT, rbeniT, rboliT
а-ҩылҟьара raRacidan wamovardna, wamoxtoma. ииарҭа
дҩылҟьеит igi (adam., mamak.) Tavisi sawolidan wamovarda, wamoxta
ҩыџьа ori (adam.)
Џ
- 91 -
_
Џь
а-џь muxa. [афарҭын] аџьқəа ирысуеит qariSxali muxebs scems
а-џьабаа didi Sroma, garja, jafa
џьаҳаным jojoxeTi
а-џьашьара gaoceba, gancvifreba, gakvirveba. иџьеишьеит igi (mamak.) gaocda, gancvifrda, mas gaukvirda
а-џьбарра 1. siZliere, simZlavre, simtkice. 2. simkacre
а-џьныш eSmaki, satana
а-џьшьара madliereba, madlierebis gamoxatva, madlobis
Tqma, damadleba (dadebiTi SinaarsiT). анцəа иџьшьоуп! madloba
RmerTs! madli ufals! аʒəы иуџьишьашам amis gamo Sen (mamak.) madlobas aravin getyvis, amis gamo aravin dagimadlebs
- 92 -
qarTul-afxazuri saswavlo leqsikoni
Ақырҭуа-аҧсуатə арҵага жəар
a
aba амарџьа, аҳы, gadmoicema agreTve afxazur zmnaSi
CarTuli -ишь sufiqsiT. aba, Cqara, moamzade vaxSami! амарџьа,
ирласны уаххьа рхиа!
abneva: gza-kvalis abneva ахҟьара. agebneva gza da kvali амҩа
ухҟьоит
adgoma агылара. adga дгылеит. ade(qi)! угыл!
avla: 1. gverdis avla авсра. auara gverdi давсит. 2.
aRmarTis avla амарда аиасра. aRmarTi aiara амарда диасит
ai аа, абар, аҳа
alers-i агəыбзыҕра. alersiT гəыбзыҕрала
alva аҧслыш. edems alvad asuli (qali) зҽаҧашьа бзиоу,
џьанаҭ иҭагылоу аҧслыш иаҩызоу (аҧҳəыс)
am абри, ари; убри, уи. am dros абри аамҭазы, убри аамҭазы
amaRleba арҳаракра. xmis amaRleba абжьы аиҵыхра. xma
aimaRla ибжьы неиҵихит
- 93 -
ambav-i ажəабжь, аҭыʒшəа
amis-i абри иатəу, абри итəу. amis meti абри ада, адлаҧса,
уаҳа. ras inatrebs amis mets? абри ада ииҭаххои? уаҳа
ииҭаххои?
amoReba аҭыхра. xmis amoReba аҿыҭра, абжьы аргара. xmas
iRebs ҿиҭуеит, ибжьы аиргоит. xmas ar iRebs ҿиҭуам, ҿиҭʒом
amoSroba арбара. cremlebi amouSro ллабжьышқəа ирбеит
amqveynad аарцə, ҳдунеи аҿы. amqveynadve аарцəҵəҟьа
an ма. an mogiyvan im cxens, an Tavs Sevwirav Sens
megobrobas ма иузаазгап убри аҽы, ма схы ақəысҵап уҩызара
anu (anda) ма
ar gadmoicema afxazur zmnaSi CarTuli м elementiT.
ara мап, мамоу, моумоу. ara, vaxSams ar vWam мап, уаххьа
сфом
arad акыс, аʒəыс: zia-xanumi almasxits arad agdebs Зиа-
ҳаным Алмахсиҭ дук дизхьаҧшуам
ar(a)vin аʒəгьы. zia-xanumi arvis aTbobs Зиа-ҳаным лҧхара
аʒəгьы илҭом
arafer-i акгьы. araferi Seutyvia акгьы еилимкаацт
aremare акəша-мыкəша
aris иоуп, лоуп, ауп; дыҟоуп, иыҟоуп. visi aris facxa?
изтəыда аҧацха? xar уоуп, боуп; уыҟоуп, быҟоуп. Sen xar? уара
уоума? бара боума? ar xar qveynis ucadi уара адунеи аҿы
аҧышəара змам уакəʒам
arsad џьаргьы. arsad Semeyaro! џьаргьы усҧымлан!
asruleba анагʒара. aasrula инаигʒеит. davaleba amisrule!
сыдҵа сызнагʒа!
asul-i I. аҧҳа. samegrelos asulia лара Агыртəыла даҧҳауп
asuli II. иҵиаау. edems alvad asulia џьанаҭ иҵиаау
аҧслыш даҩызоуп (аҧҳəыс)
atana: aitana SiSis qarma даараʒа дшəеит
afxaz-i аҧсуа. afxazia даҧсуоуп
aq абра, ара. xan aq, xan iq зны абра, зны убра
- 94 -
aqv-: aqvs иимоуп, илымоуп, иамоуп. aRara maqvs me saTqmeli
уаҳа аҳəатə сымаʒам
aRar(a) gadmoicema уаҳа “metad” sityviTa da afxazur zmnaSi
CarTuli м elementiT. sxva gza aRar gaqvs уаҳа мҩак умам; даҽа
ҧсыхəа умаʒам. gaqvavda da aRar iZvris дшанханы дҵысуам.
aRara maqvs me saTqmeli уаҳа аҳəатə сымаʒам
aRelveba 1. (zRvisa) аисра, ацəқəырҧара; 2. (adamianisa)
аҧсеилахра, агəжəажəара; 3. (cxenis Sexureba) cxeni aaRelves
рыҽқəа дыршит
aRmarT-i амарда
aRsareba аҽаартра, аҽаахтра
aSveba (dabmulisa) аҧыртлара. zaris aSveba азар аушьҭра
aSla (madisa) афатə аилаҳара, афатə даара аҭаххара
aCqareba арццакра. cxenebi aaCqares рыҽқəа дырццакит
aw шьҭа, уажəшьҭа. droa, aw ki gaeSure! иаамҭоуп, шьҭа
уццакы!
axalgazrda ауаҩы ҿа
axla уажəы, уажəшьҭа. axla wadi! уажəшьҭа уца!
b
bar-i акаршəра, адəышшара. mTa da bari ашьхеи акаршəреи,
геи шьхеи
barbac-i агыргырра, агарыгаҽара. barbaciT aiara дгыргыруа,
дгарыгаҽо хыхь диасит
baSliy-i (yabalaxi) ахҭарҧа, ахҭырҧа
bed-i анасыҧ, аразҟы. beds ras uCivi? унасыҧ, уразҟы
уазашшуазеи?
bedaur-i аҽы ҭоуҕан
bevr-i рацəа, рацəаҩык
bina 1. (sacxovrisi) аҩны; 2. (TavSesafari) ахыҵакырҭа. bina
gvinda ахыҵакырҭа ҳҭахуп
- 95 -
biWoba арҧысра; афырхаҵара; ахаҵашьа, ауаҩышьа
bnel-i алашьца, илашьцоу. bneli kuTxe акəакь лашьца. bnela
илашьцоуп
bolos аҵыхəтəан
brunva агьежьра. sulis brunva аҧсыҧ лага-ҩагара
bude аҭра, аҭыҩра. buded moCans ҭыҩраҵас иаабоит
buneba (adamianisa) аҟазшьа. marto wrTvna ras izams, Tu
bunebamc ar uSvela? абжьара мацара иҟанаҵари аҧсабарагьы
аницымхраауа?
burTad мпылс, ампыл еиҧш. sityvis yelSi burTad gaCra
ажəақəа аҟырҟ аҿы ампыл еиҧш акылахара. eCreba burTad
yelSi sityva ажəақəа иҟырҟ аҿы ампыл еиҧш икылахоит
g
gageba аилкаара. vin gaigebs? иеилызкаауада? rom gaigo, ra
sTqva qmarma? ианеиликааз ииҳəазеи лхаҵа?
gagoneba аҳара. gaigona иаҳаит
gadagdeba акажьра. gadaagdo икаижьит. dardis gulidan
gadagdeba агəхьаа акажьра. gadaigde gulidan! агəхьаа икажь!
gadakocna агəыʒра. gadakocna man is дигəыʒит
gadamdeg-i: Cveulebis gadamdegi аҵасқəа реилагаҩы
gadamfren-i иҧыруа. kldidan kldeze gadamfreni cxeni
ахрантə даҽа ахрахь иҧыруа аҽы
gadareva аҿхагаахара, архагара. biWobiT da silamaziT
qalebic ki gadaria иуаҩышьа-иҧшʒарала иҿхагаахеит аҳəсақəа
gadayra (Rrublebisa) аҧҭақəа реимпра. gadiyara, dadga dari
аҧҭақəа еимпын амш бзиахеит
- 96 -
gadaZroba ихашьҭахь аҩахара. baSliyi rom gadiZro... ихҭарҧа
ихашьҭахь данҩаха...
gadmoxtoma (cxenidan) аҽыжəҧара. gadmoxta cxenidan
дҽыжəҧеит
gavardna (mexisa) аф асра. gavardeba mexi аф асуеит
gavla ашə адəылҵра. gavlo kari ашə дындəылҵит
gazrda ааʒара. gazarda диааʒеит. kacad ver gamizrdixar
усзымааʒеит хаҵас
gazrdil-i ааʒамҭа. gazrdil-gamowvrTnil-i иааʒаз-ииабжьаз.
dediCemis gazrdili xar сан илааʒаз уоуп. yvela misi
gazrdilia зегьы иара иааʒамҭацəа роуп
gaTboba арҧхара. aTbobs ирҧхоит. zia-xanumi arvis aTbobs
Зиа-ҳаным лҧхара аʒəгьы илҭом
gakvirveba аџьашьара. gaukvirda afxazs иџьеишьеит аҧсуа
gamarjveba аиааира. Tu damrCa gamarjveba... аиааира згар...
gamvlel-i аиасҩы
gamzrdel-i ааʒаҩы
gamobruneba шьҭахьҟа ахынҳəра. maSin gamobrunda stumrisaken
асас иахь дхынҳəит
gamovlil-i ииасыз. Sori gza aqvs gamovlili мҩа харала
дныҟəеит
gamozrda ааʒара. gamozarda диааʒеит. vinc SviliviT
gamogzarda ихылҵ еиҧш узааʒаз
gamozrdil-i ааʒамҭа. misi gamozrdili иааʒамҭа
gamosul-i: savaJkacod gamosuli xar ахаҵа ихьʒ уоурц уҭахуп
gamoReba (karisa) ашə аартра. ucbad gamoaRo facxis kari
аҧацха ашə иаалырҟьаны ааимҧааит
gamoSuSeba аҧсшьара. gamoSuSdi! уҧсы шьа!
gamoCena ацəырҵра. moCans ицəырҵуеит, иубарҭоуп. aRar Cans
ицəырҵуам, иубарҭам
gamocana (gamocda) аҧышəара
gamocda аҧышəара. gamoscdis иҧишəоит, иҧнашəоит unda
gamoscados иҧишəарц ахəҭоуп
- 97 -
gamoZRola аҧызара. gza mouZRvis (win Caudis) аҧхьа ииасуеит
gamowvrTnil-i ииабжьаз. gazrdil-gamowvrTnili иааʒаз-
ииабжьаз
gamowyoba 1. (Cacma) аҽеилаҳəара, ашəҵара. gamoewyo
samgzavrod аныҟəараз иҽеилеиҳəеит, ишəиҵеит. 2. (momzadeba)
архиара. gamoawyo дирхиеит
gamoxedva адəылҧшра. gamomxedeT! сара сахь шəдəылҧш!
gamoxveul-i илаҳəоу. grZel nabadSi gamoxveuli stumari
ауапа ау зкəыршоу асас
gamrTeleba аибгас аҟаҵара. gaamrTela аибгас иҟаиҵеит.
gaumrTela аибгас изыҟаиҵеит. sinidisi gamimrTele! сламыс
еиқəырха!
gamtex-i иҧызҽуа. morduobis gamtexi ахəыҧҳара аҵас ҧызҽуа
gamCen-i ҳазшаз, анцəа
gan-i аган
gana Cveulebriv, gadmoicema afxazur zmnaSi ау- prefiqsisa
da -х sufiqsis erToblivi CarTviT, an zmnaze -еи sufiqsis
mimatebiT. es sofeli gaaxarebs visme gana? ари аҧсҭазаара аʒə
дауагəырҕьаху?
ganaTeba арлашара. elva gzas unaTebs амацəыс имҩа арлашоит
ganTqmul-i еицырдыруа. mSvenebiT ganTqmulia лара
лыҧшʒарала еицырдыруа лоуп
gansacdel-i ашəарҭа. gansacdelSi Cagdeba ашəарҭаҿ иҭажьра
gansxvaveba аиҧшымтəра. bedma igi ganasxvava (sxvebs ar
daamsgavsa, gamoarCia) инасыҧ иара деиҧшнатəит
gariJraJeba ашарҧазхара. iriJraJa шарҧазхеит
gars иакəыршаны. gars iburavs иакəнаршоит
garCeva (gamocnoba) аиҩдыраара. ver arCevs еиҩидыраауам
gasawmendad арыцқьаразы. namusis gasawmendad Cemi xeliT
sisxls davRvrio аламыс арыцқьаразы снапала ашьа касҭəоит ҳəа
gasvla (gareT) адəылҵра. gavida дындəылҵит
gasigrZeganeba ахи аҵыхəеи рызхəыцра. gaisigrZegana
дрызхəыцит
- 98 -
gasma анаҩра. Sors gaismis misi qeba иҽхəаҧхьыʒ хара
инаҩуеит
gatexa (mcnebisa) аилагара. gastexe еилоугеит
gafiqreba агəахəра. gaifiqra игəахəит
gaqvaveba ашанхара. gaqvavda дшанхеит
gaRalva (moxiblva) аргачамкра, аршанхара. gaRalavs
илыргачамкуеит, илыршанхоит
gaReba аартра. karis gaReba ашə аартра. gulis kari gauRia
лгəы аатуп
gaRviZeba 1. аҿыхара. gaRviZebas ar apireb, mgonia, dRes иахьа
уҿыхарц угəы иҭаʒам ҳəа сыҟоуп. 2. арҿыхара. mere gaaRviZa
coli уи ашьҭахь дирҿыхеит иҧҳəыс
gaSveba анашьҭра. gauSva днаишьҭит
gaSroba (gaqvaveba) ашанхара. gaSra дшанхеит
gaSureba аццакра. droa, aw ki gaeSure! иаамҭоуп, шьҭа
уццакы!
gaCra акылахара. sityvis yelSi burTad gaCra ажəақəа аҟырҟ
аҿы ампыл еиҧш акылахара. eCreba burTad yelSi sityva
ажəақəа иҟырҟ аҿы ампыл еиҧш икылахоит
gacvla (gadat.: dakavSireba) аимдара. sulSi suls scvlis
иҧсы лыҧсы еимидоит
gacineba ахыччара. icinis дхыччоит
gaZleba ачҳара. Tu gavuZel... сычҳар...
gaWra (Tvalisa): Tvali giWris убла ҵаруп
gaxareba аргəырҕьара. gaaxarebs дигəырҕьоит. es sofeli
gaaxarebs visme gana? ари аҧсҭазаара аʒə дауагəырҕьаху?
gaxveva (gadafareba) анахатəара. wamlis kvamlSi gaexvia
ахəышəблы алҩа неихатəеит
gaxvreta акылҵəара. gaxvrets икылиҵəоит. gul-mkerds
gamixvretda xanjlis wveri da an tyvia сгəышҧы кылнаҵəарын
аҟама аҧынҵа, ма ахы
- 99 -
gaxsna аҧыртлара. Tasmebis gaxsna аҟаитанқəа рҧыртлара.
nabdis Tasmebs nela ixsnis иуапа аҟаитанқəа имыццакəа
иҧыритлоит
gaxumreba ааихыхəмарра. gaexumra дааихыхəмарит
gaxurveba аршра. cxenebi gaaxurves аҽқəа дыршит
genacvale ухаҵкы сцеит, бхаҵкы сцеит. nu stiri, genacvale!
бымҵəыуан, бхаҵкы сцеит!
gvar-i ажəла. gvariT cnobili жəлала издыруа
gvariSvil-i ажəла бзиа змоу. sadac kia gvariSvili, yvela misi
gazrdilia ажəла бзиа змоу зегьы иара иааʒамҭацəа роуп
gverd-i авара. gverdis avla авсра. auara gverdi дивасит
gza амҩа. viwro gza амҩа ҭшəа. gza mouZRvis аҧхьа амҩа
цоит. Sori gza амҩа хара. sxva gza ar maqvs даҽа мҩак сымам.
agebneva gza da kvali амҩа ухҟьоит
gind аҭахызар
goneba I. агəаанагара. mgonia сгəы иаанагоит, сыҟоуп. ar megona
сгəы иаанагомызт, сыҟамызт. gaRviZebas ar apireb, mgonia, dRes
иахьа уҿыхарц угəы иҭаʒам ҳəа сыҟоуп
goneba II. ахшыҩ. haji-usub cnobilia mxolod WkuiT da
gonebiT Ҳаџьы-Иусуф дидыруп хшыҩла мацара
gonivrul-i иҟəыҕоу. gonivruli sifrTxile иҟəыҕоу
агəҽанра
gril-i аҟəанда, иҟəандоу
grZel-i ау. grZeli nabadi ауапа ау
grZnoba ацəанырра. erTad hgrZnoben рцəа еицныруеит
gul-i агəы. gulSi Tqma гəаныла аҳəара. gulSi ambobs
гəаныла иҳəоит. gulis kari агəы ашə, агəацаҧха. gulSi guls
sdebs даара бзиа дибоит. gulis dadeba агəы кəырбанс аҭара.
unda guli daudva угəы кəырбанс илуҭароуп. dardis gulidan
gadagdeba агəхьаа ахаршҭра. dardi gadaigde gulidan! агəхьаа
ихаршҭ! cud gulze (cud gunebaze) агəалаҟара цəгьа. wminda
guliT гəы цқьала. guliT mindoba агəрагара
guleba џьара ак ыҟоуп, ма аʒəы дыҟоуп ҳəа ахəыцра.
- 100 -
gulisTqma аҭаххара. sxvanairi gulisTqma даҽакала аҭаххара
gulisZgera агəеисра
gul-mkerd-i агəышҧы. gul-mkerds gamixvretda xanjlis
wveri da an tyvia сгəышҧы кылнаҵəарын аҟама аҧынҵа, ма ахы
gulnakl-i згəы намʒаз
gulsaklavad игəыҭшьаагоу. qari zuis gulsaklavad аҧша
ууеит игəыҭшьаагаха
d
da (kavSiri) gadmoicema -и, an -гьы nawilakebiT.
dabla ҵаҟа
dabma аҿаҳəара. cxeni daaba иҽы ҿеиҳəеит
dabmul-i иҿаҳəоу. bevri axalgazrda misi eSxiT dabmulia
ирацəаҩны арҧар лыбзиабарала иҿаҳəоуп
dagdeba акажьра. yuris dagdeba алымҳа аҭара, азыʒырҩра.
yurs ugdebda илымҳа ииҭан дизыʒырҩуан
dadgoma агылара. daris dadgoma амш абзиахара, амш аилгара.
dadga dari амш бзиахеит, амш еилгеит
dadgma аргылара. dadga ииргылеит. udgams samfex skams
изиргылоит х-шьапык зҵоу асқам
dadeba ақəҵара, ашьҭаҵара. mkvdris feris dadeba аҧсы ҧшра
ахатəара, асы ҧшра ахатəара. feri daedva mkvdris аҧсы ҧшра
неихатəеит, асы ҧшра неихатəеит. fasis dadeba ахəшьара. fass
dasdebs ахə ишьап. mis iaraRs vervin dasdebs Rirseul fass
иабџьар ахə аʒəгьы рызшьом. gulis dadeba агəы кəырбанс аҭара.
unda guli daudva угəы кəырбанс илуҭароуп
davaleba адҵара. dagavaleb иудысҵоит. damavala исыдиҵеит
daviwyeba ахашҭра. daiviwya ихашҭит. daiviwye! ихашҭ!
dazmuileba ауура. dahzmuis Tavze qari хыхьынтə аҧша ууеит
daTmoba анажьра, аҭара. dauTmobs изынижьып, ииҭап. ar
dauTmobs изынижьым, ииҭом
dakargva ацəыʒра. axla wadi! damekarge! шьҭа уца! усҧырҵ!
- 101 -
dakvra асра. dahkra man mas дисит. zaris dakvra (Tavzaris
dacema) ашанхара. zarma dahkra (Tavzari daeca) дшанхеит
dakleba агырхара. daaklo иагирхеит. ar daaklo
иагимырхеит
damarTeba ахьра. daemarTa ихьит. sircxvilis damarTeba
ахьмыʒҕ агара. uambe, rac sircxvili dagemarTa! иаҳəа иара
ахьмыʒҕ шугаз!
damarcxeba аҵахара; аҵархара. damamarcxa саҵаирхеит
dambaCa атапанча. dambaCis fexze Seyeneba атапанча архиара.
dambaCa fexze Seayena атапанча ирхиеит
damoneba атəытəра. daimonebs дтəитəуеит. siyvaruls unda
daemono абзиабара тəыс уамазароуп
damuqreba ақəмақарра. emuqreba диқəмақаруеит
damSvideba аҭынчхара; арҭынчра. damSvidda дҭынчхеит.
daamSvida дирҭынчит
danabad-i ииз, иихьаз
danacvleba: genacvale ухаҵкы сцеит, бхаҵкы сцеит. enacvalos
ZiZis Svili mag Sens Tavs ухаҵкы дыҧсааит убзыцəашьа!
dapireba агəы аҭазаара. apirebs игəы иҭоуп. gaRviZebas ar
apireb, mgonia, dRes иахьа уҿыхарц угəы иҭаʒам ҳəа сыҟоуп
dar-i амш бзиа. dadga dari амш бзиахеит, амш еилгеит
dareva: eSmakma damria codvis xeli аҩысҭаа гəнаҳарала сиааит
darekva (dakakuneba) karze darekva ашə асра. karze daureka
ишə дизасит
darCena аанхара. Sen aq darCi! уара ара уаанха! gamarjvebis
darCena аиааира агара. Tu damrCa gamarjveba... аиааира згар...
darcxvenil-i дыҧхашьа-ҧхаҵо
dasabanad аʒəʒəаразы
dasvelebul-i еилабааʒа. fexebamde dasvelebuli ишьап
аҟынʒа еилабааʒа
datkboba архаара. zia-xanumi yvelas atkbobs Зиа-Ҳаным зегьы
лырхаауеит
dafena: fiandazad efineba имаҵ иуеит
- 102 -
dafrTxoba (Zilisa) арҿыхара. Zili ufrTxo ирҿыхеит
daqaTqaTeba ақəыҷҷара. dahqaTqaTebs Tavze иақəыҷҷоит
daRalul-i дкараха
daRvra акаҭəара. sisxlis daRvra ашьа акаҭəара. ucabedad
Seni sisxli ar davRvaro! исҭахымкəа ушьа касымҭəааит! sisxls
davRvrio ашьа касҭəоит ҳəа
daRmarT-i анаара, ахылаҕьара
daRoneba агəы каҳара; аргəамҵра. daRonda игəы каҳаит.
daaRona даргəамҵит
dayra акажьра, акаҧсара, ашьҭаҵара. dayara икаижьит,
икаиҧсеит, ишьҭеиҵеит. xom xedav, iaraRi damiyria?! сабџьар
касыҧсхьеит, умбои?
daSveba алеира. wvimis daSveba ақəа алеира. wvima uSvebs ақəа
леиуеит
daCemeba адҵара. damaCema исыдылҵеит
daZvra: krintic ar dauZravs ҟытгьы имҳəеит
daZineba ацəара. daiZine! уцə!
daZraxva арҧхашьара. daZraxa дирҧхашьеит. nu damZraxav!
сырҧхамшьан! vin damZraxavs? сзырҧхашьода?
dawynareba аҭынчхара; арҭынчра. dawynarda дҭынчхеит.
daamSvida дирҭынчит
daxedva ахəаҧшра. daxeT! шəахəаҧш! davxedav слыхəаҧшып
daxmareba ацхыраара. daexmara дицхрааит. ar daexmara
дицымхрааит
daxra аларҟəра. Tavis daxra ахы аларҟəра. Tavi damixria схы
ласырҟəхьеит
dgoma агылара. stumris RvTis karze dgoma асас анцəа
ихьʒала ааира. stumari RvTis karze vdgavar ссасуп, анцəа
ихьʒала сааит
dedaCem-i/dediCem-i сан. dediCemis gazrdili xar сан
улааʒамҭоуп
- 103 -
dena алеира. cremlebis dena алаҕырʒқəа рлеира. cremlebi
sdis илаҕырʒқəа леиуеит
di- ацара, аҩналара. midis дцоит. wadi! уца! Sedis дыҩналоит
didxans акыраамҭа
dro аамҭа. am dros уи аамҭазы. droze ианаамҭоу, ианаамҭаз.
droa аамҭоуп
dRe амш
dReidan иахьарнахыс
dRemdis иахьанʒа
dRes иахьа. gaRviZebas ar apireb, mgonia, dRes иахьа уҿыхарц
угəы иҭаʒам ҳəа сыҟоуп
e
eg абри, ари; абни, ани. eg saqme ари аус. mag абри, ари; абни,
ани. enacvalos ZiZis Svili mag Sens Tavs ухаҵкы дыҧсааит
убзыцəашьа!
edem-i Едем, џьанаҭ. edems alvad asulia џьанаҭ иҵиаау
аҧслыш даҩызоуп (аҧҳəыс)
elda: eldis cema ашанхара. elda eca дшанхеит
elva амацəыс
elva-Weqa адыд-мацəыс
elferoba аҧшра. elferobiT vardi aris ҧшрала агəил еиҧш
дыҟоуп
ena абз. enis pirSi Cavardna абз ахəлашəара. Cauvarda ena
pirSi ибз хəлашəеит
erT-i 1. erTi vinme аʒəы. 2. erTi rame акы. 3. (erTxel) знык.
erTs davxedav знык слыхəаҧшып
erTad еицны, аиц-
erTaderT-i заҵəык. 1. (adamiani) аʒəзаҵəык. erTaderTi metoqe
аимакҩы заҵəык, аиндаҭлаҩы заҵəык. 2. (nivTi) акзаҵəык.
- 104 -
erTmaneT-i gadmoicema afxazur zmnaSi CarTuli аи-, аиба-
prefiqsebiT. erTmaneTis minamsgavsi еиҧшу. erTmaneTs mindoba
агəра аибагара. erTmaneTs ver mivendobiT агəра ҳзеибагом
erTxanad ҳамҭак. isaubres jer erTxanad еицəажəеит ҳамҭак
erTxans ҳамҭак
es абри, ари. am абри, ари. esec абригь, аригь. es Tvalebi
абарҭ аблақəа. es Senc ici ари уаргьы иудыруеит
eSmak-i аҩысҭаа, аџьныш. Semacdina TviT eSmakma аҩысҭаа
ихаҭа схихит
eSx-i абзиабара
v
vaz-i аʒахəа. suro-vazi ашəчи аʒахəеи
val- ааира, анеираб ацара. moval сааиуеит. mival снеиуеит,
сцоит
vake акаршəра, арха, адəышшара
vaJkac-i ахаҵа, афырхаҵа. vaJkacia дфырхаҵоуп
vaJkacoba ахаҵара, афырхаҵара. vaJkacobiT cnobili
ифырхаҵарала деицырдыруа
vard-i агəил, агьыл
varskvlav-i аиаҵəа. ciT mowyvetili varskvlavi (qali) ажəҩан
икыдҧааз аиаҵəа (аҧҳəыс)
vaxSam-i уаххьа
ver gadmoicema afxazur zmnaSi CarTuli з- prefiqsiT. ver
arCevs изеилыргом. ver micani? усзымдыри?
vervin gadmoicema zmnis win mdgomi аʒəгьы “vinmec” sityvasTan
erTad zmnaSi CarTuli з- prefiqsiT. mis iaraRs vervin dasdebs
Rirseul fass иабџьар ахə аʒəгьы рызшьом
vid- 1. анеира. mivida днеит. rom mixvide yabardoSi... Ҟабарда
уаннеилак... 2. аҩналара. Sevida дыҩналеит. 3. албаара. Cavidnen
илбааит.
viT аиҧш, -шəа. viT rCeuli иналукаашашəа
- 105 -
vin дзусҭада. vin hpatronobs facxas? ҧшəымас иамоу
аҧацха? vin xarT Sina? аҩны иҟода? vin gaigebs, vin
damZraxavs? иеилызкаарыда, сзырҧхашьода?
vinme аʒəы
vinc gadmoicema afxazur zmnaSi CarTuli и- da з-
prefiqsebiT. vinc uyvarda бзиа иибоз, бзиа илбоз. visac
uyvarda бзиа дызбоз
visi изтəу. visi aris facxa? аҧацха изтəыда?
viRac(a) аʒəы, -к. viRac mgzavri мҩасҩык
viwro аҭшəа, иҭшəоу. viwro gza амҩа ҭшəа
z
zam- аура, аҟаҵара. vizam изуеит, иҟасҵап
zamTar-i аʒын. zamTar Tbili ʒынраан иҧхоу
zar-i 1. асаркьал. 2. (SiSi) jojoxeTs zari auSvia џьанаҭ
ашəара аушьҭит. zaris dakvra (Tavzaris dacema) ашанхара.
zarma dahkra (Tavzari daeca) дшанхеит
zafxul-i аҧхын. zafxul grili ҧхынраан ицəыхьшəашəоу
zeze gadmoicema zmnaSi CarTuli ла- zmniswiniT. wamovarda
zeze safar Сафар длаҵҟьеит
zog-i 1. (nivTi) руак, -қəак. aris zogi Secodeba... иыҟоуп
гəнаҳақəак... 2. (adamiani) руаʒəк
zuil-i ауура. zuis иууеит. qari zuis аҧша ууеит
zRapar-i 1. алакə. 2. (sicrue) амц
zRva амшын
zRvevineba ахə аршəара. azRvevina ахə ииршəит. mazRvevine,
rac Segcode! гəнаҳас изуз ахə сыршəа!
T
- 106 -
Tav-i ахы. Tavs axlis хыла дасуеит. Tavis daxra ахы
аларҟəра. Tavi damixria схы ласырҟəхьеит. Tavze daqaTqaTeba
ақəыҷҷара. dahqaTqaTebs Tavze иақəыҷҷоит. Tavze dazmuileba
хыхьынтə ауура. dahzmuis Tavze qari хыхьынтə аҧша ууеит. Tavis
Sewirva аʒə изы, аказы ахы ақəҵара. Tavs Sevwirav Sens
megobrobas уҩызараз схы ақəысҵап. enacvalos ZiZis Svili mag
Sens Tavs! ухаҵкы дцааит убзыцəашьа!
Tavmomwone зхы патыу ақəызҵо
Tav-pir-i ахаҿы
Tavsxma ақəаршыҩ
TavSesafar-i ахыҵакырҭа
Tan (Tanac) -гьы. uSiSari da Tan frTxili cxeni аҽы
гəымшəа, зыгəгьы зҽану
Tanasworad еиҟараны
Tasma аҟаитан. nabdis Tasmebi ауапа аҟаитанқəа
Tafl-i ацха
Tbil-i аҧха, иҧхоу, аҟəанда, иҟəандоу
Tval-i абла, ала. Tvalis win аблақəа раҧхьа. TvalTan
аблақəа раҧхьа. Tvalis gaWra абла аҵарра. giWris Tvali убла
ҵаруп
Tvaltanad-i зҽаҧашьа бзиоу, ибзианы еиҿартəу
Tvalwin аблақəа раҧхьа
Tvara (Torem) мамзар, мамзаргьы
Tve амза. erTi Tvea абар мызкы ҵуеит
TviT ахаҭа, ихаҭа, лхаҭа
TviTon ахаҭа, ихаҭа, лхаҭа
Tvis-i ахатəы, иара итəы, лара лтəы
TiT-i 1. (xelisa) анацəкьыс. 2. (fexisa) ашьацəкьыс
TiTqo(s) gadmoicema zmnas mirTuli -шəа sufiqsiT
TmagaSlil-i зыхцəы нашьҭу
Tof-i ашəақь
Tu 1. ма, иа. is Tu me ма иара, ма сара. 2. gadmoicema zmnis
pirobiTi kilos formiT. ukeTesia, Tu movkvdebi сыҧсыр
- 107 -
еиҕьуп. 3. gadmoicema sityis boloSi darTuli -у sufiqsiT.
micani, Tu ver micani? судыруоу сузымдыруоу?
Tumc(a) аха
Tqma аҳəара. eubneba иеиҳəоит, илеиҳəоит. Tqva ииҳəеит,
илҳəеит
Txroba аҳəара. uTxra иеиҳəеит, илеиҳəеит
i
ia адəкрын
iaraR-i абџьар. misi iaraRi иабџьар. iaraRis dayra абџьар
шьҭаҵара. xom xedav, iaraRi damiyria?! абџьар шьҭасҵахьеит,
умбои?!
igi иара, лара. man иара, лара. mas иара, лара
imasTan иара иҿы, лара лҿы, иара аҿы, иааигəа, лааигəа, ааигəа
imisTvis иара изы, лара лзы, иара азы
is 1. (piris nacvalsaxeli) иара, лара. 2. (CvenebiTi
nacvalsaxeli) абни, ани, убри, уи. is cxeni уи аҽы. mogiyvan im
cxens иузаазгоит уи аҽы
ise абас, ас, убас, ус
isev аиҭа
isar-i ахымпал, ахəымпал
iq убра, уа. xan aq, xan iq зны абра, зны убра
iqve убраҵəҟьа, уаҵəҟьа
k
kadreba аҭəашьара. ikadrebs иаҭəеишьап. ar ikadrebs
иаҭəеишьарым
- 108 -
kar-i ашə. mgzavri mosdga kars асас ашə днылагылеит. gavlo
kari ашə дындəылҵит. gulis kari агəы ашə, агəацаҧха.
stumris RvTis karze dgoma асас анцəа ихьʒала ааира. stumari
RvTis karze vdgavar ссасуп, анцəа ихьʒала сааит
karg-i абзиа, ибзиоу. kargi Tofi ашəақь бзиа.
kargad ибзианы. almasxits xom kargad icnob? Алмахсиҭ
ибзианы дузымдыруеи? kargad gaigona ибзианы иаҳаит
kar-midamo аҩни амʒырхеи
kac-i 1. (adamiani) ауаҩы. kacad ver gamizrdixar уаҩыс
усзымааʒеит. 2. (mamakaci) ахаҵа
kawvra абҕыҷра. ikawravs илыбҕыҷуеит. ikawravs yels
лыхəдацəа лыбҕыҷуеит
kval-i ашьҭа, ашьҭамҭа, акəал. agebneva gza da kvali амҩа
ухҟьоит
kvaml-i алҩа. wamlis kvamlSi gaexvia ахəышə алҩа неихатəеит
ki ааи, аиеи, гьы-, -гьы. rac kia (rac ki aris) иҟоугьы
kiTxva азҵаара. hkiTxa дизҵааит, диазҵааит, днеизҵааит. arc
me gkiTxav саргьы суазҵаауам
kisreba адҵара. vikisre исыдысҵеит. gikisria иудуҵаап
klde ахра, ацаҟьа. kldidan kldeze gadamfreni ахрантə даҽа
ахрахь иҧыруа аҽы
kmayofil-i 1. (kmayofili saxis mqone). зхы згəы ахыу иҧшра
змоу. 2. (raRaciT kmayofili) агəахəара змоу, гəахəас змоу.
gatyob, rom xar kmayofili гəахəас ишумоу удызбалоит
koka аҧҳал. wvimis kokis pirad daSveba ақəаршыҩ алеира,
аҧҳал хышəҭызшəа ақəа алеира
kocna агəыʒра. kocniT гəыʒрала
kmareba азхара. kmara иазхоит. ar kmara иазхом
krint-i ҟыт. krintic ar dauZravs ҟытгьы имҳəеит
kuTxe акəакь. bneli kuTxe акəакь лашьца
kuntruS-i акəарра, анықəырҧалара. kuntruSiT икəаруа,
инықəырҧало
- 109 -
l
lamaz-i аҧшʒа, иҧшʒоу. lamazia дыҧшʒоуп, иҧшʒоуп
lampar-i алампа, акəаҷаб. me da Seni siyvaruli wminda aris,
viT lampari бареи сареи ҳабзиеибара цқьаʒоуп
lafSa (cxeni) алаша (аҽы)
lodin-i азыҧшра. pasuxs misgan movelio аҭак иара иҟнытə
сазыҧшуп ҳəа
lurj-i аиаҵəа. lurji cxeni (mtredisferi cxeni) аҽларџь.
lurji bedauri алаша ларџь
lxin-i агəырҕара, абзиара. WirSi, lxinSi umisoba ar iqneba
ацəгьареи абзиареи иара ида иҟалаʒом
m
magivroba ацынхəра
magram аха
mada агьама, аҭахра
madloba аџьшьара. madloba RmerTs! анцəа иџьшьоуп!
maT-i дара ртəы, дара рхатəы
maTrax-i аҟамчы
male ирласны
marTal-i аиаша, ииашоу. marTalia ииашоуп. marTali xar
уиашоуп, биашоуп
marTla ииашаны, -ҵəҟьа
marto амацара. marto siyvaruli абзиабара мацара. marto
uSiSroba ar kmara агəымшəара мацара иазхом. marto wrTvna
ras izams, Tu bunebamc ar uSvela? абжьара мацара иҟанаҵари
аҧсабарагьы аницымхраауа?
marjve аилҟьа-еилҕəыцə, абаҩцəылас. marjve Tvali абла ҵар
mas иара, лара
- 110 -
maspinZel-i аҧшəма. maspinZelma SeaCera cxeni аҧшəма иҽы
ааникылеит
maSin усҟан
maxloblad ааигəа
mboba аҳəара. 1. gulSi ambobs игəаныла иҳəоит. 2. uambobs
иеиҳəоит, илеиҳəоит. uambe! иаҳəа!
mgzavr-i амҩасҩы, аныҟəаҩы. viRac mgzavri мҩасҩык, ныҟəаҩык
mdureba ацəгəыршра. emduris дицəгəыршуеит. beds raT
emduri? избан унасыҧ уацəгəыршуа?
me сара
megobar-i аҩыза. megobrisken иҩыза иахь
megobroba аиҩызара, аҩызара. Tavs Sevwirav Sens megobrobas
уҩызараз схы ақəысҵап
mere нас, ашьҭахь. mere ki насгьы, ашьҭахьгьы
mercxal-i ажəҵыс. mercxlis bude ажəҵыс аҭра
metoqe аимакҩы, аиндаҭлаҩы
mex-i адыд, адыдра; афы, афасра. gavardeba mexi афы асуеит
mze амра
mTa ашьха. mTis mwvervali ашьха ацəқə, ашьха ақəыцə. mTa
da bari ашьхеи акаршəреи, геи шьхеи. mTaSi ашьхақəа рҿы.
mTis Svili ашьхауаҩы
mTa-Rreeb-i ашьхақəеи аиҩхаақəеи
mTvare амза
mibireba (damorCileba) армашьцара. miibirebs дирмашьцоит
migrexil-i ихəоу
midgoma анаскьагылара, акҿагылара. bneli kuTxisken midga
днаскьагылеит, дыкҿагылеит
miT иара ала
minamsgavs-i еиҧшшəа, иеиҧшу
mingreul-i (areuli) иеилаҧсоу, еилажəжəоу
mindoba агəрагара. miendo игəра игеит. erTmaneTs mindoba
агəра аибагара. erTmaneTs ver mivendobiT агəра ҳзеибагом
mindor-i адəы. mindvris pirad адəы асанʒҕə аҿы
- 111 -
mis-i иара итəы, лара лтəы, иара атəы. misi coli иара иҧҳəыс.
misi cxeni иара иҽы
misgan иара иҟнытə. pasuxs misgan movelio аҭак иара иҟнытə
сазыҧшуп ҳəа
misebr иара иеиҧш
misvla анеира. mivida днеит. rom mixvide yabardoSi... Ҟабарда
уаннеилак...
mitanil-i инагоу, инаргаз. TvalTan mitanili TiTi аблақəа
рааигəа инагоу анацəкьыс
miyvana анагара. miiyvana днеигеит. colad miyvana ҧҳəысс
аагара. colad miiyvana ҧҳəысс дааигеит
miyola ацныҟəара. gulisTqmas miyola аҭаххара ацныҟəара.
mis gulisTqmas unda mihyve аҭаххара уацныҟəароуп
miyudeba ақəыргылара. jer nabadi miayuda зны иуапа
ықəиргылеит
miSuqeba арлашара. miaSuqa ирлашеит
miCneva агəаанагара. miaCnia игəы иаанагоит. Suamavlad
miaCnia абжьагылаҩыс диҧхьаʒоит
micema аҭара. misca ииҭеит, илиҭеит
miZRvna (nawerisa) ахьʒынҩылара. vuZRvni ихьʒынзҩылоит
miwnul-i ишшу
miWedeba аархара, алаҵара. miiWeda tyvia ахы ааирхеит
mixvedra адырра, аилкаара. mixvda идырит, иеиликааит
mixveul-i ахəарҭақəа змоу. mixveuli gza ахəарҭақəа змоу амҩа
mixla асра. kedels Tavs axlis аҭʒамц хыла дасуеит
mkvdar-i аҧсы, иҧсхьаз. mkvdris feri аҧсҧшра, аҧсы ҧштəы,
-цəышʒа. mkvdris feris dadeba аҧсҧшра ашьҭыхра, дцəышʒа
ааҟалара. feri daedva mkvdris аҧсҧшра аашьҭихит, дцəышʒа
дааҟалеит.
mnaxvel-i избо, избахьаз. mnaxvelia ca da qveynis дгьыли
жəҩани ибахьеит, акыр идыруеит
moburva ахҩара. pirs iburavs ихаҿы хиҩоит
- 112 -
mogeba: Wkuas mogeba ахдырра. Wkuas moego ихы идыруа
дааҟалеит
mogelveba аҽы арыҩра. lurj bedaurs moagelvebs аҽларџь
иаарыҩуеит
mogvare (misi msgavsi, misi Tanaswori, Sesaferisi) аʒə иеиҧшу
mogvra аʒəы изаагара. momgvare! исзаага!
modgoma анылагылара. mgzavri mosdga kars амҩасҩы ашə
днылагылеит
movlil-i: zRva da xmeli movlili aqvs мшыни дгьыли
деимдахьеит
moTxovna адҵара. mogTxov иудысҵоит
mokvla ашьра. mokla дишьит. momkal! сшьы!
mokrefa (mokreba) аибарххара. Ronis mokrefa амч аибарххара.
Rone moikrifa имч ааибаирххеит
mokrZaleba (Tavis dacva) ацəыхьчара. ekrZaleba igi mas
ицəихьчоит
momzadeba архиара. Cqara, moamzade vaxSami! ирласны уаххьа
рхиа!
momsaxureba амаҵзура. unda emsaxuro! имаҵ изуроуп!
momxiblav-i узыргачамкуа, узыршанхо
momxiblavad узыргачамкуа, узыршанхо
monaRvlianeba: saxis monaRvlianeba алахь еиқəра. saxe
mounaRvlianda илахь еиқəхеит
monaSuq-i иаарлашаз
mongreul-i (areuli) иеилаҧсоу, еилажəжəоу
mondoba: Sen eg saqme me momande ари аус сара исыдҵа!
moparva ацəʒара, ацəҕьычра. mohpara ицəиʒеит, ицəиҕьычит
morduoba ахəыҧҳаи абаʒʒеи ирымоу аизыҟазаашьа. morduobis
gamtexi ахəыҧҳара аҵас ҧызҽуа
morCileba азыʒырҩра. morCilebiT ҿагыларада
morcxv-i иҧхашьо. morcxvi ia иҧхашьо адəыкрын
mosaval-i (dasamarTebeli, rac unda daemarTos) иҟалаша,
иихьша
- 113 -
mosvla ааира. ai, risTvis movsulvar aq абар, сзааиз
mosmena азыʒырҩра. mousmina дизыʒырҩит
motrialeba агьажьра, ахынҳəра. motrialda ukan ишьҭахь
дгьажьит, шьҭахьҟа даахынҳəит
motyueba амц аҳəара. tyuis амц иҳəоит
mofena анашьҭра. zia-xanumi sxivebs hfens Зиа-Ҳаным
лшəахəақəа налышьҭуеит
moyvana 1. аагара. cxeni moiyvana аҽы ааигеит. 2. азаагара. cxens
mogiyvan иузаазгап аҽы
moyola аҳəара. mouyva иеиҳəеит
mociqul-i ацҳаражəҳəаҩы
mocla аамҭа амазаара. ar mcalia аамҭа сымам, аха сымам
moZRvar-i (maswavlebeli, aRmzrdeli) ааʒаҩы
mowyvetil-i икыдҧаау. ciT mowyvetili varskvlavi ажəҩан
икыдҧааз аиаҵəа
moxdena аҟалара. moxda иҟалеит. mixvda qmari, rac momxdara
ахаҵа идырит иҟалаз зегьы
moxerxeba алшара. uxerxdeba иалшоит. Sendoba ar uxerxdeba
анажьра залшом
moxveva агəыдкылара. moexvia дгəыдикылеит
moxveul-i: moxveuli gza аҿаҵəирҭақəа змоу амҩа
moxiblva аргачамкра, аршанхара. mec momxibla саргьы
слыргачамкит, саргьы слыршанхеит
mrisxaneba ицəгьаны агəаара. mrisxanebs цəгьа дгəаауеит
msaxureba 1. аҽаҧсатəра. imas is ver imsaxurebs иҽаҧсаитəым.
2. амаҵура. unda emsaxuro имаҵ ууроуп. sakadrisad ver
gemsaxure иуқəнагаз еиҧш умаҵ аура сылымшеит
msxverpl-i акəырбан
mter-i аҕа. mtrisas уаҕеимшхара
mtiral-i иҵəыуо
mtkice аҕəҕəа, иҕəҕəоу
muxTloba аижьара
mRvime аҳаҧы. mRvimis pirad аҳаҧы аҭаларҭаҿ
- 114 -
mSveneba аҧшʒара. mSvenebiT ganTqmulia лыҧшʒарала
деицырдыруоуп
mSvid-i аҭынч, иҭынчу. mSvidi saxe иҭынчу ахаҿы
mSvidobiT! бзиала! бзиаʒа!
mcire амаҷ. mcire xnis зықəра маҷу. ar aris mcire xnis иқəра
маҷым
mcired-i амаҷ. mcirediTac kmayofili амаҷгьы изхоит
mcneba аҧҟара. wminda mcneba аҧҟара цқьа
mZinar-i ицəоу
mware аша, ишоу. mware naRveli агəырҩа хьанҭа. mware
sikvdili аҧсра хьанҭа
mwverval-i ацəқə, ақəыцə
mwol-i ииоу
mxolod заҵəык, мацара
n
nabad-i ауапа. grZeli nabadi ауапа ау. nabdis Tasmebi ауапа
аҟаитанқəа
nadir-i ашəарах; агыгшəыг
namdvil-i ииашоу, -ҵəҟьа
namus-i 1. аламыс. 2. (saidumlo) амаʒа. namusi Seunaxavs амаʒа
илымҳəазаап, амаʒа лҵəахызаап
natvra агəыҕра
naqurdal-i амаʒарах. naqurdali cxeni аҽы маʒарах
naRvel-i агəырҩа. mware naRveli агəырҩа хьанҭа
naWam-i иифаз. vaxSami ar eqneba naWami уаххьа имфацзар
акəхап
naxva абара. naxavs иибап. rac ginaxavs _ sizmaria иббаз
ҧхыʒуп. naxe! иба! дба!
- 115 -
ndoma аҭахра, аҭаххара. unda hqondes имазароуп, илымазароуп,
иамазароуп. bina gvinda ахыҵакырҭа ҳҭахуп. minda giTxra Cemi
Wiri сгəырҩа уасҳəарц сҭахуп
neba 1. азин. 2. ахатəгəаҧхара. nebiT хатəгəаҧхарала. Cemi
nebiT схатəгəаҧхарала
nela имццакəа
netavi шьыри, -нда
netareba аҭхаџьра
nu gadmoicema zmnaSi CarTuli uaryofis м nawilakiTa da -н
sufiqsiT. nu stiri! бымҵəыуан! o
-o -ҳəа
or-i 1. (nivTi) ҩба. 2. (adamiani) ҩыџьа. Cven ors Sua ҳҩыџьа
рыбжьара
orive 1. (nivTi) аҩбагьы. 2. (adamiani) аҩыџьагь
ofl-i аҧхʒы. sircxvilis ofli аҧхашьара аҧхʒы. oflis
mowurva аҧхʒы арыцқьара
ocneba агəыҕра
oxvra ақьра, аҕызра, ақəыҧсычҳара. oxvriT hkiTxa
дқəыҧсычҳаны дизҵааит
p
pasux-i 1. аҭак. 2. pasuxis gacema аҭакс аҳəара. upasuxa аҭакс
иеиҳəеит
patieba анажьра, аҭамҵара. apatia ианеижьит, даҭеимҵеит
patronoba аҧшəмара, атəра. vin hpatronobs facxas? изтəыда
аҧацха?
pedagog-i апедагог, арҵаҩы
- 116 -
pir-i аҿы 1. enis pirSi Cavardna ииҳəо аҿамшəара. Cauvarda
ena pirSi ииҳəо иҿамшəеит. 2. (saxe) ахаҿы, ахаҿсахьа. piris
xokva ахаҿы абҕыҷра. pirs ixokavs лхаҿы лыбҕыҷуеит. 3. (ena)
абз. uambe Seni piriT! иаҳəа иара! 4. piris gatydoma
арҧхашьара, ахьымʒҕ агара. dRes mitydeba piri иахьа ахьымʒҕ
згоит
pirad 1. wvima uSvebs kokis pirad ақəа леиуеит аҧҳал
хышəҭызшəа. 2. cecxlis pirad амца ааигəара, аҽҳəаҟны.
miiyvana cecxlis pirad днеигеит амца ааигəара.
piras: cecxlis piras амца ааигəара, аҽҳəаҟны
pirvelad раҧхьаʒа. sul pirvelad зегьы раҧхьаʒа
pirian-i ламыс змоу, зҿаҭахьа назыгʒо
pirSavoba аламысдара. pirSavoba Seni vici, Semityvia
уламысдара атəы здыруеит, еилыскааит
J
Jam-i аамҭа
JrJola ақыџьқыџьра
r
ra закəызеи
radgan избан акəзар
ram(e) акы. ram(e) miSvele! акала усыцхраа!
raRac акы
rac gadmoicema zmnaSi CarTuli и- da з- prefiqsebiT. rac
ginaxavs _ sizmaria иббаз ҧхыʒуп
raS-i арашь
retdasxmul-i дгачамкны, дшанханы иаанхаз
- 117 -
rTul-i ауадаҩы, иуадаҩу. rTuli cxovreba аҧсҭазаара
уадаҩы
risTvis иззы? избан?
risxva агəаара. RvTis risxva анцəа игəаара
rogorc аиҧш, -шəа. rogorc Zma аиашьа иеиҧш
rodesac gadmoicema zmnaSi CarTuli ан- elementiT
rom 1. (rogorc) gadmoicema zmnaSi CarTuli ш- elementiT. 2.
(roca, rodesac) gadmoicema zmnaSi CarTuli ан- elementiT
roca gadmoicema zmnaSi CarTuli ан- elementiT
rC-: xel-fexs erCis деибгоуп, инапқəеи ишьапқəеи еибгоуп
rCeul-i еиҕьу, еиҕьʒоу
rCevn-: mirCevnia еиҕьысшьоит. urCevnia еиҕьишьоит,
еиҕьылшьоит
rjul-i адин. rjulze ufro umtkicesi адин аҵкьыс иҕəҕəоу
s
saamo агəахəатə
sad иаба?
sadac gadmoicema zmnaSi CarTuli ахь- elementiT
savaJkacod афырхаҵараз, хьыʒрацараз. savaJkacod gamosuli
xar хьыʒрацараз уқəуп
sazogadod егьарааны, есқынагь
saTqmel-i аҳəатə. aRara maqvs me saTqmeli уаҳа аҳəатə
сымаʒам
saTqmelad иуҳəартə. saTqmelad saZneloa иуҳəартə уадаҩуп
sakadrisad ишақəнаго
sakvirvel-i уамашəа иубаша, иџьоушьаша. ras xedavs iq
sakvirvels? иџьоушьаша иибозеи уа?
sakvnesad ақьраз, аҕызраз. geyofa sakvnesad ақьраз иузхоит
sam-i 1. (nivTi) хҧа. 2.(adamiani) хыҩык
- 118 -
samarcxvino арҧхашьагатə. samarcxvino saqcieli
арҧхашьагатə алеишəа
samgzavrod аныҟəараз. gamoewyo samgzavrod иҽирхиеит
аныҟəараз
samegrelo Агыртəыла, Одышь. samegrelos asuli Агыртəыла
аҭыҧҳа
samfex-i хшьапык зҵоу. samfexi skami хшьапык зҵоу аҟəардə
sanaxav-i иубаша
sasikvdilo зышьра иақəнаго. sasikvdilo me var mxolod
ашьра сара исықəнагоит
sasikvdilod ашьразы
sasoeba агəыҕра ду. sasoebiT агəыҕра ду ала
sasufevel-i џьанаҭ. sasufevlis netareba џьанаҭтəи аҭхаџьра
satrfo бзиа иибо
saubar-i аицəажəара. isaubres иеицəажəеит
safeTqel-i аргəыҵысҭа
saqme аус. ukuRmarTi saqme иҽеим аус, аус бааҧс
saqciel-i алеишəа
sacalfexo: sacalfexo gza амҩа ҭшəа
saSiSar-i ишəарҭоу
saZnelo иуадаҩу
saxe ахаҿы, ахаҿсахьа. mSvidi saxe иҭынчу ахаҿы
saxel-i ахьʒ
sen-i ачымазара. siyvarulis seni Senc Segyria абзиабара
ачымазара уаргьы иухьзаап
sigrZe аура
sidiade адунагʒара
sizmar-i аҧхыʒ. rac ginaxavs _ sizmaria иббаз ҧхыʒуп
sikvdil-i аҧсра. mware sikvdili аҧсра бааҧс. Cems
sicocxles sikvdili sjobs! сыбзазар аиҳа сыҧсыр еиҕьуп!
sikvdilamde аҧсранʒа. Sen sikvdilis ra Rirsi xar?! иуқəнагом
уара аҧсра!
silamaze аҧшʒара
- 119 -
sinaze аҧшқара, агəыҧшқара. sinaziT гəыҧшқарала
sin(i)dis-i аламыс. sindisis gamrTeleba аламыс аиқəырхара.
sindisi gaumrTela иламыс еиқəирхеит. sinidisi gamimrTele!
сламыс еиқəырха!
sircxvil-i аҧхашьара. sircxvilis ofli аҧхашьара аҧхʒы.
sircxvilis damarTeba аҧхашьара ахьра. uambe, rac sircxvili
dagemarTa! иаҳəа иара ҧхашьарас иухьыз!
sisxl-i ашьа. sisxlis daRvra ашьа акаҭəара. ucabedad Seni
sisxli ar davRvaro! ушьа исамхакамҭəааит! sisxls davRvrio
ашьа касҭəоит ҳəа
sifrTxile агəҽанызаара
siyvarul-i абзиабара. vinc uyvarda бзиа иибоз. Tu giyvarvar
бзиа субозар
sicil-i аччара. siciliT Tqva дыччо иҳəеит
sicocxle абзазара. tkbili sicocxle абзазара хаа. Cems
sicocxles sikvdili sjobs! сыбзазар аиҳа сыҧсыр еиҕьуп!
smena аҳара. mesmis исаҳауеит
sofel-i (cxovreba) ари адунеи
srul-i анагʒа. sruli netareba аҭхаџьра нагʒа
stumar-i асас. stumrad сасыс
stumroba асасра. udroo stumroba ианаамҭам азы сасра
анеира
sul: sul pirvelad зегьы раҧхаʒа
sul-i аҧсы. sulSi suls scvlis иҧсы илиҭоит лыҧсы
ацынхəрас. suls swiravs mas иҧсы кəырбанс ииҭоит. sulis
brunva аҧсыҧ лагаҩагара
sulTambrZol-i иҧсуа
survil-i аҭаххара, агəыҕра
suro ашəч. suro-vazi ашəчи аʒахəеи
swored -ҵəҟьа, хьыʒҳəала. swored am usubTan midis днеиуеит
хьыʒҳəала ари Иусуф иҟны
sxva даҽа
sxvadasxva еиуеиҧшым
- 120 -
sxvanair-i даҽактəи
sxiv-i ашəахəа
t
tanjva агəаҟра
tanjul-i згəаҟуа
tin-i ахра. tinis kedeli ахратə ҭʒамц
tiril-i аҵəыуара. tiris дҵəыуоит. Cumad stiris ҿымҭʒакəа
дҵəыуоит. nu stiri! бымҵəыуан!
tkacun-i аҷҷа ахыргара. maTraxebi atkacunes рҟамчқəа аҷҷа
хдыргеит
tkbil-i ахаа, ихаау. siyvarulis tkbili seni абзиабара ихаау
ачымазара
tkbilad ихааны. tkbilad mZinari дҭахəхəа ицəоу
trfoba абзиабара. trfobisaTvis абзиабаразы
tyve атҟəа. Seni tyve var сутҟəоуп
tyvia ахы
tyvilad (tyuilad) баша
tyuil-i амц. tyuilis Tqma амц аҳəара. tyuis амц иҳəоит. ar
tyuili qadilia ибашоу хырҽхəараʒам
u
uar-: auara gverdi диавсит
uarmyof-i мап зҳəо
ubn-: eubneba иеиҳəоит
ubralooba аиламзаара. ubralobiT аиламзаарала
udrek-i аҕəҕəа. udreki xar уара уҕəҕəоуп
udroo иаамҭам. udroo stumroba иаамҭам азы сасра анеира
uebro зеиҧш дыҟам
- 121 -
ueWvelad хымҧада amisrule ueWvelad! хымҧада исзынагʒа!
ukadris-i аиаҭəам. ukadrisi saqme аиаҭəам аус
ukan шьҭахьҟа. motrialda ukan шьҭахьҟа дгажьит
ukeTes-i еиҕьу
ukuRmarT-i: ukuRmarTi saqme ишəииз аус
umadur-i (nawyeni) згəы нырхоу
umecar-i амдыр
umisoba идлаҧсара
umtkices-i иҕəҕəоу
unda аҭахуп, ахəҭоуп. unda hqondes имазароуп, имазар
ахəҭоуп
unebur-i машəырны, машəыршақə
uneburad машəырны, машəыршақə, ишиҭахымыз,
ufro еиҳа
uSiSar-i агəымшəа
uSiSroba агəымшəара
ucabedad 1. (swrafad) иаразнак. 2. (uneburad) ишиҭахым
ucad-i (gamoucdeli) аҧышəара змам, иҧымшəаз
ucbad иаразнак, ашацаҳəа
ucxo атəым
uxmo абжьыда, ибжьыдоу
uxmod ҿымҭʒакəа
f
fas-i ахə, аҧса. Rirseuli fasi иақəнагоу ахə, иақəнагоу аҧса
facxa аҧацха
facxa-mRvime аҧацха-ҳаҧы
fer-i аҧштəы. mkvdris feri аҧсҧшра. mkvdris feris dadeba
аҧсҧшра ашьҭыхра. feri daedva mkvdris аҧсҧшра аашьҭихит
fex-i ашьапы. fexebamde dasvelebuli шьапаҟынʒа ибааʒаз.
fexis qira аџьабааҧса. dambaCis fexze Seyeneba атапанча
- 122 -
ахысраз архиара. dambaCa fexze Seayena итапанча дхысырц
ирхиеит
fiqr-i ахəыцра. fiqrobs дхəыцуеит. ar vfiqrobdi
схəыцуамызт, сгəы иаанагомызт, сыҟамызт
frTxil-i згəы зҽану
frTxilad 1. (wynarad) ашьшьыҳəа. frTxilad Sevida
ашьшьыҳəа дыҩналт. 2. гəыҽанрыла. frTxilad! угəуҽаныз!
q
qadil-i (trabaxi) ахырҽхəара. ar tyuili qadilia ибашоу
хырҽхəараʒам
qal-i аҧҳəыс
qar-i аҧша. qaris Cadgoma аҧшасра аҟəыҵра. qari Cadga
аҧшасра иаҟəыҵит. SiSis qari ашəаʒыʒара. aitana SiSis qarma
дшəаʒыʒеит
qeba арҽхəара, ахьʒ-аҧша. Sors gaismis misi qeba ихьʒ-иҧша
хара инеит
qvab-i (mRvime, gamoqvabuli) аҳаҧы
qveyana адунеи
qveyniur-i адунеи аҿтəи. qveyniuri netareba адунеи аҿтəи
аҭхаџьра
qveSageb-i аиарҭа
qira ақьыра. fexis qira аџьабааҧса
qmar-i ахаҵа
qona амазаара. aqvs имоуп, илымоуп, иамоуп.
R
Rimil-i аҧышəырччара, ақьышəырчаара
- 123 -
Rirs-i иаҧсоу
Rirseul-i иақəнагоу
RmerT-i анцəа. madloba RmerTs! анцəа иџьшьоуп!
Rone амч
Rrubel-i аҧҭа, аҧсҭҳəа
y
yabalax-i ахҭарҧа, ахҭырҧа
yabardo Ҟабарда
yel-i ахəда, ахəдацəа. ikawravs yels лыхəдацəа лыбҕыҷуеит
yovelifer-i зегьы. eubneba yovelifers зегьы иеиҳəоит
yola амазаара. hyavs имоуп, димоуп. hyavdes имазароуп,
димазароуп
yvela зегьы. yvela misi gazrdilia зегьы иааʒамҭацəа роуп
yovelgvar-i дарбанзаалакь, иарбанзаалакь
yofna азхара. hyofnis иазхоит
yur-i алымҳа. yuris dagdeba алымҳа аҭара, азыʒырҩра. yurs
ugdebda илымҳа ииҭон, дизыʒырҩуан
yureba ахəаҧшра. uyurebs дихəаҧшуеит. ar uyurebs
дихəаҧшуам
S
Sebudnul-i ихҩоу. Tav-piri aqvs Sebudnuli ихаҿы хҩоуп
Sekazmva акəадырра. Sekazma cxeni аҽы икəадырит. Seukazma
cxeni иҽы икəадырит
Sekvdoma адҧсылара. Seakvdeba дидҧсылоит
Sekideba аиқəҵара, аҩацхара. cecxlisTvis Sekideba амца
аиқəҵара, амца аҩацхара. Seukida cecxls амца еиқəиҵеит,
амца дҩацхеит
- 124 -
SekrToma ацəаҭаʒыʒара. SekrTa ицəа дҭаʒыʒеит
SemTxveva ахьра. SeemTxva иихьит
SemkrTal-i зцəа дҭаʒыʒаз
Semovleba акəыхшара, ахылаҧшра. Tavs Semovleba
акəыхшара, ахылаҧшра. Tavs evleba дикəыхшоит,
дихылаҧшуеит
SemoZRola аʒə иаҧхьа днеиуа аҩналара. SemouZRva иаҧхьа
днеиуа дыҩналеит
SemCneva агəаҭара. SeamCnia игəеиҭеит
Sen 1. (mamakaci) уара. Sen xar? уара уоума? Senc уаргьы. Senc
ici уаргьы иудыруеит. Sen win уара уаҧхьа. 2. (qali) бара. Sen
xar? бара боума? Senc баргьы. Senc ici баргьы ибдыруеит. Sen
win бара баҧхьа
Sen-i уара утəы, бара бтəы. Seni sicocxle уара уҧсҭазаара
Senatyorcn-i иршəыз
Senaxva аҵəахра. Seinaxa иҵəахит, илҵəахит. namusis Senaxva
(saidumlos dacva) амаʒа аҵəахра, амаʒа амҳəара. namusi
Seunaxavs амаʒа лҵəахызаап, амаʒа лымҳəазаап
Sendoba анажьра, аҭамҵара. arc Sendoba uxerxdeba
анажьрагьы зыҟалом
Sendobil-i изанажьыз
Sereva аилаʒҩара. urevs еилеиʒҩоит, еилалыʒҩоит,
еиланаʒҩоит. TaflSi urevs mware naRvels ацха еиланаʒҩоит
ишоу аз
SerCena (patieba, miteveba) анажьра, аҭамҵара. SearCens
ианеижьуеит. ar SearCens ианеижьуам
Sesaferad ишақəнаго
Sesvla аҩналара. Sedis дыҩналоит. Sevida дыҩналеит
Sesma (cxenze) аҽыжəҵара, аҽы ақəыртəара. cxenze Sesva
дҽыжəиҵеит, аҽы дақəиртəеит
Sesruleba анагʒара. Seasrula инаигʒеит. Sevasrule
инасыгʒеит. Seasrule? инаугʒама?
- 125 -
Setrfialeba абзиабара. Sestrfis бзиа дибоит. vin Sestrfis?
бзиа дызбода?
Setyoba 1. (gageba) адырра, аилкаара. Seityo (gaigo) идырит,
иеиликааит. araferi Seutyvia акгьы изымдырит, акгьы
изеилимкааит. pirSavoba Seni vici, Semityvia!.. уламысдара
здырит, уламысдара еилыскааит. 2. (SemCneva) агəаҭара. atyobs
игəеиҭоит. gatyob, rom xar kmayofili игəасҭоит уи гəахəас
ишумоу
Sefardeba (gatoleba, Sedareba) аиҟаратəра. Seufarda
еиҟареитəит. qals casqveSeTi Seufarda аҧҳəыси адунеи
еиҟареитəит
Seyeneba ахысраз архиара. dambaCis fexze Seyeneba атапанча
ахысраз архиара. dambaCa fexze Seayena итапанча дхысырц
ирхиеит
Seyra 1. (damarTeba) ахьра. siyvarulis seni Senc Segyria
абзиабара ачымазара уаргьы иухьзаап. 2. (Sexvedra) ақəшəара.
Seeyara диқəшəеит. arsad Semeyaro! џьара усықəымшəааит!
SeSvera амҵакра. SeuSvers имҵеикуеит. safari gul-mkerds
uSvers Сафар игəы имҵеикуеит
SeCereba 1. аангылара. SeCerda даангылеит. 2. аанкылара.
SeaCera иааникылеит. maspinZelma SeaCera cxeni аҧшəма иҽы
ааникылеит
Secdena арҩашьара. Seacdina дирҩашьеит. Semacdina TviT
eSmakma аҩысҭаа ихаҭа сирҩашьеит
Secodeba 1. агəнаҳа. aris zogi Secodeba... иыҟоп гəнаҳақəак...
mapativa Secodeba гəнаҳа санеижьит. 2. агəнаҳа ҟаҵара, агəнаҳа
ура. Sevcode агəнаҳа ҟасҵеит, агəнаҳа зуит
Sewirva: Tavis Sewirva аʒəы изы, аказы ахы ақəҵара. Tavs
Sevwirav Sens megobrobas уҩызараз схы ақəысҵап
Sewona аиҟаратəра. Seuwona еиҟареитəит. qals casqveSeTi
Seuwona аҧҳəыси адунеи еиҟареитəит
Sewuxeba 1. агəаҟра. Sewuxda дгəаҟит. 2. аргəаҟра. Seawuxa
даргəаҟит, диргəаҟит
- 126 -
Sexareba азгəыдура. Sehxaris дазгəыдууп
Sexeba акьысра. Seexeba дакьысуеит
Sexvewna аҳəара. Seexvewa даҳəеит
Sejdoma ақəтəара. cxenze Sejda аҽы дақəтəеит
Svela ацхыраара. uSvela дицхрааит. miSvele! усыцхраа!
Svil-i ахшара, аҧа, аҧҳа. mTis Svili ашьха аҧа
SigniT аҩнуҵҟа
Sin аҩныҟа. vin xarT Sina? аҩныҟа аʒə шəыҟоума? Sin Sevida
иҩны дыҩналеит
SiS-i ашəара. SiSis qari ашəара ду. aitana SiSis qarma даара
дшəеит
Sor-i хара, харатəи. Sori gza амҩа хара
Soreul-i харатəи
Soreulad (Soridan) харантə
Sori-axlos (odnav moSorebiT) ааигəа, ихарамкəа
Sors хара. Sors gaismis misi qeba ихьʒ-иҧша хара инеит
Sua абжьара. Cven ors Sua ҳҩыџьа рыбжьара
Suamaval-i абжьацəажəаҩы
C
Cabareba аҭара. Caabara ииҭеит
Cagdeba 1. arad Cagdeba акыс амҧхьаʒара. arad agdebs акыс
иҧхьаʒом. 2. xelSi Cagdeba анапаҿы аагара. xelSi igdebs
инапаҿы ааигоит, инапаҿы дааигоит. 3. gansacdelSi agdebs
ашəарҭаҿ дҭаижьуеит
Cadeba аҭаҵара. gulSi guls sdebs даара бзиа дибоит
Cadgoma аҭагылара. qari Cadga аҧшасра иаҟəыҵит
Cavardna аҭажьра. Cavarda иҭажьит. enis pirSi Cavardna ииҳəо
аҿамшəара. Cauvarda ena pirSi ииҳəо иҿамшəеит
Cakecva иҟəыҷны акаҳара. Caikeca дҟəыҷны дкаҳаит
Casvla албаара. Cavidnen илбааит
- 127 -
Catareba (zemodan qvemoTken) албаагара. cxenebi Caatares
аҽқəа лбаадыргеит
Cawmaxvna акəшара. ewmaxvnis икəшоит, дикəшоит
Cem-i сара стəы. Cemi Wiri сара сгəырҩа. Cemi mogvare (Cemi
Sesaferisi) сара исзеиҧшу, исаҟароу. Cemi natvra сгəыҕра. Cemi
nebiT сара сгəаҧхарала. Cems sicocxles sikvdili sjobs!
сыҟазар аиҳа сыҧсыр еиҕьуп! Cemi xeliT снапала
Cemgan сара сҟнытə
Cena 1. ацəырҵра. gamoCndeba ицəырҵуеит, дцəырҵуеит. 2.
(albaT) иҟалап, -зар акəхап. sCans, namusi Seunaxavs амаʒа
лҵəахызар акəхап
Cven-i ҳара ҳтəы
CvenSi ҳахьыҟоу аҿы, ҳахьынхо аҿы
Cveuleba (wesi, adaTi) адаҭ, аҵас. Cveulebis gadamdegi адаҭ
еилагаҩы, аҵас еилагаҩы
Civil-i ашшра, ашшыҧхьыʒ аҳəара. Civis дашшуеит,
ашшыҧхьыʒ иҳəоит. uCivis аказы дашшуеит, аказы ашшыҧхьыʒ
иҳəоит. beds ras uCivi? унасыҧ азы ашшыҧхьыʒ изуҳəои?
Cu ҿумҭын! ҿбымҭын!
Cumad ҿымҭкəа. Cumad stiris ҿымҭкəа дҵəыуоит
Cqara ирласны
c
ca ажəҩан. cis maxloblad ажəҩан ааигəара. ca da qveyana
дгьыли жəҩани
casqveSeT-i ажəҩан аҵаҟа иыҟоу зегьы, адунеи
cecxl-i амца
cixe-darbaz-i абааи ахани
cnoba адырра. icno дидырит. ver micani? сузымдыри?
almasxits xom kargad icnob? Алмахсиҭ ибзианы думдыруеи?!
cnobil-i еицырдыруа
- 128 -
codva агəнаҳа. eSmakma damria codvis xeli аҩысҭаа гəнаҳара
сирҟаҵеит
codna адырра. icis идыруит. es Senc ici ари уаргьы
иудыруеит. icode! иудыруазааит!
col-i аҧҳəыс. colad miyvana ҧҳəысс аагара. colad miiyvana
ҧҳəысс дааигеит
creml-i алаҕырʒ. cremlebi sdis илаҕырʒқəа, ллаҕырʒқəа
аауеит
cru амц, имцу
cud-i ацəгьа. cud gulze (cud gunebaze) агəалаҟара бааҧс
анимоу
cxel-i аца, ашы, ацаҳəцаҳə. cxeli tyvia ахы цаҳəцаҳə
cxen-i аҽы
cxenosan-i 1. (cxenze mjdomi) аҽыуаҩы. 2. (cxenosnobis ostati)
аҽыбҕаҟаза. uebro cxenosani зеиҧш дыҟам аҽыбҕаҟаза
cxovreba аҧсҭазаара. rTuli cxovreba еилоу аҧсҭазаара
Z
Zala амч
Zalze даара, даараʒа
Zebna аҧшаара. eZebs иҧшаауеит. eZebs xolme иҧшаалоит
Zvra аҵысра, аҽырҵысра. iZvris иҵысуеит. aRar iZvris уаҳа
иҵысуам
Zil-i ацəара. sZinavs дыцəоуп. Zilis dafrTxoba арҿыхара.
Zili daufrTxo дирҿыхеит.
ZiZisSvil-i абзыцəашьа
Zleva аиааира. marto uSiSroba ZlevisaTvis ara kmara
аиааираз агəымшəара мацара иазхом
Zlivs аарла. Zlivs warmosTqva аарла иҳəеит
Zma аиашьа. rogorc Zma аиашьа иеиҧш
Znel-i ауадаҩы, иуадаҩу
- 129 -
Zrwola аʒыʒара
ZuZu акыка. misi ZuZu лкыка. ZuZus wova акыка ацəара, акыка
ахара. ZuZus wovs акыка ицəоит, акыка дахоит. misi ZuZu
giwovia лкыка уцəахьеит, лкыка уахахьеит
w
wamal-i (Tofiswamali) ахəышə. wamlis kvamli ахəышə алҩа
wamovardna аҩаҵҟьара. wamovarda zeze дҩаҵҟьеит
warmoTqma аҳəара. Zlivs warmosTqva аарла иҳəеит
warRvna-Relva аʒхыҵра дуи аилашреи
wasvla ацара. midis дцоит. rom midixar, sad midixar? уцоит,
аха уабацо? wadi! уца! бца!
waxdoma абжьысра. waxda Cemi xumroba сыхəмарра бжьысит
wer-: uweria иара изы иҩуп. xelisgulze uweria
(brwyinvaled icis) ибзиаʒаны идыруеит. xelisgulze uweria
mahmadis mcneba ибзиаʒаны идыруеит Моҳамед иҧҟарақəа
wes-i аҵас. rac wesia ҵасс иыҟоу
wvima ақəа. wvimis daSveba ақəа аура. wvima uSvebs ақəа ауеит
wvrTna абжьара, ааʒара. wvrTnis диабжьоит. marto wrTvna ras
izams, Tu bunebamc ar uSvela? абжьара мацара иалшозеи ауаҩы
аҧсабара иимцхраакəа?
win аҧхьа, иаҧхьа, лаҧхьа. satrfos win бзиа иибо лаҧхьа.
Sen win уара уаҧхьа
wminda ацқьа, ицқьоу. me da Seni siyvaruli wminda aris бареи
сареи ҳабзиеибара цқьоуп. wminda/wmindis guliT гəы цқьала.
wminda mcneba аҧҟара цқьақəа
wuxil-i агəамҵра, агəхьаагара. vwuxvar сгəамҵуеит, агəхьаа
згоит
wyal-i аʒы. wyali moutana аʒы изнеигеит
wyaloba алыҧха. RvTis wyaloba анцəа илыҧха
wyena агəалсра. gewyina? угəы иалсма?
wynara(d) ашьшьыҳəа
- 130 -
W
Wanmak-i (Warmagi) згəамч бзиоу абырг
Weqa-elva адыд-мацəыс
Wir-i 1. агəхьаа. Cemi Wiri сыгəхьаа. 2. ацəгьара. WirSi,
lxinSi ацəгьареи абзиареи раан
Wkua ахшыҩ. WkuiT хшыҩла. Wkuas mogeba ахдырра. Wkuas
moego ихы идыруа дааҟалеит
Wra аҧҟара. Tvali uWris // Tvals uWris ибла ҵаруп
x
xan зны. xan aq, xan iq зны абра, зны абна. xan esa sTqves, xan
isa sTqves зны акы рҳəеит, зных - даҽакы
xan-i 1. аамҭа. 2. ақəра. mcire xnis зықəра маҷу. ar aris mcire
xnis иқəра маҷым
xangrZliv акыраамҭа
xanjal-i аҟама. xanjlis wveri аҟама аҧынҵа
xedva абара. xedavs иибоит, илбоит, дибоит, дылбоит. ras
xedavs? иибозеи? илбозеи? xom xedav? иумбои?
xel-i анапы. eSmakma damria codvis xeli аҩысҭаа гəнаҳара
сирҟаҵеит. xelSi micema анапаҿы аҭара. misca xelSi инапаҿы
ииҭеит. Cemi xeliT снапала
xelisgul-i анапсыргəҵа. xelisgulze uweria (brwyinvaled
icis) ибзиаʒаны идыруеит. xelisgulze uweria mahmadis mcneba
ибзиаʒаны идыруеит Моҳамед иҧҟарақəа
- 131 -
xel-pir-i аҿи анапи, анапқəеи ахаҿи. wyalic moutana xel-
piris dasabanad аʒгьы инеигеит иҿи инапқəеи рыʒəʒəаразы
xel-fex-i ашьапи анапи. xel-fexs erCis ишьапқəеи инапқəеи
еибгоуп, амч имоуп
xeluxleb-i кьыс змам
xvewna аҳəара. exveweba диҳəоит. xvewniT ҳəара дула
xma абжьы. xmis amoReba абжьы аҭгара, аҿыҭра. xma amoiRo
ибжьы ааҭигеит. xmas ar iRebs ҿиҭуам. xmis micema (daZaxeba)
азҿыҭра. xma misca (dauZaxa) изҿиҭит. xmis amaRleba абжьы
ардура. xma aimaRla ибжьы ирдуит, ибжьы неиҵихит
xmal-i аҳəа
xmareba: Zalas ixmars мчыла иҟаиҵап
xmel-i (xmeleTi) адгьыл. zRva da xmeli дгьыли мшыни, геи
шьхеи. zRva da xmeli movlili aqvs дгьыли жəҩани
еимидахьеит
xokva абҕыҷра. piris xokva ахаҿы абҕыҷра. pirs ixokavs лхаҿы
лыбҕыҷуеит
xolme gadmoicema zmnaSi CarTuli -ла sufiqsiT. eZebs
xolme иҧшаалоит xom gadmoicema zmnis kiTxviT-uaryofiTi formiT. almasxits
xom icnob? Алмахсиҭ дузымдыруеи? xom xedav? иумбои?
xorc-i 1. (dakluli saqonlisa da frinvelisa) акəац. 2.
(cocxali sxeulisa) ажьы. 3. (sxeuli, tani) ацəеижь
xSir-i лассы-лассы иҟалало. xSiri stumari лассы-лассы иааиуа
асас
xSirad лассы-лассы
j
jadosan-i аҟҩы
jdoma атəара. zis дтəоуп. ijda дтəан
- 132 -
jer макьа, макьана. jer Wanmakia макьа дбыргуп
jobna 1. еиҳа аиҕьра. Cems sicocxles sikvdili sjobs!
сыбзазар аиҳа сыҧсыр еиҕьуп! 2. иаҵкьыс аиааира, аҧыжəара
агара. ajobebs иаҵкьыс диааип. Tu qali majobebda, ar
vfiqrobdi аҧҳəыс саҵкьыс диааип ҳəа сыҟамызт
jojoxeT-i џьаҳаным
h
ha абар, аа. ha, xom xedav, iaraRi damiyria аа, иумбои, сабџьар
шьҭасҵеит
- 133 -
Sinaarsi winasityvaoba ................................................................................................................... akaki wereTeli, “gamzrdeli” (qarTuli teqsti)......................... akaki wereTeli, “gamzrdeli” (afxazuri Targmani)................. afxazur-qarTuli saswavlo leqsikoni............................................... qarTul-afxazuri saswavlo leqsikoni..............................................
Ахқəа
Аҧхьажəа...........................................................................
Акаки Ҵереҭели, «Абаʒʒеи» (ақырҭуа теқст)......................
Акаки Ҵереҭели, «Абаʒʒеи» (аҧсуа аиҭага)......................
Аҧсуа-қырҭуатə арҵага жəар.......................................
Ақырҭуа-аҧсуатə арҵага жəар.......................................