Timpurile verbului

De-a lungul timpului, am ajuns la concluzia ca cea mai problematica parte de vorbire a unei

limbi straine este verbul. Prin numarul mare de forme pe care il capata, prin faptul ca se

conjuga in atatea timpuri, moduri si persoane mi se pare mie ca piatra de incercare a unei

limbi.

In limba turca sunt si moduri si timpuri, dar mai sunt si sufixele. Iar pe langa astea, forma

unui timp poate fi: afirmativ pozitiva, afirmativ negativa, interogativ pozitiva sau interogrativ

negativa – cand nu e suficienta inversarea subiectului cu predicatul, ca in engleza (I am/ I

am not/ Am I? Ain’t I?). Astfel avem, pentru bilmek a sti la prezent, pers. I sg.:

biliyorum eu stiu

bilmiyorum eu nu stiu

biliyor muyum? stiu eu?

bilmiyor muyum? nu stiu eu?

Nu mai aduc si diatezele in discutie, ca va sperii de tot. Dar ca sa va linistesc putin, pot sa

recomand o sursa de verificare a timpurilor, foarte buna: un conjugator de

verbe: WinMekMak (l-am mai pus pe blog cu alta ocazie).

Din ce am studiat eu aseara, pe scurt pot spune ca in limba turca, un timp se formeaza

astfel:

Unde I, II sau III inseamna:

Atentie: unele din aceste terminatii sunt sufixe Tip (b), care isi schimba forma conform

regulii armoniei vocalice.

Iar sufixul timpului poate fi unul dintre urmatoarele:

-ir- pentru aorist;

-(y)ecek- pentru viitor;

-meli- pentru necesitativ etc.

Dar schema asta nu pare asa complicata, nu? Si totusi, unde-i problema? E in faptul ca limba

turca foloseste, pe langa aceste sufixe, cateva in plus. Adica in loc de 2-3-5-7 cuvinte

romanesti, in limba turca este unul singur care include mai multe sufixe, adaugate intr-o

anumita ordine. De exemplu, avem acelasi verb, a sti, la persoana I sg.):

biliyorum eu stiu

bileceğim eu voi sti

bilmişim se spune ca stiam

bilebilmişim s-a spus ca as fi putut sti/ s-ar fi putut sa stiu

bilemesem daca nu pot sti

bilmemeliuim nu trebuie sa stiu

CATEGORY ARCHIVES: TIMPURI

Viitorul – Gelecek   zaman Limba Turca, Timpuri, Verbul, Viitor 20 ianuarie 2011 Comments: 2

- este un timp care exprima o actiune care se petrece dupa momentul vorbirii si se formeaza

urmand acelasi tipar ca si Prezentul -iyor;

- pentru ca verbul da indicatii despre natura subiectului (numar, persoana), subiectul poate

sa fie sau sa nu fie prezent – se deduce din context;

FORMA AFIRMATIVA:

Ex: içmek → iç + mek

iç + -ecek → içecek

içecek+ terminatii

Terminatiile:

-um         – uz

-sun           -sunuz

- /                -lar

geleceğim eu voi veni

satacaksın tu vei vinde

sürecek el/ea va conduce

yazacağız noi vom scrie

alacaksınız voi veti cumpara

koşacaklar ei/ele vor alearga

Observatii:

- viitorul se formeaza plecand tot de la radacina verbului, careia i se adauga sufixul -

(y)ecek si apoi terminatiile pentru fiecare persoana in parte;

- cand dupa  -(y)ecek urmeaza un alt sufix, care incepe cu o vocala, -(y)ecek devine -

(y)eceğ;

- -(y)ecek este un sufix Tip(a), care se armonizeaza cu ultima vocala, avand formele: -

(y)ecek sau -(y)acak;

- sufixele personale, cu exceptia persoanei a III-a plural (care e Tip(a)),  sunt sufixe Tip(b) si

se armonizeaza cu ultima vocala din -(y)ecek;

FORMA NEGATIVA: – se adauga sufixul -me radacinii verbului, apoi -(y)ecek si terminatia;

gelmeyeceğim eu nu voi veni

satmayacaksın

sürmeyecek 

yazmayacağız

alamayacaksınız

koşmayacaklar

Observatii:

- -me este un sufix Tip(a);

- -me se termina cu o vocala si pentru ca in limba turca se evita intalnirea a 2 vocale, se

floseste litera de legatura -y-;

FORMA INTEROGATIVA POZITIVA:

afirmativ: geleceğim: gelecek | im → geliecek mıyım?

gelecek mıyım? voi veni?/voi veni eu?

satacak mısın? 

sürecek mi?

yazacak mıyız?

alacak mısınız?

koşacaklar mı?

Observatii:

- se foloseste -y- litera de legatura, atunci cand se intalnesc 2 vocale;

- la pers. a III-a mu se foloseste la final, separat;

FORMA INTEROGATIVA NEGATIVA:

gelmeyecek miyim? nu voi veni eu?

satmayacak mısın?

sürmeyecek mi?

yazmayacağ mıyız?

alamayacak mısınız?

koşmayacaklar mı?

Trecutul simplu   -DI Limba Turca, Timpuri, Verbul 11 ianuarie 2011 Comments: 3

Acest timp exprima o actiune care s-a petrecut in trecut sau un eveniment care s-a incheiat

inainte de momentul vorbirii. In limba romana se traduce atat prin perfetul simplu, cat si prin

perfectul compus.

Sufixul cu care se formeaza acest timp este -di (vezi acest articol).

Astfel, trecutul simplu se obtine in tlimba turca dupa urmatoarea schema:

Radacina verbului + -di + terminatii

de conjugat

Terminatiile (Tip II):

-m     -k

-n      -niz (-niz/-nız/-nüz/-nuz) (Sufix Tip (b))

-/       -ler/lar (sufix Tip (a))

Important: 

-di are in realitate mai 8 forme, mai intai pentru ca este un sufix Tip (b), si apoi pentru

ca daca un cuvant setermina in urmatoarele consoane  p, ç, t, k , h , s, ş , iar sufixul care

trebuie adaugat incepe cud, aceasta devine t si astfel -di poate fi avea una dintre formele:

-di /-dı/-dü/-du

-ti /-tı /-tü/-tu

FORMA AFIRMATIVA

yemek – yedim a manca – am mancat

içmek – içtin a bea – ai baut

çıkmak – çıktı a iesi – a iesit

görmek – gördük a vedea – am vazut

örtmek – örttünüz a acoperi – ati acoperit

koşmak – koştular a alerga – au alergat

FORMA NEGATIVA

Radacina verbului + -me* + -di + terminatii

de conjugat

- -me e un sufix Tip (a) si are formele -me/-ma;

yemek – yemedim a manca – nu am mancat

içmek – içmetin a bea – nu ai baut

çıkmak – çıkmatı a iesi – nu a iesit

görmek – görmedük a vedea – nu am vazut

örtmek – örtmetünüz a acoperi – nu ati acoperit

koşmak – koşmatular a alerga – nu au alergat

FORMA INTEROGATIVA - are 2 forme:

1. Daca formulam o intrebare la care se cerem un raspuns de forma DA sau NU, verbul are

urmatoarea forma: 

Radacina verbului + -di + terminatii   + mi

de conjugat

- mi e un sufix Tip (b) si are formele mi/mı/mü/mu;

yemek – yedim mi? a manca – am mancat?

içmek – içtin mi? a bea – ai baut?

çıkmak – çıktı mı? a iesi – a iesit?

görmek – görmedük mü? a vedea – am vazut?

örtmek – örttünüz mü? a acoperi – ati acoperit?

koşmak – koştuları mı? a alerga – au alergat?

2. Daca intrebarea este in forma negativa, atunci sufixul de negare – me este imediat

langa radacina verbului si verbul  are urmatoarea forma:

Radacina verbului + -me* + -di + terminatii

de conjugat

- -me e un sufix Tip (a) si are formele -me/-ma;

- mi e un sufix Tip (b) si are formele mi/mı/mü/mu;

Later edit: in 25 martie 2012, Adicsx  a facut cateva corecturi, pentru care ii multumesc si il

felicit pentru atentie.  Editez postarea conform justelor lui observatii: 

yemek – yemedim mi? a manca – nu am mancat?

içmek – içmedin mi? a bea – nu ai baut?

çıkmak – çıkmadı mı? a iesi – nu a iesit?

görmek – görmedik mü? a vedea – nu am vazut?

örtmek – örtmediniz mü? a acoperi – nu ati acoperit?

koşmak – koşmadılar mı? a alerga – nu au alergat?

Cand formulam o intrebare si ne referim la un anumit termen propozitiei, altul decat

verbul, particula interogativa mi urmeaza imediat dupa cuvantul pe care il determina. Veti

intelege mai bine dupa ce urmariti exemplul de mai jos:

Ali dün İstanbul’a gitti. Ali a plecat ieri la Istanbul.

Ali dün İstanbul’a gitti mi? Ali a plecat ieri la Istanbul?/ A plecat ieri Ali la Istanbul?

Ali dün İstanbul’a mı gitti? Ali a plecat ieri la Istanbul?/ La Istanbul a plecat ieri Ali?

Ali dün mü İstanbul’a gitti? Ali a plecat ieri la Istanbul?/ Ieri a plecat Ali la Istanbul?

Ali mi dün İstanbul’a gitti? Ali a plecat ieri la Istanbul?

Ultimile 4 propozitii pot fi traduse identic in romana, diferentierea facandu-se pe baza

intonatiei. In unele cazuri se poate pune la inceput de propozitie cuvantul la care face

referire intrebarea. Astfel ca, in absenta unui context, in scris, romana apare mai putin

specifica decat turca.

Cand construim o intrebare si folosim cuvinte

precum kim cine, nerede unde, kaç cate, ne ce, nu mai apare in propozitie particula

interogativa mi:

Kim geldi? Cine a venit?

Dün akşam nerede yedınız? Ieri seara unde ati mancat?

Adam kaç lıra verdi? Barbatul cate lire avea?

Surse articol – 1, 2

Prezentul -iyor / Şimdiki   Zaman Limba Turca, Prezent, Timpuri, Verbul 10 ianuarie 2011 Comments: 3

- prezinta o actiune care se desfasoara acum, in momentul vorbirii;

- pentru ca verbul da indicatii despre natura subiectului (numar, persoana), subiectul poate

sa fie sau sa nu fie prezent – se deduce din context;

FORMA AFIRMATIVA:

içmek → iç + mek

iç + iyor → içiyor

içiyor+ terminatii

Terminatiile:

-um – uz

-sun -sunuz

- / -lar

geliyorum eu vin (acum)

satıyorsun tu vinzi (acum)

sürüyor el/ea conduce (acum)

yazıyoruz noi scriem (acum)

alıyorsunuz voi cumparati (acum)

koşuyorlar ei/ele alearga (acum)

Observatii:

- -iyor este un sufix Tip(b), in care prima litera se armonizeaza cu ultima vocala a radacinii

verbului si are astfel 4 forme (-iyor, -ıyor, -uyor, -üyor), asa cum puteti observa din

exemplele de mai sus;

- terminatiile -um, -uz, -sun si -lar se armonizeaza cu litera o din -iyor;

FORMA NEGATIVA: – se adauga sufixul -me radacinii verbului, apoi -iyor si terminatia;

geliyorum→ gelmiyorum eu nu vin (acum)

satıyorsun → satmıyorsun

sürüyor → sürmüyor

yazıyoruz → yazmıyoruz

alıyorsunuz  → almıyorsunuz

koşuyorlar  →koşmuyorlar

Observatii:

- -me se termina cu o vocala si pentru ca in limba turca se evita intalnirea a 2 vocale, aici

are loc eludarea -e-ului.

FORMA INTEROGATIVA POZITIVA:

afirmativ: geliyorsunuz: geliyor|sunuz → geliyor musunuz?

bakıyorum → bakıyor muyum? eu privesc (acum)?

satıyorsun → satıyor musun?

sürüyor → sürüyor mu?

yazıyoruz → yazıyor muyuz?

alıyorsunuz  → alıyor musunuz?

koşuyorlar  →koşuyorlar mu?

Observatii:

- se foloseste -y- litera de legatura, atunci cand se intalnesc 2 vocale;

- la pers. a III-a pl. mu se foloseste la final, separat;

FORMA INTEROGATIVA NEGATIVA:

bakıyorum → bakmıyor muyum? eu nu privesc (acum)?/ nu privesc eu (acum)?

satıyorsun → satmıyor musun?

sürüyor → sürmüyor mu?

yazıyoruz → yazmıyor muyuz

alıyorsunuz  → almıyor musunuz?

koşuyorlar  →koşmuyorlar mu?

Prezentul simplu sau Aoristul – Geniş Zaman/   Afirmativ   negativ in general, fiecare timp are 4 forme:

- afirmativ pozitiv (Eu mananc.)

- afirmativ negativ (Eu nu mananc.)

- interogativ pozitiv (Mananc eu?)

- interogativ negativ (Nu mananc eu?)

Daca despre forma afirmativ pozitiva a Aoristului   am discutat deja, astazi ma voi ocupa de

cea afirmativ negativa.

Formarea e relativ simpla:

- mai intai se indepartea marca infinitivului (-mak/-mek);

- radacinii i se adauga -ma/-me (in functie de ultima vocala din radacina si conform regulii

armoniei vocalice – vezi tabelul de mai jos)

- urmeaza terminatiile specifice aoristului:

Singular:

-im

-sin

-

Plural

-iz

-siniz

-ler

Exemplu: beklemek – a astepta

ben beklemem eu nu astept

sen beklemezsin tu nu astepti…

o beklemez

biz beklemeyiz

siz beklemezsiniz

onlar beklemezler

Observatii:

- apare o litera de legatura intre radacina compusa (radacina simpla+negare): -z-, care nu

este folosita insa la persoana intai (singular si plural);

- la persoana I plural se mai foloseste ca litera de legatura - y - pentru a evita intalnirea

celor 2 vocale;

Infinitivul – forma   negativa

Infinitivul are si o forma negativa care se obtine prin intercalarea silabei -ma-/-me- intre

radacina verbului si marca de infinitiv.

bakmak a privi, a vedea >> bakmamak a nu privi, a nu vedea

yürümek a (se) plimba >> yürümemek a nu (se) plimba

istemek a placea >> istememek a nu placea

almak a lua >> almamak a nu lua

konuşmak a vorbi >> konuşmamak a nu vorbi

öğretmek a preda >> öğretmemek a nu preda

söylemek a spune >> söylememek a nu spune

görmek a vedea >> görmemek a nu vedea

oturmak a sta >> oturmamak a nu sta

gülmek a zambi >> gülmemek a nu zambi

yüzmek a innota >> yüzmemek a nu innota

çalışmak a munci >> çalışmamak a nu munci

yazmak a scrie >> yazmamak a nu scrie

Observatii: Dupa cum se vede mai sus, vocala din silaba de negare este aceeasi cu cea din

marca infinituvului si apare acest tipar de silabe repetitive. Vocala din ambele silabe este

determinata de ultima vocala din radacina verbului si sunt Sufixe de tip (a) (vezi tabelul de

mai jos).

Practic, forma negativa a unui verb se obtine conjugand aceasta noua radacina, care

include -ma-/-me-, careia i se adauga diversele sufixe pentru a obtine un anumit timp.

Verbul

Oricate diferente ar fi intre limba turca si limba latina sau germana, gasim si aici verbul

situat, in cele mai multe cazuri, la finalul propozitiei.

Forma pe care o gasim in dictionar este infinitivul, care in turca apare marcat prin 2

sufixe: -mak sau -mek, conform Regulii armoniei vocalice – Sufix de tip (a) (vezi tabelul).

bakmak a privi, a vedea

yürümek a (se) plimba

istemek a placea

almak a lua

konuşmak a vorbi

öğretmek a preda

söylemek a spune

görmek a vedea

oturmak a sta

gülmek a zambi

yüzmek a innota

çalışmak a munci

yazmak a scrie

Indepartand marca infinitivului -mak/-mek, se obtine radacina verbului, careia i se

adauga sufixele necesare pentru a obtine diversele timpuri, forma negativa sau interogativa.

Aceste sufixe se vor adauga intr-o ordine specifica si conform, desigur, Regulii armoniei

vocalice, in cele mai multe cazuri, fiind sufixe de Tip (b).

öpmek > öp- (a saruta)

açmak > aç- (a deschide, a porni)

Din ce am gasit eu prin resursele online, sunt peste 20 de timpuri (sursa) ale verbului, unele

mai des utilizate, altele mai rar, ca in orice limba… Ce e cu adevarat surpizantor pentru

mine, ca roman care a incercat sa explice conjugarea verbelor personelor straine, e ca in

turca conjugarea este foarte regulata. Ba chiar sunt programe online sau soft-uri ce pot fi

descarcate si care sa conjuge un anumit verb.