Bogdan Petriceicu Hașdeu - Basarabii - cine, de unde, de când,

download Bogdan Petriceicu Hașdeu - Basarabii - cine, de unde, de când,

of 25

Transcript of Bogdan Petriceicu Hașdeu - Basarabii - cine, de unde, de când,

  • 8/13/2019 Bogdan Petriceicu Hadeu - Basarabii - cine, de unde, de cnd,

    1/25

    B A S A R A B I IC I N E ? D E U N D E ? D E C A N D ?

    D EB . P E T R I C E I C U - H A S D E U

    B U C T I R E S C IS T A B I I i I M E N T L I L G R A F I C I . V . S O C E C e

    d a B e r z i i 5 9 .1 8 9 4

    9

    r . ,,

    c .

    I k

    T' 6 1 ; i ,

    4

    t -, :

    - " '

    , > ' r

    5 ' ,' 4 % . _ ;

    A ;

    -

    6 9 , - S - L )

    t .. '

    1

    , # 1

    . . 1 1 -

    * . A . C . 1 . 4 . D E M T E T *0 1 . 1 7 N 1 1 ' 1 '

    1 -

    www.dacoromanica.ro

  • 8/13/2019 Bogdan Petriceicu Hadeu - Basarabii - cine, de unde, de cnd,

    2/25

    B A S A R A B I IC I N E ? D E U N D E ? D E C A N D ?

    D E

    B . P E T R I C E I C U - H A S D E U

    B U C U R E S C IS T B I L I M E N T U L G R A F I C V . S O C E C O

    5 9 , S t r a d a B e r z i l . 5 9 .1 8 9 4

    I .

    www.dacoromanica.ro

  • 8/13/2019 Bogdan Petriceicu Hadeu - Basarabii - cine, de unde, de cnd,

    3/25

    B A S A R A B I IG I N E ? D E U N D E ? D E C A N D ?

    a s a r a b ad i ni ni n e s t e c u v i n t u l c e l m a i i m p o r t a n ti n t r 6 g a l i r n b 6 , i s t o r i c A . a R o -m A m i l o r .D a d , n e v a f i d a t a l m u r i c u d e p l i n a , -t a t e :e i n e a i l l o s t B a s a r a b i 4 ?d e u n d e ?d e c a n d ?o i n t i n s 6 , l u m i n n , s e v a r e s p a n d i a s u p r ap e r i O d e i c e l e f m a i l u n g i i t o t - o - d a t b , c e l e im a i i n t u n e c O s e d i n t r e c u t u l n a t i o n a l i t K i fr o m a n e .

    I . B A S A R A B L 1 N ' A I Y F O S T 0 F A M I L I A ,C I 0 C A S T A . .

    C a n t e r n i r c l i c e a c p e t i m p u l s e t n u m a ie x i s t a t d e - m u l t B a s a r a b i i : B a s a r a b a , w e l -c h e s d e r N a m e e i n e s s e h r a l t e n u n d e d l e nG e s c h l e c h t s i n d e r W a l a c h e y , a b e r i n d e rm A n n l i c h e n L i n i e l a n g s t e r l o s c h e n i s t "( G e s e l l , d . o s m . R e i c h s , 6 0 8 ) .C a n t e m i r g r e e s c e .I n a d e v r , c o n t i m p u r a n u l s e r i C o n s t a n t i n

    B r a u c o v n u l n u e r a B a s a r a b e i i n l i n i a b a r -b t 6 s e d , m a c a r - c a , d u p a e x p r e s i u n e a c r o n i -c a , r u l u i : 0 - a t p u s n u m e d e d o m n i e C e s t a n -t i n B a s a r a b c Z - v o d e ( N i c . C o s t i n ) , m t c a r -c t m e d a l i a s a g r a v e z a . c u l i t e r e m a r l :C O N S T A N T I N V S B A S S A R A B A , m a c a r - c ai n j u r a t u r a t r i v i I a m u n t e n s d , c u B a s a -r a b a t a t e f " s a B a s a r a b a m a m e i " p a r e as e r e f e r i l a d i n s u l , i m a c a r - c a , s u b a c e s t

    n u m e s e m e m o r e z n , p i i i a s t 4 1 i n j o c u lc o p i l a r e s c H a l e a - m a l e a d i n M o l d o v a :D e - a h a l e a - m a l e aI n c o t r o t i - I c a l e a ?D e s c h i d e p u t tA c u I p o r t lA l u l B a s a r a b e i .C e ' I d a l v a m aU n c a t e lT u n p u r c e lS i p e N . d e - u n p i c l o r . . .

    ( T h . S t a m a t i , A l i s a n d r l a 1 0 9 ) ;i n u n e l e v a r i a n t u r i c h i a r c u n u m e l e d eb o t e z : C o s t e a B a s a r a M " ( G . D . T h e o d o -r e s c u , P o e s i f p o p u l a r e p . 1 9 7 ) . T o t a a , d ep u t i n B a s a r a b d e r a c e l a l a l t c o n t i m p u r a na l I L A C a n t e m i r , e r b a n C a n t a c u z i n , m A c a r -c a , d a n u m e l e d e : k u i 1 1 1 1 + 0 6 M i k K 4 1 1 T d -

    K O 1 3 H H O 6 C I ) A 6 I t . i m a i p u t i n B a s a r a b e te s t e a s t A V I o r a m u r a a B i b e s c i l o r , m A c a r - d ,c r o e s c e o f a n t a s t i d , g e n e a l o g i a , t o e m a id e l a R a d u - N e g r u i n r i d i c u l a c a r t e a c o n t e -l u i A m O d e e d e F o r a s : N o t i c e h i s t o r i q u ee t g n a l o g i q u e s u r l e s P r i n c e s B a s s a r a b a "P r i n u r m a r e , s e p O t e ( l i c e c p e t i m p u l l u TC a n t e m i r n u m a i e x i s t a i l u r m a 0 r e c u n o s -c u t i d i n a c e a r a m u r a a B a s a r a b i l o r c a r e ,i n c e p O n d d e l a M i r c e a c e l M a r e 0 d e l a f r a t e -s e r i D a n , ' 1 . 0 m o n o p o l i z a s e , f i e c a D a n e s c i " ,f i e c a D r a c u l e s c l " , t r o n u l M u n t e n i e i ; d a ra V i c e c a n u m a i e x i s t & n O m u 1 B a , sr a b e s c i l o r e f a l s , f i i n d - e 6 , a c e l n m c u -p r i n d e a n u o s i n g u r a , c i o m u l t i m e \ , . d e r a -m u r i , u n e l e r O m a s e i n f i i n t a p i n a a s t N i .

    p e

    e l

    P s i

    www.dacoromanica.ro

  • 8/13/2019 Bogdan Petriceicu Hadeu - Basarabii - cine, de unde, de cnd,

    4/25

    4

    I n s e c o l u l X V I n u m a i d i n t r e B a s a r a b is e n u m i a a M a r i X B a n i a i C r a i o v e i , c a d n u -m a i B a s a r a b i l a v e a t d r e p t u l e r e d i t a r l a B A -p i a , c a u n i l c e e r a f i B a n o y e t i , B a n t ' e r e -d i t a r i , B a n i d e m o s i e " , d u p a , c u m n e - o s p u n el a m u r i t p e l a 1 5 3 0 b i o g r a f u l c o n t h n p u r a na l p a t r i a r c u l u i N i f o n ( e d . E r h i c e n u p . 6 0 ) :u n n m a c a r e l e e r a m a i a l e s u s i m a i t e -m t o r i u d e D u m n e z e t , c a r u i a e r a n u m e l ed e m o s i e B a n o v e t i , a d e c a B d O r d b l t i i " .A s a d a r a B u z e s c i i , b u n a - 6 1 1 , p o g o r i t o r id i n M a r e l e B a n V l a d d e p e l a 1 5 3 5 , e r a : aB a s a r a b i ; d e a s e m e n e a B a s a r a b Y , s i n t C r e -t u l e s c i i , p o g o r i t o r i d i n M a r e l e B a n D o b r o -m i r d e p e l a 1 5 6 5 . C h i a r M i h n e a T u r c i t u l ,c a n d n u m i s e p e l a 1 5 8 7 M a r e B a n a l C r a -i o v e i p e G r e c . u l l a n e ( V e n e l i n p . 2 2 5 ) , p u -t e a s a , p r e t e x t e z e n u f a r a t e m e i a c a , n u -m e s c e p e u n u l d i n B a s a r a b e s c i , c a c ia c e l l a n e i s i r n a r i t a s e p e s o r u - s a d u p a P e -t r a s c u c e l B u n s i e r a u n c h i t a l f i i l o r a c e -s t u i a ( c f r . W a l t h e r i n P a p i t , T e s a u r , I p .

    9 : m a t h s f r a t e r g e n t e G r a e c u s , q u i e ti p s e a n t e a d i c t o B a h n i o f f i c i o f u n c t u s e r a t " ) ,d e c i n u u n o m s t r a i n n 6 m u 1 u 1 B a n o v e -t i l o r . C e l d d 2 n t a i i t _ n a p o t u l _ d e a c e & a la c e l u i l a n e , M i h a i V i t e z u l , f a a n d M a r iB a n i p e G r e c u l M a n t a s i p e S r b u l G e o r g e- R a t , i n d r a z n i s e a n e s o c o t i p e d e p l i n d a t i n ad e a d a B a n i a C r a i o v e i t o t - d ' a - u n a p e m a m aB a s a r a b i l o r . I n a c e s t c h i p , o r i - c e f a m i l i a d ea s t a d i v a p u t d o v e d i p r i n a c t e a u t e n t i c e ,c a B u z e s c i i s a t C r q u l e s c i i , c u m c a s t r a b u -n u l e i f u s e s e M a r e B a n a l C r a i o v e i i n a i n t ed e a n u l 1 6 0 0 , e s t e o f a m i l i a d i n n m u l Bs a r a b e s c " .A l t e r a m u r e d e B a s a r a b i e r a t a s e d a t e d ev c u r i i n T r a n s i l v a n i a , a n u m e i n t e r a H a t e -g u l u i . L a 1 3 9 8 u n B a s s a r a b e " e s t e a c o l o c h i -n e z l a R i u s o r ( F e j r , C o d . D i p l . H u n g . X ,8 p . 4 4 7 ; c f r . i b . X I p . 5 0 4 ) . I n c o l e c t i u -n i l e d o c u m e n t a l e a l e l u i K e m e n y , p a s t r a t eI n B i b l i o t e c a U n i v e r s i t t i i d i n C l u j , e t a mg s i t s u b a n u l 1 5 9 2 l a m a r g i n e a h a t e g a n aa B a n a t u l u i p e n o b i l u l F r a n c i s c u s B a z a -r a b a d e K a r a n s e b e s " ( K e m e n y , C o d . D i p l .M S S . l i t e r a l i u m i n s t r u m e n t o r . t . V I p .1 1 1 - 1 1 8 ) , i a r l a 1 6 8 6 , c h i a r p e t i m p u l l u TC a n t e m i r , I n o r a s u l H u n y a d t r a i a n o b i l u lS t e p h a n u s B a z z a r a b a i " ( K e m e n y , R e g e s t r aM S S . a r c h i v o r u m , t . I I p . 2 6 3 ) . T o t a c o l ou n s a t , i n a a s t a d i s e c h i a m a B a s a r a b e s a( W i a i i i s c l G e o g r . d . S i e b e n b . 1 3 8 ) , s i

    f o r m a f e m e 6 s c a . B a s a r a b e s e t , a n a l O g a c u b a -n e s a " , v o r n i c e a " e t c . , e s t e f o r t e r e m a r -c a b i l a p r i n a c e e a c t p r e s u p u n e n u m e l e B a -s a r a b c i a f i c a o d e m n i t a t e s a u n r a n g , p e3 a n d f e m i n i n u l d e l a n u m i p r o p r i i d e f a -m i l i a s e f o r m e z a o b i c i n u i t p r i n O i a : B a l s O e ,S t u r V e , e t c . D u p a d a t e l e o f i c i a l e a d u n a t ed e c a v a l e r u l d e P u s c a r i u ( F a m i l i e l e r o m a n ep . 4 9 - 5 0 ) , p i n a a s t a d i e x i s t a d o u e f a m i l i in o b i l e r o m a n e B a s a r a b a i n H a t e g , u n a i nc o m u n a P e s c n a , c e a - l a l t a i n c o m u n a C o r -n e s c i .I n f i n e , n u m u l t i n a i n t e d e C a n t e m i r , l a1 6 4 9 , i n o s t i r e a c a z a c e s c a , p r i n t r e ' o m u l -t i m e d e R o m a n i c a r i i i f a c e a t a c o l o t o t -d ' a - u n a c a u n f e l d e s c O l m i l i t a r a s i u n e -o r i a j u n g e a t p o l c o v n i c i s a i l h a t m a n i , s e r -v i a t c i n c i B a s a r a b i , f i e d i n M u n t e n i a ; f i ed i n H a t e g ( P e o u r p a s c e r o B o i l c i c a a a o p o a c c R a r o ,e d . B o d i a n s k i , M o s c v a 1 8 7 5 p . 7 3 , 1 4 2 ,1 4 8 , 1 8 7 , 2 0 8 ) , s i a n u r n e : S a v a B a s a r a bi n r e g i m e n t u l d e K a n i e w i M a r c u B a s a r a b ai n r e g i m e n t u l d e K a l n i a ; a p o i V a s i l e B a -s a r a b o i i n r e g i m e n t u l d e U m a n i s i I o n B a -s a r a b e i i n a c e l a s l r e g i m e n t , a c a r o r a f o r m an o m i n a l & o u - 0 1 q i - O f n u e s t e d e c a t m a -g h i a r i s a t u l B a z z a r a b a i d e m a i s u s , c u f i n a -l u l n o b i l i t a r ; i n s f i r s i t , T e o d o r B a s a r a b e n c oi n r e g i m e n t u l d e K i e v . S e s c i e c a , R u -t e n i i a c a t a i l p e a t u n c i s u f l x u l d e m i n u t i v a l- e n c o l a n u m e l e u n u i t i n r c a r e t r a i a p el i n g a t a t - s e a s a t o r u n . m a i m a r e , a s a c a .B a s a r a b e n c o p r e s u p u n e p e u n b a t r a n B a s a -r a b e t v e n i t l a C a z a c i o d a t a , c uI n s c u r t , c r e n g i l e n r n u l u i B a s a r a b e s c "

    e r a t f 6 r t e i n t i n s e i n a f a r a . d i n d i n a s t i a p r o -p r i a q i s : n u e r a o f a m i l t h , c i o c o l e c t i v i -t a t e d e f a m i l i i c u t r a d i t i u n i c o m u n e , u n f e ld e c a s t a , c a r e I l . a v e a c u i b u l i n O l t e n i a s ii n H a t e g , n u m a i d e p a r t e , a d e c a c u p r i n d e aD a c i a J u l T r a i a n i n s e n s u l c e l r e s t r i n s a lc u v i n t u l u i , a c e a D a c i a u n d e s e p e t r e c u s el u p t a i n t r e T r a i a n i D e c e b o l s i u n d e s ' a tp a s t r a t m o n u m e n t e d i n e p o c a c u c e r i r i i r o -m a n e . D i n a c e s t c u i b o l t e n e s c s i c i r c u m -o l t e n e s c , u n i i B a s a r a b i i n c u r s u l t i m p u -l u T i n d i f r i t e d i r e c t i u n i , d a r t u l -p i n a l o r r 6 m a n e a c u r a t o l t e n O s c a . I n t r ' u na l t l o c ( I s t . c r i t . , I , 8 3 s q q . ) , e t a m d o -v e d i t c a d i n a s t i a M u s a t e s c i l o r d i n M o l d o v aa f o s t s i e a o r a m u r a . B a s a r a b i b n ; u nf a p t p e c a r e a s t a q n u ' l m a i c o n t e W i n i -m e n e a . P O t e s . f i f o o t t o t B a s a r a i n

    t i n f o i l .

    e m i g r e '

    c

    I ? i

    www.dacoromanica.ro

  • 8/13/2019 Bogdan Petriceicu Hadeu - Basarabii - cine, de unde, de cnd,

    5/25

    A s a n i l ; d a r a c s t a n u n e i n t e r e s 6 A d e oc a m d a t a .^ D a c a B a s a r a b i i a r f i f o s t n u m a i o f a m i -l i a , ' f a r n u o i n t r O g a c l a s t i p r e d o m n i t O r e ,a t u n c i O l t e n i a s i T e r a - R o m a n O s c a n ' a r f ic a p o t a t n u m e l e O r e l B a s a r a b i l o r " , p e c a r el ' a p u r t a t d e j a i n s e c o l u l X I I I . S u b a n u l1 2 5 9 , v o r b i n d d e s p r e o i n v a s i u n e a M o n g o -l i l o r s p r e C a r p a t i , c r o n i c a r u l p o l o n c o n t i m -p u r a n ( l i c e : M C C L I X . T h a r t a r i s u b i u g a t i sB e s s a r e b e n i s " ( S o m m e r s b e r g , S i l e s . r e r -s c r i p t . I I , 8 2 ; d r . O s s o l i n s k i , V i n c e n t K a d -l u b e k e d . L i n d e , 6 2 2 ) . I n I s t o r i a c r i t i c a "( e d . 2 p . 6 2 s q q . ) s i n t g r u p a t e m a i m u l t et e x t u r i d i n s e c o l i i X I V s i X V , i n e a r l T e r a -R o m a n s e a , e n u m i t a a B a s a r a b i l o r " s a tB a s a r a b i : t z a r u l s e r b e s c S t e f a n D u s a n( 1 3 3 0 1 3 5 6 ) , p a p a G r e g o r i t X I ( 1 3 7 0 1 3 7 8 ) ,i r n p r a t u l S i g i s m u n d ( 1 3 6 6 - 1 4 3 7 ) , r e g e l eV l a d i s l a v I a g e l l o ( 1 3 5 0 1 4 3 4 ) , a n n a l i s t u lD l u g o s z ( 1 4 1 5 - 1 4 8 0 ) , a n n a l i s t u l M i e c h o w s k i( 1 4 5 0 - 1 5 2 3 ) , a n n a l i s t u l T h u r o c z ( 1 4 5 01 4 9 0 ) e t c . A s t a q i s e m a i p o t a d a u g a a l t ef a n t a n e d e p r i n d o c u m e n t e p u b l i c a t e m a i

    i n e O c e ( U l i a n i t z k i , M a T e p i a m a A . u s r l l e T o p i n ,M o s e v a , 1 8 8 7 ) . A q a l a 1 4 2 9 m a r e l e d u c el i t v a n V i t o l d , v o r b i n d d e s p r e c e r t e l e d i n t r eM u n t e n i s i M o l d o v e n i , d i c e : d i f f e r e n c h i sp r o q u i b u s i t t e r B e s s a r a b i t a s e t M o l d -w a n o s o r i u n t u r q u e s c i o n e s " , T a r l a 1 4 3 0a , m b a s a d o r i i p o l o n i v o r b e s c d e s p r e : w o y -w o d a D a n B e s s a r a b i e , a d u n a t i s s i b i e x e r -c i t i b u s g e n c i u m B e s s a r a b i c o r n m . . . " I n -s g l M i r c e a G e l M a r e , l a 1 4 0 3 , i n d o u a c t ed e a l i a n t a c u r e g e l e V l a d i s l a v I i d a t i t l u ld e : 1 , B O J I J I E h I I I B o e s o p c a a m p r m a r t h i n r o c -H o p p n e n a e n u r 6 a c a p a 6 c i t e n " , a d e c a :2 m a r e v o e v o d i d o m n a u t o c r a t a t O t a t 6 r ab a s a r a b O s c a " . E n u m a i p u t i n c a r a c t e -r i s t i c c a D o m n i i M o l d o v e i , c u A l e x a n d r ae e l B u n s i S t e f a n c e l M a r e i n f r u n t e , n u -m i a t i s i e l T e r a - R o m a n e s c a B a s a r a b i a ,s a t s i m a i b i n e o n u m i a t i c u p l u r a l u l :B a s a r a b l , s l a v o n e s c e : f i a c a p a s k l , l a g e n i t i vl i a c a p a s i t , e a s i c a n d a r f i f o s t B a s a r c t h z t o t ll o c u i t o r i i .0 c a u s a f O r t e c u r i O s a a c o n c u r s a f a c ec a n u m r u l c e l m a r e a l B a s a r a b i l o r s a f i ea s a q i c 6 n d i n v a l u i t i n c e p n d c h i a r d i n s e c o -l u l X I V . S e p a r e c a e r a u n o b i c e i t , c a i nf i e - c a r e f a m i l i a d i n a c e s t n O m n u m a i u n u ld i n f r a t i s a t v e r i s a p O r t e n u m e l e B a s a -r a b I , i I n c a s a n p O r t e i n l o c u l n u m e l u i

    5

    s e t d e b o t e z . A c e s t o b i c e i t s e i n v e d e r e z am a i i n t a i t l a B a s a r a b i i d i n H a t e g , c a l l a -p a r i n i s t o r i a i n s e c o l u l X I V i d u p ac u m a m v c l u t m a i s u s e x i s t a a c o l o p i n aa s t a q i . I n s e c o l i i X I V s i X V e l s t a p a n i a t ,i n t r e a l t e l e , i n i n s u s i r e d e c h i n e z i " s a t u lR i u s o r . A c t u l d i n 1 3 9 8 n u m e s c e t r e l f r a t i :h o n e s t o s v i r o s J a n u s t i n u m e t f r a t r e s s u o sB a s s a r a b e e t C u s t e K n e s i o s d e R i u s o r " ,s i m a i j o s : s a e p e d i c t i K n e s i J a n u s t i n u s ,B e s s a r a b e e t C u s t a " ( F e j r , C o d . D i p l .H u n g . X , 8 , 4 4 7 - 8 ) : n u m a l f r a t e l e a ld o i l e a p o r t a n u m e l e d e B a s a r a b d P a r a n i e io i n d i c a t i u n e a n u m e t u f d e b o t e z . A c t u l d i n

    1 4 3 5 c o n s t a t a e a c h i n e z i l d e a t u n c i d i n R i u -s o r , C o s t a , S t a n c i u l i V o l c u l p o p a , a t t r a -d a t U n g a r i a t r e c n d i n M o l d o v a , s i t r a n s -m i t e c h i n e z i a t u l I n p a r t e a N o b i l i u m M i -c h a e l i s e t B a z a r a d a c J o a n n i s f i l i o r u mq u o n d a m J o a n n i s d e d i c t a R y u s o r " ( F e j e r ,X T , 5 0 4 ) . T o t i e e l m e n t i o n a t i , t r e l f u g i t lt r e l r e m a s i , e r a t d i n a c e i a s i f a m i l i a c h i n e -z i a l a a B a s a r a b i l o r d i n R i g o r , f r a l l i y e n ;t o t u s i n u m a i u n u l d i n s s e s e n u m e s c e B a -s a r a b e i , i 6 r A T u n f r a t e a l d o i l e a , a l c a r u i a- f l u m e d e h o t e z n e r e m a n e n e c u n o s c u t . F a r ai n d o l r t , a v e r n d e ' n a i n t e a n O s t r a u n - o b i t e i b ;u n o b i c e i t p e c a r e i n t r u c a t - v a I i p u t e m u r -m a r i i n a c e i a s i e p o c a s i l a B a s a r a b i i d i nT e r a - R o m a n e s c a .D u p a m O r t e a p r i m u l u i D a n - v o d a l a 1 3 8 6 ,a p u e a n d t r o n u l f r a t e l e s e t . M i r c e a c e l M a r e ,s e p r e g a t i s e p e n t r u v i i t o r o c r a n c e n a l u p t ai n t r o c e l e d o u e c r e n g i d o m n e s e l ; o l u p t ac a r e s ' a t r a g n a t p i n a d e p a r t e i n s e c o l u lX V I . 0 e r e n g a n u m i t a D r a c u l e s c i " d u p an u m e l e l u i V l a d D r a c u l , f i t a l l u i M i r c e at a t a a l l u f T e p e s , s e c r e d e a i n d r e p t a d o m n ip r i n f a p t e l e a d e v r a t e r o i c e a l e m e m b r i l o rs e i ; p o s t e r i t a t e a ' i n s a a l u l D a n s a t D a -n e s c i i " , d e G a t e o r i i s b u t i a t p e o c I i p a aa p n e a D o m n i a , p r e t i n d e a t e a d i n s i l s i n g u r is e p o t n u m i B a s a r a b i . P r i m i l d o i D a n e s e i " ,D a n I s i f i i u l s e t V l a d i s l a v , s e m u l t u m i a t ic u n u m i l e l o r d e b o t e z ( A r c h . i s t . I , 1 p .1 9 , 7 3 , 1 4 2 ) . D a r l ' a t a e a f i i u l a c e s t u l V l a -d i s l a v n u s e m a i s c i e c e n u m e d e b o t e zv a f i a v u t , c a d e l s e i n t i t u l e z a : t i n t r u lB a s a r a b a v o e v o d a f i i u l b u n u l u l B a s a r a b av o e v o d a " , e a s i c a n d B a s a r a b l a r f i f o s t n u -m a i e l s i t a t a l s e t ( V e n e l i n p . 1 1 1 ; 1 2 1 ) . L a1 4 7 6 d o r n n e s c e f i i u l l u i D a n I I , d a n d u ' s in u m e l e t o t a s a : B a s a r a b a v o e v o d a " ( i b i d .

    H

    .

    g i

    www.dacoromanica.ro

  • 8/13/2019 Bogdan Petriceicu Hadeu - Basarabii - cine, de unde, de cnd,

    6/25

    6

    p . 1 1 8 ) . C e l m a i c e l e b r u d i n t r e D a n e s c i "a f o s t a r t i s t u l N O g o e . i e l d e a s e m e n e a ,d i n d a t a c e a j u n g e D o m n l a 1 5 1 2 , n uv r e a s m a i s c i e d e n u m e l e s e t i d e b o -t e z N O g o e " , c i i n c e p e a s e s c r i e p r e t u t i n -

    c l e n e a : B a s a r a b a v o e v o d a f i i u l p r O - b u n u l u iB a s a r a b a v o e v o d a " ( i b . 1 3 7 e t c . ) . F e n o m e -n u l e s t e c a m a c e l a g i c a i l a B a s a r a b i i d i nH a t e g ; b a e s t e c h i a r a c e l a g i , d a c a , v o m j u -d e c a d u p a c r i s o v u l l u i D a n I I d i n 1 4 2 8 , i nc a r e s i n t n u t n i T , c a f l u a i d o m n i t o r u l u i ,D a n c l u l i B a s a r a b a " ( O d o b e s c u , S c r i e r i I ,3 9 3 ) , a d e c a e s t e B a s a r a b d n u r n a i f i l u l a ld o i l e a , i n t o c m a i c a i n H a t e g .I n T 6 r a - R o m a n s e 4 u r m a r i l e a c e s t u l f e -n o m e n a t f o s t m u l t m a i i n s e m n a t e d e c u mp u t e a t e l e s a f i e i n H a t e g . D i n d a t a c e s t a -p a n u l t e r e i m o n o p o l i s n n m e l e B a s a r a b a ,b o i e r i i d i n n O m u l B a s a r a b e s e r a ta l u a a l t e p o r e c l e , d i n c a u s a c a r o r a c ut i m p u l l i s e u l t a o r i g i n e a i p u t e a s a s ep a r c B a s a r a b i f c e l f O r t e m u l t i d e a l t ad a t a s ' a t i s t i n s a p r O p e c u t o t u l . E r a g i m a ir e t c a n d v e n i a t i l a p u t e r e D r a c u l e s c i i " :a t u n c i o r i - c i n e s i - a r f i g i s B a s a r a b a e r a e x -p o s a f i p r i v i t c a _ d i n _ x a m u r a _ c e a _ v r A j z a a la D a u e s c i l o r " . A s t - f e l s ' a i n t a m p l a t c a i ns e c o l u l X V I I c a u t a i p e a d e v O r a t i i B a s a r a b in u ' i m a i g a s i a l , c a d ' B a s a r a b i t d u p ac u m o b s e r v a M i t e b i n e p a t r i a r c u l c o n s t a n -t i n o p o l i t a n D o s i t e t i n p r e f a t a l a B i b l i a d i n

    1 6 8 8 : c a n d t i e r a b o l a r i , p e n t r u z a v i s t i l as t a p a n i t o r i l o r c e l o r t i r a n i s a c h e m a c u a l t t in u m e " .O b i c e i u l d e a r e s e r v a n u m e l e d e B a s a -r a b d u n u i a d i n t r e f r a t i s a t v e r i i n f i e - c a r ed i n c e l e m u l t e f a r n i l i i d e B a s a r a b i , o b i c e i ts u r p r i n s d e n o i i n H a t e g g i i n T e r a - R o m a -n e s c a d e o p o t r i v a , a a v u t d r e p t e f e c t t r e p -t a t a i m p u t i n a r e a p a r e n t a a B i s a r a b i l o r ;d a r a c e s t o b i c e i t f u s e s e e l - i n s u g i l a i n c e p u te f e c t u l u n e i c a u s e . i c a r e c a u s a ? N u p u -t p a s a f f o s t a l t a d e c a t t o c m a l a c e a m u l -t i i n e a B a s a r a b i l o r , c a r e f a c e a c a t o t t l o -c u i t o r i i d i n T e r a - R o m a n O s c a s a a j u n g A af i p r i v i t i d e c a t r a s t r a i n i c a B a s s e i r a b e n i " ,B a s s a r a b i t a e " , B a s s a r a b i c i " , b a l a M o l d o -v e n i c h i a r c a B a s a r a b z . M i n d p r - m u l t i , B a -s a r a b i l a t c a u t a t u n m i j l o c d e a n u s e c o n -f u n d a c u p o p o r u l , g i a c e l m i j l o c F a t g a s i tI n o b i c e l u l d e m a l s u s , c a r e e r a u n f e l d em a j o r a t s a u m a i b i n e d e m i n o r a t n o -m i n a l : o c o n c e n t r a r e n u d e a v e r e , c i d e p o r e c l a .

    A c i e s t e l o c u l d e a v i n d e c a u n t e x t , p ec a r e r e t i m b o l n a v i t u n i i i s t o r i c i a l n o -g t r i , d e g i i n f o n d e l e s t e t o t c e ' A t e 1 1 m a is a n a t o s . V e s t i t u l i m p r a t s e r b e s c S t e f a nD u g a n , v o r b i n d d e s p r e c o a l i t i u n e a t u t u r o rp o p O r e l o r i n v e c i n a t e c a r i n a v a l i s e r a a s u p r at a t a l u i s e t S t e f a n M i l u t i n l a 1 3 3 0 , n u i n e s c ei n t r o d u g m a n i : , . . . . m e m p a R a p E A K P A r l O A V I t HH A C A p A R S H U H U T a r r a f l A E B E H M A u , i i t c i r m i r kH c H K S t p l i p n o k l I K I H K K T A T A p k H r o c n o m T k oC A I H K O H n p o t r f u k , C I t 1 1 1 H H M K T O C H C I A A " , a d e c a :A l e x a n d r u t a r u l B u l g a r i l o r , i I v a n c o B a -s a r a b a s o c r u l t a r u l u i A l e x a n d r u a l i n v e c i -n a t i l o r N e g r i - T a t a r l , i d o m n i a S a s e s c aa l t i d o m n i c u d i n s u l " . I n p a l e o g r a f i a c i r i l i c al e s n e c o n f u n d a n d u - s e g r u p u l c a c u g r u p u lf i i n d - c a i n a c e s t a d i n u r m a i e s t e l e g a tc u a p r i n t e o l i n i u t c a r e ' l a s e m n a c u c i -r i c u l s , i n M e d e P O C H O A C T 1 1 0 C A H I K e e d i t o -r u l N o v a k o v i ( Z a k o n i k , 1 8 7 0 p . X X I I I )c i t i s e - , , r o c n o A c T i o r a m i e , c a s i c a n d a r f iv o r b a d e s p r e I a i I d i n M o l d o v a s a t c i n em a i s c i e d e s p r e c e , p e a n d s i n t i n j o c n u -m a i S a g i i d i n T r a n s i l v a n i a , d o m i n i u m S a -x o n u i n " , C A W K I - 1 f i i n d i n v e c h e a s e r b O s c a , u n

    d j e c t i v d e l a c A c h , d e e x . : C A W K H A I K n 8 -T g m k = v i a . S a x o n u m " ( D a n i C i , R j e C n i k , I I I ,A p o l p e I v a n c o B a s a r a b a " i s t o r i c i lF a t p r e f a c u t i n D o m n a l T e r e i R o m a n e s c i ,p e c a n d e l e r a n u m a l s o c r u l D o m n u l u i : T A C Tf I n F a H i m m u m a " , ' f a r a c e l D o m n n u e r a A l e -x a n d r u d i n B u l g a r i a , m e n t i o n a t d e j a d e o -s e b i t i n a c e l a g i t e x t , c i e r a c e l e b r u l A l e x a n -t h u B a s a r a b d , p e c a r e S t e f a n D u g a n i l n u -m e s c e a c i : t a r a l N e g r i l o r T a t a r i " ,g n d p r i n a c O s t a N i g r a C u m a n i a " , d u p ac u m n u m ' a t i a t u n c i U n g u r i i R o m a n i a ( I s t .c r i t . I , 9 9 ) .C a n d d . X e n o p o l k l i c e ( I s t . R o m . I I , 7 7 ) :I v a n c u B a s a r a b , 1 3 1 0 - 1 3 2 0 , e s t e u r m a g u lg i p r o b a b i l f f l u l l u i R a d u N e g r u s a r i T u g o -m i r B a s a r a b . D e s p r e a c e s t I v a n c u s e s p u n ei n l e g i l e s i r b e s c i a l e l u i S t e f a n D u g a n c a e lc a D o m n a l V a l a c h i e i , a r f i a j u t a t t a r u l u ib u l g a r M i h a i l ( 1 3 2 3 - 1 3 3 1 ) i n l u p t a a c e s t u l ac o n t r a i m p e r i u l u i b i z a n t i n . I v a n c u B a s a r a b ,u r m a n d e x e m p l u l u i d a t d e t a t a l s e t R a d uN e g r u , m a r i t a p e f a t a 1 1 1 1 d u p a . A l e x a n d r u ,n e p o t u l i u r m a g u l i n t r o n u l b u l g a r e s c a l i i iM i h a i l e t c . e t c . " i n t o t e a c e s t e a n e s t i r -p r i n d e a r i t m e t i c a a u t o r u l u i , i n p u t e r e a c a -r i l a u n D o m n m o r t l a 1 3 2 0 m e r g e t o t u g i l ar e s b o i u i n t r e a n i l 1 3 1 3 - 1 3 3 1 , d u p a c e d e -

    c "

    l ' a t

    t a ,

    8 1 ) .

    i n t e l e -

    s i -1 4 1

    g i

    www.dacoromanica.ro

  • 8/13/2019 Bogdan Petriceicu Hadeu - Basarabii - cine, de unde, de cnd,

    7/25

    m u l t m u r i s e , d a r n u n e s u r p r i n d e d e l o cm u l t i r n e a d e g r e s e l i , m a i m u l t e g r e s e l i d e -a l c u v i n t e , i m p l e t i t e a s u p r a u n u f t e x t s l a -v i c , p e c a r e d . X e n o p o l n u l ' a v c l u t n i c i od a t a , s i c a r e n u e a l t u l d e c a t c e l d e m a i s u s .E s t e i n s a f O r t e d e m i r a r e c a a c e l a s i t e x t ,a s a d e l a r n u r i t , a s a d e l i m p e d e , n ' a f o s t i n -t e l e s d e p r o f e s o r u l r u s B r u n ( E . M u f f . H a p .I l p o c a . t . 2 0 0 , 1 8 7 8 , s e c t . 2 p . 2 3 7 ) s i d eB o h e m u l J i r e C e k ( G e s c h . d . B u l g . 2 9 0 , 2 9 3 ,

    2 9 8 ) .A s a d a r a i n t r ' o c t s t t o r i a a s a i n a i n t e d e1 3 3 0 A l e x a n d r u B a s a r a b d , p u t e r n i c u l D o r n na l T r e i R o r n a n e s c i , t i n e a p e f t a u n u iI v a n c u B a s a r a b d , m e m b r u s i e l a l n m u l u iB a s a r d b e s c i l o r , B a n o v e t s i e l , d i n a c e i a s ic a s t a s i e l , d a r n u r u d a c u p r i n c i p e l e , c e e ac e a r f i i m p e d e c a t c a s a t o r i a , c i n u m a i u nb o i e r m a r e , p e c a r e g i n e r e l e s e t l ' a t r i m i si n c a p u l o s t i r i i c o n t r a S e r b i l o r .A c u m a d a r t , d u p a c e D o i s c i m c i n e a t f o s tB a s a r a b i i : n u o d i n a s t i a , n u o f a m i 1 i , c i on u t n e r O s a g r u p a d e f a m i l i i , c o n s t i t u i n d oc a s t a i n V i t a p u t e r e a c u v i n t u l u i , m a i a l e si n a i n t e d e s e c o l i i X V s i X V I , s a n e i n t r e -b a r n : d e u n d e v i n e n u m e l e B a s a r a b d ?I I . B A S A R A B A E S T E 0 C O M P O S I T I U N E D I NT I T L U L B A N * I D I N N U M E L E D E F A M I L I AS A R A B A .

    I n p r i m a e d i t i u n e a I s t o r i e i c r i t i c e " , i n -c e p a o r a t u n c i i n s t u d i i l i n g u i s t i c e , e c r e -d e a m ( t . I p . 1 6 6 ) c a : B a s a r a b e s t e d e a -c e i a s l o r i g i n e c u e l e n i c u l i g n a t 2 6 1 i g p r i n c i p e "s i a m c a u t a t a m 6 u r c a p i n t , l a r a d i c a l as a n s c r i t h b h a s b r i l l e r " ; d a r : 1 . r a d i c a l ac e a i n d o - e u r o p e a n u e b h a s , c i b h a ; 2 . b h ,d u p a l e g i f o n e t i c e c u n o s c u t e , t f e b u i s t - t r e c al a G r e c i i n 9 2 , n u i n / 9 ; 3 . f o r m a c e a o r g a -n i c a a c u v i n t u l u i r o m a n e s c e s t e n u B a s a r a b ,c i B a s a r a b e ; 4 0 . I n o f f - c e c a s f i n a l u l b n us e e x p l i c a d e l o c p r i n g r e c u l f i c r o - c 2 ; . D e j ai n a 2 a e d i t i u n e a I s t o r i e i c r i t i c e " e t r e -n u n t a i c u t o t u l l a a c e a e t i m o l o g i t , i o m a ic i t e z a s t t q l n u m a i d o r a c a o f a s a f O r t e t r e -c t O r e i n c r o n o l o g i a c e r c e t h r i l o r m e l e a s u p r al u l B a s a r a b d .I n c r o n i c e , i n u n e l e t e x t u r i m a i n o u 6 .r a r e - o r i i n a c t e o f i c i a l e , n e i n t i m p i n a t r i s il a b i c u l B a s a r a b i n l o c d e t e t r a s i l a b i c u l B a .s a r a b d . A c O s t a s e p O t e p r i v i i n p a r t e c a os c u r t a r e p o p o r a n a p r i n a n a l o g i a c u c e l e - l a l t en u i n i b a r b a t e s c i : a s a e t - i n s u m i s c r i e a m a l t a -

    7

    d a t a B a s a r a b , f a r d . O d o b e s c u , c h i a r a t u n c ic a n d t r a d u c e u n t e x t s l a v i c d e l a N e g o e -v o d r i , u n c l e d e d o u 6 o r b e p u s f O r t e c l a r n o -m i n a t i v u l B a w a s a , i l p r e f a c e d e d o u o i l i n

    B a s a r a b ( R e v . R o m . I , 8 1 6 - 8 1 7 ) M a i o b i -c i n u i t i n s a a c e s t B a s a r a b i n l o c d e B a s a r a b de s t e d i n p a r t e a e d i t o r i l o r d e c r o n i c e s i d ev e c h l t e x t u r i o l e c t u r a g r e s i t a i o g r e s i t at r a n s c r i e r e a g r a f i o e i c i r i l i c e , i n c a r e f i n a l u lb d s e s c r i e d e - a s u p r a r i n d u l u i c u u ns i n g u r s , d a r p r i n c o n s O n a c e a s u p r a - s c r i s as e s u b - i n t e l e g e t o t - d ' a - u n a i v o c a l a c e oi n s o t e s c e , a d e c a n u B a s a r a b " , c i B a s a -r a b d " . A p o i n u o d a t a i n t e x t u r l s e c i -t e s c e B a s a r a b d s a t B a s d r a b , c u c e l d o i an e t o n i c t t r e c u t i i n 4 , p r i n a n a l o g i a c u f o n e -t i c a n o r m a l a a l i m b e i r o m a n e s c i , s i t o t - o -d a t a p r i n i n r i u r i r e a p l u r a l u l u i c e l u i p o p o r a nB d s d r a b e s c i , u n d e t o t i a s c a d l a d . F o r m ai n s t . B d s d r a b e i e s t e f 6 r t e r a i l i n t e x t u r i l ec e l e v e c h i i a p r 6 p e f a r a e x e m p l u i n c e l e o f i -G i a l e , m a i a l e s p i n a l a a n u l 1 6 0 0 , u n d es c r i e r e a c e a t r a d i t i o n a l a n u e a l t f e l d e c a ta r t i c u l a t u l L i c a p a s a s a t n e a r t i c u l a t u l B a c a -

    p a s x S i E a w a s - h . A s t f e l i n c o l e c t i u n e a d ec r i s O v e s l a v i c e m u n t e n e s c i a l u i V e n e l i n :1 1 7 2 : & w a w a c u g e n i t i v u l R a c a p a s e , - n uc u g e n i t i v u l & a w a s h ' , d u p a c u m c e r e g r a -m a t i c a s l a v i c a ;1 4 7 6 : f i a w a s a ;1 4 8 0 : B a c a p a s % c u g e n i t i v u l & t w a n g ;1 5 1 4 : R a w a s a c u a c e l a s t g e n i t i v f O r t ei n t e r e s a n t , c a d n u e s l a v i c , c i e s t e g e n i t i v u lr o m a n e s c n e a r t i c u l a t , c a r e n u p O t e s a p r o -v i n a d e l a u n n o m i n a t i v c u d , n i c i od a t a c u i t : b a b a ( u n e l ) b a b e , r O b a ( u n e i )r O b e , b u b a ( u n e i ) b u b e , t a t a t a t e ( 1 ) ,p o p a p o p e ( 1 ) .F o r m a c e a o r g a n i c a e s t e d a r t B a s a r a b d , i i n a c O s t a f o r m a t o t u l a r a t a c a e a s ' ac o m p u s d i n d o u g c u v i n t e :d e ' n t a i u , l u n g i m e a B a s a r a b a en e o b i c i n u i t a i n n u m l p r o p r i i c a l l n u s i n tf o r m a t e p r i n s u f i x e l e o n o m a s t i c e - - O n u s a t

    e s c u i c a d t o t - d ' a - u n a s i n t m o n o s i l a b i c e ,d i s s i l a b i c e , c e l m u l t t r i s i l a b i c e , a f a r a n u m a id e s t r a i n u l C a n t a c u z i n o " , s c u r t a t i a c e l al a M o l d o v e n i i n C a n t a " ;a l d o u i l e a , p a t r u a , d i n c a r l p r i m i l t r e is i n t p u r u r e a c l a r f i n v e c h i l e m o n u m e n t e :B a s a T o n u s e p o t e x p l i c a d e c a l ; p r i nf u s i u n e a a d o u e c u v i n t e d e o s e b i t e f i e - c a r ec u t o n i c u l a , c e e a c e a f a c u t c a a s i m i l a r o a

    d e a l

    www.dacoromanica.ro

  • 8/13/2019 Bogdan Petriceicu Hadeu - Basarabii - cine, de unde, de cnd,

    8/25

    8v o c a l i c a b i l a t e r a l a s a r n a n t i n a c l a r p e a C Md e l a m i j l o c , p r i n u r m a r e : b h s a r a b a .R e s u l t a d a r c i n i t i a l u l B a a p a r t i n e i nc o m p o s i t i u n e u n u l a l t c u v i n t d e c a t f i n a l u lr a d , m e d i a l u l s o - - p u t n d s a a p a r t i n au n u l a s i t a l t u l a d i n c e l e d o u e c u v i n t e i nc o r n p o s i t i n n e .A j u n s l a c i , l u c r u l s e l i m p e q e s c e d e l a s i n e .F i i n d v o r b a d e s p r e n m u l c e l b a n e s cd i n O l t e n i a s a a d e s p r e a c e a c a s t a n o b i l i t a r ka B a n o v e t i I o r d i n c a r e s e a l e g e a t B a n i i ,c o m p u s u l B a s a r a b c i e s t e B a n - S a r a b a ;a c s t a s e i n t a r e s c e p e d e p l i n p r i n s i n t a x ap r i n f o n e t i c a i n a c e 1 a i t i m p .

    R o m a n e s c e t i t l u r i l e s e p u n i n a i n t e d en u r n e s a i l s e p u n d u p a n u m e , n u i n s a a r -b i t r a r , n u d e o p o t r i v a . , f l u t h r a n i c i o d e o s e -b i r o , c i u r m a n d u n e i r e g u l e s t a t o r n i c e . D u p an u m e s e p u n t i t l u r i i n d i v i d u a l e : I o n - v o d a ,t e f a n 1 o g o f 6 t , P e t r u - s t o l n i c e t c . ;i n a i n t e d e n u m e s e p u n t i t l u r f c a r t ' a p a r -t i n u n e i c l a s e d e i n d i v i d i : j u p a n u l t e -

    f a n - l o g o f t , b o l e r u l P e t r u - s t o l n i c , c u c o -n u 1 c u t a r e . T n B a s a r a b c i = B a n S a r a b at i t l u l f i g u r e z a f O r t e c o r e c t i n a i n t e d e n u m e ,c a c i a c e s t f l a n d i s t i n g e a _ p e t a t i m e m b r i ic a s t e l n o b i l i t a r e d i n c a r e s e a l e g e a c a p u lO r e l , p e t o t i B a n o v e t i i . A s t f e l i n t r ' u nc r i s o v d e l a V l a d T e p e d i n 1 4 9 1 f i g u r z ap a t r u b o l e r f p u r t a n d t o t i d e o p o t r i v a t i t l u ld e B a n " , d e s i M e i u n u l d i n e l n u e r a M a -r e l e B a n " : b a n u l D t c o , b a n u l D d i u , b a n u l

    D i i c u i b a n u l D r a g o m i r ( V e n e l i n , 1 3 0 ) . E m i lp a t r u B a n o v e t i , a d e c a p a t r u B a s a r a b z .C a t i t l u d e b r s l a , n u d e p e r s d n a , g r a l u lc e r e a d a r a c a B a n s a s e p u n a d e ' n a i n t e an u m e l n i : B a n S a r a b a , " . T i n d n d a p o l a s ea g l u t i n a a m b e l e e l e m e n t e , d e v r e m e c e B a ne r a i n s e p a r a b i l d e S a r a b a , o l e g e f o n e t i c ai m p e r i O s a i n l i m b a r o m a n a i m p u n e a m a id e p a r t e d i s p a r i t i u n e a l u f n d e ' n a i n t e a l u i sd i n B a n - S a r a b a . T r e b u l a s d e v i n a B a -s a r a b c i d u p a c u m d i n m e n s a " s ' a M o u tm a s a " , d i n d e n s u s " d e s " , - p e n s a r e "

    p a s a r e " , p i n s o " p i s e z " , 1 5 - m a n s u m "m a s " e t c . , c a c i n ` d e ' n a i n t e a l u l s n ' ad i s p a r u t n u m a l i n f l e x i u n e a v e r b a l a c u t e -m a t i c u l c l i g : t i n d t i n s , p l a n g p l a n s ,u n g u n s . F e n o m e n u l a f o s t i n p a r t e c u -n o s c u t d e j a i n l a t i n a i n e i n t i m p i n a s i i na l t e d i a l e c t e r o m a n i c e ; l a n o f i n s a e l f o r -r n z a o n o r m a .A s a d a r a , d i n p u n c t u l d e v e d e r e s i n t a c -

    t i c , c a s i d i n p u n c t u l d e v e d e r e f o n e t i c , B a -s a r a b d e s t e B a n - S a r a b ; i d e c i , i n a i n t ed e a s e f i p u t u t i n t r o d u c e l a R o m a n i t i t l u lB a n , a d e c a i n a i n t e d e s e c o l u l X , m a r e ac a s t s o l t e n e s c a , d i n c a r e a i s v o r i t d i n a s t i aB a s a r a b i l o r , s e n u m % : S a r a b a .A g l u t i n a r e a W I B a n c u S a r a b p e n t r ua f o r m a B a s a r a b l i t r e b u i a s a f i f o s t C o m -p i e t a d e j a i n s e c o l u l X I I I ; c e l p u t i n s t r a i n i in u m a i d e o s e b i a i i d e p e a t u n c i i n c o m p o s i -t i u n e e l e m e n t u l c e l t i t u l a r B a n " , d e v r e m ec e c r o n i c a r u l F a z e l - U l l a h - R a s i d , d e s c r i i n d s u ba n u l 1 2 4 0 n a v a l i r e a M o n g o l i l o r a s u p r a O r e lO l t u l u i " , n u m e s c e p e c a p u l a c e s t e l a d i n u r m a

    B a z a r a n b a m " ( D ' O h s s o n , H i s t . d . M o n g . I I ,6 2 7 - 8 ) , a d e c a B a s a r a b a - b a n " , m a i a d a u g n do d a t a t i t l u l i n c O d a n u m e l u i , d u p a u s u l o r i e n t a l .C u t 6 t e a c e s t e a , p r i m i t i v u l S a r a b a , d a c an u i n m e m o r i a p o p o r u l u i , i n c a l i n t r a d i t i u n e ap r o p r i a a B a s a r a b i l o r c a n , s a f i r m a s m u l t av r e m e c u n o s c u t c a n u m e l e c e l p r i m i t i v a lc a s t e i . I n a d e v a r , i n s e c o l u l X I V n u a c -c e n t a B a s a r d b e t , c i B d s a r a b a , u n d e a c c e n t u lp e B a a r a t a c a i n a c O s t a s i l a b a s e s i n i t i aI n c a t i t l u l B a n . P e m o r m i n t u l l u i A l e x a n d r uB a s a m b a d i n 1 3 6 4 , d e s c o p e r i t d e c a t r a d .T o c i l e s c u i n i n t e r i o r u l b i s e r i c e l m a n a s t i r i lC a m p u l u n g , s e c i t e s c e :

    1 1 0 6 E 1 3 1 4 - S I . 4 , 1 1 1 6 1 1 P t C T 4 d I G A B EM a i 1 1 C O A D A P I A C t i a l r i - P h j a t a rR O A d d i l E r T A P b B O E B O A d G M ] B E

    A t I l i c i F . f i c i C , N E N t B M W . - B b l aO r - e i t B t V T 1 c I A E / 6 3

    ( t l u n a N o e m b r e 1 6 d i l e a r e p o s a t m a -r e l e s i a u t o c r a t u l D o m n I o . N i c o l a e A l e -x a n d r u v o e v o d a , f i l u l m a r e l u i B d s a r o b c t v o e -v o d a , i n a n u l 6 8 7 3 i n d i c t i o n 3 , f i e - i e t e r n a

    m e m o r i a ) .I n a c O s t a i n s c r i p t i u n e B i c a p a s . % e p r e t i o s n un u m a l p r i n B e t = B a n , d a r i p r i nf i n a l u l c e l n e a r t i c u l a t : B a s a r o b t i = B a n - S a -r a b a .I n a i n t e d e a p a s i m a i d e p a r t e , o p a r e n -t e s a . A s e m n a r e a f o n e t i c a i n t r o e l e m e n t u ls a r a n , d i n n u m e l e B a s a r a b c i i i n t r eS r b f i i n d f 6 r t e m a r e , u n i l d i n c r o n i c a r i ln o s t r i s ' a a a p u c a t d e t i m p u r i t i a f a c e p eB a s a r a b z d e o r i g i n e s e r b O s c a . I n c r o n i c a p ec a r e , o r i - c a t e a r s p u n e d . V . A . U r e c h i a ( i nT o c i l e s c u , R e v i s t a a r - 1 1 v o l . I f a s c . 1 ; c f r .

    -

    e

    5 - G O

    i n i t i a l u l

    S i

    p i

    -

    - - ,

    www.dacoromanica.ro

  • 8/13/2019 Bogdan Petriceicu Hadeu - Basarabii - cine, de unde, de cnd,

    9/25

    9

    S i r c u i n } I C . M i n i . H a p . I I p o c a . t . 2 3 9 s e c t . 2 ,p . 3 4 5 ) , e t p e r s i s t a o a t r i b u i l u l N i c o l a eM i l e s c u , s e q i c e d e s p r e b o i e r i m e a r o m a n 6 s c a :U n i t s i n t d i n S a r b l , a l t i i d i n G r e c i , a l t i T d i nA l b a n a s i , a l t i i d i n F r a n c T , a l t i i d i n t r ' a l t el i m b i - , c a i D o m n i i I n c a m a i m u l V d i ns t r A i n i a t s t a t u t , c u r n i B a s a r a b i i , s e t r a gd i n n 6 m s a r b e s ( c f r . I s t o r i a c r i t i c a , e d .2 , t . 1 p . 8 1 ) . I n c r o n i c a l u i Z i l o t R o m a n u l ( e d .H a s d . p . 1 1 3 ) : A c e s t n m a l C a n t a c o z i n i l o r r u -d i n d u - s e d e a p r 6 p e c u n 6 m u l B a s a r a b e s c i l o r ,c a r e a t s t a t u t i s t a c e l m a i s l a v i t n e m a i c l i nt O a , i p e n t r u c a d s e t r a g e d e s p r e t a t ad i n s a n g e l e i m p e r a t i l o r S e r v i o l , i a r d e s p r e

    m u m a d i n s a n g e l e i m p e r a t i l o r T a r i g r a d u l u i ,p e n t r u c a d c e l d ' i n t a i t D o m n a l t A r e i ,d e c a n d a v e m i s t o r i e , a t s t a t u t B a s a r a b , ip e n t r u c a d e T c u v r e d n i c i a l o r s t a t u r a d e -s t o i n i c 1 a i n f r i n a p e T u r c p e a c e l e v r e r n ic a n d e l d e d e s e g r O z a i n t o t p a m i n t u l s i e a -d e a t s u p t d i n s u l i m p a r a t i i l e s i c r a i i l e , p r e -c u m p i c a p O m e l e c a n d s e c o c , a b i a m i s c a n dp o m u l l a r a d a c i n a ; T a r m a i v i r t o s M i r c e a - v o d ac e l B a t r i n i L a i o t a - v o d A , a r n i n d o i B a s a r a -b e s c i . . . " I n a s a n u m i t a C r o n i c a C a n t a c u z i n s c A ,l a C a n t e m i r s i i n g e n e a l o g i a D o m n i l o r R o m a -n e s c i c e a p u b l i c a t a d e P r a y ( D i s s e r t . , 1 4 0 )n o t * v e d e r n u r m e l e a c e l e 1 4 1 c o n f u s i u n i l i t r eB a s a r a b i i S e r b 1 ; o c o n f u s i u n e c a r e , c ut o t u l n e c u n o s c u t a c r o n i c e l o r s e r b e s c l i f a n -t a n e l o r s l a v i c e i n g e n e r e , e s t e d a t o r i t a i nf o n d n u m a i n u m e l u i c e l u i p r i m i t i v :S a r a n , .D a r c e e s t e a c e s t S a r a b a ? D e u n d e

    v i n e ? D e c a n d s e i n c e p e ?A m v e d u t a e v o r b a n u d e o f a m i l i a ,c i d e o c a s t a i n t r 6 g a , d e u n f e l d e b r e s l a ,o c o l e c t i v i t a t e t r a d i t i o n a l a , f o r m a t a p r i n s e -c o l i s i a l e c a r i T a r a d a c i n I s i n t i n f i p t e i n i s -t o r i a c u m u l t m a i a d a n c c l e a t s e p a r e l ap r i m a v e d e r e .S i n t a c u m v r ' o 2 0 d e a n i , p e l a 1 8 7 4 ,i n t r ' o n o t i t a p e c a r e o d e d e I d - l u i F . D a m e( A n n u a i r e 0 1 ' 1 6 1 - a l d e l a R o u t n a n i e 1 8 7 9 p .4 1 ) , e t d i c e a m : L a c a s t e n o b i l i a i r e , d us e i n d e l a q u e l l e o n t i r a i t p a r e l e c t i o n l e sp r i n c e s e t l e s p o n t i f e s , s ' a p p e l a i t c h e z l e sD a c e s B a s s a r a b i , n o m t r o n q u e n Z a -r a b i d a n s J o r n a n d s " . A s t a c l i n u v o i t a y ed e c a t a m o d i f i c a p a s a g i u l i n u r m a t o r u l c h i p :s ' a p p e l a i t c h e z l e s D a c e s S a r a b i , n o ma m p l i f i e c h e z l e s R o u m a i n s e n B a s a r a b i . "S A v e d e m .

    S 9 6 4 5 .

    S A R A B I E S T E N U M E L E C A S T E I N O B I -L I T A R E L A D A C I .L a I o r n a n d e , d u p a t 6 t e e d i t i u n i l e c e l e v e c h l ,

    d i n t r e e a r l v o m p o m e n i p e c e a d e ' n t a t h d i n1 5 1 5 a l i g C o n r a d P e u t i n g e r , a p o i a l u I B o -n a v e n t u r a V u l c a n i u s ( 1 5 9 7 ) , a d o m i n i c a n u l u IJ e a n G a r e t ( 1 6 7 9 ) q i a l u f M u r a t o r i ( 1 7 2 3 ) ,s e c i t e s c e u r m a t o r u l p a s a g i u :. . . u t r e f e r t D i o , q u i h i s t o r i a s e o r u m( G e t a r u m ) a n n a l e s q u e g r a e c o s t i l o c o m p o s u i t ,q u i d i x i t p r i m u m Z a r a b o s T e r e o s , d e i n d ev o c i t a t o s P i l e a t o s h o s , q u i i n t e r e o s g e n e r o s ie x s t a b a n t : e x q u i b u s e i s e t r e g e s , e t s a -c e r d o t e s o r d i n a b a n t u r . . . "I n n o u e l e e d i t i u n i , d i n t r e e a r l a v e m d e' n a i n t e a n O s t r a p e a l u T C l o s s ( 1 8 6 6 ) s i p ea W I H o l d e r ( 1 8 8 2 ) , a f a r a d e a l u i M o m m -s e n ( 1 8 8 2 ) , i n l o c d e Z a r a b o s T e r e o s "n e i n t i m p i n a : T a r a b o s t e s e o s " . I n c o d i c i lm a n u s c r i p t i , a s a c u m 1 - a c o l a t i o n a t M o m m -s e n , s e g A s e s c e :C e l O t t o b o n i a n : t a r a b o s t e r e o s " ;C e l B e r l i n e z : t h o r a b o s t e s e o s " ;

    C e l L a u r e n t i a n : s t r a b o s t e s e o s " ;C e l B r e s l a v i a n : z a r a b o s t e r e b s " .P u t i n n e p e g , i n c a s t i i d e f a t a , d a c a p a -s a g i u l d e m a i s u s I o r n a n d e l ' a l u a t d ' a -d r e p t u l d i n D i o n e C r i s o s t o m s a t n u m a l p r i nm i j l o c i r e a l u T C a s s i o d o r . N u e s t e d e l o c i m -p o r t a n t , p e d e a l t a p a r t e , d e a s e s c i , c a r ed i n c o d i c i l m a n u s c r i p t i e m a i v e c h i t s i c a r ee m a i n o t , d e o r a - c e o c o p i a m a i v e c h ed u p a a c e l a s i o r i g i n a l p 6 t e s a f i e m a i p u t i nc o r e c t a d e a l o c o p i A m a i n o u a . S i n g u r u ll u c r u d e c a p e t e n i a , t o c m a i a c e l a p e c a r e n e -m i n e a n u l ' a b a g a t p i n a a c u m i n s a m a ,e s t e c o n c o r d a n t a p a s a g i u l u i i n c e s t i u n e c uu n a l t p a s a g i u t o t d i n I b r n a n d e , s i a n u m e :2 1 E l e g i t n a m q u e ( D i c e n e u s ) e x e i s t u n e n o -b i l i s s i m o s p r u d e n t i o r e s q u e v i r o s , q u o s t h e o -l o g i a m i n s t r u e n s , n u m i n a q u a e d a m e t s a c e l l av e n e r a r e s u a s i t f e c i t q u e s a c e r d o t e s , n o m e ni l l i s P i l e a t o r u m c o n t r a d e n s , u t r e o r , q u i a

    o p e r t i s c a p i t i b u s t i a r i s , q u o s p i l e o sa l i o n o m i n e n u n c u p a m u s , l i t a b a n t ; r e l i q u a mv e r o g e n t e m C a p i l l a t o s d i c e r e j u s s i t . . . "S e s c i e c a I o r n a n d e , C a s i p r o t o t i p u l s e tC a s s i o d o r , c o n f u n d a p e D a d i c u G o t i i ; i np a s a g e l e i n s a d e m a T s u s e s t e i n v e d e r a t c as e p o v e s t e s c e n u m a i d e s p r e D a c i , c a d i nc e l a l d o i l e a e v o r b a i n s p e c i e d e m a r e l e e g i s l a t o r d a c i c D e c e n e t , a m i c a l r e g e l u I d a c i c

    2

    c "

    s i

    I I I .

    www.dacoromanica.ro

  • 8/13/2019 Bogdan Petriceicu Hadeu - Basarabii - cine, de unde, de cnd,

    10/25

    1 0

    B e r e b i s t a d i n e p o c a l u f C e s a r , a m b i i b i n ec u n o s c u t T d i n S t r a b o n e ( V I I , c . 3 5 , 1 1 ;X V I , c . 2 3 9 ) ; s ' a p o l , d i r e c t s a t i n d i r e c t ,r e l a t i u n e a e l u a t A d i n D i o n e C r i s o s t o m , s c r i i -t o r d i n e p o c a l u l T r a i a n s i a u t o r a l u n e io p e r e p e r d u t e d e s p r e ' D a d , n u d e s p r e G o t tI n p a s a g i u l a l d o i l e a e s t e f o r t e i n t e r e -s a n t a m e n t i u n e a t i a r e l o r c a a c o p e r i m i n td e c a p l a n o b i l i i D a d . T i a r a " n u e s t e u nc u v i n t g r e c e s c , b a G r e c i f n u s c i e a t M e im a c a r l a c e g e n s a l p u n a , q i c n d r t d Q a "s i s - t d e c e s " . P e n t r u c o p i s t i i c e l l a t i n i a il u l I o r n a n d e , a c O s t A v o r b A e r a a t a t d e n e -o b i c i n u i t A , I n c a i n m a n u s c r i p t e l e c o n s u l t a t e

    d e t i o r n m s e n f i e - c a t e o s c r i e a l t f e l : t y a r i s " ,t h y a r i s " , t h i a r i s " s i t i a r i s " . T i a r a e r ao c a c i u l a c u r a t t r a c i c A , p e c a r e S e r v i u s i ns c o l i e l e l a V i r g i l i ( A e n . 2 4 7 ) o e x p l i c A p r i np i l e u m p h r y g i u m " . E a s e i n t r e b u i n t a s i l av e c h i l P e r s i , d a r D e L a g a r d e ( A b h a n d l . 2 0 6 )n ' a p u t u t s A g a s e s c a v r e - o e t i m o l o g i A e r a n i c A .L a D a d d a r A e x i s t a o c l a s a n o b i l i t a r a s is a c e r d o t a l a , c a r e n u u m b l a c u c a p u l g o l c ap o p o r u l , c i p u r t a p e c a p t i a r e , d e u n c l e 1 A . -t i n e s c e e l s e n u m i a t p i l e a t i " , i a r i n l i m b ad a c i a s e q i c e a i ) . Z a r a b i T e r e i " s a t T a -r a b i T e r e i " . C a r e d i n a c e s t e d o u l e c t u r ie s t e O r e c e a m a i c o r e c t A ?S A p r e s u p u n e m c A l a D a d s a r a b a i n -s e m n a c a p " ; o p r e s u p u n e r e p r o v i s o r i a , p ec a r e m a i j o s o v o m v e r i f i c a p e c a l e a p o s i -t i v a . N o b i l i i d a d u m b l a t c u c a p u l a c o p e r i tc u t i a r a , a d e c A e r a t c a p o t e t i a r a t e : c a -p i t a t i a r i s o p e r t a " l a I o r n a n d e i n p a s a g i u l

    a l d o i l e a , i n t o c m a i a s a s i l a D i o n e C r i s o s t o m( O r . L X X I I ) : n i l o v g i r a i g x s T a X a i gg x o n - c e g " . I n t i m c a t S a r a b i a r i n s e m n a c a -p e t e " , a d o u a p a r t e a n u m e l u i : T e r e i , c a t An e a p 6 r a t s A c u p r i n c l A o n o t i u n e p r i v i t O r e l at l a r A : u n a d j e c t i v t i a r e u s = c o n v e r t d ' u n et i a r e " e s t e d i n p u n c t i n p u n c t t o t a s a d et r a c i c c a s i a d j e c t i v u l r e c u n o s c u t t r a c i c b a s -s a r e u s , f i c e a c r a e s o c , _ c o u v e r t d ' u n e p e l i s s e d er e n a r d " d i n c u v i n t u l t r a c i c f i a c r o - d e a p e l i s s ed e r e n a r d " ( D e L a g a r d e , o p . c i t . 2 7 8 ) . E s t eu n r a p o r t f o n e t i c s i m o r f o l o g i c p e r f e c t :t i a r e u s : t i a r a : : b a s s a r e u s : b a s s a r a .P e n t r u a c l e m o n s t r a e a , t e x t u l I o nn a n d e n u p O t e f i c i t i t i i n t e l e s a l t - f e l c l e -c a t a s a c u m l ' a m c i t i t i n t e l e s n o , s Al u a m i p o t e s a c o n t r a r i A , i n t e m e T a t A p e l e c t u r aT a r a b o s t e s e o s " , i l e s n e s e v a v e d e e ae a d u c e l a a b s u r d .

    I n a c e s t a i p o t e s A T a r a b o s t i " s e e x p l i c a( T o c i l e s c u , D a d a i n a i n t e d e R o m a n i p . 6 5 7 )p r i n n e o - p e r s i a n u l t a r b u s , c a c i u l a a s c u t i t n ,p i l e u s " , i d e e i s e r e f e r A l a P i l e a t i " . I n s f te o s " c a r e u r r n e z a d u p i T a r a b o s t e s " , i na n t i t e s A c u h o s c a r e p r e c e d e p e P i l e a t o s " - ,v k l e s c e c A T a r a b o s t e s " I n a c s t A i p o t e s An u O l e f i c l a s a c e a n o b i l i t a r a c a r e p u r t a c ac i u l e , c i n u m a i r e s t u l p o p o r u l u i d a c i e , e e l p l e -t o s i , C a p i l l a t i " d i n p a s a g i u l 1 d o i l e a , c a t r Ac a r t n u s e p o t r i v e s c e d o l o c c a c i u l a " , c a dt o c m a i e l u m b l a t c u c a p u l g o l . P e l i n g a a -c O s t a a b s u r d i t a t e l o g i c ) , - v i n e a p e a b s u r d i -t a t e a e t i m o l o g i c d e a a t r i b u i D a c i l o r u n

    c u v i n t n e o - p e r s i a n , f A r A a d o v e d i a e l ae x i s t a t l a T r a c i s a t m a c a r l a v e c h i i P e r s i .A m p u t s a n u m a i v o r b i m d e s p r e e t i -m o l o g i a c e a g o t i c a a J u l T a r a b o s t i " d i nt h a r b O s t a i , w a s z w a r e g e n t e s , n e c e s s a r i i ,v i e l l e i c h t a b e r a u c h s a c r i f i c i , s a c r i f i c a n t e sh e i s s e n k a n n " ( G r i m m , G e s c h . d . S p r . 8 2 0 ) .A s t a q n e m i n e a n u m a i a m o s t e c a p e D a dc u G o t i i , u n a l a m a m a ; s ' a p o T a l d o i l e a ,t h a r b O s t a i " i n s e m n a n d s A r a c i " , e s t e a b -s u r d c a s a , f i e u n n u m e t o c m a i p e n t r u c a s t ac e a d o m n i t O r e .N u m a i p r i n l e c t u r a t e r e o s = t i a r e o s " d i s -p a r e a c e l e o s " c a r e i n c u r c a o r i - c e i p o t e s ac o n t r a r i a . D a r c u l m e a d e m o n s t r a t i u n i i e s t ec a n u m a i p r i n l e c t u r a S a r a b o s " n o a j u n -g e m l a u n c u v i n t c u r a t d a c i c , a s u p r a c a r u i an e v o m o p r i a c u m a o c l i p A .M a i s u s n o l n e - a m m A r g i n i t a b A n u iI n l i m b a d a d a , s a r a b a i n s e m n a c a p " ,d u p a c u m s e a d m i t p r e s u p u n e r i p r o v i s o r i ec h i a r i n m a t e m a t i c e , c u c o n d i t i u n e a * M E d ,n e a p O r a t , c a s A l e v e r i f i c e i s A l e c o n f i r m ea p o l c o n s e c i n t e l e . I n c a s u l d e f a t A c o p s e -c i n t e l e a t j u s t i f i c a t b n u O l a , s i a m a y e d r e p -t u i d i n p a r t e - n e d e a n e m u l t u m i c u a t a t a .D i n f e r i c i r e , a v e m m a t e r i a l i n d e s t u l a t o r c am e r g e m m a i d e p a r t e . .P e n t r u n o t i u n e a d e c a p " c u v i n t u l i n d o -e u r o p e t p r i m i t i v c e l m a i c o m u n e r a g a r a

    ( P a u l i , B e n e n n u n g d . K o r p e r t h e i l e , S t e t t i n1 8 6 7 p . 8 ) , s c A l u t i n s a n s c r i t a l a g i r a Q id i n c a r e d ' a - d r e p t u l s ' a t d e s v o l t a t :c u l c :g r . x c i e , z d e n , d e ;l a t . v u l g . e a r n , d e u n d ec a r a I a S a r c l i , P r o v e n t A ,S p a n i o l i i P o r t u g e s i , v e c h i uf r a n c e s c h i e r e ( K O r t i n g , R o m .W t b . 1 7 1 ) .

    c u s :z e n d . g a r a ;a r m e n s a r ;p e r s . s a r , s e r .

    , , d

    ' T

    l u l

    j .

    c a

    s a

    www.dacoromanica.ro

  • 8/13/2019 Bogdan Petriceicu Hadeu - Basarabii - cine, de unde, de cnd,

    11/25

    1 1

    S e O A o m a r t u r i a t e x t u a l a d i n e p o c a l u iC e s a r , c u m c a T r a c i ) " , i a r p r i n u r m a r e iD a c i i , a v e a t i p e n t r u c a p " a c e 1 a 0 n u r n e , d a rc u s c a E r a n i i , n u c u k c a G r e c p i t a l i i , a n u m el a S t r a b o n e ( X I , 1 . 4 ) : O a o i , T h x a t O e g o c v, c w a g , r o i l ; m e o o . c e y o e c o o t t h l o v g T a g a n d e a g ,o r o v z E w c a , o r d p , o v g . . . " a d e a : n e s c e T r a c ip o r e c l i t i S a r a - p a r e , a d e c n , c a p - t a i a t o r i . . . "( c f r . L a s s e n i n Z e i t s c h r . d . d . m o r g e n l .G e s e l l s c h . , X , 3 6 7 ) .L a D a d i n s p e c i e s a r a c a p " n i s e i n -f a t i O z a I n n o m e n c l a t u r a t o p i c a l a o r a p lS a r m i z e g e t h u s a " , c a p i t a l a D a c i l o r , c a p u tD a c i m " , d u p a c u m T i t - L i v i t i n u m e s c e R o m a2 2 c a p u t I t a l i a a " s a t L a r i s s a C a p u t T h e s s a l i m a ,a s t - f e l c a . a c e s t n u m e t r e b u l d e s c o m p u s i nS a r - m i z e g e t h u s a . A p o i p e s t e a c e l a i s a rn o l d a m l a S a r g e t i a " , r i u l e t c e c u r g e a l i n g S a r m i z e g e t h u s a 0 c a r e t o c m a i p r i n a c s t ac a p t a i m p o r t a n t a d e a f i s i e l c a p u t " , d e s -c o m p u n n d u - s e I n S a r - g e t i a . I n r e s t u l D a c i e is a r a s e g a s e s c e t o t i n c o m p o s i t i u n e . , i n t r uc a t i m i a d u c a m i n t e , n u m a i l a f i n e a u n o r

    n u m i l o c a l e : G e r m i - s a r a i D e u - s a r a , p e s t eD u n a r e S a p r i - s a r a , u n d e G e r m i - , D e u - 3 iS a p r i - t r e b u i s a f i e e l e m e n t e a d j e c t i v a l e .A l a t u r i c u c a r a s e c o n s t a t a i n l i m b a i n -d o - e u r o p e a p r i m i t i v a o f o r m a , a m p l i f i c a t ag a r a b h a , c u u n b h c a r e s e s c i e a t r e c el a G r e e t ' i n T , l a E r a n i i l a L a t i n i i n b . . 4 as i n t :l a G r e e n x o o * ' c a p " , c u n a s a l i s a t u lx 4 e v p , f l o g ;

    l a L a t i n i : c e r e b r u m c r i e r " , a d e c ac e r e b - r u m a p a r t i n 6 n d c a p u l u i " , n i c i d e -c u m c e r e - b r u m p u r t a t o r d e c a p " , c e e ac e n ' a r e n i c i u n s e n s , d e v r e m e c e n u c r i e r u l' A r t a c a p u l , c i v i c e v e r s a ;v e c h e a f o r m a , p e r s i c a l a I s i d o r : s a r a -b a r a e q u d a m c a p i t u m t e g m i n a n u n c u -p a n t u r q u a l i a v i d e m u s i n c a p i t e m a g o r u mp i e t a " ( D e L a g a r d e , A b h a n d l . 2 0 6 ) , a d e c as a r a b a - r a c a c i u l a " , l i t e r a l m e t i t e T a r a 1a p a r t i n d n d c a p u l u l " , c u a c e l a 1 s u f i x a d -j e c t i v a l . - r o - c a i i n l a t i n u l c e r e b - r u m ;i n f i n e , z e n d i c u l , , c a r a v a r a c a c i u l a " ,K o p f b e d e c k u n g " ( J u s t i , H a n d b . 2 9 1 ) , u r -r n z a i e l a f i i n d r e p t a t i n c a r a b a r a .A a d a r n T r a c i i , p e l i n g a s a r a t r e b u i s f i a v u t i e i p e a m p l i f i c a t u l s a r a b a , it o c m a l p e a c e s t a n o i i i v e d e r n l a D a d c an u i n e a l c a s t e l c e l e i n o b i l i t a r e i n p r e t i o s u lp a s a g i a d i n D i o n e C r i . o s t o r n .

    P r i n u r m a r e , d i n t 6 t e p u n t u r i l e d e v e -d e r e , c e a m a i c o r e c t a l e c t u i a a p r i m u l u lp a s a g i t d i n I o r n a n d e r e m a n e a c e e a d i n e d i -t i u n e a l u i P e u t i n g e r : Z a r a b o s T e r e o sS a r a b o s t i a r e o s " , i m a i b i n e : S a r a b a st i a r e o s " . I n t r e g u l p a s a g i t i v a s u n a a s t - f e l :u t r e f e r t D i o , q u i h i s t o r i a s e o r u m a n n a -l e s q u e g m c o s t i l o c o m p o s u i t , q u i d i x i tp r i m u m S a r a b a s t i a r e o s , d e i n d e v o c i -t a t o s P i l e a t o s h o s , q u i i n t e r e o s g e n e r o s ie x s t a b a n t : e x q u i b u s e i s e t r e g e s e t s a c e r -d o t e s o r d i n a b a n t u r . . . "I n a c e s t p a s a g i a p r i m u m " s e r a p O r t a l ac u v i n t u l o r i g i n a l d a c i c : S a r a b a s " , i a r d e -i n d e " l a t r a d u c e r e a l u T , I l e g r c a , f i e l a t i n a :n t , l o y 9 d e o t . " l a D i o n e C r i s o s t o m , p i l e a t i " l aI o r n a n d e . S e n s u l d a r a e s t e : D i o n e , c a r e as c r i s g r e c e s c e i s t o r i a D a c i l o r , n e s p u n e c n .l a d i n 0 i s e n u m i a S a . r a b i t i a r e i , p e l a -t i n e s c e p i l e a t i , c l a s a c e a d e s u s , d i n c a r es e a l e g e a n r e g i i s a c e r d o t i " .S a r a b a i n s e m n a n d c a p " , e s t e i n v e d e -r a t c i M t , e p i t e t u l t i a r e u s a c e s t c u -v i n t c a r a c t e r i s a d e j a i n d e a j u n s c a s t a c e an o b i l i t a r a , a s t f e l c a m a i a d e s e a s a t ' c h i a rt o t - d ' a - u n a e l u r m a s a . s e i n t r e b u i n t e z e s i n -g u r i n g u r a p o p o r u l u f d e c a t e o r i e r a v o r b ad e p i l e a t i " s a t n t l o c i d e o t " , s i d e a c e e at i a r e u s t r e b u i a d e l a s i n e 0 s a d i s p a r a ,d e v e n i n d d e p r i s o s .

    I V . 0 M I M I , A D A O I C U L U I S A R A B A I NG R A I U L R O I L L N E S O D E A S T A D T .N o i a m v c l u t c a l a D a d s a r a b a e r an u n u m a l u n t i t l u , d a r c i r c u l a t o t - o - d a t a c us e n s u l c o m u n d e c a p " . C a t i t l u , f o r m a c e ad a c i c a , o r i - c a r e s a f i f o s t , l e s n e p u t e a s a s ec o n s e r v e i n t a c t a l a R o m a n i , d u p a c u m s ec o n s e r v a i n t a c t u n n u m e p r o p r i a p r i n t r a d i -t i u n e a f a m i l i a r a , d e 0 t e n d i n t e l e f o n e t i c e a l ep o p o r u l u i s u p u n i n r e s t u l g r a i u l u i a c e l e a 0s o n u r i l a d i f e r i t e m o d i f i c a r i s u c c e s i v e . I n

    c o m p u s u l B a s a r a b e i = B a n - S a r a b d a c i c u ls a r a b a a j u n g e p i n a l a n o i c u v o c a l i s m u ln e ' n t u n e c a t S i c u b i n t r o v o c a l e . E s t e a d e -v 6 r a t c a i n a c e i a 1 p o s i t i u n e , d u p a s i l a b at o n i c a - r a - , b s ' a p s t r a t i n s c a r a b u e , d e -m i n u t i v d i n s c a r n b u = s c a r a b e u s , * s c a r a -b u s " . O r l - c u m i n s a , c o n s e r v a t i u n e a a c e l u i- b - i a v o c a l i s m u l u T e r a c u m u l t m a i a n e v o ep e n t r u d a c i c u l s a r a b a c u s e n s u l c o m u nd e c a p " . A c i t r e b u i a a r e i a d e p l i n a

    I

    www.dacoromanica.ro

  • 8/13/2019 Bogdan Petriceicu Hadeu - Basarabii - cine, de unde, de cnd,

    12/25

    1 2

    l o r p u t e r e t e n d i n t e l e c e l e f o n e t i c e a l e g r a -I u l u Y . P r e c u m d i n s t r a b u s " s ' a M o u t r o m a -n e s c e s t r a m b u " , i t a l i e n e s c e s t r a r n b o " , d e j ai n e p o c a l a t i n a , t o t a s a s a r a b a a r f i e a u -t a t d e p e a t u n c i a d a o f o r m a n a s a l i s a t as r a m b a . M i n e , a c e s t s r r n b a t r a i e s c el a n o l p i n a a s t a q i i n g u r a p o p o r u l u i ,t r a i e s c e i a r n u m a i i n t r ' o c o m p o s i t i u n e :n a s A r a m b e - s a r a m b a , l u c r u f r am i n t e , P a r a c a p , d x i T a l o v , c ' x d e v y o v , m i n u s -c a p u t " .M i k l o s i c h ( S l a y . E l . i m R u m u n . 4 6 ) t r a g ep e r o m a n u l i n k c i g i f i n A w h d i n s l a v i c u l c o m m a ,p u d o r " , c a s i a n d a r l n s e m n a v i m p u -d e n t i a " . C i h a c ( I I , 2 1 5 ) i s T a p r o p r i a z a a c e s t ae t i m o l o g i , t r a d u c n d p e n a s a r a m b a " p r i n' , i m p u d e n c e " . V o m v a l e m a i j o s , d a c a a c e s t as e p o t r i v e s c e d i n p u n c t u l d e v e d e r e a l s e n -

    s u l u i ; n u m e r g e i n s a d e l o c _ s u b r a p o r t u lm o r f o l o g i c s i s u b c e l f o n e t i c , c a d i :1 . R o m a n i i p u t e a i i s a a d a o g e n e g a t i u n e an u m a i l a u n c u v i n t s l a v i c t r e c u t I n l i m b ar o m a n a , p e c a n d n u e s t e n i c i o u r m a l a n o Td e s l a v i c u l s r a m i i " , T a r p r i n u r m a r e n u s ep u t e a f o r m a o n e g a t i u n e p e n t r u c e - v a n e -e x i s t i n t e ;2 . E p e s t e i m t i n t a a p r e s u p u n e c a R o -m a n n ' a n i m p r u m u t a t d e l a S l a v i c u v i n t u lc u n e g a t i u n e a c u t o t , a d e c a n e s r a m i l " , f i i n d -c a a c e s t a f o r m a s u b s t a n t i v a l a n e g a t i v a n us e a f l a l a S l a v i , s i e s t e c u t o t u l e x c e p t i o n a l al a d i n i i c h i a r f o r m a a d j e c t i v a l a n e s r a m i n i =i m p u d i c u s " ;3 . S l a v i c u l s r a m t " a r f i r m a s l a R o -

    m a n i s r a m " , d u p a c u m h r a m i i " a r 6 m a sh r a m " , g r a m a d a g r a m a d a " , p s t r a m an a a v e a p e i g " , d r a m - 4 4 u " , c r a m a k r a -m a " , n a f r a m a m a g r a m a " e t c . ;4 . C h i a r t r e c e r e a m a s c u l i n u l u f s r a i n t "i n f e m i n i n u l s a r a m b a " a r f i c e - v a a n o r m a l ,d e v r e m e c e l i m b a r o m a n a f e m i n i n e z a n u -m a i p e n e u t r i i s l a v i c i , d e e x . b a l t = b l a t o " ,n u i n s a p e m a s c u l i n i .D a r d e r i v a t i u n e a l u T n a s a r a m b a d i ns l a v i c u l s r a m i i " e s t e n u m a i p u t i n g r e s i t ad i n p u n c t u l d e v e d e r e a l s e n s u l u tL e x i c o n u l B u d a n d i n 1 8 2 5 , s i n g u r u l p ec a r e ' 1 c u n o s c u s e M i k l o s i c h , v e d e d e a s e m e -n e a I n n a s a r a m b a o n e g a t i u n e , i n s a a -n u m e d i n l a t i n u l s i r e m p s " : S i r e m p s p r o r -s u s o b s o l e t u m A p u d L a t i n o s , d e n o t a b a t o m -n i m o d a m r e i s i m i l i t u d i n e t n , e t h i n c n e g a t i oa p u d V a l a c h o s N e s t r g i n b a . "

    A d j e c t i v u l l a t i n s i r e m p s " e r a u n t e r m e ne x c l u s i v j u r i d i c , c o n t r a s d i n s i - r e m - i p s e " - s ii n s e m n a n d : p a r f a i t e m e n t g a l , a b s o l u m e n ts e m b l a b l e " ; c l o d f o r m a n e g a t i v a n u ' l p u t e ad a u n a l t s e n s d e c a t n u m a i d o r a a c e l a d et o u t - - f a i t d i f f e r e n t " , d e u n d e n u a j u n g e ml a n a s a r a m b a , c h i a r d a c a t r e c e r e a l a t i -n u l u i - p s e i n r o m a n u l - 1 3 n ' a r f i o i m p o -s i b i l i t a t e t o t a a d e m a r e .C u m O r e s e t r a d u c e n a s a l . a m b a i n c e l e -l a l t e v o c a b u l a r e ?L a B u d a i - D e l n u , c a r e o b s e r v a f e r t e b i n ec a a c e s t c u v i n t e s t e n u m a l t e r a n e s c : n a -s a r a m b a , d e r P o s s e n " ( L e x . M S S . c i r c a 1 8 2 0i n M u z . i s t . d i n B u c . ) , a d e c a , f a r c e , b o u f -f o n n e r i e , a r l e q u i n a d e " .L a S a v a B a r c i a n u ( W t b . 1 8 6 8 p . 4 3 )n a s a r a m n " 8 8 , e x p l i c a p r i n n e g h i o b i a " .L a L a u r i a n - M a s s i m ( G l o s s . 4 0 6 ) n a g , -r a m b a " e s t e : s t u l t e t a , n e b u n i , i n e p t i a " .P r i n u r m a r e , n a s a l - a m b a n u e d e l o ci m p u d e n c e " a l u T C i h a c .N e ' n c r e q t o r i n v o c a b u l a r e , e l l a m M o u to a n c h e t a i n g r a i u l p o p o r a n , i T a t a r e s u l t a t u l :

    , , N a s a r a m b a i n s e m n e z a : p r o s t , p r o -s t o v a n , M e t e l e t i " t ( a v o c a t P . C a l c i u n a r i u ,B a n a t , O r s o v a ) .N a s a r a m b s e i n t r e b u i n t e z a c u i n t e -l e s u l d e : p r o s t , M b a r ] ; t i m p i t l a m i n t e ,P a r a s o c o t a " ( D r . I . R o s i n , B a n a t , B i s e r i c a -a l b a ) .I n g r a i u l p o p o r u l d f , a f a c e n a s a r a m b ai n s e m n a a f a c e u n l u c r u n e p o t r i v i t , s l a b ,p r o s t " ( p r e o t D . P o p o v i c T , B a n a t , L u g o s ) .

    N a s a r a m b a i n s e m n e z a i n T r a n s i l v a -n i a , d e e x . i n c o m i t a t u l A l b a - l u l i a i p e l aB r a s o v : o m p r o s t a n a c , i n t r ' o u r e c h e ; T a rc u s e n s u l r u s i n o s s e V i c e n u m a i i n p r i v i n t ac a l u l u i , c a i c a n d s ' a r q i c e : p r o s t i a c a -l u l u i " ( N . M a n a r a q i a n u ) .C u m c a n a s a r a m b a n ' a r e i n f o n d a l ts e n s c l e a t a c e l a d e n e r o d s a f l n e g h i o b , p r o b ae s t e c a p o p o r u l 1 1 a m a l g a m d z a u n e - o r i c un n a n g " , p r e f a c e n d u ' l i n n a s a r a p g a , s ic u n a t a r e t " p r e f a c e n d u ' l i n n t a r a m b A .N a t a r a m b i n a t a r a m b a - s e a u d ei n B a n a t s i p e l a L i p o v a . N a t a r a m b e s t eu n o m c a r e f a c e o p r o s t i a , n a t a r a m b ao m u f e r e c a r e n u i n g r i j e s c e d e a f a c e r i l e s a l e .S e m a i c l i c e i c a s u b s t a n t i v , d e e x . : a c e s to m a f a c u t o n a t a r a m b a , s ' a i m b t a tb a t u t m u T e r e a " ( I . T u d u c e s c u , B a n a t ,L i p o v a ) .

    s i- = n

    s i s l - a

    www.dacoromanica.ro

  • 8/13/2019 Bogdan Petriceicu Hadeu - Basarabii - cine, de unde, de cnd,

    13/25

    N a s a r a n g a , l a p l u r a l n a s n r a n g u r ii n s e m n z a c e - v a r e t , d e e x . : a c e s t a r g a tn u m a i n a s a r a n g u r i i m i f a c e o f f - u n d e I im a i n ( 1 . P o p R e t e g a n u l , T r a n s i l v a n i a ) ,C u v i n t e l e n a s r a m b i n t a r a m -b a s e i n t r e b u i n t 6 z a i n i n t e l e s u l d e a f a c ed ' a l e n e f a c u t e , a d e c a u n n o n - s e n s , u n l u c r ug a l c e v a , p o t c a , c e - v a n e b u n e s c . A p o fn a s a r a m b a m a i i n s e m n z a a f a c e o f a t au r i t a c u i v a , a i n c r e t i f r u n t e a " ( a v o c a t P .R o t a r i u , T i m i s d r a ) .A f a r a d e s u b s t a n t i v u l n a s a r a m b aa d j e c t i v u l n a s a r a m b , L e x i c o n u l B u d a nn e m a i d a a d j e c t i v u l n a s a r a m b o s . A m -b e l e f o r m e a d j e c t i v a l e s i n t i n s a i n v e d e r a tp o s t e r i d r e i s p o r a d i c e , c a i f o r m e l e a n a -l o g i c e n a t a r a m b i n a s a r a n g a . F o r m ac e a p r i m i t i v a , s i n g u r a r e s p a n d i t a i n p o p o r ,e s t e c e a s u b s t a n t i v a l , m a i a l e s i n l o c u t i u -n e a : a f a c e o n a s a r a m b a . C u v i n t u l s ed e s c o m p u n e d e l a s i n e - s i i n n e - s a r a m bn e - c a p " , 0 c o r n p o s i t i u n e p r i n c a r e s ' a t r a -d u s l i t e r a l m e n t e i n D a c i a l a t i n u l r u s t i c m i -n u s - c a p u t , c o n s e r v a t p i n a a s t M i n O c -c i d e n t . A c e s t m i n u s - c a p u t n e - c a p " e r at o c m a i c e e a c e i n s e m n e z a s u b s t a n t i v u l n es A r a m b a , a d e c a o p a g u b a s a t o n e p l a -c e r e f a c u t a p r i n l i p s a d e j u d e c a t a , d e u n d es p a n i o l u l m e n o s c a b o d o m m a g e , d a r i -m e n t , a t t e i n t e " , a p t ' p o r t u g e s u l m e n o s -c a b o m 6 p r i s , d e p r e c i a t i o n " , i n f i n e p r o -v e n t a l u l m e s c a p i f r a n c e s u l m c h e fc h e u s e a v e n t u r e " , n u a n t a l o g i c a c e a m a ia p r o p i a t a d e r o m a n u l n e - s 4 r a m b a , a s t f e lc a , b u n a - d r a , i n v e c h e a f r a n c e s a v e r s u l l u fG r i n g o i r e i n L e s f o l l e s e n t r e p r i s e s " :T u m ' a s f a i t m e s c h i e fE n m e c u y d a n t f a i r e t r e s g r a n t s e r v i c e . . .

    s e t r a d u c e p e r f e c t r o m a n e s c e : v r n d s a ' m if a d u n p r - m a r e b i n e , m f - a l r a c u t o n a s a -r a m b a " .A a d a r a d a c i c u l s a r a b a , c a p " i t o t -o - d a t a n u m e l e m e m b r i l o r c a s t e l n o b i l i t a r e ,s ' a p a s t r a t l a R o m a n i i n a m b e l e s a l e i n t e -l e s u r f : c a v o r b a c o m u n a i n n e - s a r a m b am i n u s - c a p u t " i c a n u m e i n B a s a r a b dB a n - S a r a b a .D u p a c e a m c o n s t a t a t m o d u l d e d e s f i l p -r a r e a B a s a L v b i l o r d i n S a r a b i a i l u i D i o n eC r i s o s t o m , s a n e o p r i m a c u m a c u t o t d i n -a d i n s u l a s u p r a u n o r q e d i n i s t o r i a l o r i n t r es e c o l i i I I 0 X I .

    1 3

    V . I J A P U J I N E G R U E S T E E M B L E M A E R A &M a k A B A S A R A B I L O R .S e s c i e c a i n v c u l d e m i j l o c o m a r e

    p a r t e d i n m a r c i n o b i l i t a r e e r a ] . c e e a c e s en u m e s c e i n e r a l d i c a a r m e s p a r l a n t e s " , , , f i g u -r a e p a r o n o r n a s t i c a e " , a d e c a p e p e c e t e s a t p es t g f i g u r a t l u c r u r l a l c a r o r a n u m e , p e s t e t o ts a t m a c a r i n t r u c a t - v a , a d u c e a a - m i n t e d en u m e l e f a m i l i e i n o b i l e r e s p e c t i v e . A a , b u n a - r a , d i n a s t i a r e g a l a a P l a n t a g e n e t i l o r a v e ai n m a r c a s a o d r o b i t 5 , m o d e s t a p l a n t a n u -m i t a l a t i n e s c e g e n i s t a " i d i n c a r e s e f a cm a t u r i . A c e s t e f i g u r e p a r o n o r n a s t i c en u e r a i l o i n v e n t i u n e a f e u d a l i t a t i f , c a d e l en e i n t i m p i n a i l a s e l b a t e c i : t n u e s t e i nf o n d a l t - c e v a d e c a t a a n u m i t u l t o t e m "a l P i e i 1 o r - R o 0 l d i n A m e r i c a , o a s o c i a t i u n ed e i d e i p r o p r i a m i n t i f o m e n e s c i i n g e n e r e . I na c e s t m o d , m a r c a B a s a r a b i l o r , d i n c a u s a e l e -m e n t u l u f f o n e t i c a r a b t r e b u i s a f i f o s t u nc a p n e g r u , a d e c a u n c a p d e A r a p . O r i - c i n ec u n d s c e i s t o r i a b l a z o n u l u i m e d i e v a l , p i t es a a f i r m e A - p r i o r i p e a c e s t t r e b u T , c h i a rd a c a n ' a r e x i s t a m i d u n d o c u m e n t i n s p r i -j i n n i a f i r m a t i u n i f .O l a n d e s u l L e v i n u s H u l s i u s a p u b l i c a t l a1 5 9 7 o m a r c h a T e r e i - R o m a n e s c i c u t r e fc a p e t e n e g r e , i t o t - o - d a t a a m a r c h aM o l d o v e f c u d o u c a p e t e n e g r e O i s e i nv i r f u r i a d o u e r a m u r i i n c r u c i p t e , f a r r a -m u r i l e , l e s r a m a u x " , s e s c i e c a i n s e m n e z ai n l i m b a g i u l e r a l d i c d e r i v a t i u n e , a d e c a m a r c aM o l d o v e f d e r i v a n d d i n a c e % a T e r e f - R o m a -n e s c i ( 1 s t . c r i t . 2 I , 9 5 ) .I a t a a c e l e d o u m r i r c i :

    W A L A C H I A A I O L D A V I A1

    H u l s i u s s e o c u p a s e i n s p e c i e c u t e r i l er o m a n e s c f , s c r i i n d c h i a r o c a r t e i n t i t u l a t aD e s c r i p t i o T r a n s y l v a n i a e , M o l d a v i a e e t V a -l a c h i a e " ( E n g e l , G e s c h . d . W a l . 6 9 ) . A c e l em r c i d a r a e l l e - a l n a t d e u n d e - v a d i n t r ' of a n t a n a c o n s u l t a t a . O r i - c a r e s a f i f o s t i n s aa c e a f n t a n r t , i n c a s u l d e f a t a o i n t a r e s cd o n e f a p t e p o s i t i v e :P r e c e p t e l e b l a z o n u l u f , d u p a c a r l n u -m e l e B a s a r a b d u r m A s a a l b a c a a r m e sp a r l a n t e s " u n c a p n e g r u ;2 . I m p r e g i u r a r e a c a d i n a s t i a M u O t e s c i l o r

    r e t ,

    a =

    1 .

    p i

    =

    www.dacoromanica.ro

  • 8/13/2019 Bogdan Petriceicu Hadeu - Basarabii - cine, de unde, de cnd,

    14/25

    1 4

    d i n M o l d o v a e r a i n a d e v r o r a m u r A , o d e -r i v a t i u n e d i n B a s a r a b i .I n C o s m o g r a f i a l u i S e b a s t i a n M i n s t e r( 1 5 4 1 ) , i n I l l y r i c u m " . a l l u i D u C a n g e ( 1 7 4 6 )

    s i p e a i u r i , c e l e d o n e c a p e t e n e g r e , p ec a r t ' H u l s i u s l e p u n e i n i n a r c a M o l d o v e i ,s i n t a t r i b u i t e B o s n i a :

    S A f i e 6 r e p r i n t r ' o c o n f u s i u n e i n t r e B a ns i B n , f i i n d - c A i n v e c h e a B o s n i a p r i n c i p i ip u r t a t t i t l u l d e B a n c a s i i n O l t e n i a ?S a r i n u c u m - v a p r i n t r ' o c o n f u s i u n e d e oa l t A n a t u r A i n t r o i n i t i a l u l B o s - d i n B o s -n i a " s i i n i t i a l u l B a s d i n B a s u r a b d ?S a t p 6 t e v a f i f o s t i n a d e v r a s a O r e -a n d m a r c a B o s n i e l ?A r t r e b u f s t u d i a t A s i g i l o g r a f i a s p e c i a l Aa a c e s t e i t e a S A n u s e u i t e i n o r i - c ec a s c A , d i n t 6 t e r e g i u n i l e s e r b e s c i , t B o s n i ae s t e a c e e a u n c l e s ' a c o n s e r v a t m a i m u l tt i m p u n e l e m e n t _ r _ a r n _ L n e s c f 6 r t e p u t e r -n i c , i m m i g r a t d i n P a n n o n i a e a r n i n s e c o l u lX ; d u p A c u m n o i a m a r A t a t ' o i n t r ' u n a l t s t u -d i ( S t r a t i s u b - s t r a t , p . 2 8 ) , s i c u p r i n g e n d

    n u n u m a i c i o b a n i , d a r i c A p e t e n i i , b u n A -O r A , a c e l c n e z M a r c u l " , a d e c A M a r c o " c ua r t i c l u l r o m A n e s c - 1 , d e c a r e s e p l A n g e a t i l a1 4 0 1 R a g u s a n i i a a a p u c a t c u f o r t a s i n ul a s h d i n m a n A o r a s u l d a l m a t i n A l m i s s a( P u t z i , - 4 j 1 1 0 1 1 0 1 U 1 A l i c p 1 , 6 c i c a , t . I , p . 3 5 ) . L a1 3 7 8 u n d i s t r i c t i n t r e g a l B o s n i e i s e n u m i a) / R o m a n i a - m a r e " , M a j o r V l a c h i a " ( M i k l o s i c h ,W a n d e r . d . R u m . 5 ) .D a r s A n e ' n t O r c e m l a m a r c a B u s a r a b i l o r .I n B i b l i o t e c a i m p e r i a l A d i n V i e n a s e a f l Ai n t r ' o t r a d u c e r e g e r m a n A a n t e r i O r A s e c o l u l u iX V I I I o c o l e c t i u n e d e b l a z o n u r i f A c u t A d eu n u l n u r n i t R u b i , c a r e I V d A t i t l u l d ee r a l d i s t ( W a p p e n h e r o l d ) a l i m p r a t u l u i s e r -b e s c S t e f a n D u g a n ( I a n k o S c h a f f a r i k i n

    r f f a C H E I K , t . 9 , 1 8 5 7 p . 3 4 8 ) . D a c A a c O s t Ai n d i c a t i u n e c r o n o l o g i c a a r f i a d e v r a t A , a t u n c in o i a m a y e a f a c e c u u n m o n u m e n t e r a l d i c

    t o c m a i d e p e l a 1 3 4 0 . I n a c e a c o l e c t i u n e ,m a r c a T e r e l - R o m a n e s c i e s t e d i n p u n c t i np u n c t c a l a H u l s i u s .T O t e a c e s t e a , n e a p r a t , s i n t d e j a c e - v a ;d a r i n c e s t i u n i d e o a s e m e n e a n a t u r A s ec e r e c u o r i - c e p r e t u n i s v o r f O r t e a u t o r i s a t . ,c a n d e v o r b a m a I a l e s n u d e o m a r c A , p a r -t i c u l a r A , c i d e b l a z o n u l h n e l O f t . V r i m ac o n f i r m a t i u n e o f i c i a l A n e - o o f e r A n u t n i s m a -t i c a m a g h i a r A .L a 1 3 6 8 V l a d i s l a v B a s a r a b d r e c u n o s c u s es u z e r a n i t a t e a U n g a r i e i a s u p r a T e r e i - R o m a -n e s c i ( F e j 6 r , I X . 4 , p . 1 4 8 , 2 1 0 ) . D i n a c e i a s ie p o c h e x i s t A m o n e t e d e l a r e g e l e L u d o v i c ,d e d i v e r s e m A r i m i , p u r t a n d p e o p a r t ec a p n e g r u :

    I I I I I I 1 1 1 i 1 1 1 1 1 ( 1 ) 1 1

    P e a l t e m o n e t e d e l a r e g e l e L u d o v i c , a s u -p r a d r o r a n a i - a a t r a s a t e n t i u n e a a m i c u lm e t d . D . A . S t u r d z a , a c e l a s i c a p - n e g r un u o c u p s c u t u l i n t r e g , c i s e a f l n u m a l l ao p a r t e s a i l d e . d e s u b t u l e f i g i e f r e g e s c i , c e e ac e r e p r e s i n t A s i m a i e x p r e s i v t r i u m f u l c e lj u b i l a t a l U n g a r i e i a s u p r a V l a d i s l a vB a s a r a b d :

    A c e s t c a p n e g r u n u W e f i m a r c a S i -c i l i e l , d a r e v a f i c u f a m i l i a A n -j o u a r e g e l r i l 1 . 4 c r u v i c , d a r i n o r i - c e c a s n u

    l u i

    a v t i , f x i l a c e

    www.dacoromanica.ro

  • 8/13/2019 Bogdan Petriceicu Hadeu - Basarabii - cine, de unde, de cnd,

    15/25

    1 5

    a v e a a f a c e d e l o c c u U n g a r i a ; c u a t a tm a i v i r t o s u n c a p f i g u r a n d a l A t u r e a c u e f i -g i a r e g s c a s a t c h i a r o c u p a n d s c u t u l i n t r e gn u p 6 t e f i m a r e a v r e u n u i f a b r i c a n t d e m o -n e t A . S i n g u r a e x p l i c A i u n e s e r i O s A r e m a n ec l a n , s u b j e c t i o V a l a c h i a e " , d u p A C u m p r e -s u p u n e a i l d e j a i n s e c o l u l t r e c u t a r c h e o l o g i iu n g u r i : h o c e s s e M a u r i c a p u t , e o q u es u b j e c t i o n e m V a l a c h i a e n o t a r i a u t u m a n t "( S c h n v i s n e r , N o t i t i a H u n g . r e i n u m . p . 2 0 6 ) .N u m i s m a t i c a m a g h i a r A n e d a , o m O r t u r i ao f i c i a l A p r e t i O s A , d a r n u m a i e x t e r n A , n u i n -t e r n a , a d e c i l n u d i n p a r t e a B a s a r a b i l o r ,n e a c e e a e a t o t i n c a n u n e m u l t u m e s c e p ed e p l i n .C o n f i r m a t i u n e a , p e c a r e o d o r i r n n o t ' , n ev i n e p e o a l t A c a l e , g r a t i A u n e i d e s c o p e r i r if A c u t e d e d . D . A . S t u r d z a .M a l i n t i t , o o b s e r v a t i u n e p r e l i m i n a r A .O r i - c i n e a a v u t i n m a n A c r i s O v e m u n t e -n e s c i , n ' a p u t u t s a n u f i e i s b i t d e i m p r e g i u -r a r e a c A s i g i l i i l e l o r p r e s i n t A n u o s i n g u r Am a r c h a t e r e l , c i d o u 6 m O r c i d i f e r i t e : u n ac u v u l t u r u l , c e a - l a l t A c u s f i n t i i C o n s t a n t i n i E l e n a , i n t r e b u i n t a t e c a n d u n a , c a n d c e a -l a l t A , c a n d a m b e l e i n c o m p o s i t i u n e .F A A c u a c 6 s t A d u p l i c i t a t e , l u c r u l c e l m a in a t u r a l e s t e d e a a d m i t e c A o m a r a e r a aS t a t u l u i , c e a - l a l t A a d i n a s t i e l . A S t a t u l u if i i n d v u l t u r u l , c a r e s i n g u r u l f i g u r 6 z A p e s i -g i l i i l e c e l e m a r l a t i r n a t e , p e s a m a d i n a s t i e ir e m a n s f i n t i i C o n s t a n t i n 0 E l e n a . D a rs f i n t i i C o n s t a n t i n i E l e n a c e a t e l a f a c ec u d i n a s t i a B a s a r a b i l o r ? S A s e b a g e d es a m A