Teodorescu, Razvan - Bizant, Balcani, Occident

395
R á z v a n T h e d o r e s c u B I Z A N T , B A L C A N I O C C I D H N T l a i n c e p u t u r i l e c u l t u r i i m e d i e v a l e r o m â n e t i s e c o l e l e X - X I V ) E D I T U R A A C A D E M I E I R E P U B L I C I I S O C I A L I S M R O M A N I A ( www.dacoromanica.ro

Transcript of Teodorescu, Razvan - Bizant, Balcani, Occident

  • 8/11/2019 Teodorescu, Razvan - Bizant, Balcani, Occident

    1/393

    R z v a n T h e o d o r e s c u

    B I Z A N T ,

    B A L C A N I

    O C C I D H N T

    l a i n c e p u t u r i l e c u l t u r i i

    m e d i e v a l e r o m n e t i

    s e c o l e l e X - X I V )

    E D I T U R A A C A D E M I E I R E P U B L I C I I S O C I A L I S M

    R O M A N I A

    (

    www.dacoromanica.ro

  • 8/11/2019 Teodorescu, Razvan - Bizant, Balcani, Occident

    2/393www.dacoromanica.ro

  • 8/11/2019 Teodorescu, Razvan - Bizant, Balcani, Occident

    3/393

    B i z a n t , B a l c a n i , O c c i d e n t

    l a i n c e p u t u r i l e c u l t u r i i m e d i e v a l e r o m a n e s t i

    ( s e c o l e l e X X I V )

  • 8/11/2019 Teodorescu, Razvan - Bizant, Balcani, Occident

    4/393

  • 8/11/2019 Teodorescu, Razvan - Bizant, Balcani, Occident

    5/393

    B I B L I O T E C A I S T O R I C A X L I

    R Z V A N T H E O D O R E S C U

    B I Z A N T , B A L C A N I , O C C I D E N T

    L A I N C E P U T U R I L E

    C U L T U R I I M E D I E V A L E R O M A N E $ T I

    ( S E C O L E L E X - X I V )

    E D I T U R A A C A D E M I E I R E P U B L I C I I S O C I A L I S T E R O M A N I A

    B u c u r e l t i , 1 9 7 4

  • 8/11/2019 Teodorescu, Razvan - Bizant, Balcani, Occident

    6/393

    C U P R I N S

    I n t r o d u c e r e

    C a p .

    I

    i n c e p u t u r i l e e u l t u r l i m e d i e v a l e r o m A n e s t i i n i s t o r i o -

    g r a n e

    1 5

    C a p . I I

    P r e m i s e l e p r e f e u d a l e

    c o n c e p t u i

    d e c u l t u r A

    p o p u l a r A m e d i e v a l A t i m p u r i e " l a D u n f i r e a d e d o s 3 1

    C a p . I I I

    P r e z e n t e b i z a n t i n o s i e c o u r i b a l c a n i c e i n i s t o r i a s i

    c u l t u r a s e e o l e l o r X X I I l a D u n a l r e a d e d o s . . . 4 5

    C a p . I V

    i m p r e j u r f i r i i s t o r i c e s i c r e a t i i s t a t a l e l a / M a r e a

    d e d o s i n s e c o l e l e X I I I

    X I V

    1 3 0

    C a p . V

    M i s i o n a r i s m

    I i e r a r h i e e c i e z i a s t i c A l a i n c e p u t u r i l e

    b i s e r i e l i r o m f i n e s t i ( s e c o l e l e X I I I X I V ) .

    1 6 3

    C a p . V I

    C u r e n t e s i d o c t r i n e s u d - d u n a l r e n e i n c u l t u r a r o m a -

    n e a s e a l a s e c o l e l e X I I I X I V

    2 2 3

    C a p . V I I D a l c a n i , B i z a n t , O c c i d e n t i n a r t a t i n u t u r i l o r c a r p a t o r

    d u n A r e n e ( s e c o l e l e X I I I

    X I V )

    2 6 7

    C a p . V I I I

    C o r i d o a r e l e e u l t u r a i e "

    i i n c e p u t u r i l e e i v i l i z a t i e l

    m e d i e v a l e r o m i l n e s t i

    3 3 9

    R s u m

    3 4 9

    L i s t a p r e s c u r t A r i l o r b i b i l o g r a t i c e

    3 6 7

    I n d i a

    3 7 1

  • 8/11/2019 Teodorescu, Razvan - Bizant, Balcani, Occident

    7/393

    I N T R O D U C E R E

    I n c e r c a r e a d e a w h i l e & p e i s a j u l c u l t u r a l a l u n e i e p o c i t r e c u t e , d e a - i

    d e s c i f r a c o o r d o n a t e l e p i p r i n c i p a l e l e e l e m e n t e c o m p o n e n t e , c e r e

    i n a i n t e d e

    M a t e , p e n t r u o r i c a r e

    l o o

    s i p e n t r u o r i c a r e t i m p , a n a l i z a a a t m a i

    m u l t o r f a p t e i s t o r i c e c o n c r e t e , d i m a i s i g u r e , t i t m a i s e m n i f i c a t i v e , f a p t e d e

    a r i a ' s a u f a p t e f i n i n d d e d o m e n i u l c r e d i n f e l o r , a l l i t c r a t u r i i , a l g i n d i r i i , a l

    i n s t i t u g i l o r , c a r e s a p o a t a a j u t a M a t e i s t o r i c u l u i l a r i n d u i r e a s e l e c t i v a a

    u n u i m a t e r i a l v a s t , f a c u t c u n o s e u t s p e c i a l i s t i l o r p r i n c e r c e t a r i p a r l i a l e i n

    c e l e c i t e v a c a p i t o l e c e s e i n t e g r e a z a s f e r e i m a i l a r g i p e c a r e o b i s n u i m a o

    n u m i c u l t u r a " . i n a c e a s t a i m p r e j u r a r e , i s t o r i c u l c u l t u r i i

    d e c e l e m a i

    m u l t e p i i n c e l e m a i f e r i c i t e c a z u r i e l i n s u s i s p e c i a l i s t a l u n u i a s a u a l t u i a

    d i n t r e c a p i t o l e l e l a c a r e a m f a c u t a l u z i e

    a l e g e c a l e a c e s t r a b a t e u n t e r e n e i t

    d e e i t s i g u r , p e c a r e a l l i i a u t r e c u t i n a i n t e a s a l u m i n i n d l o a r c o l f u r i i z o l a t e ,

    l o a r c r i m p e i e a l e u n e i e v o l u f i i p e c a r e e l e s t e c h e m a t a o p r i v i i n a n s a m b l u .

    D e m u l t e o r i , i n c a z u l u n o r c u l t u r i c u u n t r e c u t b o g a t , d i n O c c i d e n t u l e u r o p e a n

    m a i c u s e a m d , a c e a s t a a f o s t m e t o d a i s t o r i o g r a f i l o r c u l t u r i i s i g r a f i e l o r

    c u n o a s t e m m a i m u l t s i m a i b i n e i s t o r i a s e n s i b i l i t a f i i , a g i n d i r i i

    f i a

    m e n t a l i t a l i i a l t o r g e n e r a f i i , a c e l o r m e d i e v a l e m a i c u s e a m &

    E x e g e z a v e c h i i c u l t u r i r o m d n e s t i a i n r e g i s t r a t i n d e c u r s u l u l t i m u l u i

    v e a c

    a b i a d a c a

    e s t e n e v o i e a o m a i s p u n e

    s u c c e s e

    r e a l e s i , p e

    a l o c u r i , s p e c t a c u l o a s e ,

    i n d e o b s t e e v u l m e d i u

    c a e p o c a a c r i s t a l i z a r i i

    u n o r t r a s a t u r i i n t e l e c t u a l e , m o r a l e p i e s t e t i c e a l e c i v i l i z a f i e i d e l a D u n a r e

    p i C a r p a g

    a t r a g i n d a t e n l i a c e r e e t a t o r i l o r s a i p r i n e v e n i m e n t e , m o n u -

    m e n t e p i o p e r e d e e r e a g e a u t o h t o n d s a u d e i n r i u r i r e s t r a n d , d a t a b i l e m i r e

    m o m e n t u l f o r m a r i i s t a t e l o r r o m e l n e s t i s i z o r i i t i m p u r i l o r m o d e r n e , e v e n i m e n t e ,

    m o n u m e n t e s i o p e r e c u u n t o o t o t m a i p r e c i s d e l i m i t a t i n c o n s t i i n l a n o a s t r a

    i s t o r i c d .

    C e e a c e s - a i n c e r e a t p i n a a c u m m a i s p o r a d i c , p r i n a p l e c a r i e x c l u s i v e

    a s u p r a c i t e u n u i a s a u a l t u i a d i n t r e d o m e n i i l e d e a c t i v i t a t e c u l t u r a l a , a f o s t

    c e r c e t a r e a o r i g i n i l o r c u l t u r i i m e d i e v a l e r o n a l n e s t i i n a n s a m b l u l e i , a s u r s e l o r

    s a l e l o c a l e s i a i n f l u e n f e l o r s u f e r i t e d i n p a r t e a u n o r a r i i d e c i v i l i z a l i e s t r a i n &

    N u s t a i n i n t e n g a n o a s t r a a s c h i l a i n l u c r a r e a d e f o l d t a b l o u l c o m p l e t a l

    i n c e p u t u r i l o r a c e s t e i c u l t u r i m e d i e v a l e r o m d n e s t i . P r e c i z a r e a

    i n t r - u n

    c a d r u d e e i v i l i z a f i e e u r o p e a n d u n d e , i n p r i m u l r i n d , i n c e p u t u r i l e n o a s t r e

    i s t o r i c e

    t r e b u i e p l a s a t e m a i f e r m a e i t o r v a

    e l e m e n t e p r i n c i p a l e d e

    c u l t u r a , v e n i t e d i n l u m e a B i z a n f u l u i

    d i n

    r e g i u n i l e s u p u s e i n c h i p

    d i r e c t a u t o r i t a f i i i m p e r i a l e s a u e c l e z i a s t i c e a C o n s t a n t i n o p o l u l u i , d i n

    l u m e a b a l c a n i e d

    n e g i n d i m ' i n p r i m u l r i n d

    l a S e r b i a s i B u l g a r i a ,

    c a s i d i n O c c i d e n t

    a v e m i n v e d e r e l u m e a o c c i d e n t a l a r e p r e z e n t a t d f i e

  • 8/11/2019 Teodorescu, Razvan - Bizant, Balcani, Occident

    8/393

    8

    d e s t a t u l f e u d a l m a g h i a r , f i e d e e m i s a r i i b i s e r i c i i c a t o l i c e f i , a i n e g o f u l u i

    a p u s e a n i n p a r t i t e n o a s t r e , c o n s t i t u i e a c i s c o p u l n o s t r u , e x p r i m a t d e -

    a l t f e l f i i n t i t l u .

    O p r i n d u - n e a s u p r a

    c u l t u r i i

    r o m e i n e g i a s e c o l e l o r X

    X I V n e

    v o m i n d r e p t a a t e n f i a , n u i n t i m p l t o r , n u m a i a s u p r a r e g i u n i l o r d e l a m i a -

    z d z i p i r s d r i t d e C a r p a g , a c o l o u n d e c r e a r e a s t a t e l o r m u n t e a n 0 , m o l d o v e n e s c

    v a d e t e r m i n a u n a n u m e t i p d e v i a l a ' p o l i t i c d f i , i n t e l e c t u a l c a r e , i n m o m e n -

    t e l e d e d e z v o l t a r e m a x i m a a i n t o c m i r i l o r f e u d a l e d e l a n o i , i n s e c o l e l e X V ,

    X V I f i X V I I , v a d a m s u r a u n o r v a l o r i s p i r i t u a l e d e a t i t e a o r i s u b l i n i a t e .

    D e s t i n e l e c u l t u r a l e a l e T r a n s i l v a n i e i i n e v u l m e d i u t i m p u r i u , d e f a p t i n

    p e r i o a d a d e d u p d i n c o r p o r a r e a s p a g u l u i i n t r a c a r p a t i c i n c u p r i n s u l r e g a t u l u i

    m a g h i a r

    d e s t i n e c u u n c a r a c t e r a t i t d e c o m p l e x

    v o r c o n s t i t u i i n a c e a s t d

    l u c r a r e e l e m e n t e d e r e f e r i n f d p e n t r u e x p l i c a r e a u n o r f i l i e r e d e i n r i u r i r e ,

    i n d e o s e b i a r t i s t i c a ' , p e n t r u c o n s t a t a r e a d e c i t e v a o r i a u n o r a s e m d n d r i m i r e

    c e l e c e s e p e t r e c e a u d e o p a r t e f i d e a l t a a m u n f i l o r , f e i r d a n e s o l i c i t a a t e n t i a

    i n c h i p s p e c i a l . P r o b l e m a t i c a l o r

    r e f l e c t i n d , d e a l t m i n t e r i , u n i t a t e a i s t o -

    r i c d p e r m a n e n t d a p m i n t u l u i r o m i l n e s c

    s e i n t i l n e f t e

    l a t o t p a s u l ,

    f i , p e n t r u i n c e p u t u r i l e e v u l u i m e d i u , i n a m e i n u n t e , e a f i i n a n s a m b l u , c u

    a c e e a a z o n e l o r e x t r a c a r p a t i c e , i n f a z e l e s u c c e s i v e c e a u d u s i n t o c m i r i l e p o l i t i c e

    0 , e c o n o m i c e , r e l i g i o a s e f i , a r t i s t i c e a l e T r a n s i l v a n i e i l a o e v o l u f i e e v i d e n t

    d e - a l u n g u l c i t o r v a e t a p e c e - f i , g d s e s e f i , e l e c o r e s p o n d e n l e i n i s t o r i a i n u t u -

    r i l o r v i i t o a r e l o r s t a t e a l e M o l d o v e i f i T d r i i , R o m n e 0 i . D e l a i n j g h e b a r e a p r i -

    m e l o r n u c l e e d e v i a l d f e u d a l d a r d e l e a n d a n t e r i o a r e f i a p o i c o n t e m p o r a n e c u c e -

    r i r i i m a g h i a r e , l a t r i u m f u l u n o r f o r m e d e e x i s t e n l m e d i e v a l d ( s e c o l e l e X

    X I I ) , ? i , m a i d e p a r t e , l a i n f l o r i r e a p e b a t e t d r i m u r i l e v i g i l , s o c i a l e a l u m i i

    r o m d n e 0 i d i n W i l e " p r o v i n e i e i , d e l a m i a z d z i , a p u s s a u m i a z d n o a p t e ( s e c o l e l e

    X I I I

    X I V ) , T r a n s i l v a n i a a c u n o s c u t i n c h i p

    c o n s t a n t i m p r e j u r d r i

    i s t o r i c e f i , c r e a f i i c u l t u r a l e t o t m e r e n l e g a t e d e c e l e d e l a s u d f i , r d s d r i t d e

    C a r p a l i . C e r c e t a r e a l o r d e c d t r e i n v e i t a l i a e v i d e n l i a t i n m o d s e m n i f i c a t i v

    i n u l t i m e l e d e c e n i i m a i c u s e a m d

    t o c m a i a s e m e n e a l e g d t u r i c o n t i n u e , l a

    n i v e l f e u d a l p i f o l c l o r i c d e o p o t r i v d , m i r e c e l e t r e i m a r i r e g i u n i i s t o r i c e a l e

    p m i n t u l u i r o m n e s c , c d u t a r e a f i s u b l i n i e r e a , ' i n c a d r u l v a s t e i u n i t t i l i , r o m d -

    n e 0 i , a u n o r t r e i s e i t u r i

    s p e c i f i c e a l e

    e i v i l i z a f i e i f i e c d r e i a d i n t r e

    e l e f i i n d

    e x t r e m d e n e c e s a r i t p e n t r u s t a b i l i r e a a p o r t u l u i l o r l a c u l t u r a n o a s t r d , a t i t

    p e n t r u p r f i l e t r a n s i l v a n e , c i t f i p e n t r u c e l e d e l a D u n r e a d e J o s .

    I n d i c i n d p r i n u l t i m e l e c u v i n t e F i s p a f i u l l a c a r e a v e m i n t e n l i a a n e

    r e f e r i t o t m e r e n i n , p a g i n i l e c e u r m e a z d s i n t e m d a t o r i c u & d i o p r e c i z a r e

    p i a n u m e a c e e a e , a s e m e n e a a l t o r a u t o r i r o m n i f i s t r i n i , i n f e l e g e m u n i t a -

    t e a D u n i i r i i d e J o s i n c e l m a i l a r g s e n s a l s d u g e o g r a f i c

    i n t r e P o l i t e

    d e F i e r f i g u r i l e f l u v i u l u i , m i r e m u n l i i C a r p a t i f i ,

    B a l c a n i , c u p r i n -

    z i n d s p r e n o r d - v e s t f i , s p r e n o r d - e s t p i u n e l e t e r i t o r i i c u m a r f i r e g i u n e a d i n t r e

    D u n r e f i M u r e $ s a u f i n u t u l d i n t r e D u n r e , C a r p a f i i r s d r i t e n i s i , P r u t

    c u p r e l u n g i r i c h i a r d i n c o l o d e a c e s t a , t e r i t o r i i c a r e s u b m u l t i p l e r a p o r t u r i

    ( h i d r o g r a f i c , o r o g r a f i c , a n t r o p o g e o g r a f i c , i s t o r i c ) f a c p a r t e n e m i j l o c i t d , s o c o t i m ,

    d i n b a z i n u l d u n d r e a n .

  • 8/11/2019 Teodorescu, Razvan - Bizant, Balcani, Occident

    9/393

    9

    I n t e r e s i n d u - n e d e t o t c e e a c e s - a p r o d u s f l a r e s e c o l u l a l X - l e a s i e e l d e - a l

    1 1 V - l e a c a f a p t d e c u l t u r d s u p e r i o a r d , a u l i c d " , d e p i t s i n d u n o r i z o n t p o p u l a r ,

    e v a s i - i m u a b i l , i n t i n u t u r i l e d e l a n o r d u l D u n d r i i d e J o s , n e v o m i n d r e p t a

    a t e n t i a s p r e c e c a c e c o n s i d e r d m a f i i n s e m n a t i n c u r s u l i n t r e g u l u i e v m e d i u

    t i m p u r i u

    c a o m o s t e n i r e a p e r i o a d e l o r a n t e r i o a r e

    i c u p r e l u n g i r i k i n d

    t i r z i u , i n e p o c a m e d i e v a l d

    c e l e c l o u d r e g i u n i i n b u n d m c i s u r d c r e a t o a r e

    d e c u l t u r c i , c e l e d o u d z o n e i n c a r e p u t e m u r m d r i c i c d a t e d e i s t o r i e p o l i t i c a ' ,

    b i s e r i c e a s c d , a r t i s t i c a ' s a u l i t e r a r d , c o n t u r a r e a

    i i r a d i e r e a s p r e c e l e l a l t e

    a l e t e r i t o r i u l u i r o m e t n e s e d e d i n c o a c e d e C a r p a t i ( i n c e t p u l i n a c t i v e s u b a s p e c t

    c u l t u r a l k i n d , s p r e s f i r s i t u l s e c o l u l u i a l X I V - l e a ) a u n o r f o r m e d e c i v i l i z a -

    t i e

    , d e p d s i n d s t a d i u l c u l t u r i i f o l c l o r i c e , i n s f i r s i t , c e l e c l o u d n u c l e e

    d e v i a g t f e u d a l d d i n s p a t i u l e x t r a c a r p a t i c d e l a c a r e , n p e r i o a d a c e s e i n t i n d e

    ' i n t r e 9 0 0 s i 1 4 0 0 , a u p o r n i t s p r e r d s d r i t , s p r e a p u s s a u s p r e m i a z d n o a p t e

    i n n o i l e s t a t e a l e T e i r i i R o m n e s t i

    i M o l d o v e i

    e x p e r i e n t e ,

    s i o a m e n i a l c d r o r r o l i n s t r u c t u r a r e a c u l t u r i i n o a s t r e m e d i e v a l e a f o s t ,

    d e c e l e m a i m u l t e o r i , e s e n t i a l .

    S p u n ' i n d b a t e a c e s t e a i n d i c a n t d e f a p t s i c e c a c e v o m d e n u m i c o n t i n u u

    i n l u c r a r e a n o a s t r d D u n d r e a d e J o s a p u s e a n c i " s i D u n d r e a d e J o s M a r i -

    t e a n i r , d e z v c i l u i n d a s t f e l t o c m a i s c h e l e t u l " g e o g r a f i c - c u l t u r a l a l u n e i t e z e

    f u n d a m e n t a l c i i n i n c e r c a r e a n o a s t r d d e a b o r d a r e a i n c e p u t u r i l o r c u l t u r i i

    m e d i e v a l e a r o m e m i l o r , t e a t p o t r i v i t c d r e i a a e i

    i n u m a i a c i , i n c e t t i t i l e

    f i

    a s e z d r i l e c u t r d s d t u r i u r b a n e d e l a c e l e c l o u d e x t r e m i t e i l i a l e D u n d r i i r o m d -

    n e s t i , a u a p d r u t i s - a u c o n s o l i d a t p r i m e l e f o r m e s u p e r i o a r e d e v i a t a ' m e d i e v a l d

    p o l i t i c a " , r e l i g i o a s d , a r t i s t i c d , d i n a c e s t e p e i r l i , d e l u m e , a c i f i n u m a i a e i s - a u

    i v i t p r i m e l e s e m n e a l e u n e i i n t e g r d r i e f e c t i v e a r o m e c n i l o r , n u n u m a i s u b

    a s p e c t p o l i t i c c i s i c u l t u r a l , i n u n i t * g e o g r a f i c e m a i l a r g i , n a r i i d e c i v i l i z a t i e

    s u p e r i o a r d , i n a i n t e d e i n c e p u t u l i m i j l o c u l s e c o l u l u i a l X V - l e a c i n d , d a t a '

    c u a p a r i t i a u n o r n o i f a c t o r i i n t e r n i

    i i n t e r n a t i o n a l i , s e d e s c h i d e o n o u d

    e t a p d i n i s t o r i a c u l t u r i i n o a s t r e , a l o c u l u i e i ' i n e o n t e x t u l s u d - e s t s i e s t - c e n t r a l

    e u r o p e a n .

    P e n t r u a p r e c i z a

    f i

    m a i m u l t c a d r u l a c e s t e i l u c r d r i v o m s p u n e c d

    D u n r e a d e J o s a k u s e a n d ( f i g . 1 ) i n s e a m n d d e j a p t p e n t r u n o i u n i t a t e a g e o -

    g r a f t e d a B a n a t u l u i s i a O l t e n i e i , c u o u s o a r d e x t i n d e r e s p r e v e s t u l M u n t e n i e i ,

    r e p r e z e n t i n d o r e g i u n e d e i n c r u c i s d r i a d i f t r i t e i n f l u e n t e v e n i t e d i n a r i i c u l t u -

    r a t e c e s e i n v e c i n a u a c i , d i n p r e -

    f i

    p r o t o i s t o r i e i n c d , u n a d e v d r a t t r i p l e x

    c o n f i n i u m " p r i n s i t u a r e a - i i n t r e n o r d - v e s t u l P e n i n s u l e i B a l c a n i c e , c i m p i a

    p a n o n i c d , c u p r e l u n g i r e a s a t r a n s i l v a n d

    f i r e s t u l t e r i t o r i u l u i r o m d n e s e . J u e i n d

    I n e u r s u l a n t i c h i t t i i

    f i

    a l p r e f e u d a l i s m u l u i u n i n s e m n a t r o l i n l e g e i t u r i l e

    I m p e r i u l u i r o m a n s i m a i a p o i a l e c e l u i b i z a n t i n c u a c e i B a r b a r i c u m c a r e a

    f o s t k i n d c d t r e s f i r s i t u l v e a c u l u i a l 1 - l e a E u r o p a e s t - c e n t r a l c i , p r i n n e c o n t e -

    n i t e m i s c d r i d e p o p u l a t i e d e l a n o r d u l s p r e s u d u l D u n d r i i

    f i

    d e a i c i s p r e

    m a l u l s t i n g a l f l u v i u l u i , i n a i n t e c a

    f i

    d u p d p r a g u l m i l e n i u l u i a l d o i l e a ,

    p r i n r e l a t i i l e d i n t r e c e l e d i n t i i f o r m a t i u n i f e u d a l - l o c a l e

    s t a t e l e b a l c a n i e e ,

    D a l m a t i a s a u r e g a t u l m a g h i a r , B a n a t u l s i O l t e n i a a u f o s t n u n u m a i r e g i u n i

    d e i n t i l n i r e a d i v e r s e r e a l i t d l i , e t n i c e , p o l i t i c e s i e c o n o m i c e , c i

    f i

    a s a c u m

    v o m v e d e a

    d e a p a r i l i e

    i d e z v o l t a r e a u n o r e l e m e n t e d e c u l t u r d b i z a n t i n d ,

    b a l c a n i c d

    i , p a r t i a l , o c c i d e n t a l d ' i n c u r s u l e v u l u i m e d i u t i m p u r i u .

  • 8/11/2019 Teodorescu, Razvan - Bizant, Balcani, Occident

    10/393

    C e n t r e e t / I l i / r o l e f i R e e c e

    C e n t r e d e i e r a r h i e t a m e : l i d

    M i n i - V W

    M o n u m e n t e d e H i . d i n s e c o / e l e X - X I I -

    A M o n u m e n t o d e a r i l d i n s e c o / d e X I I I - X I V

    m a n u m e n t e d e a r t i d i , , s e c a l e l e X - X I V

    C a n a d A o l g r i s

    A S i n i c c i l a u l M a r e

    S i b i u

    A S i b i s l I A

    S i n t i m i r i a U n / e a

    7 i b i s k o

    C o r l a

    R m n

    o T i s m a n a

    A G r i d e f

    A S u s i l a

    S e v e r m

    G a y e s t ,

    S m e d e r e

    V o d i t a

    B r a m e

    M a n a s i j a

    o

    K a l e n i l R a v a n i c a " f l

    ` i t ' S

    ( 3 o L j u b o s l I n j a

    S l u d e n i e a o ,

    B a n j o 0

    o f l u d v e e n i r e c e e 0 o .

    o a ; , , , , , K e u i r . _ u s e a

    A c A D a l n a A ' a m e m e a

    M i / e l e v a u r a d a c o p P a v l i c a Y m s A a A l a B l e a r e t i n o d e

    .

    o l v o a i o S o p o b m

    o P a a n o v

    A g o u r a

    p e e ( '

    e r o g e n i c ;

    C a f t a n g

    o

    , J o r e h o v o o . 2 0 %

    D a m

    g

    b l e / c o a P o a N r e a g y a o r i r n i a

    0 N I

    I t i t y ( i l l g

    I m o

    G a m y O P / 8 1 7

    p

    o

    a h u r i d a

    V o d e n a

    P r e s p a 0

    A V e r r I a

    C e s / a r i a

    l z

    h e r l i

    F i g . 1

    D u n i i r e a d e J o s a p u s e a n A

    i l o c u l e i i n c o r i d o r u l c u l t u r a l " o c c i d e n t a l a l E u r o p e i d e s u d - e s t .

    www.dacoromanica.ro

  • 8/11/2019 Teodorescu, Razvan - Bizant, Balcani, Occident

    11/393

    1 1

    C i t d e s p r e D u n d r e a d e J o s r d s d r i t e a n d ( f i g . 2 ) , a l c d t u i t d i n a i n t e d e b a t e

    d i n r e g i u n i l e s i t u a t e l a v d r s a r e a f l u v i u l u i ' i n m a r e s a u i n n e m i j l o c i t d l e g d t u r d

    c u a c e s t e a , r e f e r i r e a l a i n c e p u t u r i l e c u l t u r i i f e u d a l e d e a i c i i m p l i e d , d i n

    c o n s i d e r e n t e l e s n e d e i n t e l e s , e x t i n d e r e a e o n t i n u d a c a d r u l u i i s t o r i c p e s t e

    h o t a r e l e D o b r o g e i , i n g l o b i n d i n c e r c e t a r e

    i e v e n i m e n t e s a u f a p t e d e c u l t u r d

    c e a u a f e c t a t _ M o l d o v a m e r i d i o n a l t

    i v a l e a S i r e t u l u i , p d g i l e r d s d r i t e n e a l e

    v i i t o a r e i T d r i R o m e i n e p t i , u n e l e z o n e d e d i n c o l o d e P r u t s a u d i n c o y u l d e

    s u d - e s t a l T r a n s i l v a n i e i , d e c i t o t a t i t e a r e g i u n i c a r e i n g r a d e d i f e r i t e a u f o s t ,

    p r i n s i t u a t i a l o r g e o g r a f i c d , p r i n r e t e a u a h i d r o g r a f i c d p i d e d r u m u r i d e p d -

    t r u n d e r e c o m e r c i a l d

    i p o l i t i e d

    c a p i B a n a t u l p i O l t e n i a , p d g i l e r o m d -

    n e p t i c e l o m a i d e s c h i s e u n o r i n r i u r i r i c u l t u r a l e s t r d i n e , b i z a n t i n o - b a l c a n i c e

    i n p a r t e , a p u s e n e . T e r i t o r i i c e a u c u n o s c u t , c a p i c e l e v e s t i c e a l e D u n d r i i d e

    J o s , e l e m e n t e i m p o r t a n t e p i f e l u r i t e a l e c i v i l i z a t i e i c l a s i e e r o m a n e , p d r f i l e

    r d s d r i t e n e a l e D U n d r i i d e J o s a u a v u t i n i s t o r i a c u l t u r i i n o a s t r e v e c h i i n t r u -

    c i t v a a c e l a p i r o l e a f i B a n a t u l p i O l t e n i a e v u l u i m e d i u t i m p u r i u , a c e l a d e a

    f a c e t r a n z i l i a n l i m p p i s p a t i u d e l a c u l t u r a m e d i e v a l d b i z a n t i n o - b a l c a n i c d

    l a a c e e a r o n t l i n e a s e d , p d s t r i n d u l i ' i n p a r t e , k i n d s p r e j u m d t a t e a s e c o l u l u i a l

    X V - l e a , u n a s p e c t p r o p r i u , r e l a t i v u p o r d e i d e n t i f i c a t , m a i a p r o p i a t d e c i v i -

    l i z a l i a l u m i i b a l c a n i c e f i p o n t i c e , c u u n o a r a c t e r e c l e c t i c m a i p r o n u n f a t . i n

    s f i r p i t , e a f i B a n a t u l p i O l t e n i a

    a d e v d r a t e p r e l u n g i r i g e o g r a f i c e

    c u l t u r a l e ,

    l a n o r d u l D u n d r i i , a l e p d r t i l o r a p u s e n e p i c e n t r a l e a l e P e n i n s u l e i B a l c a n i c e ,

    s p a l i u l l a c a r e n e r e f e r i m c o n t i n u d s u b a p r o a p e b a t e a s p e c t e l e

    u n i n d u - l e

    c u s t e p a r u s e a s c d p i n o r d - p o n t i c d z o n e l e r d s d r i t e n e a l e B a l c a n i l o r , c u

    B u l g a r i a m a r i t i m d p i d e n o r d - e s t , o u C o n s t a n t i n o p o l u l n e m i j l o c i t l e g a t d e

    A s i a M i c a , f a p t c e a v e a s d d e t e r m i n e p i p e p l a n u l r e a l i t d t i l o r p o l i t i c e

    c u l t u r a l e d e l a D u n d r e a d e J o s r d s d r i t e a n d u n e l e t r s d t u r i s p e c i f i e e a c e s t o r

    z o n e p i n d d e s t u l d e t i r z i u i n e v u l m e d i u .

    E s t e c i t s e p o a t e d e f i r e s c , n i s e p a r e , c a m i r - o l u c r a r e c e p r i v e p t e

    p r e z e n t a i n c e a m a i v e c h e c u l t u r d m e d i e v a l d r o m t i n e a s c d a u n o r e l e m e n t e

    s t r d i n e , t e r m e n i i d e i n r i u r i r e " f i i n f l u e n t d " s d r e v i n d a d e s e a . A d m i t e r e a

    u n o r i n r i u r i r i i n f l u e n t e d i n a f a r d i n m o m e n t e l e d e c o n f i g u r a r e a u n e i

    c u l t u r i , m a i m u l t , a u n e i c i v i l i z a i i

    c a r e d i n c o l o d e a s p e c t u l c u l t u r a l p r o -

    p r i u - z i s a l v i g i i m e d i e v a l e , c u l a t u r i l e s a l e a r t i s t i c e f i d e c r e d i n g , l a n i v e l

    f o l c l o r i c s a u a u l i c " , c u p r i n d e

    o b i c e i u r i , t r a d y i i , p r a c t i c t o t

    c e e a c e t i n e d e c r e a t i a f i e x i s t e n l a c o t i d i a n d

    n e p a r e a f i i m p l i c i t d , d e l a

    s i n e i n t e l e s . C d c i i n d i f e r e n t d e b o g d t i a , d e c o m p l e x i t a t e a m a t e r i a l d p i s p i r i -

    t u a l d , d e m o p t e n i r i l e c u l t u r i i u n u i p o p o r , m o m e n t u l a f i r m d r i i s a l e i n i s t o r i e

    e s t e i n t o v d r d s i t p r e t u t i n d e n i d e a f l a r e a u n o r m o d e l e s u p e r i o a r e

    d e c e l e m a i

    m u l t e o r i e x t e r i o a r e a r i e i s a l e d e a p a r i t i e , t i n a l t e a r i i d e e u l t u r d , ' i n v e c i n a t e ,

    c e a v u s e s e r d k i n d a t u n c i c o n d i t i i m a i p r i e l n i c e s a u f o a r t e f a v o r a b i l e c r e d r i i

    u n o r f o r m e d e e x p r e s i e r e l i g i o a s d , l i t e r a r d , p l a s h e d , m o d e l e c a r e p r e l u a t e

    p i p r e l u c r a t e i n c h i p c r e a t o r , p o t r i v i t g e n i u l u i a u t o h t o n , e r a n i n c o r p o r a t e d e

    f a p t e v o l u t i e i a c e s t u i a . A p a 8 - a u p e t r e e u t l u c r u r i l e , d e p i t c h ; ' i n c u r s u l p r e -

    f e u d a l i s m u l u i , i n s e c o l e l e V I X , c u c i v i l i z a l i a n o i l o r p o p o e v r e g e r m a n i c e d i n

    a p u s u l s i n o r d u l e u r o p e a n , c u c i v i l i z a t i a m a g h i a r d f i b u l g a r c l a e v u l u i m e d i u

    d e i n c e p u t

    t r i b u t a r e b a t e , d e o p o t r i v d , u n o r t r a d i t i i p r o t o i s t o r i c e a l e l i n u -

    t u r i l o r u n d e ( t a s t e n e a m u r i s e s t a b i l i s e r d , c a

    a n t i c h i t a t i i c l a s i c e , B i z a n t u l u i

  • 8/11/2019 Teodorescu, Razvan - Bizant, Balcani, Occident

    12/393

    C e n t r e t ' O v a l e s i p o l i t i c e

    C e n t r e d e i e r a r l u e e d e z i e s t i c i

    M i n i s t i r i

    * a u m e n t e d e a r r d i n s e c o / e / e X

    - X l l

    A M o n u m e n t e

    z r t i d i n s e c o / e / e X I I I - X I V

    M o n u m e n I e d e a r M d i n s e c o / e l e X - X I V

    A l b i n e s t

    a - d a - u t i

    S i r e t

    M o / d o w l a c i

    S o c a v a

    H u m o r o

    B a l a

    N e g r i l l o

    B i s / H M o

    '

    R o m a

    P l o v d i v

    G i u r g i u

    T u r n u A f r

    N i c o p o l e

    T i m o v o O

    X I I I f a r e v o

    A s e n o v g r a d

    A B a c i c o v o

    C 0 0 0 1 7 1

    T r i f e s t i

    & C c n a r k . '

    V o n e s t i l a e n t i n a ;

    A l l ) e f e n i

    B i r l a d

    C i m p u l u n g e b " P v

    C i r t a

    A B r e a ( z i

    O M i / c o V i a

    P o e n a r i

    o b ,

    A S l o n

    o A r g e s e d i t e n /

    C o l m a i k b

    0 7 7 r g o w s l e

    M O 9 S 8

    R a z g r a d

    A P l i s k a

    A i s l a d o r a

    P r e s t a r

    M e s e m b r i a

    A S ' a r a Z a g o r a

    C e f a l e a A /

    G r v a

    N i c u l i t

    n t X t n i c e a n u

    '

    E n i s a 0

    A C a p / a v a

    B a s a r a b i

    S i l i s t r a

    P i c o u l I g L e e

    A d r i a n o p o l

    C o n s t a n t i n o p o l

    F i g . 2

    D u n A r e a d e J o s r i i s A r i t e a n i t

    i l o c u l e i I n c o r i d o r u l c u l t u r a l " o r i e n t a l a l E u r o p e i d e s u d - e s t .

    www.dacoromanica.ro

  • 8/11/2019 Teodorescu, Razvan - Bizant, Balcani, Occident

    13/393

    1 3

    s i s t e p e i , a s a s - a i n t i m p l a t ' i n a c e e a s i e p o c e i c u c i v i l i z a t i a s l a v e i d i n

    c e n t r u l , s u d - e s t u l s i r e i s d r i t u l c o n t i n e n t u l u i , c a r e a u n i t l a i n c e p u t u r i l e e i ,

    d e l a t o o l a l o e , i n r i u r i r i l e c a r o l i n g i e n e , b i z a n t i n e , o r i e n t a l e .

    P o p o r n o u

    e a s i a l e g e r m a n i c e , t u r a n i e e s i s l a v e a m i n t i t e , a p e - e n d

    ' i n p r a g u l e v u l u i m e d i u c u o f i i n t a p i o l i m b i c ' p r o p r i e , i n u r m a u n e i s i n t e z e

    i n c a r e l o c u l e l e m e n t u l u i c l a s i e e r a a r i l d e i m p o r t a n t , r o m e i n i i s - a u i n t e g r a t

    i n c h i p r e m a r e a b i l f i d e l a i n c e p u t e i v i l i z a t i e i e u r o p e n e , i n z o n a p e r i f e r i e d a

    c l o u d a r i i c e d e v e n i s e r a ' p r e c u m p a n i t o a r e s i c a r e , m a i a l e s i n s e c o l e l e X X I V ,

    s - a u a f l a t i n t r - u n p e r m a n e n t c o n t a c t , s - a u i n t r e p a t r u n s c o n t i n u u d e l a N o v -

    g o r o d l a D u n e i r e a d e J o s , d e l a i l l a r e a A d r i a t i a f i d i n S i c i l i a p i n e i i n O r i e n t u l

    l a t i n , a u d a t n a s t e r e u n u i c l i m a t d e c u l t u r e i m a i d e s c h i s , m a i c o s m o p o l i t

    p o a t e , i n o n c e c a z m a i i n t e r n a t i o n a l " , d a c e l n i s e i n g e i d u i e f o l o s i r e a u n u i

    t e r m e n , c e a r p u t e a p a r e a i s t o r i c e s t e i m p r o p r i u , d e n u a r s u g e r a p r e a b i n e

    l u m e a c m h o t a r e a t i t d e i n s t a b i l e a e v u l u i m e d i u t i m p u r i u .

    C u m i n d i s e u t a r e a c o n s e e i n t e l o r u n o r a s e m e n e a i n r i u r i r i v e n i t e i n

    s e c o l e l e X X I V d e l a s u d d e D u n d r e s a u d i n A p u s e x t e r n t i n u t i a d e o s e b i

    c e e a c e s e d a t o r e s t e d i r e c t c i v i l i z a t i e i B i z a n t u l u i

    p r i n c i p a l u l f a c t o r f i

    c r e a t o r u l d e m o d e l " i n p o l i t i c a s i c u l t u r a B u r o p e i s u d - e s t i e e i n a c e l t i m p ,

    c e e i m p r u m u t a t c u l t u r i l o r b a l c a n i c e s l a v e d i n S e r b i a f i B u l g a r i a , i n s f i r s i t ,

    c e e v e n i t d i n a r i a c u l t u r i i o c c i d e n t a l e , f i e d i n s f e r a u n g a r d , f i e d i n a c e e a

    i t a l o - p o n t i c e i , l a f e l c u m s i n t e m n e v o i l i s e i d e o s e b i m i n c u p r i n s u l u n o r a r i i

    m a i v a s t e , b i z a n t i n o - s l a v e i s i c e n t r a l - e u r o p e a n d , a c e l e z o n e c u c a r e r o m d n i i

    e v u l u i m e d i u t i m p u r i u a u f o s t i n t r - u n c o n t a c t m a i s t r i n s , d e l a c a r e a u p r i -

    m i t f o r m e s i s t r u c t u r i c u l t u r a l e p e c a r e l e - a u a d a p t a t

    f i t o c m a i i n a c e s t

    s e n s i d e e a r e c e n t a a i n l o c u i r i i e o n c e p t u l u i d e i n f l u e n t e t c u l t u r a l e i " c u a c e l a ,

    m u l t p r e a g l o b a l , d e c a d r u c u l t u r a l " e r e d e m a n u a d u c e d e c i t u n s p o r d e

    c o n f u z i e i n t r - u n d o m e n i u i n c a r e l u c r u r i l e s i n t d e p a r t e d e a f i l i m p e z i * ,

    n i s - a p a r u t c a o l u c r a r e c a r e s e i a i b d d r e p t o b i e c t e l e m e n t e l e c u l t u r a l e s t r d i n e

    c e l e m a i r e p r e z e n t a t i v e d i n s p a p i u l c u l t u r a l r o m d n e s c e e l m a i a c t i v ' i n s e c o l e l e

    X X I V a r p u t e a u m p l e u n a n u m e g o l i n f i r u / c e l o r s c r i s e d e s p r e i n c e p u t u r i l e

    i s t o r i c e a l e c i v i l i z a t i e i n o a s t r e . D i n a c e a s t d i n e r e d i n t a r e s - a u n a s e u t p a g i n i l e

    c e u r m e a z a .

    * C a d r u l c u l t u r a l " , c o n c e p t p r e a a b s t r a c t c a r e c u p r i n d e

    ( I )

    u n i u n i d e p o p o a r e

    a j u n s e l a u n s t a d i u d e d e z v o l t a r e c o m u n " s i c a r e I n l o c u i n d p e c e d e i n f l u e n t A c u l t u r a l A "

    e x p l i c A I n t r e p A t r u n d e r e a e l e m e n t e l o r d e c u l t u r A d i n t r - u n a n u m e s p a t i u g e o g r a f i c p r i n u n e -

    l e m o m e n t e c o m u n e I n d e z v o l t a r e a i s t o r i c A a m a i m u l t o r p o p o a r e " ( P .

    P . P a n a i t e s c u ,

    I n l r o d u c e r e l a i s t o r i a c u l l u r i i r o m d n e $ t i , B u c u r e s t i , 1 9 6 9 , p . 2 0 5 ) , c o n s t i t u i c d e f a p t o r e a -

    l i t a t e a c u l t u r i i , a c i v i l i z a t i e i d i n o n c e t i m p s i l o c , I n c u p r i n s u l c A r e i a e x i s t A i n r i u r i r i , i n -

    f l u e n t e c u l t u r a l e " , u n e o r i I n t r - u n s i n g u r s e n s , d e c e l e m a i m u l t e o r i r e c i p r o c e . O r , t o c m a i

    a s e m e n e a i n f l u e n t e , p e r m a n e n t e s a u e f e m e r e , p r e z e n t e I n t r - u n

    c a d r u c u l t u r a l " m a i l a r g ,

    t i n i n d I n s d s e a m a d e r e a l i t A t i l e i s t o r i c e a l e f i e c A r u i v e a c , u n e o r i a l e f i e c A r u i d e c e n i u , e x p l i -

    c a t e I n a i n t e d e t o a t e I n f u n c t i e d e a c t i u n e a l o r a s u p r a u n u i f o n d d e c i v i l i z a t i e a u t o h t o n d ,

    c u t r a d i t i i l e q i i n o v a t i i l e s a l e , p o t i n t e r e s a I n c h i p c o n c r e t p e i s t o r i c u l c u l t u r i i .

  • 8/11/2019 Teodorescu, Razvan - Bizant, Balcani, Occident

    14/393

    C A P I T O L U L

    i n c e p u t u r i l l e c u l t u r i i m e d i e v a l e

    r o m a n e 0 1 i n i s t o r i o g r a f i e

    P o r n i n d l a o i n c e r c a r e d e s i s t e m a t i z a r e

    s i p e a l o c a d c h i a r d e

    s i n t e t i z a r e a m a r t u r i i l o r d e c u l t u r a m e d i e v a l - t i m p u r i e d e l a D u n a r e a

    d e J o s

    m a r t u r i i I n d a r a t u i c a r o r a t r e b u i e c a u t a t e c e l m a i a d e s e a l a

    a c e a s t a v r e m e t e m e i u r i s u d - e s t s a u c e n t r a l - e u r o p e n e , c o n t e m p o r a n e s a u

    c o b o r i n d i n a p o i s p r e s e c o l e l e p r e f e u d a l i s m u l u i

    i s p r e c e l e a l e a n t i c h i -

    M . O

    I n c e r c i n d s

    d e s l u s i m c h i p u l I n c a r e e l e m e n t u l c u l t u r a l b i z a n t i n ,

    c e l b a l c a n i c s a u c e l o c c i d e n t a l a l ] p u t u t r o d i I n t r - u n m e d i u l o c a l p r i e l n i c ,

    p r e g a t i t I n m o d d i f e r e n t i a t a p r i m i i n r l u r i r i l e u n o r a r i i i n v e c i n a t e , c u o

    c u l t u r a m a t e r i a l

    i s p i r i t u a l a , d e p r e s t i g i u , i n t r - o e p o c a I n c a r e p o p o r t i l

    r o m l n I i f l c e a a b i a a p a r i t i a , I n i s t o r i a c o n t i n e n t u l u i , s e c u v i n e a p r i v i

    I n u r m a , a c I n t a r i c a g r i j a c e e a c e c e r c e t a t o r u l a c t u a l d a t o r e a z a e f o r t u -

    r i l o r m a i v e c h i f i l t r a l m u r i r e a a e e l o r a s i c h e s t i u n i , a c a u t a d e s c i f r a r e a

    u n e i e v o l u t i i I n g I n d i r e a

    i i n v e s t i g a r e a i s t o r i c a p e m a r g i n e a a c e c a c e

    n u I n s e a m n a I n d e f i n i t i v a l t c e v a d e c i t p r o c e s u l f o r m a r i i c u l t u r i i m e d i -

    e v a l e r o m n e s t i .

    D e l a b u n I n c e p u t t r e b u i e r e m a r c a t f a p t u l c , d e s i i s t o r i o g r a f i a

    p r o p r i u - z i s a a a c e s t e i v e c h i c u l t u r i a c u n o s c u t p r e o c u p a r i d e i s t o r i e M e -

    r a r , a r t i s t i c a s a u a v i e t i i e c l e z i a s t i c e d e b e n e g l i j a b i l e , d i n t r - o v r e m e

    d e s t u l d e t i m p u r i e ( I n r a p o r t c u i s t o r i o g r a f i a i n s t i t u t i i l o r , a e c o n . o m i e i ,

    a v i e t i i s o c i a l e )

    u n e l e m o n u m e n t e a l e l i t e r a t u r i i r e l i g i o a s e

    i c r o n i -

    c r e s t i s a u a l e a r t e l o r p l a s t i c e d e l a n o i f i i n d s t u d i a t e l a n i v e l u l d e i n f o r -

    m a t i e s i d e o r i z o n t a l d i f e r i t e l o r e t a p e d e c e r c e t a r e i n a u g u r a t e I n c a I n

    p r i m a j u m a t a t e a s e c o l u l u i a l X I X - l e a , p r i m a v I r s t a a f e u d a l i s m u l u i

    a r a m a s p e n t r u m u l t t i m p d i n p u n c t u l d e v e d e r e a l c e r c e t a r i i d e i s t o r i e

    a c u l t u r i i u n t e r i t o r i u i n c e r t , c e l m a i a d e s e a o c o l i t c u p r u d e n t a s a u t r a -

    v e r s a t I n g r a b a i n m a i t o a t e i n c e r c ' a r i l e d e s i n t e z a a s u p r a e v u l u i m e d i a

    r o m k i e s c , a s r u p r a d i v e r s e l o r d i r e c t i i d e m a n i f e s t a r e a l e c u l t u r i i a c e s t u i a .

    D a c a , o b s c u r i t a t e a a p r o a p e t o t a l / c e - i I n t i m p i n a p e a c e i a c e s e a p l e -

    c a u a c u m u n v e a c a s u p r a i n c e p u t u r i l o r i s t o r i e i n o a s t r e m e d i e v a l e a p u t u t

    I n t r e t i n e i n d e l u n g , m a i a l e s i n a f a r a c e r c u r i l o r r e s t r i n s e d e s p e c i a l i s t i ,

    b i n e c u n o s c u t a a t m o s f e r d e l e g e n d s i d e m i t I n j u r u l a t o t c e c a c e t i n e a

    d e e v u l I n t u n e c a t " d i n a i n t e a i n t e m e i e r i i s t a t e l o r , a f o s t u n u l d i n t r e

    n e n u r n a r a t e l e m e r i t e a l e l u i B . P . H a s d e u a c e l a d e a f i t r e c u t , i n t r - u n

    c l i m a t c u l t u r a l d e ' m i n a s o r g i n t e r o m a n t i c a , l a c e a d i n t i i d e s t e l e n i r e a

    u n u i d o m e n i u I n l u n t r u c a r u i a , e n a l t e m e t o d e

    i c u a l t a v i z i u n e i s t o r i c a ,

    i - a u u r m a t g e n e r a t i i d e c e r c e t a t o r i . D u p l , c u m s e s t i e , d e s c i f r a r e a i s t o -

    r i e i p o l i t i c e d i n e v u l m e d i a t i m p u r i u , a s u c c e s i u n i i e v e n i m e n t e l o r i n t r - o

  • 8/11/2019 Teodorescu, Razvan - Bizant, Balcani, Occident

    15/393

    1 6

    c r o n o l o g i e c o e r e n t " a s t a t , a l A t u r i d e p r e o c u p ' A r i l e d e i s t o r i e c u l t u r a l &

    m e d i e v a l , I n a t e n t i a a u t o r u l u i I s t o r i e i e n t i c e , c a r e i n t e l e g e a s A r e f a c "

    p r i m e l e e t a p e a l e e v u l u i m e d i u r o m a n e s c , i n t e m e i n d u - s e p e o n c e m A r t u -

    r i e , f i e e a a r h e o l o g i c A , a r t i s t i c A , l i t e r a r l s a u f o l c l o r i c ' A . D i n p A c a t e i n s A

    d i n n o i a n u l , a t i t d e e t e r o g e n , a l i n f o r m a t i i l o r l u i H a s d e u , i s t o r i c u l d e

    a z i a l c u l t u r i i m e d i e v a l e t i m p t r i i r o m a n e s t i n u p o a t e f o l o s i p r e a m u l t ,

    f i e p e n t r u c A t o a t e m o n u m e n t e l e c e r c e t a t e d e m a r e l e e r u d i t a u f o s t a b o r -

    d a t e d e e l p r e c u m p ' A n i t o r d i n p u n c t u l d e v e d e r e a l c r o n o l o g i e i s i a l e p i g r a -

    f i e i a j u t A t o a r e p e n t r u H a s d e u I n e v o c a r e a i s t o r i e i p r i m u l u i v e a c d e

    e x i s t e n t A a v o i e v o d a t u l u i m u n t e a n , d e p i l d 6 1 , f i e p e n t r u c t e x t e l e

    l i t e r a r e v e c h i , p u b l i c a t e i c o m e n t a t e i n C u v i n t e d i n b d t r i n i

    i n d e u n m o -

    m e n t u l t e r i o r a l c u l t u r i i n o a s t r e m e d i e v a l e , c e l a l s e c o l e l o r X V I - X V I I 2 ;

    n u m a i p u t i n I n s , u n e l e i n t u i t i i s a u s u g e s t i i a l e l u i H a s d e u I n c e c a c e

    p r i v e s t e l i t e r a t u r a f o l c l o r i c m e d i e v a l , i n l e g A t u r l , d e p i l d A , c u u n e l e

    i n r i u r i r i c u l t u r a l - r e l i g i o a s e s u d - d u n d r e n e , a u p u t u t f i f o l o s i t e I n z i l e l e

    n o a s t r e i n c A , e l e a l a t u r i n d u - s e , c a m o d d e p u n e r e a p r o b l e m e i , m o r

    i p o t e z e d i n a l t e d o m e n i i a l e c e r c e t A r i i c u l t u r i i f e u d a l e t i m p u r i i r o m a n e s t i .

    I n t r e i s t o r i c i i c e a u u r m a t i m e d i a t m o m e n t u l u i h a s d e i a n

    i i n a l e

    c A r o r p r e o c u p A r i e v u l m e d i u a a v u t u n l o c i n s e m n a t , A . D . X e n o p o l

    D . O n c i u l s i n t , d e s i g U r , c e i m a i r e p r e z e n t a t i v i . M u l t i p l e s i s t i u t e d e t o a t A

    l u m e a a u f o s t m o t i v e l e c e a u I n d e m n a t p e c e i d o i s a v a n t i a i a c e l e i a s i

    g e n e r a t i i s - s i i n d r e p t e p r i v i r i l e m a i a d i n c I n t r e c u t u l m e d i e v a l , s , s c r u -

    t e z e , m a i d e p a r t e d e c i t s e f k u s e p i n . / l a e i , i n c e p u t u r i l e i s t o r i c e a l e p o -

    p o r u l u i r o m a n , d e l a r e t r a g e r e a r o m a n g s i d e l a e p o c a m i g r a t i e i p o p o a r e l o r

    p i n l a c e l e d i n t i i s t r u c t u r A r i f e u d a l e

    i s t a t a l e d e l a n o i . A t i t p r i m u l 3 ,

    c i t

    i c e l d e - a l d o i l e a 4 , i n c u n o s c u t e s t u d i i a l c A r o r c a r a c t e r , a d e s e a p o l e -

    m i c d a r i n . t o t d e a u n a p r o f u n d t i u n t i f i c , d A d e a

    i m ' A s u r a p r o g r e s e l o r f A c u t e

    d e g i n d i r e a s i d e i n f o r m a t i a i s t o r i c l r o m a n e a s c A , s - a u o c u p a t

    u n e o r i

    p r e c u m p n i t o r c h i a r

    d e o c h e s t i u n e c e a v e a s d e v i n ' A f u n d a m e n t a r

    I n i s t o r i o g r a f i a n o a s t r , a c e e a a e t n o g e n e z e i , c o r e l a t A i n c h i p f i r e s c

    d i a l e c t i c c u c e a d e - a d o u a m a r e p r o b l e m A a e v u l u i m e d i u t i m p u r i u r o m a -

    n e s c , c r e a r e a s t a t e l o r f e u d a l e .

    D e i , t o c m a i i n a c e s t e d i r e c t i i , p r i n n u m e r o s i i c o n t i n u a t o r i a i p r e o -

    c u p a r i l o r l u i X e n o p o l i O n c i u l , c e r c e t A r i l e t o t m a i s p e c i a l e s i m a i c o m -

    p l e x e , l i n g v i s t i c e , t o p o n i m i c e , o n o m a s t i c e , a r h e o l o g i c e i e t n o g r a f i c e

    v i z i n d d i n c e I n c e m a i m u l t i n u l t i m u l t i m p

    i a s p e c t e a c e c a c e i n t e l e g e m

    a n u m i c u l t u r a p o p u l a r A m e d i e v a l l t i m p u r i e " n u s - a u p r e o c u p a t

    d i r e c t d e p r o b l e m e a l e i s t o r i e i c u l t u r a l e p r o p r i u - z i s e d i n p r i m u l e v m e d i u ,

    s t u d i i l e m a i v e c h i d e d i c a t e f o r m r i i p o p o r u l u i r o m a n , a l e l u i A l . P h i l i -

    1 B . P . H a s d e u , I s t o r i a c r i t i c a a R o m n i l o r , I , e d . a 2 - a , B u c u r e s t i , 1 8 7 4 - 1 8 7 5 , c a p .

    5 3

    5 6 ; 5 8 - 6 1 .

    2 I d e m , O c h i r e a s u p r a c r f i l o r p o p o r a n e . I . T e x t u r i m a h a c e n e ( 1 5 8 0 - 1 6 1 9 ) . I I . T e x -

    t u r i b o g o m i l i c e ( 1 5 5 0 - 1 5 8 0 ) , I n C u u e n t e d e n M a n i ( e d . J . B y c k ) , B u c u r e s t i , 1 9 3 7 , p . 4 8 - 1 7 8 .

    3 A . D . X e n o p o l , T e o r i a l u i M i s t e r . S t u d i i a s u p r a s t r u i n f e i r o m a n i l o r i n D a c i a T r a -

    i a n d ,

    I a s i , 1 8 8 4 ; i d e m , U n e n i g m e h i s t o r i g u e . L e s R o u m a i n s a u M o g e n - A g e , P a r i s , 1 8 8 5 .

    4 D . O n c i u l , T e o r i a l u i R o e s l e r , I n S c r i e r i i s t o r i c e ( e d . A . S a c e r d o t e a n u ) , I ,

    B u c u r e s t i ,

    1 9 6 8 , p . 1 3 1 - 2 6 0 ; i d e m , O r i g i n i l e P r i n c i p a t e l o r R o m n e , I n a c e l a s i v o l u m , p . 5 6 0 - 7 1 5 .

  • 8/11/2019 Teodorescu, Razvan - Bizant, Balcani, Occident

    16/393

    2 -

    C . 1 9 7

    1 7

    p p i d e 3 , N . D r I g a n u 6 , A . D e c e i 7 , C . D a i c o v i c i u 8 , L D o n a t 9 , G . I . B r I -

    t i a n u 1 0 , c e l e m a i r e c e n t e a l e l u i I . N e s t o r 1 1 , M . C o m a 1 2 , E . Z a h a r i a 1 3 ,

    c u a r g u m e n t e l e i i p o t e z e l e l o r , a u f a c u t c a , p e n t r u s i t u a r e a i s t o r i c / a

    f e n o m e n u l u i c u l t u r a l d e l a i n c e p u t u r i l e f e u d a l i s m u l u i , s d i s p u n e m a c u m

    m / c a r d e u n c a d r u g e n e r a l s a t i s f / c / t o r , i n . c a r e l o c u l t e r i t o r i i l o r e x t r a -

    c a r p a t i c e c e l e c e n e p r e o c u p g i n l u c r a r e a d e f a t /

    e s t e p r e e m i n e n t .

    A c e l a s i l o c a f o s t d e a l t f e l t o t m a i c l a r c o n t u r a t d e c e r c e t r i l e r e f e r i t o a r e

    d i r e c t s a u m i j l o c i t l a p r o c e s u l s i l a m o m e n t u l c r e a r i i s t a t e l o r m u n t e a n

    m o l d o v e n e s c , l a i s t o r i a p o l i t i c / , s o c i a l / s i e c o n o m i c / a s p a t i u l u i c a r p a t o -

    d u n / r e a n i n s e c o l e l e X X I V , l a r e l a t i i l e a c e s t u i a c u B i z a n t u l , c u B a l c a n i i

    c u O c c i d e n t u l , p u t i n . d u - s e a m i n t i , i n a c e s t s e n s , c o n t r i b u t i i l e

    p r e z e n t e

    l a t o t p a s u l i n d r t u l c e r c e a r i i n o a s t r e d a t o r a t e u n u i l u n g s i r e m a r c a h i l

    s i r d e i s t o r i c i r o m n i , i n c e p i n d c u N . I o r g a 1 4 i , d i n n o u , c u G . I . B r a -

    t i a n u 1 8 , c o n t i n u i n d , i n o r d i n e c r o n o l o g i c , c u I . M i n e a 1 9 , N . B I n . e s c u 1 7 ,

    6 O r i g i n e a r o m d n i l o r ,

    I , I a s i , 1 9 2 5 ; I I ,

    I a s i , 1 9 2 8 .

    R o m d n i i i n v e a c u r i l e I X X I V p e b a z a t o p o n i m i e i s i a o n o m a s t i c e i , B u c u r e s t i , 1 9 3 3 .

    7 R o m a n i ( d i n v e a c u l a l I X - l e a p i n d i n a l X I I I - l e a i n l u m i n a i z v o a r e l o r a r m e n e s t i ,

    B u c u r e s t i , 1 9 3 9 .

    L e p r o b l m e d e l a c o n t i n u i t e n D a c i e ( e x t r a s ) , B u c u r e s t i , 1 9 4 0 .

    9 C e r c e t a r i g e o i s t o r i c e p r i v i l o a r e l a o r i g i n e a r o m n i l o r , C r a i o v a , 1 9 4 1 ; i d e m , G e o g r a f i a

    c a m i j l o c d e c u n o a s t e r e i n i s t o r i e , I n S t u d i i , 6 , 1 9 6 7 , p . 1 1 4 5 - 1 1 6 1 .

    1 0 U n e n i g m e e t u n m i r a c l e h i s t o r i q u e : l e p e u p l e r o u m a i n , B u c u r e s t i , 1 9 4 2 , ;

    i d e m ,

    L e p r o b l m e d e l a c o n t i n u i t d a c o - r o u m a i n e , B u c u r e s t i , 1 9 4 4 .

    2 2 C o n t r i b u t i o n s a r c h o l o g i q u e s a u p r o b l m e d e s P r o t o - r o u m a i n s . L a c i v i l i s a t i o n d e D r i d u ,

    I n D a c i a , N . S . , I I , 1 9 5 8 , p . 3 7 1 - 3 8 2 ; i d e m , L e s d o n n s a r c h e o l o g i q u e s e l l e p r o b l e m a d e l a

    f o r m a t i o n d u p e u p l e r o u m a i n , I n R R H , 3 , 1 9 6 4 , p . 3 8 3 - 4 2 3 .

    1 2 C u p r i v i r e l a e v o l u l i a c u l t u r i i b a l c a n o - d u n d r e n e i n s e c o l e l e I X X I ( S t u d i u p r e l i -

    m i n a r ) , I n S C I V , 1 , 1 9 6 3 , p . 1 0 7 - 1 2 2 ; i d e m , S u r l ' o r i g i n e e l l ' v o l u t i o n d e l a c i v i l i s a t i o n

    d e l a p o p u l a t i o n r o m a n e , e t e n s u i t e p r o l o - r o u m a i n e , a u x V I - e X - e s i c l e s s u r l e t e r r i t o i r e d e

    l a R o u m a n i e , I n D a c i a , N . S . , X I I , 1 9 6 8 , p . 3 5 5 - 3 8 0 .

    1 3 S p a t u r i l e d e l a D r i d u . C o n t r i b u f i e l a a r h c o l o g i a s i i s t o r i a p e r i o a d e i d e f o r m a r e a

    p o p o r u l u i r o m a n , B u c u r e s t i , 1 9 6 7 ; i d e m , D o n n e s s u r l ' a r c h o l o g i e d e s 1 V e

    I X ' s i e c l e s s u r

    l e t e r r i t o i r e d e l a R o u m a n i e . L a c u l t u r e B r a t e i e t l a c u l t u r e D r i d u , I n D a c i a , N . S . , X V , 1 9 7 1 ,

    p . 2 6 9 - 2 8 7 .

    F i i n d t u n e p u t i n t a a c i t a a c i t o a t e s t u d i i l e

    i v o l u m e l e m a r e l u i i s t G r i c , r e f e r i l o a r e ,

    l n t r - u n f e l s a u a l t u l , l a e p o c a c e n e p r e o c u p a , c u I n t r e a g a - i i s t o r i e p o l i t i c a , e c l e z i a s t i c a , a r t i s -

    t i c a , t r i m i t e m p e c i t i t o r l a n o t e l e f i e c a r u i c a p i t o l , u n d e n u m e l e l u i N . I o r g a r e v i n e , I n c h i p

    f i r e s c , a d e s e a .

    1 2 R e c h e r c h e s s u r l e c o m m e r c e g e n o i s d a n s l a M e r N o i r e a u X I I I - e s i c l e , P a r i s , 1 9 2 9

    i d e m , R e c h e r c h e s s u r V i c i n a e l C e f a l e a A l b a , B u c u r e s t i , 1 9 3 5 ; i d e m , V i c i n a I I . N o u v e l l e s

    r e c h e r c h e s s u r l ' h i s t o i r e e l l a t o p o n y m i e

    m d i v a l e d u l i t t o r a l

    r o u m a i n d e l a M e r N o i r e , I n

    R H S E E , X I X , 1 , 1 9 4 2 , p . 1 3 3 - 1 7 5 .

    1 6 U r m a s i i l u i V l a d i s l a v I f i p o l i t i c a o r i e n t a l d a U n g a r i e i , B u c u r e s t i , 1 9 1 6 ; i d e m , P r i n -

    c i p a t e l e r o m a n e f i p o l i t i c a o r i e n t a l & a i m p a r a t u l u i S i g i s m u n d , B u c u r e s t i , 1 9 1 9 ; i d e m , I n f l u -

    e n l a b i z a n t i n d i n r e g i u n e a c a r p a t o - d u n d r e a n a p i z z a l a s f i r s i t u l s e c o l u l u i a l X I I - l e a , B u c u r e s t i ,

    1 9 3 5 .

    1 7 C e l e m a i v e c h i ; U r i b i z a n t i n e a s u p r a r o m a n i l o r d e l a D z i n a r e a d e J o s , I n A I I N , 1 9 2 2 ,

    p . 1 3 8 - 1 6 0 ; i d e m , B i z a n j u l f i r o m a n i t a l e a d e l a D u n a r e a d e J o s ( e x t r a s ) , B u c u r e s t i , 1 9 3 8 ;

    i d e m , D o b r o g e a b i z a n t i n a ( e x t r a s ) , C e r n a u t i , 1 9 3 8 ; i d e m , V e c h i u l s l a t b u l g a r r o m a n e ,

    I n A R M S , s e r i a I I I , t o m X I X , m e m . 7 , 1 9 4 7 , p . 2 6 1 - 2 9 6 .

  • 8/11/2019 Teodorescu, Razvan - Bizant, Balcani, Occident

    17/393

    1 8

    A . S a c e r d o t e a n u 1 8 , C . C . G i u r e s c n 1 9 , M . B e r z a 2 0 , P . P . P a n s i t e s e n

    2 1 ,

    E . L A z k e s c u 3 2 , B . M m p i n a 3 3 , M . H o l b a n " , A l . E l i a n . 2 5 , O . M e s o n

    2 0 ,

    * t . O l t e a n u 2 7 , * t . * t e f I n e s c u 2 8 ,

    E . S t A n e s c u

    2 9 .

    *

    C e l e m a i i n s e m n a t e c o n t r i b u t i i d i n f i e c a r e d i r e c t i e d e i n v e s t i g a r e

    a c u l t u r i i m e d i e v a l e t i m p n r i i d e l a D u n A r e a d e J o s - i s t o r i e a a r t e l o r

    2 8 G u i l l a u m e d e R u b r o u c k e t

    l e s r o u m a i n s a u m i l i e u d e X I I I - e s i c l e , P a r i s , 1 9 3 0 ;

    i d e m , M a r e a i n u a z i e t d t a r d f i s u d - e s t a l e u r o p e a n , B u c u r e s t i , 1 9 3 3 ; i d e m , C o n s i d e r a f i t a s u p r a

    i s t o r i e i r o m d n i l o r i n B o u t M e d i u , B u c u r e s t i , 1 9 3 6 ; i d e m , D e s p r e v e c h i l e f o r m a f i u n i p o l i t i c e

    r o m d n e s t i l a D u n d r e a d e J o s , i n R I , X X I V , 1 9 3 8 , p . 7 8 - 8 7 .

    -

    i f / I s t o r i a r o m d n i l o r , I , B u c u r e s t i , 1 9 3 5 ; i d e m , L e c o m m e r c e s u r l e t e r r i t o i r e d e l a M o l -

    d a v i e p e n d a n t l a d o m i n a t i o n t a r t a r e ( 1 2 4 1 - 1 3 5 2 ) , i n N o u v . E t . H i e l . , I I I , 1 9 6 5 , p . 5 5 - 7 0 ;

    i d e m , T i r g u r t s a u o r a s e s i c e t d j t m o l d o v e n e d i n s e c o l u l a l X - l e a p i n t a l a m i j l o c u l s e c o l u l u i a l

    X V I - l e a , B u c u r e s t i , 1 9 6 7 .

    2 0 L a M e r N o i r e d l a f i n d u m o y e n d g e , I n B a l c a n i a , I V , 1 9 4 1 , p . 4 0 9 - 4 3 5 ; i d e m ,

    D e r K r e u z z u g g e g e n d i e T d r k e n - e i n e u r o p i i i s c h e s P r o b l e m , i n R H S E E , X I X , 1 , 1 9 4 2 , p .

    4 2 - 7 4 .

    2 1 M i r c e a c e l B d t r t n , B u c u r e s t i , 1 9 4 4 ; i d e m , P e r i o a d a s l a v o n d " l a r o m a n ( p i r u p e r e a

    d e c u l t u r a A p u s u l u i , i n I n t e r p r e t d r t r o m a n e s t i , B u c u r e s t i , 1 9 4 7 , p . 9 - 3 2 ; i d e m , P r o b l e m a

    o r i g i n i t c l a s e i b o i e r e s t i , i n a c e l a s i v o l u m , p . 3 3 - 8 0 ; i d e m , B u l g a r i a I n n o r d u l D u n d r i t I n

    v e a c u r i l e a l I X - X - l e a , i n S C I M , 1 , 1 9 5 0 , p . 2 2 3 - 2 3 6 .

    2 2 D e s p e e r e l a f t i l e L W N i c o l a e - A l e x a n d r u v o i e v o d c u u n g u r i i , I n R I , X X X I I , 1 9 4 6 , p .

    1 1 5 - 1 3 9 ; i d e m , R o m d n i , u n g u r i ; i M a r i I n v r e m e a i n t e m e i e r i t d o m n i i l o r r o m t i n e s t i . C o n t r i -

    b u t t ( d e i s t o r i e u n i v e r s a l d l a p r o b l e m a r o m d n e a s c d i n s e c o l e l e a l X I I I - l e a s t a l X I V - I e a ( m a n u -

    s c r i s u l t e z e i d e d o c t o r a t d i n 1 9 4 6 , c o n s u l t a t p r i n b u n A v o i n t a a u t o r u l u i , f a p t p e n t r u c a r e f i

    m u l t u m i m s i p e a c e a s t i l c a l e ) .

    2 3 L e p r o b l m e d e l ' a p p a r i t i o n d e s d a i s f o d a u x r o u m a i n s , i n N o u v . E t . H i s t . , I , 1 9 5 5 ,

    p . 1 8 1 - 2 0 7 ; i d e m , L ' i n f l u e n c e b y z a n t i n e s u r l e B a s - D a n u b e , d l a l u m i r e d e s r e c h e r c h e s r c e n -

    t e s e f f e c t u e s e n R o u m a n i e , i n R R H , 1 , 1 9 6 2 , p . 7 - 1 8 .

    2 4 C o n t r i b u f i i l a s t u d i u l r a p o r t u r i l o r d i n t r e T a r a R o m d n e a s c d s t U n g a r i a a n g e v i n d ( r o l u l

    l u i B e n e d i c t I l i m f y i n l e g d t u r d C u

    p r o b l e m a V i d i n u l u i ) , i n S M I M , 1 , 1 9 5 6 , p . 7 - 6 2 ; i d e m ,

    C o n t r a u j i t l a s t u d i u l r a p o r t u r i l o r d i n t r e T a r a R o m d n e a s c d ; i U n g a r i a a n g e v i n d ( P r o b l e m a

    s t d p i n i r i i e f e c t i v e a S e v e r i n u l u t $ t a s u z e r a n i t d f i i i n l e g d t u r d c u d r u m u l B r d i l e i ) , I n S t u d i i ,

    2 , 1 9 6 2 , p . 3 1 5 - 3 4 7 ; i d e m , C o n t a c t s b a l k a n i q u e s e t r e a l t i e s r o u m a i n e s a u x c o n f i n s d a n u b i e n s

    d u r o y a u m e d e H o n g r i e . A p r o p o s d e l a p u b l i c a t i o n d e n o u v e l l e s s o u r c e s c o n c e r n a n t B a s a r a b ,

    I n R E S E E , 3 - 4 , 1 9 6 5 , p . 3 8 5 - 4 1 7 .

    2 5 L e s r a p p o r t s b y z a n t i n o - r o u m a i n s . P h a s e s p r i n c i p a l e s e t t r a i t s c a r a c t r i s t i q u e s , i n B y z a n -

    t i n o s l a v i c a , X I X , 2 , 1 9 5 8 , p . 2 1 2 - 2 2 5 ; i d e m , M o l d o v a ; 1 B i z a n j u l I n s e c o l u l a l X V - l e a , i n

    C u l t u r a m o l d o v e n e a s c d , p . 9 7 - 1 7 9 .

    2 6 D e s p e e n a t u r a j u r i d i c d s t I m p o r t a n f a d e s p d g u b i r i l o r o f e r i t e d e B a s a r a b v o i e v o d r e g e l u t

    C a r o l R o b e r t ( 1 3 3 0 ) , i n S M I M , V , 1 9 6 2 , p . 1 3 3 - 1 5 0 ; i d e m , L o c a l i z a r e a v e c h i u l u i L i c o s -

    t o m o , i n S t u d i i , 3 , 1 9 7 2 , p . 4 3 5 - 4 6 2 ; i d e m , L ' h y p e r p e r e b y z a n t i n a u B a s D a n u b e d a X l - e

    a u X V - e s i c l e , I n R E S E B , 1 , 1 9 6 9 , p . 1 0 9 - 1 1 9 .

    2 7 C e r c e t d r i c u p r i v i r e l a g e n e z a o r a s e l o r m e d i e v a l e d i n T a r a R o m a n e a s c d , i n S t u d i i , 6 ,

    1 9 6 3 , p . 1 2 5 5 - 1 2 8 2 ; i d e m ( i n c o l a b o r a r e c u C .

    e r b a n ) , M e ; t e s u g u r i l e d i n T a r a R o m d n e a s c d

    s i M o l d o v a i n e v u l m e d i u , B u c u r e s t i , 1 9 6 9 .

    2 6 R u m a n o - b o l g a r s k i e s v i a z i u I X - X I V v . v . t s t a n o v I e n i e r u m i n s k o t g o s u d a r s t v e n n o s t i ,

    i n R o m a n o s l a v i c a , I X , 1 9 6 3 , p . 5 3 1 - 5 4 2 ; i d e m , B d n i a I n T a r a R o m d n e a s c d , B u c u r e s t i , 1 9 6 5 ;

    i d e m , T a r a R o m d n e a s c d d e l a B a s a r a b I I n i e m e i e l o r u i " p i n d l a M i h a t V i l e a z u l , B u c u r e s t i ,

    1 9 7 0 .

    8 8 L a c r i s e d u B a s - D a n u b e b y z a n t i n a u c o u r s d e l a s e c o n d e m o t t l e d u X I - e s i c l e , i n

    Z R V I , I X , 1 9 6 6 , p . 4 9 - 7 3 ; i d e m , D e n u m i r i l e b i z a n t i n e a l e r e g i u n i t d e l a D u n d r e a d e J o s

    - I n s e c o l e l e X - X I I - s t s e n s u l l o r i s t o r i c , i n S C I V , 3 , 1 9 6 8 , p . 4 6 9 - 4 9 1 ; i d e m , U n i t a t e a

    t e r i t o r u l u i r o m d n e s c f n l u m i n a m e n f i u n i l o r e x t e r n e . V a l a h i a " f i s e n s u r i l e e l , i n S t u d i t , 6 ,

    1 9 6 8 , p . 1 1 0 5 - 1 1 2 3 .

  • 8/11/2019 Teodorescu, Razvan - Bizant, Balcani, Occident

    18/393

    1 9

    p l a s t i c e , i s t o r i e a l i t e r a t u r i i , a l i m b i i , a i n s t i t u t i i l o r , c e l e i n c a r e a n

    f o s t a v a n s a t e i p o t e z e d e m a i l a r g a r e z o n a n t a , m e n i t e a e x p l i c a n u u n

    m o n u m e n t i z o l a t , n u o s i t u a t i e p a r t i c u l a r , c i u n I n t r e g c o m p l e x c u l t u r a l -

    a r t i s t i c , o d i r e c t i e d e i n f l u e n t a , r o l u l u n e i r e g i u n i c u l t u r a l e I n v e h i c u l a r e a

    u n o r f o r m e i s t r u c t u r i , a u c o n s t i t u i t m a i d e f i e c a r e d a t a , n u n u m a i u n

    s p o r d e c u n o a t e r e p e n t r u d o m e n i u l r e s p e c t i v , c i i ' u n a p o r t p r e t i o s d e

    i n f o r m a t i e i i n t e r p r e t a r e l a c e e a c e , i n c h i p n e c o n t u r a t a c u m c i t e v a

    d e c e n i i d a r t o t m a i b i n e p r e c i z a t I n v r e m e a d i n u r n * s e c o n s i d e r a a f i ,

    l a n o i i a i u r e a , i s t o r i a c u l t u r i i , i n c a z u l d e f a t a a c u l t u r i i r o m a n e t i l a

    o r i g i n i l e e i m e d i e v a l e .

    I t e n t i o n a r e a , l a i n c e p u t u l a c e s t o r c o n s i d e r a t i i p r i v i n d i s t o r i c u l p r o -

    b l e m e i c e n e p r e o c u p g , a c e r c e t a r i l o r d i n d o m e n i u l a r t e l o r p l a s t i c e , a l

    a r h i t e c t u r i i m a i a l e s , s e e x p l i c a p r i n f a p t u l c a a c i , d a t o r i t a n u m a r u l u i

    c e v a m a i r i d i c a t d e m o n u m e n t e p a s t r a t e d i n s e c o l e l e X X I V , d a t o r i t a

    d e a s e m e n e a c e r c e t r i l o r a r h e o l o g i c e d e l a i n c e p u t u l v e a c u l u i n o s t r u ,

    d i n t r e c e l e d o u l r a z b o a i e m o n d i a l e i d i n u l t i m e l e d o u a d e c e n i i i n d e o s e b i ,

    i n t e r e s u l s p e c i a l i t i l o r s - a m a n i f e s t a t m a i d e v r e m e , i n c e r c a r i l e d e e x p l i -

    c a r e a u n o r f e n o m e n e a r t i s t i c e i - a u f a c t t l o c m a i d e t i m p u r i u . D a c a

    a c u m u n s e c o l , A l . O d o b e s c u , c u u n o r i z o n t c u l t u r a l n e b n u i t d e l a r g i

    d e m o d e r n " , c e r c e t i n d d e o p o t r i v a m a r t u r i i l e a r h e o l o g i c e i d e a r t a i n

    s p i r i t u l a c e l e i K u n s t a r c h a e o l o g i e " c a r e d o m i n a i n t r e a g a t i i n t a e u r o -

    p e a n a c o n t e m p o r a n a I n a c e s t d o m e n i u , i i p u n e a p r o b l e m a i n s e m n t a t i i p e

    c a r e e p o c a p r e m e d i e v a l a , p e a t u n c i t o t a l i g n o r a t a l a n o i , a r f i p u t u t - o

    a v e a p e n t r u s t u d i i l e d e i s t o r i e a a r t e i i c u l t u r i i r o m n e t i 3 - n u m e r o a s e

    d e s c o p e r i r i u l t e r i o a r e p e r m i t i n d s a s e v o r b e a s c a d i n c e i n c e m a i n u a n t a t ,

    c u m t i m , d e o a n u m i t c o n t i n u i t a t e c u l t u r a l a , c e l p u t i n I n d o m e n i u l

    c e r a m i c i i i a l a r t e i m e t a l e l o r , d e l a a n t i c h i t a t e a t i r z i e l a e v u l m e d i u

    t i m p u r i u c o m p l e x i t a t e a i n c e p u t u r i l o r v i e t i i c a r p a t o - d n n a r e n e I n & I l l

    m e d i u a v e a s f i e a d m i r a b i l i n t u i t a . 1 d e V . P a r v a n p e c a r e d o a r u n s f i r -

    i t p r e a t i m p t r i u 1 - a i m p i e d i c a t s a - i c o n t i n u e v a s t a s i n t e z a d e i s t o r i e

    c u l t t r a l a ' a p a m i n t u l u i r o m n e s c c u p e r i o a d a p o s t - r o m a n a i s a c e r c e -

    t e z e , d e s i g u r m a i a d i n c i t c l e a t o M e u s e , p r i n c i p a l e l e f o r m e d e m a n i f e s -

    t a r e a l e i n f l u e n t e i o c c i d e n t a l e i a l e c e l e i b i z a n t i n o - b a l c a n i c e d i n c i v i -

    l i z a t i a i m a i a l e s d i n a r t a r o m n e a s c a v e c h e 3 1 .

    O p e r a v a s t & a l u i N . I o r g a , p l i n a d e s u g e s t i i i d e l u m i n i p e n t r u

    i s t o r i a c i v i l i z a t i e i n o a s t r e , n u c o n v i n e , d i n p a c a t e , a p r o a p e n i c a i e r i c o m e n -

    t a r i i l a r g i a s u p r a p u t i n e l o r m o n u m e n t e a i t i s t i c e r o m n e t i a l e e p o c i i d e

    d i n a i n t e d e 1 4 0 0 , I n v r e r n e a i s t o r i c u l u i m a t e r i a l e l e a r h e o l o g i c e

    a z i d e o -

    s e b i t d e p r e t i o a s e

    p e n t r u c u n o a t e r e a e v u l u i m e d i u t i m p u r i u , l i p s i n d

    a p r o a p e c u d e s a v i r i r e . A c e s t a a f o s t , d e s i g u r , i m o t i v t l p e n t r u c a r e

    I o r g a v e d e a f o r m a r e a a r t e i m e d i e v a l e a b i a d a t a c u v e a c u l a l X I V - l e a ,

    v e a c c a r e p e n t r u n o i c o n s t i t u i e d e f a p t m o m e n t u l i n c h e i e r i i u n e i p r i m e

    3 0 A l . I . O d o b e s c u , A n c l e d i n R o m d n i a I n p e r i o d u l p r e i s i o r i e , i n O p e r e ( e d . T . V i a n u ) ,

    I I , B u c u r e s t i , 1 9 5 5 , p . 8 7 .

    3 1 V . P a r v a n , S u l l e o r i g i n i d e l l a e i o i l l d r o m e n a , R o m a , 1 9 2 2 ; i d e m , G e t i c a , o p r o t o i s -

    t o r i e a D a c i e i , B u c u r e s t i , 1 9 2 6 , p . 5 7 1 .

  • 8/11/2019 Teodorescu, Razvan - Bizant, Balcani, Occident

    19/393

    2 0

    e t a p e d e a s i m i l r i i n c i v i l i z a , t i a r o m n e a s a , a u n . o r f o r m e p l a s t i c e v e n i t e

    d i n B a l c a n i v i d i n A p u s . N u m a i p u t i n i n s c l a r v i z i u n e a c e l u i m a i m a r e

    i s t o r i c r o m h n a o p e r a t v i i n a c e a s t d i r e c t i e , a t u n c i c i n d , c u c i n c i

    d e c e n i i i n u r m . , i v i a r t a c o n v i n g e r e a e a i n t r e a g a c u l t u r r o m n e a s c g a

    p r i m u l u i e v m e d i u n u p o a t e f i d e c i t v e c h e a c i v i l i z a t i e d u n r e a n ' d e v e -

    n i t m a r e a c i v i l i z a t i e p o p u l a r ' a r e g i u n i l o r d u n r e n . e c a v i a p e n i n s u l e i

    b a l c a n i c e " 3 2 , c o n v i n g e r e p e c a r e c e r e e t a r e a n a r t u r i i l o r a r h e o l o g i c e d i n

    s e c o l e l e I V X I V n u a f c u t d e c i t s o c o n f i r m e d i n p u n c t u l d e v e d e r e

    a l m e v t e v u g u l u i c e r a m i c i i , a l p o d o a b e l o r , a l u n o r f o r m e d e a r h i t e c t u r g .

    A n i i d i n p r e a j m a p r i m u l u i r z b o i m o n d i a l v i , m a i a l e s , d e c e n i i l e

    i n t e r b e l i c e a u c o n s t i t u i t p e n t r n i s t o r i o g r a f i a a r t e i n o a s t r e v e c h i , o e t a p

    r o d n i c l , d e a d u n a r e d e m a t e r i a l , d e o r d o n a r e a a c e s t u i a

    d i n p u n c t u l

    d e v e d e r e t i p o l o g i c i n s t u d i i l e d e a r h i t e c t u r , d i n c e l i c o n o g r a f i c i n c e r c e -

    t r i l e d e d i c a t e p i c t u r i i m u r a l e , d e i n c e r c g r i d e i n t e r p r e t a r e a a c e l u -

    i a v i m a t e r i a l i n l e g g t u r c u p r i n c i p a l e l e m o m e n t e a l e a r t e i m e d i e v a l e ,

    d i n B i z a n t v i d i n B a l c a n i . I n c a d r u l a c e s t o r p r e o c u p r i , m o n u m e n t e l e

    d i n v e a c u l a l X I V - l e a

    c e l e m a i v e c h i d i n e v u l m e d i u r o m n e s c c u n o s -

    c u t e l a a c e a d a t a u b e n e f i c i a t d e o a t e n t i e p a r t i c u l a r . N u i n t i m p l t o r ,

    u n u l d i n t r e c e r c e t t o r i i m a i i n s e m n a t i a i a c e s t e i p e r i o a d e , O . T a f r a l i ,

    v i - a c o n c e n t r a t a t e n t i a a s u p r a m o n u m e n t e l o r d e l a A r g e v

    i n s p e c i a l

    a s u p r a c t i t o r i e i p r i m i l o r B a s a r a b i , b i s e r i c a S f . N i c o l a e 3 3 - , i c h i a r d a a ,

    i n c e r c r i l e p r o f e s o r u l u i i e v a n d e a d a t a a r h i t e c t u r a v i p i c t u r a d e a i c i c u

    u n s e c o l m a i d e v r e m e a u e v u a t , e t a p a r e p r e z e n t a t d e e l s - a d i s t i n s p r i n t r - o

    p r i m a c e r c e t a r e i c o n o g r a f i c v i d e a r h i t e c t u r m a i a d i n c i t , p r i n t r - o

    m e r i t o r i e t m t a t i v d e i n c a d r a r e a a c e s t u i m o n u m e n t d i n B o m n i a i n

    a r t a e u r o p e a n a e p o c i i , i n s p e t i n f e n o m e n . u l r e n a v t e r i i p a l e o l o g e " .

    L i n a i t i n d u - O p r i n c i p a l e l e p r e o c u p r i l a d o m e n i u l p i c t u r i i m e d i e v a l e

    r o m n e v t i , I . D . S t e f n e s c u a a l c A t u i t o p r i m v i v a s t r e p e r t o r i e r e i c o -

    n o g r a f i c 6 3 4 i n c a r e s i n t c u p r i n s e v i f r e s c e l e d i n s e c o l u l a l X I V - l e a d e

    l a A r g e v v i C o z i a , f l i t % a d i s c u t a i n s , a v a c u m a u f a c u t - o c e r c e t t o r i m a i

    r e c e n t i , n i c i r a p o r t u r i l e a c e s t o r a c u v c o l i l e d e p i c t u r m u r a l d i n s u d -

    e s t u l e u r o p e a n v i n i c i s e n s u l e s t e t i c c o m p l e x a l c e l o r d o n / a n s a m b l u r i ,

    c v a s i - c o n t e m p o r a n e d a r a t i t d e d e o s e b i t e , d i n a r t a m u n t e a n a v e a c u l u i

    I n t e m e i e r i i s t a t u l u i .

    O c u p i n d u - s e d e c e l l a l t c a p i t o l a r t i s t i c m a j o r , a c e l a a l a r h i t e c t u r i i ,

    G . B a l v a m a r c a t c u m u l t m a i p r o f u n d , i n p r i m a j u m t a t e a s e c o l u l u i

    n o s t r u , p r e o c u p r i l e c o n t e m p o r a n e c a v i p e c e l e u l t e r i o a r e d i n a c e s t d o m e -

    n i u , i r a b o g a t i n d u - l e n u n u m a i l a n i v e l u l s t r i c t e i i n f o r m a t i i , c i v i l a a c e l a

    a l i n t e r p r e t r i l o r d e i s t o r i a a r t e i v i a c u l t u r i i . C u n o s c i n d l a f a t a l o c u l u i

    a r h i t e c t u r a b a l c a n i c l a s e c o l e l o r X - X I V , B a l v a i n t r e v z u t , c e l d i n t i i

    3 2 N . f o r g o ,

    I n f l u e n c e s t r a n g r e s s u r l a n a t i o n r o u m a i n e , P a r i s , 1 9 2 3 , p . 3 2 .

    3 3 O . T a f r a l i , L e s f e s q u e s d e l ' g l i s e S a i n t N i c o l a s d e C o u r t e a - d e - A r g e f , P a r i s , 1 9 1 9 ;

    i d e m , M o n u m e n t s b y z a n t i n s d e C u r t e a d e A r g e s , P a r i s , 1 9 3 1 .

    3 4 I . D . 5 t e r A n e s c u , C o n t r i b u t i o n e i l ' t u d e d e s p e i n i u r e s m u r a l e s v a l a q u e s , P a r i s , 1 9 2 8 ;

    i d e m , L ' a r t b y z a n t i n e t l ' a r t l o m b a r d e n T r a n s y l v a n i e . P e i n t u r e s m u r a l e s d e V a l a c h i e e t d e

    M o l d a v i e , P a r i s , 1 9 3 8 .

  • 8/11/2019 Teodorescu, Razvan - Bizant, Balcani, Occident

    20/393

    2 1

    I n m o d l i m p e d e , r a p o r t u l d i n t r e u n e l e f o r m e i s t r u c t u r i d i n p e n i n s u l

    i c e l e d e l a n o r d u l D u n r i i , a s u g e r a t d r u m u l u n o r t i p u r i d e m o n u m e n t e

    r e l i g i o a s e , d e l a M u n t e l e A t h o s i n S e r b i a i d e a i c i i n T a r a 1 3 o m n e a s c 3 3

    i n s i s t i n d a s u p r a a p a r i t i e i n o r d - d u n r e n e a u n u i t i p a r h i t e c t o n i c c a

    t r i c o n c u l s i m p l u , d e p i l d , c o m p a r a t a t e n t , s u b r a p o r t s t i l i s t i c , c u s i t u a -

    V i a d e l a m i a z z i d e f l u v i u i d e c a t r e G . M i l l e t 3 6

    - i a c e r c e t a t , e l c e l

    d i n t i i , c e l e m a i v e c h i m r t u r i i a l e a r h i t e c t u r i i e c l e z i a s t i c e m e d i e v a l e d i n

    M o l d o v a .

    I n m a r e p a r t e s t u d i i l e m a i i n s e m n a t e , a p r u t e d u p g , G . B a l , a s u -

    p r a i n c e p u t u r i l o r a r h i t e c t u r i i r o m n e t i

    c e l e a l e l u i N . G h i k a - B u -

    d e t i 3 7 i G r . I o n e s c u 3 8

    , c a i u n e l e c e r c e t r i , i n t r e p r i n s e i n t r e c e l e

    d o u g r z b o a i e l a c i t e v a m o n u m e n t e o l t e n e ( n u i n t o t d e a u n a , d i n p c a t e ,

    d u p l c r i t e r i i t i i n t i f i c e l o a r t e s i g u r e ) d e c A t r e V . D r g h i c e a n u

    i A l .

    B r c c i l 4 0 , a u i m b o g g i t c u n o i f a p t e i i n t e r p r e t r i c u n o a t e r e a i s t o -

    r i e i c e l o r m a i v e c h i f o r m e d e a r h i t e c t u r n f t e d i e v a l p e a t u n c i t i u t e i n

    s p a t i u l r o m n e s c e x t r a c a r p a t i c .

    D e s c o p e r i r i l e a r h e o l o g i c e d e d u p c e l d e - a l d o i l e a r z b o i m o n d i a l

    d i n d l a i v e a l u r m e l e u n o r a l t e m o n u m e n t e r e l i g i o a s e , a l e c e l o r d i n s e c o -

    l e l e X , X I i X I I d i n D o b r o g e a

    B a s a r a b i - M u r f a t l a r , D i n o g e t i a - G a r v n ,

    N i c u l i t e l , a u p e r m i s n o i i p o t e z e , a u o f e r i t p o s i b i l i t a t e a c o b o r i r i i i n t i m p ,

    f a t d e v e a c u l a l X I V - l e a , i n c e r c e t a r e a i n c e p u t u r i l o r a r t e i m e d i e v a l e

    r o m n e t i i a u d e s c h i s n o i p e r s p e c t i v e , m a i l a r g i , p e n t r u i n t e g r a r e a

    a c e s t o r i n c e p u t u r i i n a r t a s u d - e s t u l u i e u r o p e a n . C e a d i n t i i c o n t r i b u t i e

    i m p o r t a n t c e a c u p r i n s i n p a g i n i l e s a l e o m i n u t i o a s a n a l i z / a a p r o a p e

    t u t u r o r d a t e l o r p r i v i n d a r t a f e u d a l i s m u l u i t i m p u r i u r o m n e s c

    a f o s t

    l u c r a r e a d e s i n t e z , a p r u t a c u m m a i b i n e d e u n d e c e n i u , d a t o r a t ' l u i

    V . V t i a n u 4 1 .

    3 5 G . B a l s , O v i z i l a l a c u e v a b i s e r i c i d i n S e r b i a , B u c u r e s t i , 1 9 1 1 ; i d e m , N o t i l a d e s p r e

    a r h i t e c t u r a S f i n t u l u i M u n t e , i n B C M I , V I , 1 9 1 3 , p . 1 - 4 9 ; i d e m , I n c e p u t u r i l e a r h i t e c t u r i i

    b i s e r i c e s t i i n M o l d o v a ( e x t r a s ) , B u c u r e s t i , 1 9 2 5 ; i d e m , I n f l u e n c e d u p l a n s e r b e s u r l e p l a n

    d e s e g l i s e s r o u m a i n e s , I n R e c u e i l U s p e n s k i j , I , 2 , p . 2 7 7 - 2 9 4 ; i d e m , I n f l u e n c e s a r m n i e n n e s

    e l g e o r g i e n n e s s u r l ' a r c h i t e c t u r e r o u m a i n e , V A l e n i i d e M u n t e , 1 9 3 1 .

    3 6 C o z i a e l l e s g l i s e s s e r b e s d e l a M o r a v a , i n M l a n g e s I o r g a , p . 8 2 7 - 8 5 6 .

    3 7 E v o l u j i a a r h i t e c t u r i i i n M u n t e n i a . I . O r i g i n i l e f i

    i n r i u r i r i l e s t r a i n e p i n d l a N e a g o e

    B a s a r a b , I n B C M I , X X , 1 9 2 7 , p . 1 2 1 - 1 3 4 ; i d e m , M a n a s t i r e a C o t m e a n a , I n

    B C 1 1 1 1 , X X I V ,

    1 9 3 1 , p . 1 7 7 - 1 8 0 ; i d e m , L ' a n c i e n n e a r c h i t e c t u r e r e l i g i e u s e d e l a V a l a c h i e . E s s a i d e s y n t h s e ,

    I n B C M I , X X X V , 1 9 4 2 .

    " I s t o r i a a r h i t e c t u r i i r o m a n e s t i d i n c e l e m a i v e c h i t i m p u r i p t n d l a 1 0 0 0 , B u c u r e s t i ,

    1 9 2 7 ( i n c u r s u l l u c r d r i i v o m t r i m i t e , f i r e s t e , l a I s t o r i a a r h i t e c t u r i i i n R o m a n i a , I , B u c u r e s t i ,

    1 9 6 3 , a a c e l u i a s i a u t o r ,

    c u p r i n z i n d d i s c u t a r e a u n o r m o n u m e n t e a l e a r h i t e c t u r i i f e u d a l e t i m -

    p u r i i , d e s c o p e r i t e d u i : 4 u l t i m u l r d z b o i ) .

    3 6 S a p a t u r i l e d e l a V o d i t a . B i s e r i c i l e s f i n t u l u i N i c o d i m f i a l u i L i t o v o i u - V o c l a , I n B C M I ,

    X X I I , 1 9 2 9 , p . 1 4 9 - 1 5 6 ; i d e m , C o n s i d e r a f i u n i a s u p r a v e c h i m i i b i s e r i c i i m a n a s t i r i i T i s m a n a ,

    I n B C M I , X X V I I , 1 9 3 4 ,

    p . 1 - 1 6 .

    4 M a n a s t i r e a C o s u s t e a C r i v e l n i c u , M e h e d i n f i , i n B C 1 1 / 1 1 , X X V I I I , 1 9 3 5 , p . 1 6 5 - 1 8 4 ;

    i d e m , C e l a t e a S e v e r i n u l u i . I n c e p u t d e c e r c e t a r i a r h e o l o g i c e , I n B C M I , X X X , 1 9 3 7 , p . 1 4 9

    1 6 5 ;

    i d e m , C e t a t e a S e v e r i n u l u i , i n B C M I . X X X I I , 1 9 3 9 , p . 7 4 - 8 8 .

    I s t o r i a a r t e i f e u d a l e i n f r i l e r o m a n e , I , B u c u r e s t i , 1 9 5 9 .

  • 8/11/2019 Teodorescu, Razvan - Bizant, Balcani, Occident

    21/393

    2 2

    M a r c i n d o c o t i t u r i n c e r c e t r i l e r o m n e s t i d e i s t o r i a a r t e i , a d u c i n d

    n u m e r o a s e l u m i n i n o i a s u p r a m o n u m e n t e l o r d i n s e c o l e l e X - X I V

    d e s i

    c a r a c t e r u l l u c r r i i n u i - a p e r m i s i n t o t d e a u n a a u t o r u l u i i n v e s t i g a r e a m a i

    l r g i t , a u n o r d o m e n i i d e a r t l , s e m n i f i c a t i v e p e n t r u a c e a s t e p o c A , c u ma r f i a c e l a a l c e r a m i c i i d e l u x s a u c e l a l a r g i n a r i e i

    i p o d o a b e l o r d i n e v u l

    m e d i u t i m p u r i u , o f e r i n d c e l u i i n t e r e s a t d e i s t o r i a f o r m e l o r

    i s t r u c -

    t u r i l o r a r t i s t i c e d e l a s u d s i e s t d e C a r p a t i t e r m e n i d e c o m p a r a t i e c u e v o -

    l u t i a c o n t e m p o r a n a a r t e i t r a n s i l v a n e , i n d i c i n d a d e s e a i i n t r - o m s u r ,

    m a i m a r e c a t o i p r e d e c e s o r i i

    a n a l o g i i l e m a i a p r o p i a t e , i n a r i i c u l t u r a l e

    i n v e c i n a t e , p e n t r u m o n u m e n t e l e r o m n e s t i l a c a r e s e r e f e r * s t i m u l i n d

    d i s c u t i i l e s p e c i a l i s t i l o r

    p r i n u n e l e p r o p u n e r i d e n o i d a t r i d e m o n u -

    m e n t e , p r i n u n e l e i p o t e z e o f e r i t e p e n t r u i n c e p u t u r i l e a r h i t e c t u r i i m e d i e v a l

    d e z i d d e l a D u n r e a d e J o s a p u s e a n a s e c o l e l o r X I I I - X I V s a u p r i n

    i n t e r p r e t a r e a n u a n t a t a s e n s u l u i e s t e t i c

    i i s t o r i c a l p r i m e l o r a n s a m b l u r id e p i c t u r f t m u r a l d i n T a r a R o m a n e a s c A a s e c o l u l u i a l X I V - l e a , c a r -

    t e a c u n o s c u t u l u i i n v t a t d i n C l u j a a d u s o c o n t r i b u t i e e s e n t i a l l a c u n o a s -

    t e r e a v e c h i i n o a s t r e c u l t u r i , c o n s t i t u i n d t o t o d a t p e n t r u c e r c e t t o r u l

    a r t e i m e d i e v a l e t i m p u r i i d i n s p a t i a l c a r p a t o - d u n r e a n u n t e m e i n i c p u n c t

    d e p o r n i r e s p r e d e z v l u i r e a u n o r n o i l e g t u r i i t i p o l o g i i s t i l i s t i c e , s p r e

    s t a b i l i r e a u n o r n o i d a t r i .

    D e l a a p a r i t i a l u c r r i i l u i V . V t s i a n u , d a t e l e p r i v i t o a r e l a a r t a

    t i n u t u r i l o r e x t r a c a r p a t i c e i n s e c o l e l e X - X I V s - a u i m b o g t i t f i e p r i n p u b l i -

    c a r e a d e s c o p e r i r i l o r u n o r u r m e d e m o n u m e n t e d e a r h i t e c t u r g m i l i t a r ,

    c i v i l

    i e c l e z i a s t i c l

    e s t e c a z u l c e l o r d e l a P A c u i u l l u i S o a r e a d u s e

    l a c u n o s t i n t a s p e c i a l i s t i l o r d e c A t r e P . D i a c o n u 4 2 , D . V i l c e a n u 4 3

    s i R .

    P o p a 4 4 , a l c e l o r d e l a B a s a r a b i - M u r f a t l a r , s t u d i a t e d e I . B a r n e a 4 4 , a l c e l o r

    d e l a C e t A t e n i - M u s c e l s i d e l a C u r t e a d e A r g e s , c e r c e t a t e d e D . V . R o s e t t i 4 6

    r e s p e c t i v , N . C o n s t a n t i n e s c u 4 7 s a u , p e n t r u a n e d e p r t a p u t i n d e

    z o n a p r o p r i u - z i s a D u n r i i d e J o s , a l c e l o r d e l a S u c e a v a , i n v e s t i g a t e

    p u b l i c a t e

    s u b c o n d u c e r e a

    l u i

    M . D . M a t e i 4 8 - f i e p r i n

    r e i n -

    4 2 K r e p o s t X X I V v . v . o P d c u i u l i u i S o a r e o s v e t a a r h e o l o g h i c e s k i h i s s t e d o v a n i i , I n

    D a c i a , N . S . , V , 1 9 6 1 , p . 4 8 5 - 5 0 1 ; i d e m , Q u e l q u e s p r o b l m e s r e l a t i f s d l a f o r t e r e s s e b y z a n t i n e

    d e P d c u i t z l t u t S o a r e e i

    l a l u m i r e d e s d e r n i