1

MINISTERUL EDUCAŢIEI, CULTURII ŞI CERCETĂRII AL REPUBLICII MOLDOVA

CURRICULUM NAŢIONAL

GAGAUZ DİLİ HEM LİTERATURA

Clasele X-XII

• Curriculum disciplinar • Ghid de implementare

Chişinău, 2020

2

CURRICULUM DISCIPLINAR

Aprobat:- Consiliul Național pentru Curriculum, proces-verbal nr. 22 din 05.07.2019- Ordinul Ministerului Educației, Culturii și Cercetării nr. 906 din 17.07.2019

COORDONATORI:• Angela CUTASEVICI, Secretar de Stat în domeniul educației, MECC• Valentin CRUDU, dr., șef Direcție învățământ general, MECC, coordonator al

managementului curricular• Ala NIKITCENKO, dr., consultant principal, MECC, coordonator al grupului de

lucru

EXPERŢI-COORDONATORI: • Vladimir GUŢU, dr. hab., prof. univ., USM, expert-coordonator general• Ion GUŢU, dr. conf. univ., USM, expert-coordonator pe aria curriculară Limbă şi

comunicare

GRUPUL DE LUCRU:• Anna STOLETNEAIA (coordonator), lector superior, US din Comrat • Oxana CONSTANTINOVA, grad did. întâi, IPLT „M. Guboglo”, r. Ceadâr-Lunga• Lidia İUSIUMBELI, grad did. întâi, IPLT „B. Yanakoglo”, s. Copceac, r. Ceadâr-Lunga • Anna SUCMAN, grad did. întâi, Colegiul „Mihail Çakir”, Comrat

Gagauz dili hem literatura : Curriculum naţional : Clasele 10-12 : Curriculum discipli-nar : Ghid de implementare / Ministerul Educaţiei, Culturii şi Cercetării al Republicii Mol-dova ; coordonatori: Angela Cutasevici, Valentin Crudu, Ala Nikitcenko ; grupul de luc-ru: Anna Stoletneaia (coordonator) [et al.]. – Chişinău : Lyceum, 2020 (F.E.-P. "Tipografia Centrală"). – 80 p. : fig., tab.

Referinţe bibliogr.: p. 79-80 (71 tit.). – 100 ex.ISBN 978-9975-3436-7-1.373.5.091:[811.512.165+821.512.165](073)G 13

3

GHID DE IMPLEMENTARE

Elaborat în conformitate cu prevederile Curriculumului disciplinar, aprobat la ședința Consiliului Național pentru Curriculum, prin ordinul Ministerului Educației, Culturii și Cercetării nr. 906 din 17.07.2019

COORDONATORI: • Angela CUTASEVICI, Secretar de Stat în domeniul educației, MECC • Valentin CRUDU, dr., șef Direcție Învățământ General, MECC, coordonator

al managementului curricular • Ala NIKITCENKO, dr., consultant principal, MECC, coordonator al grupului

de lucru

EXPERŢI-COORDONATORI: • Vladimir GUŢU, dr. hab., prof. univ., USM, expert-coordonator general • Ion GUŢU, dr. conf. univ., USM, expert-coordonator pe aria curriculară

Limbă şi comunicare

GRUPUL DE LUCRU: • Anna STOLETNEAIA (coordonator), lector superior, US din Comrat • Oxana CONSTANTINOVA, grad did. întâi, IPLT „M. Guboglo”,

r. Ceadâr-Lunga • Lidia İUSIUMBELI, grad did. întâi, IPLT „B. Yanakoglo”, s. Copceac,

r. Ceadâr-Lunga • Anna SUCMAN, grad did. întâi, Colegiul „Mihail Çakir”, Comrat

4

ÖNSÖZ

Gagauz dilinin hem literaturasının üüretmäk/üürenmäk proţesinin baş neeti, ki etiş-mää Moldovadakı hem Evropadakı üürenmäk uurlarına, tamannamaa gagauz dilinin standartlarını. Bu disţiplinanın konţepţiyasında isteniler, ki ana dili üürenilsin diil sade orfografiya kurallarını bilmäk için, ama taa çok sözleşmäk için, taa çok sözü kullanmak için, komunikativ kompetenţiyasını tamannamak için. Gagauz dili lääzım üürenilsin ölä, ki olsun nicä kullanmaa onu praktika işlerindä, yaşamanın herbir situaţiyasında.

Gumanitar disţiplinaların arasında gagauz dili önemni eri kaplêêr, çünkü üürenicinin büütmäk, terbietmäk, üüretmäk hem becermeklerini kurmak proţesindä ana dilindän paalı yoktur. Ana dili üüreniciyi bilgi-terbietmäk tarafından ilerleder, hazırlêêr onu insan arasında yaşamaa, biri-birinnän annaşmaa.

Onun için gagauz dilinin hem literaturanın üürenilmesindä liţey klaslarında te bu kompetenţiyaları olur noktalaylım: serbest hem kolay sözleşmäk, annamak, becermäk kullanmaa, lingvistika kompetenţiyaları, kultura hem etiket kompetenţiyalarını.

Üürenicilerin hem üüredicilerin heberina: enilenmiş kurikuluma görä önemni diişil-meklär oldu:

• Gagauz dilinin hem literaturanın kompetenţiyaları (5 kompetenţiya) kuruldu eni kurikulumunun istediklerinä görä.

• Kompetenţiyaları tamannamak için subkompetenţiyaları düzüldü, speţifika ter-minneri hem da produktlar verildi.

• Kompetenţiyalara görä enidän bakıldı gagauz dilinin hem literaturanın standart-ları.

• Yılın sonunda genel bilgilär, becermeklär hem da paalılıklar belli edildi.• Literatura tekstleri teklif etmäk uurunda verildi.• Gagauz dili hem literatura predmetin başka okul predmetlerinnän baalantıları ur-

gulandı.Kurikulum geniş maanalı bir laftır, angısı bilim-metodika terminologiyasına girdi da

büünkü gündä geniştän kullanılêr. Bu termin latin dilindän geler da onun maanasıydır „yol, çevrä”. „Şkola kurikulumu”, „predmet kurikulumu” deyeräk, onun maanası meta-fora gibi kullanılêr. „Üürenmäk programası”, „Metodika teklifleri”, „Metodika önetmesı” lafbirleşmelerinä bakarak, bu annamanın taa çok aspekti var. Var nicä demää, ki bu ku-rikulumda taa geniştän gösteriler önemni ideyaların hem neetlerin sisteması. Bu üzerä kurikulum bir ii orientir gibi üürenmäk kiyatlarını, testleri hem başka da metodika mate-riallarını hazırlamaa deyni büük yardim verer.

Gagauz dili hem literatura kurikulumun davaları X-XII-ci liţey klaslarına deyni bun-nardır:

• artistik tekstlerini bellietmää;• literaturanın ilerlemesindä fenomennerin maanasını hem önemniliini açıklamaa;

5

• literatura üüretmesinin etaplarında üürenicilerin logika fikirini, oluşturmak yolla-rını bellietmää;

• uşakların yaradıcı işindä aktiv kolaylıklarını bulmaa da onnarı kullanmaa;• genel prinţiplerini bellietmää hem liţey klasların üürenicilerindä gagauz literatu-

rasında bilgileri hem becermekleri oluşturmaa.Bu kurikulumda verilerlär predmetin metodologiya temelleri hem konţepţiyalar, ga-

gauz dilin hem literaturanın üüretmäk strukturası hem sisteması, o bellieder üürenmäk materialının temel uurunu, verer üüretmenin temel tehnologiyalarını, işlendirer bilgi kantarlamasının hem becermeklerin normalarını hem çeşitlerini.

Liţey klaslarının gumanitar profilindä, gagauz literaturasının üüretmesi dominanttır. Hep bu zamanda, belli bişey, literaturayı derindän hem geniştän üürenmää. Gagauz dili tekstlerin yardımınnan tekrarlanȇr, başka laflan, gagauz dili hem literatura integrir ve-riler. Bu üzerä verili kurikulumda gösterili, ki dil teoriyası hem söz teoriyası literatura tekstlerin kolaylıınnan, üüreniler. Gagauz dilinin büünkü gündä en önemli funkţiyaları:

• komunikativ funkţiyası;• kognitiv (informativ) funkţiyası;• estetika funkţiyası.Buna bakarak, taa çok önemnilik veriler estetika funkţiyasına, neçinki o gagauz lite-

raturasının hem bütün gagauz halkının kulturasını gösterer.Verili kurikuluma görä üürenicilär kendi bilgilerini hem becermeklerini gagauz dilindä

hem gagauz literaturasında oluşturêrlar. Haliz büük fayda o üüredicilerä verer, neçinki onun yardımınnan türlü-türlü kullanmak kolaylıkları esaba alınêrlar, yıllık hem hergünkü urok plannarını kurmaa deyni. Bundan kaarä, bu kurikulumdan üüredicilär genel hem aradakı neetlerini kullanêrlar, urokların davalarını taa doludan gerçekleştirmää deyni, üürenicilerin bilgilerini hem becermeklerini taa üüsek uura kaldırmaa deyni.

Gagauz dilini hem literaturayı, ana dili hem literatura gibi üürenmää pek önemnidir, neçinki onnar yardım ederlär üürenicilerä, kendibaşına yaşamayı başladıynan, üüsek bilgili insannar olsunnar, cana yakın, ii ürekli, kendi ana dilini, vatanını, anaları-bobaları, gagauz kulturasını sevän insannar olsunnar, kendi halkının istoriyasını aaraştırsınnar, ga-gauz kulturasını ilerletsinnär hem zenginnetsinnär.

Kurikulum düzüldü Moldova üüretim kanunnarın uurunda, naţional hem uluslararası politikanın üüretim programaların normativ dokumentlerin temelindä (Üüretim strate-giyaları „Üüretim 2020” (2014 y.), TEMEL KURİKULUM, Üüretim Kodeksı – 2014 y., Genel üüretim için kompetenţiyaların sisteması – 2018 y., Dillär için Evropanın genel bakışları, 2018 y.

Kurikulum eni içindekiliinä hem düzülmesinä görä normativ bir dokumenttir, angı-sında efektiv metodikalardan material verildi hem da sayȇrız, ki o üüredicilerä kolaylık verecek, yaradıcılık uurunda çalışmaa deyni.

Kurikulum – bu bir dokument, angısını esaba alıp, herbir üüredici işindä kendi meto-dika yolunu bulacek, taa üüsek uurda bilgileri verecek.

6

I. „GAGAUZ DİLİ HEM LİTERATURA” PREDMETİN DİDAKTİKA KONŢEPŢİYASI

Gagauz dilin hem literatura liţeylerdä üüretmesinin konţepţiyası belliediler gumanist pedagogika paradigmasının yardımınnan. Onun en önemni davası: üürenicilerdä üüren-meyä interesi uyandırmaa, işbirliini, saburluu, improvizaţiya zenginniini, aaraştırmayı hem dooruluun bulmasını esaba alarak.

Üürenicilerin bu klaslarda dil hem literatura üüretmesindä ana literaturasından ka-arä bütündünnä klasika literatuırasının büük eri var, neçinki o liţeyistleri hem estetika, hem ruh tarafından terbieder. Liţey klaslarında ana dili hem literaturanın üüretmesi taa üüsek uurda geçiriler: yaradıcı işlerin burada büük rolü var (üürenicilär tekstlän işleer-lär, kendi düşünmeklerini hem bakışlarını açıklayarak, biri-birinnän fikirlerini yaraştırêr-lar, okunmuş yaratmalarına hertaraflı derin analiz yapêrlar). Yaratmaya analiz yapar-kan, onun formasının hem içindekilerin arasında birliini, yaratmanın janrasını, avtorun poziţiyasını, yaradıcının individual stilini esaba alêrlar.

Gagauz dili hem literatura X, XI hem XII-nci liţey klaslarında kurikuluma görä üüre-nileceklär bir predmet gibi. Ama burada açıklayalım, ki ana dili hem literatura integrir predmet gibi verilecek.

Uroklarda gagauz dilinin teoriyası hem gagauz artistik yaratmaları barabar (integrir) verileceklär, ama üüretmäk taa üüsek uurda olacek. Literatura tekstlerin yardımınnan dillän baalı material tekrarlanacek.

Gagauz literaturasının yaratmaları hem derin bilgilär üürenicilerä vererlär, hem onnarı estetika tarafından terbiederlär. Artistik literaturası büük yardım verer liţeyistleri üüret-mää ii ürekli, cömert, doorulukçu, esaplı, zengin ruhlu olsunnar; kendi ana tarafını, ana dilini, dolay dünneyi sevsinnär hem korusunnar; gagauz halkının hepsini var olan paalılık-larını ilerletsinnär hem zenginnetsinnär, gelän evladboylarına onnarı etiştirsinnär.

Üüretmäk plannarında gagauz dili hem literatura ana dili hem ana literaturası gibi verilerlär. Bu taraftan literaturanın hem dilinin büük komunikativ rolü var, neçinki üü-renicileri lääzım üüretmää gagauzça dooru hem gözäl lafetsinnär, türlü-türlü literatura kolaylıklarını, lafçevirtmelerini hem orfografiya kurallarını dooru kullanarak.

Artistik yaratması, angısı geçiler urokta, lääzım üürenilsin otakım, ani üürenicilär ne-kadar taa derindän annasınnar onun öz maanasını hem öz fikirini. Bu üüretmäk neetiy-dir. Yaratmanın maanası üürenicilerä lääzım paalı olsun onun terbietmäk kuvedinnän dä. Sade bu türlü seçili yaratmalar dooru yola koymaa kişiyi yardımcı olabilirlär – iilik yapmayı yaşamanın başına, temelinä koyȇr. Bu terbietmäk neetiydir.

Hepsini bu üüretmäk, terbietmäk hem ilerletmäk neetlerini tamannamaa var nicä sade ozaman, açan alınacek esaba diil sade bütünnä klasın başkalıklıı, ama herbir

7

üürenicinin çalışması, havezlii, bilgi derinnii, fikir kaavilii h.b. Hem bu iştä hepsindän paalı olȇr üüredicinin metodları hem büünkü günün istedikleri.

Artistik yaratmaları liţey klaslarında teklif uurunda sıralanȇr, ama genä dä onnar aşa-adakı prinţiplerä görä ayırıldılar:

• liţeyistlerin yaşlarına görä;• tekstin üüsek ruhlu hem üüsek estetika uurlu paalılıına görä;• janraların çeşitliinä görä; • liţeyistlerä deyni annaşılan tekstlär.Gagauz literaturasının üürenmäk obyektleri bunnardır:- gagauz literaturasının artistik yaratmaları; - başka dillerdän çevirilmä literaturasının artistik yaratmaları;- artistik sözünün teoriyasından haberlär;- literatura teoriyasından materiallar.X-XII-nci liţey klaslarında işlärkän, üüredici lääzım aşaadakı prinţipleri esaba alsın:• bilim prinţipini;• perspektiva prinţipini;• teoriyanın praktikaylan baalantısı prinţipini;• yaşamanın hem incäzanaatın baalantısı prinţipini;• yaratma formasının hem onun içindeki maanasının arasında uygunnuk prinţipini;• göstermäk prinţipini.İlk prinţipä görä artistik yaratmaların analizi hem dil teoriyasının materialları lääzım

bilim tarafından bakılsınnar, üürenicilerin bilgileri üüsek uurda olsunnar deyni. Buna deyni üüredicilerin dä bilgileri lääzım kaavi hem derin olsunnar, angısına büük yardım bu kurikulum verer.

Perspektiva prinţipinin davasını çözmää deyni, üüredici lääzım uroklarda devamnı işlesin o üürenicilärlän, angıları kendi yaşamasını ana dilinä baalayaceklar, angıları gelän zamannarda gagauz dili hem literatura üüredicisi olaceklar, angıları ana dili problema-larının çözmesinä katılaceklar, dil hem literatura uurunda aaraştırmalarlan zanaatlana-ceklar.

Teoriyanın praktikaylan baalantısı prinţipi ozaman gerçää çıkacek, açan kabul edilmiş teoriya bilgileri praktikada kullanılaceklar, açan üürenicilär onnarı hergünkü lafetmesin-dä kullanaceklar, dooru yazmaa bileceklär hem becereceklär. Sade praktika sözündä bü-tündän lafların maanası açıklanêr, söz payların funkţiyası, cümlenin içindekilii belli olêr.

Yukarda verili didaktika prinţiplerinin arasından göstermäk prinţipi en önemlidir. Bu-rada yakışêr bir faydalı rus söleyişini analım: „Taa ii bir sıra görmää, nekadar üz sıra işit-mää”. Üüredici kendi uroklarında olur türlü-türlü resimnär, dergilär, gazetalar, kiyatlar, çetvellär, shemalar kullansın. Bu prinţipä görä üüredici hem şkolacıların sözlüünü zen-ginneder, hem onnarı estetika tarafından terbieder, hem üüreder kendi düşünmeklerini, bakışlarını, fikirlerini serbest hem logikayca dooru açıklasınnar.

8

Gagauz literaturanın urokları lüüzım sıkı baalı olsunnar gagauz dilinin üürenmesindä, çünkü onnar integrir verilecek. Literatura yaratmanın dilinä analiz yaparkan, üüredici gagauz dilinin bütün spektorunu gösterer, gagauz dilinin gramatikasını tekrarlayarak.

Dil üüretmenin kimi davaları:- lafları yardımınnan liţeyistlerin bakışlarını dooru düzmää, ruh tarafından onnarı

zengin yapmaa, dünnedä insannarın kultura paalılıklarınnan tanıştırmaa;- üürenicilerin bilgilerini dil için taa yukarı kaldırmaa;- şkolacılara bilgi sınışlarını (kiyatlan işlemää, konspekt yazmaa, bilmää kullanmaa

sözlükleri, türlü soylu yaratmaları yazmaa h.b.) vermää;- baalantılı söz bilgilerin oluşturması, onun yardımınnan üürenicilär dili hem söz-

leşmäk kulturasını dooru kullanmaa üüreneceklär;- dil sisteması için bilgilär hem becermeklär, orfografiya hem punktuaţiya kuralları-

nı dooru kullanmaa.Gagauz dili, ana dili olarak, kişinin hertaraflı terbietmesindä bir büük faktordur. O

liţeyistlerdä söz hem komunikativ becermeklerini oluşturêr, angıları yaşamanın türlü-türlü sferalarında lääzım. Bu becermeklär, korunmuş informaţiya kolaylıkları gibi, yardım ederlär evladboyların arasında baalantıları oluşturmaa, insannarda dil uurunu, adamın soţial üzünü, onun soţial aktivliini, kultura hem intelektual uurunu, ruh dünnesinin oluş-turmasını gösterer. Bu üzerä predmetin içindekiliindä çok informaţiya gagauz halkının etnogenezi için, onun kulturası için var. Haliz dildä görüner halkın kulturası, istoriyası, adetleri, tradiţiyaları hem mentaliteti. Bundan kaarä, gagauz dili predmetinin içindeki-liindä var çok material gagauz halkının hem Gagauz Erindä, Moldova Respublikasında yaşayan başka halkların da istoriya ilerlemesi için.

Verili prinţiplärlän üürenicilär lääzım yavaş-yavaş tanışsınnar da onnarı bilsinnärPredmetlärarası kompetenţiyalar gagauz literaturasının üüretmesindä oluşturulêrlar

birkaç yola görä: 1) gagauz literaturası hem gagauz dili (gagauz literatura dilinin söz ilerlemesi alayın-

da, yazıcının hem şairin stilini hem yaratmanın dilini esaba alarak, yaratmalarda artistik kolaylıkların kullanması, yaratıcının fikirlerini açıklamak h.b.);

2) gagauz literaturası hem istoriya (yazıcının hem şairin biografiyasını üürenmesin-dä, yaratmanın kurmasında zamannarın harakteristikasında, insan topluluun isto-riyası hem literaturanın aralarında baalantılarında istoriya bilgilerin rolü);

3) gagauz literaturası hem resimcilik (artistik süretlerin benzeşmesi hem farklılıı, portret yazmasının özellikleri, gagauz literaturasında peyzajın eri);

4) gagauz literaturası hem muzıka; 5) gagauz literaturası hem dünnä literaturası.Başka taraftan, gagauz literaturasının başka predmetlärlän dä baalantıları var: rus lite-

raturasınnan, neçinki bizim ana tarafımızda çok rus yaşêêr hem bizim okullarımızda hem liţeylerimizdä üüretmäk dili rus diliydir; moldovan literaturasınnan, neçinki biz Moldova

9

Respublikasında yaşêêrız. Bu predmetlärlän lääzım da baalantılar olsunnar, zerä Gagauz Erindä kanuna görä üç dil bir uurda kullanılêr: rus dili, gagauz dili hem moldovan dili.

Büünkü gündä gagauz literaturasının üüretmesindä predmetlärarası kompetenţiyalar yardım ederlär üüretmenin kompleks metodunu kullanmaa, hepsindä predmetlerdä üürenicilerin bilgilerini zenginnederlär hem derinnederlär, onnarın meraklıını predmet-lerin üürenmesinä uyandırêrlar.

Üürenmäk tehnikası hem predmetlärarası baalantılarında görüm kolaylıkların kulla-nılması oluşturêrlar predmetlärarası kompetenţiyalarını. Videofilmalar, CD-disklär yar-dım ederlär liţeyistlerä taa ii annamaa yazıcıların hem şairlerin yaşamak hem yaratmak zamanını, onnarın dil hem stil özelliklerini. Görüm işlerini kullanarkan, üüredicinin ko-laylıı var üüretmektä diferenţiaţiya yapsın, koyulu davaları çözmää deyni hem neetleri gerçää çıkarmaa deyni.

Liţeylerdä gagauz dilinin üüretmesindä lääzım esaba almaa aşaadakı predmetlärara-sı baalantıların soylarını:

• genetika baalantılarını, angıları yardım ederlär açıklamaa dil olayların neredän gelmesini hem onnarın maanasını;

• yaraştırıcı baalantılarını, angıların temelindä üürenilän obyektlerin benzeyän ta-rafları bulunêrlar;

• funkţional baalantılarını, angıları göstererlär, nicä teksttä dil özellikleri „yaşêêrlar”.Gagauz dilinin üüretmesindä genetika harakterindä baalantıları gagauzların istoriya-

sına (kulturanın istoriyasına) baalı. İstoriyadan informaţiya kolaylık verer büünkü gagauz dilinin leksikasında hem frazeologiyasında özelliklerin çoyunu açıklamaa.

Baalantılar var nicä iki taraftan olsunnar:• bilim istoriyasınnan;• dilin istoriyasınnan.Bu baalantılara görä var nicä:• dilbilginin istoriyasından informaţiyayı kullanmaa (lingvistika terminnerin açıkla-

ması, bilgiç filologların yaşamak hem çalışmak yolların annatması);• dil sistemasının ayırı uurlarında diişilmeklerin harakteristikası (sinonim davran-

makları, leksika sistemasının çeşitleri, türlü formalarda işliklerin diişilmesi h.b.);• ayırı lafların, frazeologizmaların açıklamasında etimologiya sızıntıların kullanması.Yaraştırıcı harakterindä baalantıları kullanılêrlar üürenän obyektlerin benzeşmesin-

dä, analogiyalarında. Taa ii gagauz dilinin özelliklerini annamaa deyni, başka dillerin dä özellikleri esaba alınêrlar. Yabancı dillerini gagauz dilinnän yaraştırarkan, liţeyistlär taa ii annayaceklar kendi ana dilinin leksika hem frazeologiya zenginniini. Bu baalantı soyu yardım eder üürenicilerä bilginin dünnesinä “dalmaa”.

Resimciliin hem muzıkanın büük rolü gagauz dilinin üüretmesindä var, neçinki bu predmetlärlän ana dilini yaraştırarkan, liţeyistlerdä fantaziya, estetika dadı, emoţiyalı duygular ilerleerlär.

10

Funkţional baalantıları yardım ederlär liţeyistlerä dilin stillerinnän tanışmaa. Onnar türlü janrada artistik tekstlerini üürenerlär. İstoriyadan, geografiyadan, himiyadan üü-renmäk kiyatların materiallarından üürenicilär bilim hem ofiţial-izmetçilik stillerindä (dokumentlär, izinnär, gramotalar) kendi bilgilerini oluşturêrlar.

Yukarda verili baalantılar aktiv kullanılêrlar hem teoriya olaylarını üürenärkän, hem önemli praktika becermeklerini oluşturarkan.

Predmetlärarası baalantıları üürenmäk proţesini taa çeşitli yapêrlar hem liţeyistleri komunikativ çalışmasına yaklaştırêrlar. Bu baalantılar üürenicileri hem üürederlär, hem terbiederlär.

Predmetlärarası baalantılar yardım ederlär ozaman, açan üüredici kritikayca üüren-mäk kiyatlarını kableder hem onda logikayca dooru, düşünceli didaktika plannarı var.

Predmetlärarası kompetenţiyalar göstererlär türlü-türlü predmetlerin arasında ba-alantıları.

Didaktika neetlerinä bakarak, predmetlärarası kompetenţiyalarını var nicä birkaç as-pektä görä açıklamaa:

• metodların genellii yada birlii;• bilgi vermesinin formaları;• becermeklerin oluşturması;• liţeyistlerin becermeklerini oluşturmaa deyni predmetlerin birlii;• üürenmektä yaratıcı aktivliin hem kendibaşlıın terbietmesi.Buna görä üüredici lääzım didaktikalarda verili predmetlärarası baalantıların tiplerini

esaba alsın, neçinki onnar kolaylık vererlär bakılan kompetenţiyalarını oluşturmaa.Didaktikalarda aşaadakı predmetlärarası baalantıları teklif edilerlär:• sinhron baalantıları, eer türlü predmetlerin materialları paralel üürenilärseydilär;• diahron baalantıları, eer bir predmetin üürenmesindä başka predmettä üürenil-

miş materiallar kullanarsaydılar;• perspektiv baalantıları, eer üürenicilerä başka predmettän taa üürenilmedik ma-

teriallar verilärseydilär.

11

II. „GAGAUZ DİLİ HEM LİTERATURA” PREDMETİN ADMİNİSTRAŢİYA ETMESİ

„Gagauz dili hem literatura” predmetin

statusu

Üüretmäk proţesindä kullanmak

KlasSaatların sayısı haftada Yıllık

saatların sayısıreal gumanitar

Programaya görämutlak üürenilän

Dil hem sözleşmäk

X 3 4 102/136

XI 3 4 102/136

XII 3 4 99/133

2.1. „GAGAUZ DİLİ HEM LİTERATURA” PREDMETİNDÄ KLASLARA GÖRÄ TEMALAR HEM SAATLAR

Klas Temel/integrir birimnerin içindekiliiSaatların sayısıReal Guman.

X Sözleşmäk kulturası. Leksika kaynakları. Dooru sözleşmäk özellikleri (komunikativ kompetenţiyanın normaları). Sözlüklerin tipleri. Sözlüklerin kullanması. Elektron hem internet sözlükleri.

5 6

Önemni soţial dokumentlerin kurması. SV-i. Bildirim. Ofiţial yazışmak. Yazmaa/doorutmaa kendi tekstini. Tekstin doorutmasında türlü kolaylıklar.

8 10

Stilistika. Gagauz dili hem onun funkţional stilleri (bilgilerin aktual etmesi). Artistik stilindä dilin özellikleri (bütündän bakış). Laf zenginniin stilistika kaynakları.

5 9

Fonetika. Vokal hem konson garmoniyası. Laflarda fonetika analizi. Vokal hem konson donmesi. V, H, Y (lafın çeketmesindä) konsonnarın dooru yazılması.

5 7

Söz teoriyası. Tekst hem onun nişannari. Tekstin kurulmasi. Tekstin kurulmasinda dil kolayliklari. Cümlelerin arasinda maana hem gramatika kolayliklari. Tekst çeşitleri (söz tipleri): annatma, yazdirma, fikirlemä.

5 8

Literatura. Literatura – kulturanın bir payı hem lafın incäzanaatlıı (ustalıı). Literatura nicä bir ilerleyän fenomen. Okuyucu – te o, kim kableder hem interpretaţiya literatura yaratmasına yapêr.

5 6

Gramatika. Laflar dilin gramatika sistemasında. Gagauz dilinin orfo-grafiya hem orfoepiya kuralları.

3 5

Folklor. Halk masalı hem artistik masalı (var avtoru): yaratmanın speţifikası, büülü hem fantastikalı elementlär, personajların tipleri, leksikanın zenginnii. Balada. Legenda. Dastan. Mif.

8 12

Leksikologiya. Lafın leksika maanası Birmaanalı hem cokmaanalı laflar. Lafların öz hem ikincili maanaları. Omonimnar. Sinonimnär. Antonimnär. Eski laflar. Neologizmalar. Profesional lafları. Frazeologiya çevirtmeleri.

6 8

Literatura janraları. Artistik yaratmaların janraları: epika, lirika, dramatika. Lirika janrası, onun ozellikleri. Poetika tekstin elementleri: tema, motiv, leytmotiv, şiirin strukturası (rifma, ritm, şiirin sıracıı, adetçä sölpet, biyaz şiir). Lirika yaratmasında artistik kolaylıkları (epitet, metafora, tekrarlamak h.b.).

7 9

12

Lafkuruluşu. Lafın morfemaları – kök hem afiks. Afikslerin çeşitleri. Afikslerin dooruyazılması. Lafkuruluşu analizi.

6 8

Literatura janraları. Epika janrası. Bu janranın dominant çizgileri (bilgilerin aktualizaţiyası, bilgilerin derinnetmesi). Yaratmanın ide-yası hem tematikası. Yaratmanın problematikası. Süret sisteması. personajlar. Annatma janrası.

9 13

Sintaksis. Lafbirleşmesi. Lafbirleşmelerin bölümneri. Belliedici lafla-rın maanalarına görä lafbirleşmelerin çeşitleri. Bellilikçi lafbirleşme-lerin soyları. İzafetlär. İzafetlerin özellikleri. Lafbirleşmelerindä hem cümledä lafların baalantısı. Lafbirleşmelerinä analiz.

7 10

Şkola yaratmaların soyları. Yaratma – lirika tekstinä komentariya. 4 4Yaratma – personaja harakterisitka. 4 4Yaratma-yazdırma. 4 4Yaratma – analiz (yaratmanın okumasından sora). 4 4Üüredicinin bakışına görä saatların kullanması. 7 9

XI Sözleşmäk kulturası. Tekstin kurulmasında babalantılık. İnternet- saytların kullanması informatiya hem dokumentatiya erleştirmesi için.

3 4

Stilistika. Yazıcının individual stili. Uygun söz, ţitata, frazeologizm teksttä.

6 7

Morfologiya. Adlık. Adlıkların nışannarı. Adlıkların kurulması. Adlık-ların sayısı. Adlıkların hallanması. Adlıkların saabilik forması. Adlık-ların sintaksis funkţiyası. Adlıkların morfologiya analizi.

8 12

Söz stilleri. Söz stillerin janraları. Lafetmäk stilin janraları: günnük, mektup.

5 8

Nışannık. Nışannıkların kurulması. Nışannıkların yaraştırma uurları. Nışannıkların cümledä funkţiyası. Nışannıkların morfologiya analizi.

4 6

Literatura janraları. Epika janrası. Bu janranın dominant çizgileri (bilgilerin aktualizaţiyası, bilgilerin derinnetmesi).

4 5

Sayılık. Sayılıkların bölünmesi. Sayılıkların dooruyazılması. 5 7

Aderlik. Aderliklerin çeşitleri. Üz aderlikleri. Hatırlık aderlikleri. Gösterici aderliklär. Soruş hem ilişki aderlikleri. Bellilikçi aderlikleri. Bellisiz aderlikleri. İnkär aderlikleri. Saabilik aderlikleri. Aderliklerin morfologiya analizi.

6 9

İşlik. İşliklerin temel forması, gramatika nışannarı, sintaksis funkțiyası. İşliin infinitiv forması. İşliin inkärlik forması. İşliklerin düzülmesi. İşliin çalımnarı. İşliin izin çalımı. İşliin oluşluk çalımı. İşliin sadä hem katlı zaman formaları. Şindiki zaman. Mutlak gelecek zaman. Bellisiz gelecek zaman. Mutlak geçmiş zaman. Bellisiz geçmiş zaman. İşliin sankilik çalımı. İşliin isteyişlik çalımı. İşliin morfologiya analizi.

12 14

Literatura janraları. Roman janrası. Yaratmanın ideyası hem tema-tikası. Yaratmanın problematikası. Süret sisteması. personajlar.

6 11

İştennik. İştenniin laf çevirtmesi. İştenniklerin sintaksis funkţiyası. Hal iştennii. Hal iştenniinkli laf çevirtmesi. Hal iştenniink sintaksis funkţiyası.

4 6

Publiţistika stilin janraları: reportaj, statya. 8 10İşhallık. İşhallıkların bölümneri. İşhallıkların gramatika formaları. İşhallıkların dooruyazılması. İşhallıkların sintaksis funkţiyası.

4 6

13

Yardımcı söz payları. Baalayıcılar. Baalayıcıların çeşitleri. Ardlaflar. Modal laflar. Paycıklar. Duygucular.

4 6

Şkola yaratmaların soyları. Yaratma-fikirlemä. 4 4

Yaratma-sintez. 4 4

Yaratma-literatura patredi. 4 4

Yaratma – baalantılı analiz (yaratmanın okumasından sora). 4 4

Üüredicinin bakışına görä saatlarin kullanması 7 9XII Sözleşmäk kulturası. Sözlüklerin hem internetin kullanması

informatiya hem dokumentaţiya erleştirmesi için. Türlü stillerdä tekstlerin yazması.

5 6

Sadä cümlä. Neetä görä cümlelerin soyları: annatma, soruş hem izin cümlelär. Duygulu hem duygusuz cümlelär. Sadä cümleyä sintaksis analizi.

5 6

Ofiţial-izmetçilik stili. Yalvarım. Kurikulum Vitae. Teklif. Reklam yazması.

8 10

Cümlenin baş payları. Subyekt. Sadä predikat. Katlı predikat. Adlardan predikatların şindiki hem geçmiş zamannarda afiksleri. Bir başpaylı cümlelerin soyları.

7 8

Bilim stili. Anotaţiya. Bilim-informaţiya. 5 8

Cümlenin ikincili payları. Tamannık. Bellilik. Eklembellilik. Hallıklar. Cümlenin ayırılı ikincili payları.

6 8

Birsoy paylı cümlelär. Birsoy paylarda baalayıcılar. Birsoy paylarda bütünneştirici laflar. Birsoy paylı cümlelerdä durguçluk nışannarı.

5 8

Cümlä paylarınnan gramatikayca diil baalı laflar. Koyulma laflar hem cümlelär. Danışmak.

4 6

Literatura janraları. Dramatika janrası, onun ozellikleri. 10 14

Katlı cümlä. Dalsız katlı cümlä. Baalayıcısız dalsız katlı cumlä. Baalayıcısız dalsız katlı cümledä durguçluk nışannarı. Dalsız katlı cümlenin sintaksis analizi.

6 8

Dallı katlı cümlä. Dallı katlı cümlenin sintaksis analizi. Bellilikçi dal cümlä. Tamannıkçı (annadıcı) dal cümlä. Hallıkçı dal cümlä. Erlik dal cümlä. Zaman dal cümlä. Neetlik dal cümlä. Sebeplik dal cümlä. Nicelik dal cümlelär. Nekadarlık dal cümlä. Yaraştırma dal cümlä. Sankilik dal cümlä. Brakım dal cümlä. Dallı katlı cümlenin sintaksis analizi. Birkaç dal cümleli katlı cümlä.

10 12

Punktuaţiya. Virgül hem noktaylan virgül baalayıcısız katlı cümledä. İki nokta baalayıcısız katlı cümledä. Çizgi baalayıcısız katlı cümledä.

5 7

Doorudan söz. Doorudan sözdä durguçluk nışannarı. Doorudan sö-zün kıynaş sözä çevirilmesi.

3 6

Şkola yaratmaların soyları. Yaratma-paralel. 4 5

Yaratma-literatura patredi. 4 5

Yaratma – baalantılı analiz (yaratmanın okumasından sora). 4 5

Yaratma – kinonun hronikası, spektaklinin hronikası. 4 5

Üüredicinin bakışına görä saatların kullanması 7 9

14

III. „GAGAUZ DİLİ HEM LİTERATURA” PREDMETİN SPEŢİFİKA KOMPETENŢİYALARI

1. Verbal işbirleşmesindä kendilik, üüretim (proţesindä) hem cümnä kullanmasında aazdan türlü söz situaţiyalarında sözün ilerlemesi, konstruktiv davranmasını hem kanaat olmasını göstereräk.

2. Gagauz ruh-kultura mülkündä literatura-artistik tekstlerinä interpretaţiya yapma-sı, kritika düşünmeklerini, milli hem cümnä paalılıklarına baalantısını göstereräk.

3. Aazdan hem yazılı tekstlerin kurması, dil (gramatika, leksika, stilistika) uurunda güvenniini, kendibaşına işlemesini hem özelliini göstereräk.

4. Avtorlarların yaratmalarına hem literatura kaynaklarına dayanıp, bütün yaşaması-nın süresindä kendi ilerlemesi için lingvistika hem okumak görgüsünün kullanması, sorumnuunu, estetika meraklıını, paalılıını kablederäk.

5. Evropa hem global kontekstindä kendi dil hem kultura özelliin açıklaması, çok dilli hem çok kulturalı dünneyä meraklıını hem tolerantlıını, kişiliin bütünnüünü, kıy-metliini göstereräk.

15

IV. „

GA

GA

UZ D

İLİ H

EM L

İTER

ATU

RA

” PR

EDM

ETİN

ÜÜR

ETİM

Bİ

RİM

NER

İ

X KL

AS

Kom

pete

nţiy

a (s

ubko

mpe

tenţ

iya)

biri

mne

riİç

inde

kilii

n bi

rimne

riÜ

üret

im iş

leri

hem

pro

dukt

lar

1.1.

Oku

nmuş

hem

ann

adılm

ış m

illet

kon

teks

tin iç

inde

kilii

n öz

eliin

i, or

igin

allıı

nı a

nnay

ıp-

kabl

etm

ää.

1.2.

Lää

zımnı

term

inne

ri ku

llanı

p,

liter

ar h

em n

onlit

erar

teks

t-le

rä in

terp

reta

ţiya

yapm

aa.

1.3.

Tür

lü sö

zleşm

äk

kom

unik

aţiy

asın

da k

işilii

n bü

tünn

üünü

, kıy

met

liini

hem

to

lera

ntlıı

nı g

öste

rmää

.1.

4. S

öz ze

ngin

niin

iler

letm

esin

dä

sözlü

kler

in k

ulla

nmas

ının

fa

ydal

ıını d

uym

aa .

1.5.

Ken

di sö

zünd

ä ep

ika,

lirik

a ja

nral

arın

term

inne

rini k

ul-

lanm

aa.

• Do

oru

sözle

şmäk

öze

llikl

eri.

• Ep

ika,

lirik

a ja

nral

arı h

em o

nnar

ın ö

zelli

kle-

ri.

• Ba

alan

tılı s

öz ti

pler

i.•

Söz s

tille

ri. A

rtisti

k sti

li.•

Artis

tik y

arat

mas

ı hem

onu

n an

alizi

.•

Şkol

a ya

ratm

alar

ın so

ylar

ı.•

Dial

ogla

r söz

leşm

äk si

tuaţ

iaya

ların

da.

• El

ektr

on h

em in

tern

et sö

zlükl

eri.

Speţ

ifika

term

inne

ri:-

epik

a, li

rika

janr

alar

ı;-

halk

mas

alı;

- lir

ika

yara

tmas

ı;-

anna

tma;

- po

ema;

- in

terp

reta

ţiya;

-

gözle

tmäk

pro

ţesi.

Sözl

eşm

äk h

em iş

lerin

çeşi

tleri:

- te

kstin

stilis

itka

özel

iini,

orig

inal

lıını

gör

sünn

är, a

çıkl

asın

-na

r;-

konk

ret l

itera

tura

yar

atm

asın

ı yaz

ıcı y

arat

mas

ının

bel

lie-

dili

perio

duna

ilişi

klik

gös

ters

innä

r;-

nonv

erba

l ele

men

tlerin

i ade

kvat

kul

lans

ınna

r;-

liter

ar h

em n

onlit

erar

teks

tleri

işlet

sinnä

r; -

veril

i kon

teks

tä m

uzık

a av

asın

ı uyd

ursu

nnar

;-

okun

muş

hem

ann

adılm

ış te

kstle

rdä

ana

dilin

arti

stik

stru

ktur

asın

ın a

yırı

elem

entle

rini n

ışann

asın

nar;

- lit

erat

ura

yara

tmas

ına

incä

zana

atın

başk

a so

ylar

ınna

n (r

esim

cilik

län,

muz

ıkay

lan)

inte

rpre

taţiy

a ya

psın

nar;

- ha

lk y

arat

mal

arın

(fol

klor

un),

bala

dala

rın, d

asta

nnar

ın

özel

likle

rini b

ilsin

när.

Prod

uktla

r:-

gözle

tmäk

pro

ţesi;

- tü

rlü in

form

aţiy

a ka

ynak

ların

nan

iş;-

dia

log;

- di

skus

iya;

- bi

lerim

/iste

erim

bilm

ää/ü

üren

dim

;-

söz t

emal

ara

görä

sözle

şmäk

situ

aţiy

alar

ı.

16

2.1.

Fol

klor

, liri

ka, e

pika

ya

ratm

alar

ın ö

zelli

kler

ini,

dom

inan

t çizg

ilerin

i bel

li et

mää

, arg

umen

t geti

rmää

.2.

2. K

endi

bak

ışını

per

sona

jların

ya

ptıkl

arın

a, tü

rlü o

layl

ara

göst

erip

, onn

arı b

iri-b

irinn

än

yara

ştırp

, ken

di p

oziţi

yasın

ı ar

gum

entle

mää

, ina

ndırm

aa.

2.3.

Ses

lenm

iş te

kstle

rin

için

deki

liini

sıra

dan,

pla

na

görä

, ayı

rmak

lı an

natm

aa.

2.4.

Yar

atm

alar

da k

ultu

ra h

em

etika

paa

lılık

ların

ı tan

ımaa

, ya

raştı

rmaa

.2.

5. L

afed

än k

işini

n in

form

aţiy

asın

dan

tem

ayı,

öz

fikiri

, inf

orm

aţiy

anın

nee

tini

anna

maa

.2.

6. D

ilin

stilis

tikas

ının

, gr

amati

kasın

ın k

ural

ların

ı he

saba

alıp

, dia

logl

arda

, sö

zleşm

äk si

tuaţ

iyal

arın

da,

proe

kt k

orum

asın

da p

ay

alm

aa, k

endi

poz

iţiya

sını

argu

men

tlem

ää, i

nand

ırmaa

.

• Li

tera

tura

teks

tlerin

dä sti

listik

a el

emen

tleri.

• Po

etika

teks

tin e

lem

entle

ri.•

Dild

ä ze

ngin

netm

äk k

olay

lıkla

rı.•

Teks

tin k

urul

mas

ında

dil

kola

ylık

ları.

• Sö

z kul

tura

sı. D

ialo

g. M

onol

og.

• Pr

oekt

kur

mas

ı. •

Proe

kt: L

itera

tura

– k

ultu

ranı

n bi

r pay

ı hem

la

fın in

cäza

naat

lıı (u

stal

ıı).

Speţ

ifika

term

inne

ri:-

stilis

tika;

- ar

tistik

stilin

öze

llikl

eri;

- le

ytm

otiv;

- pe

rson

ajla

rın ti

pler

i;-

leks

ika

kola

ylık

ları;

-

mor

folo

giya

kol

aylık

ları;

- sin

taks

is ko

layl

ıkla

rı;-

info

rmaţ

iyan

ın n

eeti.

Sözl

eşm

äk h

em iş

lerin

çeşi

tleri:

- lir

ika,

epi

ka y

arat

mal

arın

a an

aliz

yapa

rkan

, yar

atm

anın

st

rukt

uras

ının

ele

men

tlerin

i açı

klas

ın, a

rtisti

k ko

layl

ıkla

rını k

ulla

nsın

nar;

- da

rtışm

alar

da k

endi

fiki

rini s

erbe

st a

çıkl

asın

nar;

- se

slenm

iş te

kstle

rin o

layl

arın

a ha

rakt

eristi

ka v

ersin

när;

- ka

bled

ilmiş

bilg

ileri

kulla

nıp,

lite

rar/

nonl

itera

r tek

stle

rä

inte

rpre

taţiy

a ya

psın

nar;

- ya

ratm

alar

da k

ultu

ra h

em e

tika

paal

ılıkl

arın

ı tan

ısın,

ya

raştı

rsın

nar;

- se

slenm

iş te

kstle

rin iç

inde

kilii

ni sı

rada

n, p

lana

gör

ä,

ayırm

aklı

anna

tsın

nar;

- la

fedä

n ki

şinin

info

rmaţ

iyas

ında

n te

may

ı, öz

fiki

ri,

info

rmaţ

iyan

ın n

eetin

i ann

asın

, söz

leşm

eyä

katıl

sınna

r;-

ayırı

lmış

tem

aya

kend

i pro

ektin

i aaz

dan

koru

sunn

ar;

- tü

rlü d

ialo

glar

da, s

özle

şmäk

situ

aţiy

alar

ında

pay

alsı

n,

kend

i poz

iţiya

sını a

rgum

entle

sin, i

nand

ırsın

nar.

Prod

uktla

r:-

grup

alar

da in

terv

yu;

- gr

upal

arda

kon

sulta

ţiyal

ar;

- di

skus

iya

bir b

elli

edili

tem

aya;

-

deba

tı;-

cuva

plı n

ota;

- ro

llara

gör

ä oy

unna

r;-

aazd

an p

reze

ntaţ

iyal

arın

/pro

ektle

rin k

orum

ası (

7-10

min

aa

zdan

sözä

ver

iler)

.3.

1. A

rtisti

k te

kstle

rindä

türlü

ok

umak

stra

tegi

yala

rı ku

llanı

p-ile

rletm

ää.

3.2.

Teks

tleri

door

u, ç

abuk

, du

ygul

u he

m d

emek

li ok

umas

ını i

lerle

tmää

.

• Sö

zleşm

äk k

ultu

rası.

• Di

lin la

f zen

ginn

ii.•

Oku

mak

stra

tegi

yala

rı.•

Stilis

tika.

• Ga

gauz

/ana

dili

hem

onu

n fu

nkţio

nal

stille

ri.

- pe

rson

ajın

har

akte

risitk

a ve

rmes

indä

öne

mni

lafla

rı te

ksttä

n gö

ster

sinnä

r, ke

ndi a

soţia

ţiyal

arın

ı ver

sinnä

r; -

liter

atur

a kr

itika

sınna

n işl

esin

när;

- lit

erat

ura

yara

tmas

ını b

aşka

incä

zana

at so

yunn

an

yara

ştırs

ınna

r;

17

3.3.

Oku

mak

ta te

kstin

ku

rulm

asın

da m

aana

hem

gr

amati

ka k

olay

lıkla

rını

bulm

aa.

3.4.

Sin

tez h

em a

naliz

logi

ka

proţ

esle

rin y

ardı

mın

nan

artis

tik y

arat

mas

ının

iç

inde

kilii

ni a

nnam

aa h

em

kriti

ka d

üşün

mek

lerin

ya

rdım

ınna

n aç

ıkla

maa

.3.

5. A

rtisti

k ya

ratm

asın

a in

terp

reta

ţiya

yapa

rkan

, lit

erat

ura

teor

iyas

ında

n te

rmin

neri

kulla

nmaa

.3.

6. K

endi

başın

a ok

umay

ı ile

rletm

ää.

• Te

kstin

kur

ulm

asın

da m

aana

hem

gr

amati

ka k

olay

lıkla

rı.•

Sint

ez h

em a

naliz

nic

ä lo

gika

pro

ţesi.

• Li

tera

tura

teor

iyas

ında

n te

rmin

när.

• Li

tera

tura

kriti

kası.

• Ke

ndib

aşın

a ok

umak

.Sp

eţifi

ka te

rmin

neri:

-

liter

atur

a kr

itika

sı;-

artis

tik te

ksti;

-

anna

mak

lı ok

umak

;-

poziti

v, ne

gativ

per

sona

jlar;

- ku

ltura

hem

etik

a pa

alılı

klar

ını;

- m

aana

hem

gra

mati

ka k

olay

lıkla

rı;-

koyu

lma

lafla

r;-

yarı

cüm

lelä

r.

- b

aşka

-baş

ka y

arat

mal

arda

per

sona

jları

yara

ştırs

ınna

r, pa

ralle

l yap

sınna

r;-

anal

iz he

m si

ntez

arti

stik

yara

tmal

arın

a ya

psın

nar;

- ke

ndib

aşın

a ok

umay

ı ile

rlets

innä

r;-

teks

tin k

urul

mas

ında

maa

na h

em g

ram

atika

kol

aylık

ların

ı bu

lsunn

ar.

Prod

uktla

r:-

sinte

z;-

anal

iz;-

deba

tılar

; -

disk

usiy

a;-

argu

men

tlär h

em o

nnar

ın d

ooru

sıra

lıı.

4.1.

Aaz

dan

hem

yaz

ılı te

kstle

rdä

gaga

uz

dilin

in o

rfog

rafiy

a ku

ralla

rını,

liter

atur

a di

lini,

gram

atika

hem

pun

ktua

ţiya

norm

alar

ını k

orum

aa,

kulla

nmaa

.4.

2. Te

kstin

tem

el ja

nra

nışa

nnar

ını/ö

zelli

kler

ini

koru

yara

k, te

mel

leni

p ke

ndi

yaşa

mak

/üür

etim

bilg

ilerin

ä,

tem

alar

a gö

rä tü

rlü

yara

tmal

ar, e

se, y

arad

ıcılı

k işl

eri,

proe

ktlä

r, re

fera

tlar

düzm

ää, y

azm

aa.

• Ga

gauz

dili

n or

fogr

afiya

hem

pun

ktua

ţiya

prin

ţiple

ri.•

Soţia

l dok

umen

tleri:

SV-

i, bi

ldiri

m, o

fiţia

l ya

zışm

ak.

• Ar

gum

entli

teks

t.•

Fone

tika,

lafk

urul

uşu,

lafb

irlem

eler

in

anal

izler

i. •

Este

tika

hem

rito

rika

elem

entle

ri•

Kom

pyut

er. M

icro

soft

Offi

ce W

ord.

• Tü

rlü y

arat

mal

ar, e

se, y

arad

ıcılı

k işl

eri,

proe

ktlä

r, re

fera

tlar h

.b.

Speţ

ifika

term

inne

ri:

- üü

sek

mor

al k

alite

lär;

- ya

ratm

a-sin

tez;

- ya

ratm

a –

lirik

a te

kstin

ä ko

men

tariy

a;

- lin

gvisti

ka h

em li

tera

tura

ana

lizi y

apsın

nar;

- ve

rili a

lgor

itmay

a tü

rlü te

kstlä

r yaz

sınna

r; -

teks

tlerd

än tü

rlü la

flara

fone

tika,

lafk

urul

uşu,

la

fbirl

emel

erin

ana

lizle

rini g

erçe

kleş

tirsin

när;

- so

ţial d

okum

entle

rin st

rukt

uras

ını k

ulla

nara

k, S

V-i,

bild

irim

, ofiţ

ial y

azışm

ak y

azsın

nar;

- do

oru

yazm

ak iç

in d

ilini

n or

fogr

afiya

kur

alla

rını,

liter

atur

a di

lini,

gram

atika

hem

pun

ktua

ţiya

norm

alar

ını

kulla

nsın

nar;

- tü

rlü y

arat

mal

ar, e

se, y

arad

ıcılı

k işl

eri,

proe

ktlä

r, re

fera

tlar k

ursu

n, y

azsın

nar;

- pr

oble

mal

ı sor

uşu

(mor

al-e

tika

prob

lem

asın

a),

argu

men

tlär g

etirip

, gen

iştän

açı

klas

ınna

r;-

anna

tma,

fiki

rlem

ä, y

azdı

rma

teks

tlär y

azsın

nar.

18

4.3.

Taa

uyg

un, t

aa e

fekti

v ya

zılar

ı ol

sun

deyn

i, tü

rlü e

steti

ka

hem

rito

rika

elem

entle

ri ku

llanm

aa.

4.4.

Yaz

mak

ust

alıın

ı, kı

rnak

lıını

ile

rletm

ää.

4.5.

Soţ

ial d

okum

entle

rin

stru

ktur

asın

ı kul

lana

rak,

SV-

i, bi

ldiri

m, o

fiţia

l yaz

ışmak

ku

rmaa

, yaz

maa

.

- ya

ratm

a –

pers

onaj

a ha

rakt

eristi

ka;

- ya

ratm

a-ya

zdırm

a;-

yara

tma

– an

aliz

(yar

atm

anın

oku

mas

ında

n so

ra);

- es

tetik

a he

m ri

torik

a el

emen

tleri;

- an

natm

a, fi

kirle

mä,

yaz

dırm

a te

kstle

ri;-

SV-i;

- bi

ldiri

m;

- ofi

ţial y

azışm

ak.

Prod

uktla

r:-

kom

enta

riyal

ı yaz

mak

; -

sum

ativ

test

lär;

- fo

rmati

v te

stlä

r;-

indi

vidu

al iş

(por

tfolio

);-

yara

tma-

sinte

z;-

yara

tma

– lir

ika

teks

tinä

kom

enta

riya;

- ya

ratm

a –

pers

onaj

a ha

rakt

eristi

ka;

- ya

ratm

a-ya

zdırm

a;-

yara

tma

– an

aliz

(yar

atm

anın

oku

mas

ında

n so

ra);

- so

ţial d

okum

entle

ri: S

V-i,

bild

irim

, ofiţ

ial y

azışm

ak.

5.1.

Mill

et fi

lisofi

yasın

nan

hem

di

ninn

än b

aala

yara

k, y

arat

-m

anın

için

deki

liini

vat

anda

ş ist

oriy

asın

ın k

onte

kstin

dä

kabl

etm

ää.

5.2.

Gag

auz d

ilini

n et

nik

hem

kul

-tu

ra ö

zelli

kler

inä

görä

yar

at-

mal

arın

dan

kahr

aman

narın

ya

ptıkl

arın

ı kan

tarla

maa

.5.

3. K

endi

yar

atm

alar

ında

bü-

tünc

ümnä

pro

blem

alar

ını,

konfl

iktle

rini g

enel

dän

ayna

-la

maa

. 5.

4. G

agau

z lite

ratu

rasın

ın b

ütün

-dü

nnä

proţ

esin

dä e

rini h

em

rolü

nü b

elli

etm

ää.

• M

illet

filis

ofiya

sı he

m d

ini v

atan

daş

istor

iyas

ının

kon

teks

tindä

.•

Gaga

uz d

ilini

n et

nik

hem

kul

tura

öze

llikl

eri.

• Cü

mnä

pro

blem

alar

ı, ko

nflik

tleri.

• Ga

gauz

lite

ratu

rasın

ın b

ütün

dünn

ä pr

oţes

indä

eri

hem

rolü

.•

Yard

ımcı

kay

nakl

ar: y

ayın

nar/

publ

iţisti

ka

ișler

i, te

levi

deni

ya, i

nter

net r

esur

sları.

Sp

eţifi

ka te

rmin

neri:

-

mill

i hem

gen

el-in

sann

ık ç

atırık

yol

ları;

- y

ardı

mcı

lite

ratu

ra;

- g

enel

; -

büt

üncü

mnä

pro

blem

alar

ı;-

büt

ündü

nnä

proţ

esi;

- e

tnik

hem

kul

tura

öze

llikl

eri;

- y

ardı

mcı

lite

ratu

ra;

- y

ayın

nar/

publ

ițisti

ka iș

leri.

- ke

ndi y

aşam

ak/ü

üreti

m g

örgü

sünü

arti

sitk

teks

tlerin

an

alizi

ndä

kulla

nsın

nar;

- an

a di

lin b

ilmes

ini,

ona

mer

aklıı

nı g

öste

rsin

när;

- ke

ndi y

arat

mal

arın

da b

ütün

cüm

nä p

robl

emal

arın

ı, ko

n-ke

ndi y

arat

mal

arın

da b

ütün

cüm

nä p

robl

emal

arın

ı, ko

n-fli

ktle

rini g

enel

dän

ayna

lasın

nar;

- ga

gauz

dili

nin

etni

k he

m k

ultu

ra ö

zelli

kler

inä

görä

ka

hram

anın

yap

tıını

kan

tarla

sınna

r;-

halk

ın is

toriy

asın

dan

kim

i ola

ylar

ı bul

sunn

ar, y

arat

may

-ha

lkın

isto

riyas

ında

n ki

mi o

layl

arı b

ulsu

nnar

, yar

atm

ay-

lan

uydu

rsun

nar;

- ga

gauz

lite

ratu

rasın

da k

imi y

arat

mal

arı b

ütün

dünn

ä lit

erat

uras

ında

n ya

ratm

alar

lan

para

lel y

apsın

nar;

- dü

nnä

liter

atur

asın

ın p

roţe

sindä

gag

auz l

itera

tura

sının

ön

emni

erin

i hem

rolü

nü b

ellie

tsin

när;

- ve

rili t

emay

a pr

oekt

düz

sünn

är;

- bü

ünkü

yaş

amak

tan

poziti

v he

m n

egati

v ör

nekl

ärlä

n ba

alan

tı ya

pıp,

kon

flikt

leri

bulsu

n he

m o

nnar

a ha

rakt

erist

ika

vers

innä

r.

19

5.5.

Baş

ka k

ayna

klar

ın

yard

ımın

nan

(yar

dım

cı

liter

atur

ayla

n, y

ayın

narla

n/pu

bliţi

stika

işlä

rlän,

te

levi

deni

yayl

an, i

nter

net

resu

rsla

rlan)

info

rmaţ

iyay

ı lit

erat

urad

a ya

da h

alkı

n ist

oriy

asın

dan,

kul

tura

sında

n bu

lmaa

hem

kul

lanm

aa.

Prod

uktla

r:-

veril

i par

amet

rala

ra g

örä

teks

tlär;

- gr

upal

arda

hem

indi

vidu

al p

roek

tlär „

Beni

m m

ülkü

m

gaga

uz k

ultu

rasın

ın il

erle

mes

indä

” h.

b.;

- es

e;-

rolle

rä g

örä

oyun

nar.

Yılın

bitk

isin

dä so

n bi

lgilä

r hem

bec

erm

eklä

r:•

Lääz

ımnı

term

inne

ri ku

llanı

p, li

tera

r hem

non

liter

ar te

kstle

rä in

terp

reta

ţiya

yapm

aa.

•Si

ntez

hem

ana

liz lo

gika

pro

ţesle

rin y

ardı

mın

nan

artis

tik y

arat

mas

ının

için

deki

liini

ann

amaa

hem

kriti

ka d

üşün

mek

lerin

yar

dım

ınna

n aç

ıkla

-m

aa•

Dilin

stilis

tikas

ının

, gra

mati

kasın

ın k

ural

ların

ı hes

aba

alıp

, dia

logl

arda

, söz

leşm

äk si

tuaţ

iyal

arın

da, p

roek

t kor

umas

ında

pay

alm

aa, k

endi

po

ziţiy

asın

ı arg

umen

tlem

ää, i

nand

ırmaa

.•

Teks

tin te

mel

janr

a nı

șann

arın

ı/öze

llikl

erin

i kor

uyar

ak, t

emel

leni

p ke

ndi y

așam

ak/ü

üreti

m b

ilgile

rinä,

tem

alar

a gö

rä tü

rlü y

arat

mal

ar, e

se,

yara

dıcı

lık iș

leri,

pro

ektlä

r, re

fera

tlar d

üzm

ää, y

azm

aa.

•So

ţial d

okum

entle

rin st

rukt

uras

ını k

ulla

nara

k, S

V-i,

bild

irim

, ofiţ

ial y

azışm

ak k

urm

aa, y

azm

aa.

•Ba

șka

kayn

akla

rın y

ardı

mın

nan

(yar

dım

cı li

tera

tura

ylan

, yay

ınna

rlan/

publ

ițisti

ka iș

lärlä

n, te

levi

deni

yayl

an, i

nter

net r

esur

slarla

n)

info

rmaț

iyay

ı lite

ratu

rada

yad

a ko

nkre

t yar

atm

ayı b

ulm

aa h

em k

ulla

nmaa

. •

Gaga

uz li

tera

tura

sının

büt

ündü

nnä

proţ

esin

dä e

rini h

em ro

lünü

bel

li et

mää

.Pa

alılı

klar

:•

Türlü

sözle

şmäk

situ

aţiy

alar

ında

akti

v pa

y al

maa

, çok

dill

i hem

çok

kul

tura

lı dü

nney

ä m

erak

lıını

hem

tole

rant

lıını

, kişi

liin

bütü

nnüü

nü, k

ıy-

çok

kultu

ralı

dünn

eyä

mer

aklıı

nı h

em to

lera

ntlıı

nı, k

işilii

n bü

tünn

üünü

, kıy

- m

erak

lıını

hem

tole

rant

lıını

, kişi

liin

bütü

nnüü

nü, k

ıy-

met

liini

gös

term

ää.

•Tü

rlü y

arat

mal

ar h

avez

län

kurm

aa; k

endi

bak

ıșını

, arg

umen

tlär g

etirip

, açı

klam

aa.

•Aa

zdan

hem

yaz

ılı te

kstle

rdä

gram

atika

nor

mal

arın

a gö

rä d

ooru

yaz

maa

, bilg

ilerin

i yaş

amak

ta k

ulla

nmaa

.•

Kabl

etm

ää h

em a

nnam

aa g

agau

z lite

ratu

rasın

ı bir

fakt

or g

ibi,

angı

sı ga

gauz

hal

kını

n m

illet

ken

dibi

linçl

iini y

ardı

m e

der o

luşt

urm

aa.

20

Okumak için teklif edilän tekstlär

X klasGagauz halk yaratmaları (folklor)

MasallarKösä adamın dermenindäFaydalı demeklär

Gagauz legendası Selenga derä için

BaladalarLänka hem türklär Stuyan hem türk paşası

Oguz dastannarıDengibozGarip Kamber

Miflär Neçin gün kauşarkan kızararmaş

PildaKayıp ool için pilda

AnnatmalarDimitri Kara Çoban „Talantlı muzıka”, „Hepsi isteer ţivilizaţiyaya” (günnüktän yazı)Nikolay Baboglu „Ayva çiçekleri”, „Güllerdä yaşlar”Gavril Gaydarcı „İki ool”Stepan Kuroglu „Zor yollar”, „Kemençeci”Mariya Kuyumcu „Gel anam evä”Stepan Bulgar „Bitki avşam”, „Kim biler?”Petri Çebotar „Boba duygusu” Todur Zanet „Zaman kanatları” Todur Marinoglu „ Ne oldu, o oldu”Marfiya Mercanka „Sandık” (fragment), „Menevşa – sevgili simvolu”(fragment)

PoemalarDionis Tanasoglu „Andrey Galaţan”M. Kösä „Taş aalaması”

ŞiirlärGavril Gaydarcı „Ay, Bucaam, Bucaam!”, „Kaaviysin sän”, „ Büük yaamurun ardına”, „Saalıcaklan, ana tarafım!”, „Gel daaya”, „Afet beni”Stepan Kuroglu „Koruyun güneşi”, „Uyuer soldat”, „Dokuz laapsız”, „Mezar başında”, „Poet yolu”, „Gürlämä, gök”Kosti Vasilioglu „Cuvabını senin bekleerim”, „Cuvap”

21

Mina Kösä „Tarafım, çatlak erim”, „Toprak bana dayak”Petri Çebotar „Lüzgär”Todur Zanet „Nasaat”, „Yalannan olmaz yaşamaa”, „Can baarması”Vasi Filioglu „Şennener canım”, „Hoş gelmişin”, „Unudulma adet”Lüba Çimpoeş „Eşil gözlär”, „Dan eri”, „Yaamur, paalı musaafirim”Vasilisa Tukan „Dedelerin yaşaması”Galina Sirkeli-Kristioglo „İiliktän duuêr salt iilik”, „İnan”.

Ezber üürenmäk için tekstlärAşaada verili tekst tiplerini teklif ediler ezber üürenmää:X-cu klas: 5 şiir, epika teksttän 2 fragment (1/2 sayfa);

22

XI K

LAS

Kom

pete

nţiy

a (s

ubko

mpe

tenţ

iya)

biri

mne

riİç

inde

kilii

n bi

rimne

riÜ

üret

im iş

leri

hem

pro

dukt

lar

1.1.

Büt

ündü

nnä

proţ

esin

dä

gaga

uz li

tera

tura

sının

erin

i he

m ro

lünü

bel

lietm

ää.

1.2.

Lite

ratu

ra te

kstle

rindä

he

m b

aşka

teks

t soy

ların

da

kultu

ra h

em e

tika

elem

entle

rini t

anım

aa, k

endi

ba

kışın

ı bu

uurd

a aç

ıkla

maa

.1.

3. L

ääzım

nı te

rmin

neri

kulla

nıp,

lit

erar

hem

non

liter

ar

teks

tlerä

inte

rpre

taţiy

a ya

pmaa

.1.

4. O

kunm

uş te

kstle

rin

olay

ların

a ha

rakt

eristi

ka

verm

ää.

1.5.

Oku

nmuş

hem

ann

adılm

ış m

illet

kon

teks

tin iç

inde

kilii

n öz

eliin

i, or

igin

allıı

nı a

nnay

ıp-

kabl

etm

ää.

• Sö

z pay

ların

ın m

orfo

logi

ya

kate

goriy

alar

ı: ad

lık, n

ışann

ık, s

ayılı

k,

ader

lik, i

şlik;

yar

dım

cı sö

z pay

ları:

ba

alay

ıcıla

r, ar

dlafl

ar, p

aycı

klar

.•

Lite

ratu

ra te

kstle

rindä

hem

baş

ka

teks

t soy

ların

da k

ultu

ra h

em e

tika

elem

entle

rini.

• Ya

zıcın

ın in

divi

dual

stili.

Uyg

un sö

z,

ţitat

a, fr

azeo

logi

zm te

ksttä

.•

Artis

tik y

arat

mas

ı hem

onu

n an

alizi

.•

Söz s

tille

ri. S

öz sti

llerin

janr

alar

ı.Sp

ețifi

ka te

rmin

när:

- ya

zıcın

ın in

divi

dual

stili;

- in

terp

reta

ţiya;

- lit

erar

teks

tlär;

- no

nlite

rar t

ekst

lär.

Sözl

eşm

äk h

em iş

lerin

çeşi

tleri:

- sö

z pay

ların

ı biri

-biri

ndän

baş

kala

ştırs

ınna

r, on

narın

öz

ellik

lerin

i, m

orfo

logi

ya n

ışann

arın

ı hem

sint

aksis

fu

nkţiy

alar

ını a

çıkl

asın

nar;

- ya

ratm

ayı d

emek

li he

m a

kıntı

lı ok

usun

nar,

logi

ka h

em

psih

olog

ika

pauz

alar

ını e

saba

alsı

nnar

;-

baş o

yunc

ular

ın sü

retle

rinä

hem

yap

tıkla

rına

hert

arafl

ı ha

rakt

eristi

ka v

ersin

när;

- ya

ratm

anın

dili

nä h

arak

teris

tika

vers

innä

r, ar

tistik

ko

layl

ıkla

rını e

saba

alsı

nnar

; -

anal

itika

oku

mas

ı;-

okun

muş

a ko

men

tar h

em in

terp

reta

ţiya

yapm

ak;

- ke

ndi b

akışl

arın

ı per

sona

jların

yap

tıkla

rına

açık

lasın

nar;

- ya

ratm

anın

için

deki

liini

bils

innä

r da

onu

vata

ndaş

ist

oriy

asın

ın k

onte

kstin

dä k

able

tsin

när,

için

deki

liini

mill

et

filiso

fiyas

ınna

n he

m d

inin

nän

baal

asın

nar;

- lit

erat

ura

teor

iyas

ının

term

inne

rini b

ilsin

när,

onna

rın

maa

nala

rını a

çıkl

ayab

ilsin

när,

teks

tlerd

än ö

rnek

leri

göst

ersin

när.

Prod

uktla

r:-

dial

og;

- m

onol

og;

- ha

rakt

eristi

ka p

erso

najla

ra;

- ko

men

tariy

;-

yara

ştırm

ak;

- di

skus

iya.

23

2.1.

Laf

edän

kişi

nin

info

rmaţ

iyas

ında

n te

may

ı, öz

fik

iri, i

nfor

maţ

iyan

ın n

eetin

i an

nam

ak h

em a

nnat

maa

he

m a

nnat

maa

.2.

2. D

ooru

into

naţiy

ayı,

logi

ka

urgu

sunu

kul

lanm

aa, e

saba

al

arak

logi

ka h

em p

sihol

ogik

a pa

uzal

arın

ı, m

imik

ayla

n du

ygul

arı g

öste

rmää

.2.

3. A

azda

n sö

zün

özel

likle

rini

anna

maa

, onu

yaz

ılı sö

zlän

yara

ştırm

aa, b

enze

yän

hen

benz

ämey

än ta

rafla

rını

bulm

aa.

2.4.

Dia

log

hem

mon

olog

sö

zünd

ä ke

ndi b

akışl

arın

ı, fik

irini

yaz

ıda

açık

lam

aa.

2.5.

Ezb

er p

redm

etin

için

deki

liinä

gö

rä k

imi i

şidilm

iş şii

rleri

yada

pro

za y

arat

mal

arın

ın

belli

edili

pay

ların

ı üür

enm

ää.

• Sö

zleşm

äk k

ultu

rası.

Teks

tin

kuru

lmas

ında

bab

alan

tılık

. •

İnte

rnet

-say

tların

kul

lanm

ası

info

rmati

ya h

em d

okum

enta

tiya

erle

ştirm

esi i

çin.

• Di

alog

. Mon

olog

. Pol

ilog.

• Ya

ratm

anın

için

deki

liini

• Aa

zdan

sözü

n öz

ellik

leri.

• La

fetm

äk sti

li.•

Publ

iţisti

ka sti

li.

Speț

ifika

term

innä

r:-

inte

rvyu

;-

repo

rtaj

;-

tekl

if;-

mek

tup.

Sözl

eşm

äk h

em iş

lerin

çeşi

tleri:

- di

skus

iya,

kon

uşm

akla

r (di

alog

lard

a, p

olilo

glar

da);

- aç

ıkgö

z laf

eden

in sö

zünü

sesle

sinnä

r, on

un te

mas

ını h

em ö

z fik

irini

ann

atsın

nar;

- ok

unm

uşa

kom

enta

r hem

inte

rpre

taţiy

a ya

psın

nar;

- ya

ratm

anın

dili

nä h

arak

teris

tika

vers

innä

r, ar

tistik

ko

layl

ıkla

rını e

saba

alsı

nnar

;-

yara

tmal

arın

ayı

rı ep

izodl

arın

a in

sţen

irovk

a ya

psın

nar;

- aç

ıkgö

z laf

eden

in sö

zünü

sesle

sinnä

r, on

un te

mas

ını h

em ö

z fik

irini

ann

atsın

nar;

- la

fedä

n ki

şinin

info

rmaţ

iyas

ında

n te

may

ı, öz

fiki

ri,

info

rmaţ

iyan

ın n

eetin

i ann

asın

, söz

leşm

eyä

katıl

sınna

r;-

kend

i bak

ışlar

ını,

fikirl

erin

i yar

atm

anın

süje

tinä

hem

ko

mpo

ziţiy

asın

a aç

ıkla

sınna

r;-

şiirle

ri ya

da p

roza

yar

atm

alar

ının

bel

liedi

li pa

ylar

ını e

zber

ok

usun

nar.

Prod

uktla

r:-

dial

og;

- m

onol

og;

- in

sţen

irovk

a;-

inte

rvyu

;-

repo

rtaj

;-

tekl

if;-

şiiri

ezbe

r oku

mak

;-

proz

a ya

ratm

alar

ını e

zber

oku

mak

.3.

1. M

eyda

na ç

ıkar

maa

arti

stik

yara

tmas

ında

per

sona

jın,

anna

dıcı

nın

hem

avt

orun

öz

ellik

lerin

i, on

narın

ara

sında

ba

alan

tılar

ı esa

ba a

lara

k.3.

2. T

ürlü

-tür

lü ja

nrad

a ko

nkre

t te

kstin

in h

em li

tera

tura

yo

lunu

n ar

asın

da p

aral

ellä

r ku

rmaa

.

• Ar

tistik

yar

atm

asın

da p

erso

najın

, an

nadı

cını

n he

m a

vtor

un ö

zelli

kler

i. •

Teks

tin h

em li

tera

tura

yol

unun

ar

asın

da p

aral

ellä

r.•

Süje

t, ko

mpo

ziţiy

a he

m sti

l.•

Lite

ratu

ra te

kstle

rindä

hem

baş

ka

teks

t soy

ların

da k

ultu

ra h

em e

tika

elem

entle

ri.

Sözl

eşm

äk h

em iş

lerin

çeşi

tleri:

- ok

unm

uşa

kom

enta

r hem

inte

rpre

taţiy

a ya

psın

nar;

- ya

ratm

alar

da te

mel

kon

flikti

ni b

ellie

tsin

när h

em o

nun

anal

izini

yap

sınna

r;-

kend

ibaş

ına

okum

ayı i

lerle

tsin

när;

- ba

şka-

başk

a ya

ratm

alar

da p

erso

najla

rı ya

raştı

rsın

, par

alel

ya

psın

nar;

24

3.3.

Süj

et, k

ompo

ziţiy

a he

m sti

l üü

renm

esin

in te

mel

indä

sü

ret fi

kirin

i ile

rletm

ää.

3.4.

Lite

ratu

ra te

kstle

rindä

hem

ba

şka

teks

t soy

ların

da k

ultu

-ra

hem

etik

a el

emen

tlerin

i ta

nım

aa, k

endi

bak

ışını

bu

uurd

a aç

ıkla

maa

.3.

5. Y

arat

man

ın iç

inde

kilii

ni

bilm

ää d

a on

u ka

blet

mää

va

tand

aş is

toriy

asın

ın k

on-

teks

tindä

, içi

ndek

iliin

i mill

et

filiso

fiyas

ınna

n he

m d

inin

nän

baal

ayar

ak.

3.6.

İnte

rpre

taţiy

a ya

pmaa

lite

-ra

tura

yar

atm

asın

a in

cäza

-na

atın

başk

a so

ylar

ınna

n (r

esim

cilik

län,

muz

ıkay

lan,

te

atra

ylan

, kin

oyla

n).

• Ya

ratm

alar

ın h

arak

teris

tikas

ında

kr

itika

yı k

ulla

nmas

ı.•

Yara

tman

ın iç

inde

kilii

.Sp

ețifi

ka te

rmin

när:

- sü

jet;

- ko

mpo

ziţiy

a;-

stil;

- kr

itika

;-

tem

el k

onfli

kt;

- pr

oble

mati

ka.

- ba

ş oyu

ncul

arın

süre

tlerin

ä he

m y

aptık

ların

a he

rtar

aflı

hara

kter

istika

ver

sinnä

r;-

liter

atur

a kr

itika

sınna

n işl

esin

när;

- lit

erat

ura

yara

tmas

ını b

aşka

incä

zana

at so

yunn

an

yara

ştırs

ınna

r;-

yara

tmal

arda

pro

blem

atika

yı a

çıkl

asın

nar;

- aa

ratm

anın

dili

nä h

arak

teris

tika

vers

innä

r, ar

tistik

ko

layl

ıkla

rını e

saba

alsı

nnar

.Pr

oduk

tlar:

- ke

ndib

aşın

a ok

umak

;-

pers

onaj

lara

har

akte

ristik

a;-

yara

ştırm

ak;

- ko

men

tariy

;-

inte

rpre

taţiy

a.

4.1.

Söz

etik

etini

n ku

ralla

rını y

azı

işler

indä

doo

ru k

ulla

nmaa

.4.

2. S

öz p

ayla

rını b

iri-b

irind

än

başk

alaş

tırm

aa, o

nnar

ın

özel

likle

rini,

mor

folo

giya

nı

şann

arın

ı hem

sint

aksis

fu

nkţiy

alar

ını b

elli

etm

ää.

4.3.

İnt

erne

t-say

tların

kul

lanm

aa

info

rmati

ya h

em d

okum

enta

-tiy

a er

leşti

rmes

i içi

n.

• Sö

z etik

etini

n ku

ralla

rı.•

Söz p

ayla

rı, o

nnar

ın ö

zelli

kler

ini,

mor

-fo

logi

ya n

ışann

arı.

• İn

tern

et-s

aytla

rın k

ulla

nmas

ı.•

Türlü

yar

atm

alar

, ese

, yar

adıc

ılık

işler

i, pr

oekt

lär,

refe

ratla

r h.b

.•

Şkol

a ya

ratm

alar

ın so

ylar

ı.•

Lafe

tmäk

stilin

janr

alar

ı.•

Publ

iţisti

ka sti

lin ja

nral

arı..

Speț

ifika

term

innä

r:-

mor

folo

giya

öze

llikl

eri;

- re

port

aj;

Sözl

eşm

äk h

em iş

lerin

çeşi

tleri:

- te

kstle

rdän

türlü

söz p

ayla

rına

mor

folo

giya

ana

lizle

rini

gerç

ekle

ştirs

innä

r;-

lingv

istika

hem

lite

ratu

ra a

naliz

i yap

sın;

- tü

rlü y

arat

mal

ar, e

se, y

arad

ıcılı

k işl

eri,

proe

ktlä

r, re

fera

tlar

kurs

un, y

azsın

;-

door

u ya

zmak

için

dili

nin

orfo

grafi

ya k

ural

ların

ı, lit

erat

ura

dilin

i, gr

amati

ka h

em p

unkt

uaţiy

a no

rmal

arın

ı kul

lans

ın;

- ya

zı işl

erin

dä li

tera

tura

dili

n le

ksik

asın

ı kul

lans

ınna

r;-

teks

tin sti

lini h

em ti

pini

onu

n iç

inde

kilii

nä g

örä

belli

etsin

när;

- la

fetm

äk h

em p

ubliţ

istika

stille

rin ö

zelli

kler

ini k

ulla

nara

k,

mek

tup,

gün

nük,

repo

rtaj

, sta

tya

kurm

aa.

25

4.4.

Laf

etm

äk, p

ubliţ

istik

stille

ri-ni

n ja

nral

arın

ı doo

ru k

ulla

n-m

ak u

urun

da g

öste

rmää

.4.

5. T

eksti

n te

mel

janr

a nı

şann

a-rın

ı/öze

llikl

erin

i kor

uyar

ak,

tem

elle

nip

kend

i yaş

amak

/üü

retim

bilg

ilerin

ä, te

mal

ara

görä

türlü

yar

atm

alar

, ese

, ya

radı

cılık

işle

ri, p

roek

tlär,

refe

ratla

r düz

mää

, yaz

maa

.

- st

atya

;-

yara

tma-

baal

antıl

ı ana

liz;

- pr

oekt

.

Prod

uktla

r:-

test

lär;

- ya

ratm

a-fik

irlem

ä;-

yara

tma-

sinte

z;-

yart

ama-

liter

atur

a pa

tred

i;-

yara

tma-

baal

antıl

ı ana

liz;

- es

e;-

mek

tup;

- st

atya

;-

proe

kt;

- in

divi

dual

iş (p

ortfo

lio).

5.1.

Mill

i hem

gen

el in

sann

ık

özel

likle

rini a

nnam

aa,

yaşa

mak

ta o

nnar

ı kul

lanm

aa.

5.2.

Lite

ratu

ranı

n he

m k

işini

n ile

rlem

esin

dä b

aala

ntıla

rı an

nam

aa.

5.3.

Gag

auz l

itera

tura

sının

erin

i he

m ro

lünü

büt

ündü

nnä

liter

atur

a pr

oţes

inin

ile

rlem

esin

dä b

ellie

tmää

.5.

4. Y

arat

man

ın iç

inde

kilii

ninä

ar

dıla

rak,

onu

vat

anda

ş ist

oriy

asın

ın k

onte

kstin

dä

kabl

etm

ää, i

çind

ekili

ini m

illet

fil

isofiy

asın

nan

hem

din

innä

n ba

alay

ıp-k

able

tmää

.

• M

illi h

em g

enel

insa

nnık

öze

llikl

eri.

• Li

tera

tura

nın

hem

kişi

nin

ilerle

mes

indä

baa

lantı

lar.

• Ga

gauz

lite

ratu

rasın

ın e

ri he

m ro

lü

bütü

ndün

nä li

tera

tura

pro

ţesin

in

ilerle

mes

indä

.•

Şkol

a ya

ratm

a so

ylar

ı: ya

ratm

a-fik

irlem

ä, y

arat

ma-

patr

et, y

arat

ma-

sinte

z.•

Yard

ımcı

kay

nakl

ar: y

ayın

nar/

publ

iţisti

ka iş

leri,

tele

vide

niya

, in

tern

et re

surs

ları.

Sp

ețifi

ka te