Bana Armânească - Nr35-36a

16

Transcript of Bana Armânească - Nr35-36a

8/7/2019 Bana Armânească - Nr35-36a

http://slidepdf.com/reader/full/bana-armaneasca-nr35-36a 1/15

8/7/2019 Bana Armânească - Nr35-36a

http://slidepdf.com/reader/full/bana-armaneasca-nr35-36a 2/15

Tu aesti numiri: 1-2 (35-36), 2004Raportulu...(D.Piceava)............2,3,4Dupâ alidzeri (Tacu alu Gugacu)...5Premiili Omlu a Anlui 2003, Festival(B.Ar., J.Mihailova, G.Godi) 6/7/8/9Simpozionlu “Identitatea..( N.Kiurci,A. Kristo, D.P ......... .........10/11/12Andamusea SEMO ( D.P .), Pilisterlufrâmtu ( D.P .)..........................13/15Gigi Becali ( Tacu Babali )..............16

Vivlia, Y. Huleanu , I.Wisoshenschi ,G. Godi , Eimisii radio...................17Pita di curcubeti ( T.B .)..............18/19Vangheli Zappa ( Mar. Bara ), Filmdocumentar ( Kira Mantsu ).. ........19Dzâlili a Culturâljei...( Mar. Bara ),Perenitatea Vlahilor ( I.Paris-Naum ) 20Urari alu Vanghiu Dzega ( KiraMantsu ), Catehismul ( D.P )...........21Sosia (Sosia alu..), Ncurunari prilimba..., Congreslu di Bãiasa.....22/23Eshalonlu 2 shi 3 ( D.P. )...........24/26E. Gojdu ( Kira Mantsu ) ........26/27Horli gricanitsi ( M.Bara-Kahl ),Dada Tereza ( H. Andon ).............28Macedo.( N.Cheaici ), Aura Paha .29Sm. Constantin shi Elena, Mulovishti(Sashu Yerândã ), Crutsea ( G.Godi ).......30Mediaarmâneascâ, Urnimii,Federatsia LAR , Agiutoru ti bisearicadi Corcea ...(Australia)...............31

Hãrgiurliti tipusearea a alushtorùdoauâ numiri:1-2 (35-36), 2004 (1.000 cumãts) , furâ faptidi cãtrãeditorlu a revistâljei cuagiutorù di la tinjisitsljiMita Ploscaru(USA) shi Mircea Croitoru(Bucureshti).Efhãristisimù a atsilorù doilji cumù shi-a tutulorù atsilorù tsi nâ agiutarâ pânâtora ta s-putemù sâ scutemù trumigdani aestâ revistâ sh-yinù cupârâcâlseara cãtrã tuts Armânjlji cuvreari ti fara sh-cultura armâneascâs-nâ agiutâ sh-di aoa shi nclo. Mashashitsi va s-putemu sh-noi, tu aradhaa noastâ, s-lji-agiutãmù Armânjlji.

Revista poati s-hibâ yivâsitâ

shi pi Internet la adresa:www.banaarmaneasca.tkPoshta electromnicâ:

E-mail: [email protected] di muabeti:

[email protected] - 1582-7607

Abonamentilis-facù la adresa a Redactsiiljei.Pâhãlu a unui abonamentu ti unùanù easti: Ti yivâsitorlji diRomânia: 190.000 di lei. Tiyivâsitorlji di tu xeani: 20 $ SUA.

Revista“Bana Armâneascâ”

Thimiljiusitâ tu anlu 1996 diDumitru PICEAVA

Editatâ di Fundatsia”Bana Armâneascâ”

Ndauâ datiistoritsi

Estanù, SutsataC u l t u r a l âA r m â n e a s c âaxeashti tu mesluMartsu 14 di anjidi anda s-amintã. Eara tu ahurhita a anlui1990 cându Armânjlji di Bucureshti, diConstantsa sh-ditù alti pãrtsâ s-aveaandâmusitâ tu marli amfiteatru di la ASEdi Bucureshti ta s-da banâ ali unâ sutsatâa loru shi a curi-lji bâgarâ numa di“Sutsata Culturalâ Armâneascâ”. Ea fuprota sutsatâ culturalâ armâneascâ caris-amintã România dupâ câdearea acomunismolui shi a doaua dupâ Sutsatadi Culturâ Macedo-Românã, tsi s-avea

amintatâ tu anlu 1880.Ligatù di aestu momentu voiù s-vâ daundauâ dati tsi furâ nyrâpsiti di NiculachiCaracota(cari tora bâneadzâ Paris)turevista Bana Armâneascâ aoa sh-vârâtrei anji: “Cându nica mi-aflamù

România, tu prumveara a anlui 1990,cându s-lucra tra sâ s-bagâ diznou picicioari “Societatea di culturã macedo-românã”, aduchiiu trâ prota oarâ câniscântsâ Armânji vrurâ ta sâ-shi spunâidentitatea a loru, ayoryea di-a farâljei

tu cari nâ aveamù tuchitâ. Tu-atselùchiro argumentili tsi elji li-adutsea earaca mintiti, ma aduchiiù câ nu eara tuts

pi unâ minti. S-mutarâ bots shi-atselù fu momentulù cându comunitatea a

Raportulùti lucrulu tsi-lù featsi

Sutsata Culturalâ Armâneascâtu chirolu 2002-2004

2 Nr. 1-2 (35-36), 2004 BANA ARMÂNEASCÂ

Adresa a redactsiiljei:Sos. PANTELIMON, nr. 258, bl.

47, sc. D, et. 6, ap. 241, cod

73559, Bucuresti. Telefon: 021/ 6282786 shi 0723/609266.Contulù a Fundatsiiljei“Bana Armâneascâ ”:

2511.1 - 7280.1/ROL - BCR,Sucursala Stefan cel Mare, 32,

sector 2, Bucureshti.

Armânjilorù di Bucureshti s-ampârtsâtu doauâ tâbâbii:una a “ Mucanjilorù ”,cu At. Nasta, Hristu Cândroveanu, StereParis (lali-a meu, Dumnidzã s-luljartâ!) shi unâ a “Armânjilorù” tsi s-

pârea câ nu avea cumândâgi (leader). Ancâcearea ahurhi cându unù di noicâftã ca “Societatea” sâ s-acljeamâSocietatea di culturâ Aromânã” shi nu“Macedoromânã . Andrupamù câftareaa noastâ pi ideia câ numa di “macedo-românã” easti ufilisitâ mash tu România

di la bitisita di eta 19, shi numa di Armânù easti multu ma veaclji shi-aspuni di zârtsina a noastâ latinâ”.Noi vâ spunemù tora câ atumtsea, ca

dealithea, s-avea amintatâ SutsataCulturalâ Armâneascâ” sh-nitsi cumùSocietatea di Culturâ Macedo-românã.Dupâ psânù chiro, ti furnjia câ a

“niscântorù inshi” nu lâ avea hari numaa alishtei sutsatâ, ashi cumù s-vidzuniheamâ ma nsusù, s-câftã ca ea s-hibâalâsatâ nanâparti sh-tu loclu a ljei s-apufâsi s-hibâ scoasâ tru migdaniSutsatâ di Culturâ Macedo-Românã.Shi fu alâsatâ nanâparti S. C. A. pânâ

tu anlu 1999, anù cându s-featsi xana-amintarea a ljei di cãtrã unâ parei diArmânji di Bucureshti. Lipseashti s-adavgu câ actili a Sutsatâljei CulturalâArmâneascâ, di cara fu alâsatâ nanâ-parti, armasirâ la Nicolae Saramandu,secretarlu a Sutsatâljei, tu atselu chiro.Xanaamintarea a Sutsatâljei Culturalâ

Armâneascâ easti inshearea tru migdaniali unâ njicâ parti ditù isturia aArmânjlorù di România ditù chirolu didupâ câdearea a comunismolui.Sutsata Culturalâ Armâneascâ, tora,

dupâ 4 anji di la xanaamintarea a ljeish-cari di doi anji ari unù sediu tsi fu andre -ptu cu mari mirachi di mebrilji a ljei,agiumsi s-hibâ una di nai ma li-vendilish -vârtoa sili Sutsãts culturaliarmâneshtsâ di România sh-nu mash.

Scupadzlji ali SCA“Sutsata Culturalâ Armâneascâ, ashi

cumù s-aspuni tu Statutlu a ljei, ari cascupo:1.s-agiutâ pâstrarea shi creashti-rea a limbâljei armâneascâ; 2.s-agiutâ

pâstrarea a adetslorù shi a areurlorù tsisuntu spetsifitsi a culturâljei a

8/7/2019 Bana Armânească - Nr35-36a

http://slidepdf.com/reader/full/bana-armaneasca-nr35-36a 3/15

BANA ARMÂNEASCÂ Nr. 1-2 (35-36), 2004 3

Armânjlorù;3.s-ducâ lacreashtireaa conshti-i n t s â l j e inatsionalâ

a Armânj-lorù; 4.shila pâstrareaa unitatiljeia lorù spiri-tualâ; 5.s-

cilâstâseascâ ti bâgarea a limbâljeiarmâneascâ tu sculii sh-tu bisearicâ” .Dupâ cumù bâgats oarâ, tinjisits

membri a Sutsatâljei, tu statutù nu eastitricutâ câftarea ca Armânjlji di Românias-hibâ pricunuscuts ca “Minoritatietnicâ”. Dupâ cumù shtits, Armânjljidi România suntu tu unù numir di vârâ26.000 di bânâtori, ashi cumù sh-aspusirâ câ suntu la catagrafia ditù anlu2002. Cându vinirâ Cadrilater dupâ anlu1925 eara tu unù numirù di vârâ 36 -42.000 di bânâtori. Tora, ca dealithea,elji suntu ca vârâ 100.000 di bânâtori.Cu tuti aesti elji, Armânjlji di România,

nu suntu pricunuscuts ca minoritatietnicâ, ashi cumù lji-alâsã Dumnidzã,

ta s-poatâ sâ s-hârseascâ di tutindrepturli di cari s-hârseascu tuti alantiminoritãts etnitsi di Româniash-di pistitutù shi s-poatâ s-armânâ tu banâ.Tu aestâ catandisi tu cari suntu

Armânjlji di România, tora di oarâ,proceslu di deznatsionalizari shi diasimilari a lorù easti multu mari. Caras-hibâ ca shi tu yinitorù Armânjlji s-hibâ alâsats ashitsi shi cara s-mutrimùcatagrafiili tsi s-featsirâ pânâ tora vas-videmù câ numirlu a lorù scadi cu5.000 tu 10 anji. Concluzia eastiatseacâ tu anjlji 2050-2060 nu va s-ma hibâtricutù la catagrafii nitsi unù Armânù.Ca Armânjlji s-armânâ tru banâ aoatsi,

România, lipseashti ca elji s-hibâpricunuscuts ca minoritati etnicâ shi s-aibâ tuti ndrepturli tsi li au tuti alantiminoritãts etnitsi.Aestu ndreptu, di pricunushteari a

Armânjlorù di România ca minoritatietnicã, câftãmù s-lu amintãmù tu anlu

2002. Atumtsea, tu dzua di 22-li diAgustu, trei inshi di la Sutsatâ a noastâ:io, deadunù cu Santa alù Todi shi OaniNicolae, neasimù tu audientsâ la VasileDâncu, Minstrulù a Informatsiilorù ditùatselù chiro. Zburâmu atumtsea nu cuministrulù mea cu prof. Goruz, unlu di

consilierlji a ministrului, cari nâ deadiniscânti urminii multu limbidz di cumùlipseashti sâ fâtsemù ta s-putemù s-amintãmù aestu lucru. Nu putumù s-libâgãmù tu practichii atseali urminii tifurnjia câ noi nu tsânumù ascumtu aestu

lucru, lu spusimù shi ti aestâ furnjii inshiunù mari câvgã namisa di noi shiniscântsâ “tinjisits Armânji”. Diatumtsea, Agustu 2002, la Sutsata anoastâ nu mata sâ zburâ di aestâproblemâ pânâ tu meslu Andreu 2003,cându vini la sediulù a Sutatâljei a noastâdl. Mihai Barba. Dumniljea a luipricunuscu câ tâshi tora agiumsi laconcluzia câ Armânjlji di România, cas-nu hibâ pricunuscuts ca etnii ahoryeashi nu va s-hibâ agiutats va s-chearâ camileti. Nâ hârsimù câ sh-nâs cumù shialtsâ inshi di la Sutsata a noastâagiumsirâ la aestâ concluzii.Cu nvirinari ama, lipseashti sâ spunemù

câ tu aestu chiro, 2004, nu s-ma poatis-câftãmù tsi puteamù s-câftãmù tu anlu2002. Shi aesta ti furnjia câ inshi unâOrdonantsâ a Guvernului, nr. 37/2003iu s-aspuni: “S-avizeazã favorabilînfiintarea di Asociatsii, Fundatsii,Federatsii numai pentru activitãtsileculturale fãrã scop lucrativ. In cazul încare scopul sau mijloacele utilizate deasociatii sunt altele decât cele pentrucare s-a constituit, Ministerul Culturiisi Cultelor îsi rezervã dreptul de a retrageavizul de înfiintare” .Dupâ inshirea tru migdani a alishtei

Ordonantsâ a Guvernului ditù anlu 2003,ni Sutsata Culturalâ Armâneascâ shi nitsialtâ organizatsii armâneascâ, Ligâ icâFederatsi, nu ari ndreptu ta s-caftâ caArmânjlji s-hibâ pricunuscuts ca

minoritati etnicâ. Noi avemù ndreptulùta s-câftãmù mash ndrepturi culturalish-nitsi cumù ndrepturi polititsi.Vâ spushù tuti aesti ti furnjia ca voi,

membrilji a Sutsatâljei, s-cunushtets carieasti catandisea a Armânjlorù di Româniashi tsi putemù s-amintãmù tora di oarâ.Pritù unâ alumtâ niacumtinatâ, tora di

oarâ noi putemù s-nâ amintãmù mashndrepturli culturali tsi li avemù tricutâ tustatutù la capitolulù Scupadz.

Lucrulu tsi-lù featsi Sutsata anoastâ tu chirolu 2002-2003

Tu aestu chiro di doi anji 2002- 2003Sutsata a noastâ avu ma multi activitãtsditù cari va li adutsemù aminti atseali maimportanti.Sediulù a SutsatâljeiComitetlu di Cumânduseari, tsi fu

aleptu tu 16-li di Andreu 2001, âshi bâgãtu nãieti ca protù scupo ta s-andreagâtu anlu 2002 problema a sediului. Furâloati tu isapi ma multi cãljiuri: 1. Câftareala RAPAPS, di la cari apruchemù unâapandisi negativâ. 2. S-ahurhimù s-adunãmù pâradz ta s-ancupârãmù unùsediu. Tu aestâ actsiuni adunãmù 3400di dolari. 3. Câftarea la Primãrii. Pânâtu soni nâ si deadi di la Primãrii unù sediutu cari intrãmù tu ahurhita a mesluiAgustu. Avemù unù contractu di nichiti 5 anji. Catandisea a sediului eara multuarauâ sh-ti atsea fu ananghi s-fâtsemùmultu lucru voluntarù ta s-putemù s-lundridzemu shi s-tsânemù activitãts tuelu. Cu tuti câ amintãmù aestu sediu,nu dânâsimù adunarea di pâradz ti

ancupârari. Scupolu easti ta s-ancupârãmù unù sediu iu s-himù noinicuchiri, nu s-shidemù cu nichi.

Activitãts culturaliTu anlu 2002, ti furnjia câ nu avumù

sediu, activitãtsli culturali nu imnarâghini. Cenaclu di literaturâ s-tsânu mashunâ oarâ iara tsercljiulù di isturii avudoauâ andamusi.Sutsata tipusi “Cartea di vreari trâ

Matilda Caragiu Mariotseanu shi agiutãla ndridzearea a unui spectacol titinjisirea a dumniljei a ljei cu apuhia cââncljisi 75 di anji. Spectacolu s-tsânu tu12-li di Sumedru la sala Radio.Tu anlu 2002 Sutsata andreapsi trei

spectacoli:1.“Esù Armânjlji nsusù tumunti”, sala ARCUB, 20-li di Apriirù2002. 2. Dzua Natsionalâ a Armânjlorù”,Cernica, 26-li di Maiù 2002. 3. “DipunùArmânjlji tu arniu”, sala Rapsodia, 25-lidi Sumedru 2002. Tutùnâoarâ Sutsatapitricu unâ mari delegatsii Custantsa tu

21-22-li di Andreu 2002, la câliseareaali OTAR tsi ndreapsi spectacolu Colindila teatrulù Ovidius di Custantsa.Tu anlu 2003- activitãtsli culturali

criscurâ multu. Ditù aesti va s-adutsemùamintiemisiunili la Etno TV., tsi furâandreapti di Sutsata a noastâ (shisponsorizati di Teyea Sponti) sh-caritsânurâ chiro di 2 meshi.Cu aestâ apuhii puturâ ta s-hibâ vidzuti

la televizii pareia “Pilisterlu” cumù shialti parei folcloritsi di la alti sutsãtsarmâneshtsâ di Bucureshti, cari-ljihârsirâ telespectatorlji cu cântitsli shigiocurli armâneshtsâ.

Dânâsearea a alushtorù emisiunji tsi liadra Sutsata a noastâ la Etno Tv. fu faptâdi cãtrã trei inshi nicunusuts, cari nâloarâ, taha, contractulù, shi ahurhirâ

8/7/2019 Bana Armânească - Nr35-36a

http://slidepdf.com/reader/full/bana-armaneasca-nr35-36a 4/15

4 Nr. 1-2 (35-36), 2004 BANA ARMÂNEASCÂ

filmãrli tu hoara Sarighiol. Di atumtseanu mata furâ emisiunji la Etno Tv. icâla vârâ altu postu di televizii.La sediulu a Sutsatâljei furâ tsânuti ma

multi tsercljiurli di isturii shi literarturâarmâneascâ.Pri ninga aesti activitãts Sutsata

Culturalâ Armâneascâ lo parti tu anlu2003 la ma multi spectacoli icâ organizãea isãshi alti spectacoli shi maxus: Tu8-li di Martsu, la sediulù a Sutsatâljeindreapsimù yiurtisirea a Dzuâljei aMuljeariljei. Tu 15-li di Martsu, pareiliPilisterlu shi Boatsea a Pindului loarâparti la spectacolu “Premiili Omlu aAnlui” organizat di Fundatsia BanaArmâneascâ la sala ARCUB. Tu 13-lidi Apriirù, pareia Pilisterlu lo parti la unù

spectacolù la Târgulù Natsional deTurism, ROMExpo. Tu 19-li di Apriirù,di Ayiu Yioryi, la restaurantulù Inter-Macedonia Sutsata a noastâ organizãspectacolù Esù Armânjlji nsusù tu munti .Tutù tu Apriirù Sutsata a noastâ lo

parti la Pânâyirlu di carti di la Muzeuludi Istorii di Bucureshti. Tu 23-li diMaiù,pareia Pilisterlu lo parti layiurtisirea a Dzuâljei Natsiuonalâ aArmânjlorù organizatâ di pareia“Giunamea” di Custantsa, la Casa aSindicatilorù. Tu 25-li di Maiù, Sutsataa noastâ organizã, ashi cumù u fatsi di4 anji, yiurtisirea a Dzuâljei Natsionalâa Armânjlorù la restaurantulù Casa Albâdi Bãneasa. Tu 31-li di Sumedru,Sutsata a noastâ organizã di Ayiu Dimitri“Dipunù Armânjlji tu arniu”, la salaARCUB. Tu 20-li di Andreu organizãmùla sediulù a Sutsatâljei yiurtisearea alùPapù Cârciunù.

Excursii

Tu meslu Alunarù Sutsata a noastâorganizã unâ excursii tu horli armâne-shtsâ di Albania. Excursia fu cumându-sitâ di prof. Thde Kahl ditù Ghirmânii.Tu meslu Agustu mini, deadunù cu unùaltu membru a Sutsatâljei a noastâ loaiparti la Festivalu folcloric di Mulovishti.Tu meslu Yizmâciunù pareia Boatsea

a Pindului lo parti la Festivalu Folcloricdi Velingrad ditù Vâryârii.Tu meslu Sumedru mini loaiù parti la

protlu Congresù a protâljei partii politicâditù Machidunii, easti zborlu di Partiiaa Armânjlorù ditù Machidunii.

“Hâbarea Armâneascâ”Ti ma buna ligâturâ cu membrilji a ljei

Sutsata tipusi unâ frândzâ, cu numa di“ Hâbarea Armâneascâ ”, tsi u pitricu amembrilorù a ljei acasâ. Pânâ tora, tu

aeshtsâ doi anji Hâbarea Armâneascâinshi tu 18 numiri (câti 9 numiri tu cafianù). Dupâ 2 anji putemù sâ spunemùcâ hâirea a noastâ fu multu mari. Tuahurhita a anlui 2002 Sutsata avea 96 dimembri. Tu bitisita a anlui 2002 avea350 di membri. Iara tu bitisita a anlui2003 Sutsata agiumsi la 390 di membri.Ânji si pari câ Sutsata Culturalâ

Armâneascâ easti singura Sutsata tsiscoati unâ minirevistâ sh-cari ari ahân-tsâ membri (390) ditù cari ma multu diunâ sutâ suntu cu cotizatsia pâltitâ.

Sculia pri limba armâneascâSumù cilâstâsirli a membrilorù a

Sutsatâljei a noastâ tu meslu Maiù 2001,la sculia numirlu 39 di Colentina s-dishcljisirâ protili cursuri optsionali di

limbâ armâneascâ. Tu ahurhitâ s-aveaadunatâ ca baea di multsâ ficiuritsarmânji shi s-putu ta s-hibâ dishcljisi 2clasi. Lâ si pricadù hâristusiri adascalitsilorù Aurelia Caranicu, MarilenaBara shi Aurica Piha. Ahurhindalui cuanlu 2002/2003 M.E.C lo apofasea caficiorlji s-aibâ mash unù cursu optsional.Ti aestâ furnjii tu anlu 2003 aesti cursurioptsionali di la sculia 39 ti ficiuritsljiarmânji si-ncljisirâ. Ti atsea, ahurhindaluicu toamna a anlui 2003, la sediulù aSutsatâljei a noastâ dishcljisimù “Sculiadi Dumânicâ. Aoatsi, profesoarili IrinaParis shi Mariana Bara, a curi lâ sipricadù tuti hãristusirli ditù partea anoastâ, tsânurâ cursuri di limba armâ-neascâ tu cafi dzuâ di Dumânicâ tahinashi, avemù nãdia câ sh-di aoa shi nclo,aestâ sculii di Dumânicâ pi limba armâ-neascâ va s-hibâ dishcljisi la sediulù aSutsatâljei a noastâ pânâ cându, noi,Armânjlji di România, va s-putemù s-

amintãmù ndreptulù ca limba armânea-scâ s-hibâ anvitsatâ tu sculiili di statùsh-tu bisearicâ.

Ligâtura cu alanti sutsãtsTu anlu 2002 membrilji ditù Consiliulù

di Cumânduseari a Sutsatâljei a noastâavurâ andamusi cu membri ditùConsiliulù di cumânduseari a SutsatâljeiCulturalâ Macedo-Românã tu problemaa sculiiljei. Ti furnjia câ minduierli anoasti nu s-uidisirâ cu a lorù andamuseanu avu rezultati.Organizarea a Armânjlorù di România

armasi ti anlu 2003 ca protù scupo ticumândusearea a Sutsatâljei. Shi, cadealithea, tu anlu 2003 avumù ma multiandamusi cu sutsãts armâneshtsâ diBucureshti sh-di Custantsa.

Tu meslu Cirisharù, prezidentsâlji icâreprezentantsâlji a ma multorù sutsãtsarmâneshtsâ di Bucureshti sh-di Custan-tsa loarâ parti la andamusea tsi fu la se-diulù a Sutsatâljei a noastâ shi s-apufâsita sâ s-adarâ Liga a Armânjlorù di România. Ncurunari pri limba armâneascâTu dzua di Sâmbâtâ, 31-li di Maiù, la

sâhatea 17, la bisearica di Pipera sâncurunarâ tinirlji Tinela Stere shi StelianEnache. Lituryisirea (slujba, serviciulreligios) ti ncurunari s-featsi, ti protaoarâ, aoa, România, pi limba armânea-scâ di cãtrã preftulù Yioryi C. Yioryi.Ti aestu lucru Cumândusearea aSutsatâljei a noastâ lo dizligari di laArhiepiscoplu a Capitalâljei.Vahi ashi fu scriatâ ca prota ncurunari

pri limba armâneascâ s-hibâ tsânutâ tuunâ bisearicâ adratâ di unu Armânu, GigiBecali. Unâ a doauâ ncurunari, iu slujbareligioasâ s-featsi pri limba armâneascâsh-tutù di preftulù Yioryi C. Yioryi, fuatsea ali Marilena Bara cu Thede Kahl.

Ligâturli namisa di membrilji aConsiliului di Cumânduseari

Tu anlu 2002 ligâturli namisa di tutsmembrilji a Consiliului di Cumândusearifurâ multu buni. Dinâoarâ cu câftarea apricunushteariljei a Armânjlorù caminoritati etnicâ di cãtrã atselji treimembri adushi aminti niheamâ ma nâintiConsiliulù di Cumânduseari s-arupsi pidin doauâ. Dupâ alidzearea a mea caprezidentu arupearea atsea s-featsi sh-ma ahândoasâ. Cu tuti aesti lucrulù aSutsatâljei imnã ma nâinti sh-nu deadinâpoi. Niscânti ori agiumsimù s-himùshi sinfunji pi niscânti idei, ashi cumùfu apofasea ca Sutsata a noastâ s-facâparti ditù Liga a Armânjlorù di Romùnia.

Tu statutlu a Sutsatâljei a noastâ, ashicumù s-apufâsi, mandatlu a preziden-tului easti mash di 2 anji. Aestâ alâxearinoi u luyursim câ easti unù amintaticùti Sutsatâ ti furnjia câ mash ashitsiputemù s-formãmù ma multi câpii, mamultsâ lideri, va dzâcâ. Armânamea ariunâ mari xichi (lipsâ) di câpii.A tutulorù atsiloru cari nâ agiutarâ ta

s-u tsânemù tru banâ Sutsata CulturalâArmâneascâ, tu numa a Consiliului dicumânduseari vâ efhãristuseashti

Dr. Dumitru PICEAVA,Prezidentu a Sutsatâljei Culturalâ

Armâneascâ tu chiroluYinarù 2003 -Yinarù 2004

8/7/2019 Bana Armânească - Nr35-36a

http://slidepdf.com/reader/full/bana-armaneasca-nr35-36a 5/15

BANA ARMÂNEASCÂ Nr. 1-2 (35-36), 2004 5

La alidzerli tsi s-featsirâ tu 31-li diYinarù, ashi cumù nâ ashtiptamu,Mariana Bara fu aleaptâ ca prezidentâ aSutsatâljei Culturalâ Armâneascâ tiyinitorlji doi anji. Ti aestu lucru nâhârsimù. Dicara lâ urai ambâreatsâ atutulorù atsilorù tsi furâ aleptsâ tu nãulu

Consiliu di Cumânduseari âlji dedù aliMariana Bara vula a Sutsatâljei.Tuti buni shi la loclu a lorù. Niheamâ

ma amânatù ama aveamù s-aflu câalidzerli ti nãulu Consiliu di Cumându-seari a Sutsatâljei nu furâ fapti ashi cumùlipsea. Iavea ti tsi: Ditù atselji 400 dimembri câts avea Sutsata, tu anlu 2003mash 105 shi-avea pâltitâ cotizatsia shiaeshtsa eara atselji cari avea ndreptu divotari. Ca andamusea s-hibâ ashi cumuaspuni Statutlu lipsea ta s-hibâ tu salânai psânù 53 di membri. Cu tuti câ anjia ânji si avea spusâ câ suntu mamultsâ di 53 di membri tu salâ s-aflamash 49. Ditù aeshtsâ 49 mash 37 diinshi avea ndreptu di votù. Cu tuti aesteala misurariniscântsâ membri avurâ,taha, 57 di voturi !?Masturi la aestâ votari furâ: pi di unâ

parti Lifteri Naum cu ntreaga a lui parei(di cari nâ afireamu noi) sh-cari agiumsidi sh-bâgã pân tu soni tu nãulu Consiliu

di Cumânduseari vârâ 2 inshi shi, pi dialtâ parti, Custica Canacheu cu IancuCepi shi sânâtoasa a loru parei, di carinu nâ afireamu ici. Tsi nu shteamu noitu atselu chiro eara atsea câ nafoarâ didoi tuts alantsâ membri nãi eara membrishi tu Consiliul di Cumânduseari asutsatâljei “Comunitatea”, tsi u andridzeas-u bagâ pi cicioari Custica Canacheushi Steryiu Samara. Dupâ psânu chiroshi Mariana Bara avea s-ansarâ shi nâsâtu alantâ varcâ. Aclotsi fu bâgatâ tuanalta tesi di vitseprezidentâ aTiniramiljei!?! S-bagâ unâ ntribari: macatinjisita prezidentâ a Sutsatâljei CulturalâArmâneascâ fu bâgatâ ta s-aibâ angâtanùdi Tiniramea di la “Comunitatea” ditinirlji di la “Pilisterlu” sh-di tuts alantsâtiniri di la Sutsata Culturalâ Armâneascâcari lipseashti s-aibâ angâtanù?S-ma bagâ shi unâ altâ ntribari: Cumù

s-poati ca ditù atselji aproapea 400 dimembri a Sutsatâljei, ditù cari 105 sh-

avea pâltitâ cotizatsia ta s-poatâ s-u tsânâtu banâ Sutsata, canâ nu intrã tu nãuluConsiliu di Cumânduseari mea s-aflarâta s-intrâ tamam atselji inshi tsi s-aflashi tu Consiliul di Cumânduseari asutsatâljei Comunitatea? Nicuratù lucru!Mari mâsturilji, mari!?! Dupâ ndoauâ

Dupâ alidzeridzâli aveamù s-aflãmù câ tuti aestimushutets nu putea sâ s-facâ, adyeafurùcari eara atselù cari avina unù ahtariscupo, fârâ agiutorlu a doi membri di

thimeljiù a Sutsatâljei a noastâ shi maxus:Oani Nicolae (exprezidentu) shiAlexandru Gica (exvitseprezidentu).Nãulu Consiliu di Cumânduseari a

Sutsatâljei sh-intrã tu tesi dupâ atseali tsili spusi Alexandru Gica. Buletinili di votariama nitsi adzâ nu mata-nji li deadi ta s-livedù!?! S-bagâ unâ altâ ntribari: Cumùs-poati ca doi oaminji di thimeljiù aSutsatâljei, ca cumù eara O. Nicolae shiA. Gica, s-facâ unù ahtari nitinjisitù lucrushi tsi fortsâ âlji pimsi s-adarâ ashi tsiva?Tamam elji s-adarâ unù ahtari lucru cari,cu niheamâ chiro ma nâinti di alidzeridzâtsea:”...moralitatea shi tinjia suntunai ma importanti shi ti atsea Sutsata anoastâ va s-imnâ daima mash pi cãljiurichischini. Tuts atselji tsi vorù s-intrâ tusutsata aesta, s-aibâ tru minti s-nu adarâtsiva tsi poati s-aducâ znjii ti cauzaarmâneasacâ, ama mash hâiri” .Di moralitati sh-di tinjii, maca elji doilji

furâ axi s-facâ unùahtari lucru, nu mata

putemù s-ma zburâmù. Tu tsi mâtreashtihâirea iavea-u: Dupâ patru meshi di laalidzeri Sutsata Culturalâ Armâneascâagiumsi unâ turlii di anexâ ali unâ altâsutsatâ shi maxus: ali Sutsata “Comunita-tea”? Atselji tsi u cumândusescu Sutsatatora, ti furnjia câ eara ma di nâinti membritu cumândusearea a Comunitatiljei avinâscupadzlji a ljei sh-nitsi cumu ali SCA.Iavea ti tsi protlu lucru cari lu adrarâ elji,di cara s-vidzurâ intrats tu cumându-searea a Sutsatâljei, fu atselù di votarâintrarea tu sediulu ali SCA shi a sutsatâljei“Comunitatea”. Shi ma largu luyursirâcâ nu mata easti ananghi ta s-ma organi-zeadzâ elji spectacolu “Esu Armânjljinsusu tu munti” iara Dzua Natsionalâ aArmânjlorù u organizarâ ashi cumu s-veadi tu articolu “Sosia” (v. pag.22).Tu chirolu ditu soni prezidenta Mariana

Bara, tu locu s-azburascâ tu numa aliSCA, aclo iu fu aleaptâ ca prezidentâ sh-iu atselji aproapea 400 (patru suti) di

membri ashteaptâ s-adarâ tsiva ti elji,zburashti (pi Internet shi nu mash) tunuma ali alantâ sutsatâ shi-lji organizeadzâspectacolili di canda unu altu nu s-aflâ!?Pritu aesta nu s-va altu tsiva dicâtu ca

lumea s-achicâseascâ câ SutsataCulturalâ Armâneascâ, nai ma vârtoasâ

Sutsatâ armâneascâ di pânâ tora, iuMariana Bara easti prezidentâ, easti unâcu sutsata “Comunitatea”. Voru candas-u ascundâ Sutsata CulturalâArmâneascâ cu tutu tsi adrã ea tu aeshtsandoi anji di banâ. Easti tsiva di candaisturia s-difturseashti cu catandisea aalishtei Sutsatâ.Tu anlu 1990, di cara s-amintã Sutsata

Cultural Armâneascâ, ti furnjia câ multsâinshi nu putea sâ strâxeascâ numa a ljei,iu alânceashti zborlu “armâneascâ”,câftarâ ta s-u ascundâ. Ti aestâ furnjimembrilji ditu Cumândusearea ali SCA(Atanasie Nasta, H. Cândroveanu shiNicolae Saramandu) tricurâ, fârâ s-aspunâ, di lucra tu numa ali Sutsata diCulturâ Macedo-Românâ. Noi, atseljicari loamu parti la andamusli organizati

di elji, nu aveamu duchitâ sh-nâhârseamu câ putemu s-nâ adunãmu.Di aestâ oarâ ama, dupâ 14 di anji di la

amintarea ali SCA, ascundearea a ljei s-fatsi tutu dupâ idyiulu planu ama niheamâaltâ turlii: Pritu alidzeri nichischinideadirâ nanâparti membrilji ali SCA shibâgarâ tu Cumândusearea a ljei membritsi s-afla sh-tu Cumândusearea ali“Comunitatea”. Shi, pritu aestâ minari,caftâ ta s-u neutralizeadzâ SCA shi s-ashteargâ cu sfungulu tutu tsi adrã eatu aestsâ ndoi anji di banâ.Lipseashti s-aspunemu câ dinâoarâ cuneutralizarea a nai ma importantâljeisutsatâ armâneascâ s-ancheadicâ shilucrulu tsi va s-lu ahurheascâ shi s-lufacâ Liga a Armânjloru di România, caris-amintã tu 29-li di Martsu 2004. Difaptu aestu lucru lu avina elji: LifteriNaum, Custica Canacheu shi SteryiuSamara.Noi avemu nãdia câ pânâ tu soni, tu

aestu chiro, nu va s-tihiseascâ cuSutsata Culturalâ Armâneascâ tsi s-tihisicu ea aoa shi pasprâdzats di anji manâinti. Aesta ti furnjia câ ea, SCA, tuaeshtsâ ndoi anji di banâ, agiumsi ta s-aibâ unâ avutâ activitati shi unu numirudi vârâ 400 di membri. Aeshtsa va s-hibâ atselji cari va s-aibâ angâtanu s-utsânâ tu banâ Sutsata CulturalâArmâneascâ - cu tuti câ tu Cumându-searea a ljei s-hipsirâ oaminji di la unâaltâ Sutsatâ sh-cari avinâ altsâ scupadz

dicâtu atselji tsi-lji ari ea tu statutu -,ashi cumu u tsânurâ tu aeshtsâ ndoi anjishi va s-ducâ ma nâinti thâmâsitli lucritsi li featsirâ pânâ tora.Ashi s-lâ agiutâ Dumnidzã!

Tacu alù Steryiu alù Gugacù

8/7/2019 Bana Armânească - Nr35-36a

http://slidepdf.com/reader/full/bana-armaneasca-nr35-36a 6/15

6 Nr. 1-2 (35-36), 2004 BANA ARMÂNEASCÂ

Simpozionlu “Identitatea a Armânjlorù”;Gala a Premiilorù “Omlu a Anlui” shi a

“Premiiloru di tinjii Bana Armâneascâ” -2003Festivalu Folcloric Internatsional:

“Bana Armâneascâ”27-li di Martsu 2004

Gala a Premiilorù “Omlua Anlui” - 2003

Zborlu di dishcljidiri alù

Dumitru PiceavaTinjisiti Armâni shi duruts Armânji,Vâ spunù bunâ vâ-i dzua shi ghini vinitù

la aestâ andamusi aleaptâ di adzâ,andamusi cari s-tsâni cu apuhia a atsiljeidi a shaptea editsii ali Gala a Premiilorù“Omlu a Anlui” shi a Premiilorù di tinjiiBana Armâneascâ”, cumù shi cu apuhiaa Festivalui Folcloric Internatsionalarmânescu - prota editsii.Tutâ aestâ manifestatsii culturalâ di

adzâ easti organizatâ di Fundatsia “BanaArmâneascâ” sumù egida a Federatsiiljei“Liga a Armânjlorù ditù România”, tsis-amintâ estanù tu data di 8-li di Martsu.Avemù nãdia câ amintarea a alishtei

noauâ institutsii armâneascâ, Armânjljidi România va s-hibâ ma ghini organizatsshi va s-poatâ sâ-shi avinâ ma ghinisinferurli a lorù.

Tu tsi mâtreashti Premiili “Omlu aAnlui”, adutsemù aminti câ ahurhindaluicu anlu 1997, s-durusescu cafi anù tu

a doaua dzuâ di Sâmbâtâ icâ tu a doauagiumitati a meslui Martsu.Aesti premii tinjisescu gãiretsli,

pidimadzlji sh-cilistisirli a oaminjilorù dishtiintsâ, di culturâ icâ ditù alti tsercljiuri- cari s-alumtarâ shi s-alumtâ ti

pâstrarea a areurlorù shi a adetslorù, a

Yiurtisearea di estanù s-featsi la salaARCUB di Bucureshti shi fu pãrãstâsitâdi Mariana Budesh, prezidenta aliOTAR shi Dumitru Piceava, preziden-tu a Fundatsiiljei „Bana Armâneascâ“.Dupâ zborlu di ghinuiri a oaspitslorù

tsânutù di Dumitru Piceava premiereaahurhi cu durusearea a „Premiilorù ditinjii Bana Armâneascâ“ cari furâahârziti a tinjisitslorù Armânji:1.Preftulù Sashu Yerândã (Rep

Machidunia),2) Andon Kristo (Arbinishia),3) Nico Kiurci (Vâryâria),4) Dumitru Garofil (România)

Ditù itii personali Andon Kristo shiDumitru Garofil nu puturâ ta s-yinâ lapremieri shi la spectacolù.Premiulu „Omlu a Anlui 2003“ fu

ahârzitù a avdzâtlui cântâtorù armânùdi Custantsa, Hrista Lupci.Ca Premii furâ durusiti ayalmi (statui)

adrati ditù brundzu di DumitruPiceava.

limbâljei shi a miletiljei armâneascâ.Aesti premii ama, s-durusescu nu mash

a oaminjlorù di arâzgâ armânâ mea shi aatsilorù oaminji cari nu tsânù di aestâ etnii,ama cari lji-agiutã Armânjlji cu zborlu sh-cu fapta”.

Lipseashti s-aducù aminti câ premiili,“Omlu a Anlui”, furâ durusiti, ti protaoarâ, tu anlu 1997 a tinjisitlui profesorVasile Barba shi alù Luis Maria de Puiq(Prezidentul a Adunariljei Parlamentarâa Comunitatiljei Ivrupeanâ tu atselù chiro,cari andrupã pricunushtearea a grailuiarmânescu ca limbâ a Armânjlorù shi

câftã apârarea a ljei). Iara va s-aducùaminti câ atumtsea, tu anlu 1997, cânduavdzâmù di Dimândarea 1333 noi nâhârsimù multu ti furnjia câ pistipseamùcâ ea u pricunoashti nu mash limbaarmâneascâ mea-lji pricunoashti sh-tutsArmânjlji ca etnii ahoryea. Nu fu ashitsishi, pânâ tu soni, nitsi apfoasli ditùDimândarea 1333 nu furâ bâgati tupractichii tu nai ma multili ditù craturlibalcanitsi iu bâneadzâ Armânji.Prota oarâ durusim mash premiili Omlu

a Anlui. Ditu anlu 1999 pri ninga premiili“Omlu a Anlui” durusimu shi Dhiplumidi tinjii. Ahurhindalui ditu anlu 2002, pininga premiulù “Omlu a Anlui” durusimùshi “Premii di tinjii “Bana Armâneascâ”…Anlu aestu premiulù “Omlu a Anlui” shi

“Premiili di Tinjii” “Bana Armâneascâ”,

tsi s-da ti anlu 2003, va s-hibâ durusiti aniscântorù oaminji ti anami cari s-alumtarâ shi s-alumtâ cu mari giuneatsâti tsânearea tru banâ sh-ti avutsârea alimbâljei, a cânticlui, a istoriiljei shi antreagâljei culturâ armâneascâ. Aestihiindalui elementili di timeljiù a identitatiljeia Armânjlorù.Cu tuti câ Armânjlji ditù statili iu bânea-

dzâ elji, nafoarâ di Rep. Machidunia, nu

s-hârsescu di pricunoashtirea a lorù caidentitati ahoryea shi ca minoritati etnicâ,Armãnamea nu chiru sh-nitsi nu va s-chearã vãrnãoarã câtse, ashi cum s-vidzushi s-veadi, dupã cãdearea a comunismo-lui ditù statili iu bãneadzã Armãnjlji, alânciunâ mari dishtiptatari a conshtiintsâljeinatsionalâ a Armânjlorù shi unâ creashtiria alumtâljei ti tsâneari tu banâ a limbâljeishi a farâljei armâneascã cum di multuchiro nu s-vidzu. Un semnu a alushtuilucru easti shi alâncirea a alishtei revistâ“Bana Armâneascâ”, tsi u scutem noi aoa,Bucureshti, nyrâpsitâ mash pri limbaarmâneascâ cumù shi durusirea aPremiilor “Omlu a Anlui” tsi li fâtsemùdi ahântsâ anji.

SponsorljiCa aestâ andamusi a noastâ s-hibâ ca

dealihea unâ yiurtii diximù agiutorù ditùpartea a ma multorù Armânji cu marivreari trâ Armânami ashi cumù suntu:Sutir Bletsa (300 euro), Vanghiu Dzegadi Italia (100 euro), Dima Grasu, VasiliFerfelis, Miticâ Adamcalescu (100 didolari), Tasha Dumitru (3 miliunji di lei),Stere Paris (2 miliunji di lei), DumitruShapera, Toza Decebal, Iotta Trandu,Sutsata a Armânjlorù di Frantsa,prezidentu Iancu Perifan, cari easti sh-nâslu prezentu aoatsi la spectacol (700di Euro), Sutsata Culturalâ Armâneascâ”di Bucureshti, prezidentâ Mariana Bara,Fundatsia “Moscopole” di Bucureshti,

prezidentu Dima Grasu, “Organizatsia aTinirlorù Armânji di România”,prezidentâ Mariana -Budesh. A tutulorùlâ hãristusimù multu ti buneatsa shicuvârdâlâchea a lorù.Haristo multu ti tinjia tsi nji-u featsitù

di mi ascultatù!

8/7/2019 Bana Armânească - Nr35-36a

http://slidepdf.com/reader/full/bana-armaneasca-nr35-36a 7/15

BANA ARMÂNEASCÂ Nr.1-2 (35-36), 20047

Pr. SASHU YERÂNDÃTu 3-li di Cirisharù2003 Sashu Yerândã

(Sasho Nacov) lu featsirâ dhyeacù iaratu dzua di5-li di Cirisharù 2003, diAnalipsi, Domnulu Petru, Mitropolitlu-aEparhiiljei di Bituli shi Preaspa, âlji li deadisâmtili relicvii (crutsea shi Biblia) apârintilui Sashu Yerândã. La aestu actu dihirotonizari eara shi altsâ 40-50 di Armânjivinits di Crushuva, di Bituli, di Scopia, diVelis etc.Bãsearica earanjicã s-lji-adunâtuts! Shi uborlueara mplinù diAr-mãnji. Sh-tserlu earamplin, di harauâ

Dzua cându s-y i u r t u s e aAnãltsarea-aDomnului Hristolu n tseru, noi, Armânjljiditù Machidunii, agiumsim la niori diharauâ. Atsea dzuã, pi 5-li di Cirishearù2003, la mânãstirlu Analipsea, cari s-aflãtu arãdzâmlu di Crushuva, fu hirotonisitùprotlu preftuarmânù. Noi sh-pânâ toraaveamù preftsâ cari eara Armânji di dadãsh-di tatã ma tu bâserits cânta shi cântâpi vâryâreashti. Preftul di-adzâ cântâ tubâsearicâ pi armâneashti.(Santaal Djica).“Liga a Armânjlorù ditù România” shi

Fundatsia “Bana Armâneascâ” durusescua preftului armânu Sashu Yerândã - Rep.Machidunia, “Premiulu di tinjii” - “BanaArmâneascâ” - 2003, editsia a VII-a, 27-li di Martsu 2004, ca semnu dipricunushteari ti anchisirea tu anlu 2003a psãltisiriljei pri limba armâneascâ labisearica Sâmtsâlji Constantin shi Elena

di Bituli, tu tesea di protlu preftu armânù,sh-ti nãdia câ di la dumniljea a lui anchisiunâ nauâ etâ tu bana a crishtinjlorù armânjiditù Machidunii sh-di pisti tutù.Sashu Yerândã bitisi Facultatea di

Teologii di Bucureshti iara tora fatsi shiDoctoratlu tu Teologii. Ditùprotslji anjidi Facultati nâslu publicã shi la revistaBana Armâneascâ, lucru tsi-lù fatsi shitora, a câ easti acâtsatù cu lucrulu abisearicâljei. Tutâ tinjia ditù partea a noastâti preftulù Sashu Yerândã ti tutù tsi adrãpânâ tora shi ti tutù tsi va s-adarâ, ashicumù avemù nãdia, tu lucrulu abisearicâljei shi a Armânamiljei. Tutnâoarâ,hâristusimù alù Sashu Yerândã ti dhoaraa lui cãtrã noi: unâ icoanâ cu SâmtsâljiConstantin shi Elena.

NICO KIURCIEV

Nico Kiurciev easti unù Armânùanvitsatù ditù Vâryârii. Elù easti unludi multsâlji anvitsats ditù psânjljiArmânji câtù armasirâ tu Vâryârii.Suntu ca vârâ 5.000 di sufliti. AArmânjlorù di Râmânia tsivinirâ ditùVâryâria noi lâ dztsemù Vâryâreanji.Ânji si pari câ numirlu a alushtorù eastimultu ma mari dicâtù a atsilorùarmashi tu locurli a lorù di daima.

Niko Kiurci bitisi facultatea diFilologii la Universitatea di Sofia. Eastilingvistu shi tutnâoarâ lucreadzâ ca jurnalistu shi editorù a frândzâljeiarmâneascâ “ Armânlu ” shi a revistâ-ljei Noi Armânjlji tu Bulgaria shi

Balcanlu.Ari scoasâ cartea “ Antologia armâ-

neascâ di poezii ” shi cartea di poeziiarmâneascâ “Spiritlu a meu tu celuladi cilechi easti strimtu ”. Ma scoasi shi

unâ Antologii B a l c a n i c âarmâneascâcu 12 di po-ets armânji,

Dictsionarlu A r m â n ù - Bulgar , sh. a.

Tutnâoarâ,Niko Kiurci,

fatsi parti ditù cumândusearea aSutsatâljei armâneascâ ditù Vâryârii.Iavea ti tsi “Liga a Armânjlorù ditù

România” shi Fundatsia “BanaArmâneascâ” lu tinjisescu NikoKiurkciev - ditu Vâryârii cu “Premiuludi tinjii” - 2003, editsia a VII-a, 27-lidi Martsu 2004 - Bucureshti, casemnu di pricunushteari ti tuticilâstâsirli tsi li featsi ti tsânearea trubanâ a limbâljei armâneascâ laArmânjlji ditù Vâryârii pritù publicareadi cãrtsâ di poezii shi di literaturâarmâneascâ: Frândzâ ti Limba shiCultura Armâneascâ“Armânlu”,Revista ti Limba shi CulturaArmâneascâ “Noi Armânji,

Antologia armâneascâ”, Antologia Balcanicâ armâneascâ”.

DUMITRU GAROFIL

Liga a Armânjlorù ditù România” shiFundatsia “Bana Armâneascâ” diBucureshti durusescu alù DumitruGAROFIL “Premiulu di tinjii BanaArmâneascâ” - 2003, editsia a VII-a, 27-li di Martsu 2004 - Bucureshti, ca semnudi pricunushteari ti tuti cilâstâsirli tsi lifeatsi ti scutearea tru migdani a lucrãrlorùliterari armâneshtsâ veclji sh-nãi shipublicarea a lorù tu “Rivista di literaturâshi studii aromâne”, cumù sh-ti furnjiacâ fu protlu di România tsi scoasi, dupâcâdearea a comunismolui, unâ revistâarmâneascâ - “ Minduearea armâneascâ ”

ANDON KRISTO

Andon Kristo s-amintã tu 02.10.1948,tu hoara Flochi di ningã câsâbãluCurceaua ditù Arbinishii, ditù pârintsâarmânji, Constandina shi Tashcu.Anvitsã clasa primarâ cu dascaluarmânù Thimi Simacu. Tu anjlji 1964-1968 featsi liceulu ti icunumii Elbasan adeapoia featsi la Univeresitatea diElbasan facultatea di Finantsi-contabili-tati tu anjlji 1972-1976. Tu Maiù 1992featsi seminar “Economia a comertsuluishi menegement” organizatù di Universi-tatea di Nebrasca, Lincoln, USA.Lucreadzâ ca expertu contabil. Easti

ansuratù cu unâ armânâ, Maria Shituni,cu cari ari unâ featâ shi unu ficiorù. Tuanlu 2002 easti aleptu prezidentu ali

filiala a Sutsatâljei di Elbasan.Liga a Armânjlorù ditù România” shiFundatsia “Bana Armâneascâ”durusescu alu Andon Kristo - Albania,“Premiulu di tinjii” - Bana Armâneascâ”- 2003, editsia a VII-a, 27-li di Martsu2004 - Bucureshti“, ca semnu dipricunushteari ti tuti cilâstâsirli tsi lifeatsi ti anyearea a adetslorù culturaliarmâneshtsâ la Armânjlji ditù Albania, ti

organizarea a sutsatâljei armâneascâ diElbasan, ti adutsearea pri armâneashtishi publicarea a cãrtsâlorù: “LiliceaSândzinata”, “Traghedia ali Muscopuli”di Dori Falo, Antologhia di puiziiarmâneascâ sh.a.

Premiili di tinjii“BanaArmâneascâ”

2003 -Editsia a 7-a

8/7/2019 Bana Armânească - Nr35-36a

http://slidepdf.com/reader/full/bana-armaneasca-nr35-36a 8/15

8 Nr. 1-2 (35-36), 2004 BANA ARMÂNEASCÂ

Di cunuscutlu cântâtorù Hrista Lupci poetaKira Iorgoveanu - Mantsu aspunea: “...marli

cântâtorù armânù - Hrista Lupci - easti unâinstitutsiuni armâneascâ! Noi, Armânjlji,bânâtori asprândits tu-ahânti vâsilii, nâvirsãmù avearea, putearea, suflitlu shi culturatu-atseali vâsilii iu Dumnidzâ nâ durusi s-bânãmù... Nu avumù shi nu avemù institu-tsiuni mash a noasti: Academii, Universitati,Institutù di Folclorù, Lingvisticâ...Ma, tutù

Dumnidzânu n-alâ-sã dipùs - c h i -remù shinâ duru-s e a s h t icâti vârâ-oarâ cucâti unùm a r iArmânùtsi poatiaproapeas - t s â n â

locu di-a e s t iinstitutsiitsi nu

putumù s-li avemù. Trâ mini, Tache Papahagifu unâ dealihea Academii Armâneascâ! Ashicumù minduiescu mini câ Hrista Lupci tsânidealihea locù trâ unù “Institutù di Folclorùarmânescu”! Nu cunoscu altu cântâtorù tsisâ shtibâ ma multi cântitsi armâneshtsâ diHrista Lupci. Elù easti unâ dealihea memoriiyii a cânticlui armânescu!...Nâ purta cucânticlu-a lui tu unâ lumi nicunuscutâ di noi,di-alargu, ancestralâ, ahândoasâ, tsi cu-agiutorlu a lui ishea ditùantunearicù shi agârsheari.Tu-atselù chiro, cându noibânamù tu marili câsâbã ius-pârea câ tuti suntu trâdaima agârshiti, Hrista nâturnã tu avlachea a noastâ:atsea armâneasca.Hrista Lupci ahurhi

turnarea a Armânjlorù ditùRomânia câtâ cânticlu,folclorlu armânescu. Dupùelù ahurhirâ sâ s-amintâorhestri armâneshtsâ tsidusirâ shi ducù cu tinjie

n â i n t iyishteareac u l t u r a l âarmâneascâ:folclor lu.Ma elù fuunù dip r o t s l j i(deadunù cua u s h l uCâshiricâ)shi armasipânâ torasingurlu tsi-lj si uidisea-shti tinjia s-hibâ Insti-tutsiuni dicânticù armânescu”!Hrista anyie cântitsi veclj, li turnâ

tu banâ cu iholu vecljiù i li-nviscutu unù iho nãu, uidisitù shi cucâftãrili-a chirolui di adzâ. HristaLupci adrã shi multi cântitsi tsiintrarâ trâ daima tu folclorluarmânescu...Hrista Lupci ahurhiunâ cali tsi nâ dusi la zârtsinj, la atseatsi easti nai ma aproapi di suflitluarmânescu: cânticlu! Di-ndoi anjiHrista Lupci ahurhi s-adunâ picaseti adrati di elù tutâ aestâ avearidi cânticu armânescu ... Suntudealihea yishteri tsi nâ umplu suflitludi harauâ, ocljii di lãcârnj shi nâ danâdia câ aestu cânticù, safi armâne-scu, nu va s-chearâ canâoarâ ...!”

Iavea ti tsi Liga a Armânjloru diRomânia shi Fundatsia “BanaArmâneascâ durusescu alù HristaLupci Premiulu“Omlu a Anlui2003”ca semnu di pricunushteariti tuti cilâstâsirli tsi li featsi tiscutearea tru migdani shi tsânearea

tru banâ a cânticlui armânescu shia limbâljei armâneascâ.

FESTIVALUFOLCLORIC

INTERNATSIONAL„Bana Armâneascâ“Tu dheftira parti a programlui s-tsânu,

ti prota oarâ Bucureshti, FestivaluFolcloric Internatsional „BanaArmâneascâ“, la cari loarâ parti shi-ljimâyipsirâ spectatorlji cu cântitsli sh-cugiocurli a lorù pareili: „Pilisterlu“ diBucureshti, „Lilici ditù Maiù“ di Custan-tsa shi „Cânticlu a nostu“ ditu Vâryârii.Spectacolu fu dishcljisù di Zoe GICA

deadunù

cu pareia a ljei di ficiurits,„Lilici ditù Maiù, cari-lji mâyipsirâspectatorlji cu boatsli sh-cu cântitsli alorù.Cu mari dultseami tu boatsi cântã

Maria ZICOVA iara poeta VangheaMihanji Steryiu, ca daima, nâ mâyipsicu poezia tsi nâ u duruseashti cu ahântahari cafi oarâ.Unu spectacolu pirifanu, cu artâ shi

cu suflitu gioni, cu livindeatsâ shi cuiho safi armânescu aspusi pareia di tiniriPilisterlu. Tuts ditu salâ sh-frândzeapãlnjili di bâteari! Ti succeslu a loru,nica unâ oarâ va s-tinjisimu marli artistu

coregraf, armânluIon Tugearu, tsilucreadzâ cu eli.Tora ishi prota oarâpi scenâ shi pareiai n s t r u m e n t a l âP i l i s t e r l ucumândusitâ diSelian ENACHE.Cântarâ undzitù

Flori Costea, AureliaMihale shi IanulaYioryi.Cându s-alinâ pi

scenâ pareia Cânticlua Nostru di Rakitovo-

Pareia di Dorcova

Zoe Gica shi Pareia “Lilici ditu Maiu”PREMIULÙ“OMLU A ANLUI” - 2003

HRISTA LUPCI

8/7/2019 Bana Armânească - Nr35-36a

http://slidepdf.com/reader/full/bana-armaneasca-nr35-36a 9/15

BANA ARMÂNEASCÂ Nr. 1-2 (35-36), 2004 9

FESTIVALU DIFOLCLORU ARMÂNESCUCali-ambarù a FESTIVALUI shi câtù

ma multi editsii! Succesù acântâtorlorù shi a giucâtorlorù!Cu doara di la Dumnidzã sh-cu

marea a voastâ mirachi ti nai maaleaptili pirifãnji a farâljei, ancârcatidi mushuteatsâ – cânticlu sh-giocluarmânescu – vâ orù s-hits hârioshi,s-aflats calea cãtrã vruta-nâArmânami, sâ-lji hârsits suflitlu. Sâ-lji turnats nâpoi Nãdia câ ariDumnidzã sh-ti noi, câ avemù cu tsis-nâ pirifânipsimù, câ musheatili hãriartistitsi cari astrãbãturâ etili ari caris-li poartâ, s-li veaglji, s-li-adavgâ, s-

li-nnobileadzã; sâ-lji turnats nâpoiNãdia câ ari iu s-toarnâ sh-aflasilemitea (ascâparea, nchiuluirea), câmusheata shi lunjinata a noastâ casâ– Limba Armâneascâ nu s-asparsi,n-ashteaptâ fronimâ ca unâ dadâdurutâ, etimâ s-n-apridunâ, s-n-apânghi-seascâ câ himù a ljeifumelji.Cu vreari,

Gica Godi

Adavgu la urarea a mea stihurli aunui cânticu nãu tsi-nj parù uidisititi aestu evenimentu:

CÂNTITSLI A NOASTI

Haidi, cântats, Armânji,S-cântãmù cântitsli a noasti,C-au mari mushuteatsâShi grailu hrisusitù.

Mea, cânticlu-i harauâSh-tuti li vindicâ,

Mari vluyii-lj deadi, Bunlu Dumnidzã.Vindicâ arãnjli tuti,Shi itsi cripari va s-ai,Cântâ cântitsli a noasti,Cu dultsili, armânesculù graiù.Câ li cânta pâpânjlji

La shopatlu ditù cheari,Cându pâshtea pritù muntsâOili, caleshili ca steali.Giucats arada-aradaPi-armânescu iho,Giucats pi a nostu cânticùVeclju di-unù chiro.

Andamusea vidzutâ di JanaMihailova di la Tv. Scopia,

sectsia armâneascâ

Tinjisite doamne Piceava,shi di candu u vidzui manifestatsia tsi

u organizashi, va tsa dzâcù, nica mamultu tinjisitedoamne Piceava,tsâ pitrecù mariurari ti tut tsiorganizashi, câadrashi dealiheamari lucru. Tu unâdzuâ tuti atseali s-agiundzâ s-li orga-nizedz, pistipsescucâ easti maripidimo, ma shi mari responsabilitati.Importantsa easti câ tutù tricu nai maghini, câ mi turnai cu mari impresii,vidzui mushuteatsa di folclorù shi giocùarmânescu, multi informatsii tiArmânjlji di la Simpoziumlu, a shi searaarmâneascâ tricu multu ghini.Mi hârsii multu câ vidzui multsâ tiniri

la seara armâneascâ, cari anamisea dielji azbura armâneashti. La serliarmâneshtsâ la noi, nu pots sâstrâvâseshtsâ ahântsâ tiniri armânji.

Cându mi turnai adrai unâ emisiiantreagâ ti atsea cumù tricuSimpoziumlu, prezentai parti direferatili di tuts partitsipantsâlj, adraiancheta cu oaspitslji ti impresiili-a lorù,tuts eara ifhãristusits shi-nji si pari atseaeasti nai ma mari harauâ (satisfactsii)ti organizatorlu, cându shtii câ dipisilucrulu cu scuteari la capù.Pi ningâ Simpoziumlu, dedù shi

informatsii ti Premiili, shi festivalu, maunâ antreaga emisii andrepshu mash ti

festivalu iu s-prezentarâ shi cântâtorljishi sutsãtsli folcloritsi. S-cljeamâ diatsea tini tsi u organizashi deadimù dauântredz emisii, a armasirâ nica ndauâpãrtsâ cari lipseashti s-emiteadzâ tuemisiili tsi va s-realizeadzâ ma nclo.Aestu raportu lu pitrecù câ duchescu

borgi cãtrã tini ca organizatorù cari-njiagiutash ta s-potù mini cu camermanlus-yinù la aestâ mari shi mushatâmanifestatsii. Pistipsescu câ aesta nuari s-hiba a-noastâ videari ditù soni, mava mi câliseshtsâ shi la alantimanifestatsii tsi va li organizedz.

Pistipsescu ca va s-continuãm cucolaborarea, tsâ pitrecù anclinâciunjshi multâ sânâtati shi ghinets.

Jana Mihailova

Velingrad ditu Vâryârii, cumândusitâ diNicola Ianev-Cioli, canda nâ turnâmuunu chiro, ligânats di vecljili cântitsitrapti pi-anarya shi cu bots di zâmani.Vini deapoa Pero TSATSA cu tempera-

mentu shi umorismu shi featsi dealiheafestivalu unù evenimentu! Sala câftaiara s-lu avdâ, aplauzili nu s-dinâsea.Aestu festivalu, aspunea Maria Bara

tu “Hâbarea armâneascâ”, aspusi pitureactsia ditu salâ câ Armânamea ari seatidi culturâ, câ ashteaptâ ahtãri sârbâtoricu mari mirachi. S-vidzu iara câ toraavemu shi unâ expresii culturalâ noauâpi ninga atsea dizâmani, câavemu unâculturâ yii. Eara

tu salâ mamultu di 300 diinshi, multsâmproshtsâ cânu avea locurimpadi. Ficiuritsmultsâ, tinirim u l t s â .Jurnalista JanaMihailova di laTV di Skopja,regizorlu CostaBicov di la TV diSufii, unâ pareicâlisitâ di la TVAntena 1 di Bucureshti shi multsâspectatori filmarâ spectacolu.

PREMII DI PARTITSIPARI

Cu apuhia a protlui Festival FolcloricInternatsional “Bana Armâneascâ” diBucureshti, 27-li di Martsu 2004,

Federatsia “Liga a Armânjlorù ditùRomânia” shi Fundatsia “BanaArmâneascâ” durusirâ “Premii diPartitsipari” a pareilor: “SHOPATLU”- Bucureshti, Maria Zicova - Rep.Machidunia, Pero TSATSA - Rep.Machidunia, “Lilici ditu Maiu” -Custantsa, “PILISTERLU”- Bucureshtishi “Cânticlu a nostu”- Vâryâria.Dupâ spectaculù, la restaurantul

Minish, iu nicuchiru easti armânluFerfelis - sh-cari nâ agiutã cu unâsponsorizari, s-featsi unâ mari ziafeti.Dupâ muzica a pareiljei Shopatlu, tinirljiarmânji giucarâ pânâ amânat.

“Bana Armâneascâ”

Maria Zicova

8/7/2019 Bana Armânească - Nr35-36a

http://slidepdf.com/reader/full/bana-armaneasca-nr35-36a 10/15

10 Nr. 1-2 (35-36), 2004 BANA ARMÂNEASCÂ

Armânjlji tu Bulgaria suntu aproapea5000 shi bâneadzâ Sofia shi tu muntsâljRodopi shi Rila - Bulgaria di Sud. Aclosuntu tu grupâ compactâ ca unù populùliber shi veclju di unù chiro, di eta tutâ.Sutsatili armâneshtsâ suntu optu:

Tsentru ti Limba shi Cultura Armâ-neascâ cu sediu Sofia, Sutsata

Armânjlor “UNIREA”–fundatâ tu anlu1894 Sofia, Sutsata a Armânjlorù –Velingrad, Sutsata a Tinirlorù Armânjitu Bulgaria - Velingrad, SutsataArmâneascâ di Peshtera, SutsataA r m â n j l o r – R a k i t o v a , S u t s a t aArmânjlorù – Dorcova shi SutsataArmânjlor – Dupnitsa.Scupolu a nostu easti s-avigljemù, s-

anvitsâmù shi s-popularizãm limba anoastâ ta s-poatâ fumeljli shi ghenera-

tsia cai va s-yinâ dupâ noi s-veagli aestâculturâ veaclji armâneascâ tu Balcanlu.Organizatsiili Armâneshtsâ ditù Bul-

garia suntu membri di ma multu di 10anj la Unia Federativa a EtniilorNatsionali di Europa (Federal Union of European Nationalities - FUEN), caieasti ligâtura a noastâ cu ConsiliumluEuropean. Noi him fundatori shimembri la Consiliumlu Natsional tiProblemile Etniilor pi lângâ Consiliumludi Ministri ali Republica Bulgaria shimembri la Consiliumlu a Minoritãtslortu Bulgara, cari uneashti optu etnii shieasti unâ turlii di mini FUEN.Avemù scupolu shi nãdia s-adunãmù

tu un Tsentru Balcanic Armânescu piprintsiplu federativ tuti organizatsiiliarmâneshtsâ di tuti craturli ditù Balcan,

ta s-facâ unificatsie ti metodica, cãrtsâ,programi ti anvitsarea a limbâljei

armâneascâ, ti avigljearea ali cultura,identitatea shi folclorlu a Armânjlorù.Aestu proectu lucrãmù deadunù cu

fundatsii shi organizatsii tu cratlu a nostucu nãdia s-avemù agiutor di la TrustulBalcanic ti Democratsie cu scamnulBelgrad. Avem agiutor bun di laChivernisea Bulgara shi multi fundatsiiinternatsionali. Agiutor va-s avem shi dila Uniunea Europeanâ.Ligâtura va s-u facâ Prezidentul FUEN

Arquint Romedi shi Domnul Joao Ari dila Parlamentul European, cari areobligatsia ti Dimândarea 1333.Aestu agiutor va s-hibâ multu cama

mare ma s-nâ adunâm tu coalitsieBalcanicâ (mutrea cartea di la DomnulRomedi N 6). Un lucru lipseashti s-nuagârshim: Europa da agiutor aclo iu nuare conflicti!Problemile a Armânjlor tu Bulgaria shi

Balcanlu noi li discutâm di dauâ ori: tuYismânciun 2002 shi 2003 la TsigovCearc tu muntsâlj Rodopi aproapea dicâsâbâlu Velingrad, la Hotel Panorama.Aestu locù mushatù ahârdzit di

Dumnidzâ, tu tsentrul di Balcanù eastepatrida a Armânjlorù, are situatsie aleptâshi conditsii di lucru multu buni. Ligâturashi transport fârâ problemi. Dila aeroportSofia unâ sâhate shi 20 minuti cumachina. Poate s-nâ adunâm laCongreslu a Armânjlor di tutâ lumea.Cu bunlu a nostru oaspe shi FUEN

Prezident Domnul Romedi avem proectti congreslu FUEN ti 2006 an.Aestu an thema Simpozionlui armâne

ni alâxitâ: “Cum s-anveatsâ shi s-aveagljilimba armânâ tu Bulgaria shi tu craturlibalcanitsi”.Organizatorili Tsentrul ti Limba shi

Cultura Armâneascâ cu Prezidentu Prof.Dr. Mihai Vasile Hristu, SutsataArmânjlor “UNIREA” cu PrezidentuToma Chiurkci shi Sutsata Armânjlor –Velingrad shi Peshtera v-ashteaptâ shiaestu anù cu dorù Armânescu.Tu soni fatsim un Apel câtrâ tuts

conducâtorlji a Sutsatilor Armâneshtsâtu ntreg Balcanlu: S-nâ adunâmù tu unâcoalitsie Balcanicâ di hierù shi cu tutâfortsa a-noastra cu unù sinfon perfect

(safi) s-dutsim tutâ fara Armâneascâ -analtu la loclu tinjisitù shi ahârdzitù tu

Europa Unitâ. S-bâneadzâ Armânamea!

Caitsivrei di voi s-lu ntreghi tsi eshti tini?Apandisea a tutalor 100% va s-hiba:“Escu Armânù, icâ escu Rãmânù”.Tu tutã bana a mea nu amù avdzâtâ altâ

apandisi. Isturianji, linguishtsâ, filuloghi,etnografi, cu profesionalizmul a lorù damash aestâ apandisi.Antropologhia ali cultura shi a oasilor a

oaminjlorù spunù câ Armânjlji iu tsivreitsi bâneadzâ suntu unâ dâmarâ, unùsândzâ, au unâ antropologhii culturalâ shia oasilorù. Limba armânâ easti unâ soi latuts Armânjlji icâ Rãmânjlji.Adetsli cumù amù vidzutâ mini, ashi sh-

cumù amù aleaptâ pitù cãrtsâ, ashi cumùamù avdzâtâ, suntu comuni.Limba armâneascâ ari sh-dialecturi. Tu

Arbinishii s-cunoscu dialectul fârshirot,grabuvean, a migidonjlor shi alti varianticama njits cai nu suntu dialecti ma aundauâ zboarâ ahoryea di aesti dialecturicama mãri. Anda zburâi cu filologul di laUniversitetul “Alcsandru Giuvani” diElbasan, prof. Albert Risca, a ntribariljeia mea: cându unù dialectu poati si s-acljeamâ limbâ ahorea? el nj-aspusi:”Limba easti un cod. Oaminjlji lâ au

bâgatâ numa a obiectilorù ditù naturâ, afenomenilorù, a verbilorù, sh.a. shi ashis-ljea di hâbari ntrâ nâsh, comunicâ. Pânâcându elj pi aestu cod comunicâ lishor,shi aduchescu un-cu-alantu va s-dzâcâcâ dialectili nu suntu fapti limbi ahorea,armân dialecti.”Sh-la ntribarea alanta a mea trâ nâsu:

“Cându unù omù si-acljeama câ u arichirutâ limba?”, el apândâsi:”Când ai unùdorù mari, pi cai limbâ dzâts: oh, ata amea! Icâ cândù ti acatsâ inatea cum ludai blâstemlu, pi tsi limba? Tu aestisituatsii omlu nu zburashti cu intelectu,ma zborlu-lji easi ditù suflitù”.Di aesta mini aduchii câ limba

armâneasca easti unâ pisti tutù.

SIMPOZIONLU“IDENTITATEA A ARMÂNJLORÙ”

Tu dzua di Sâmbâtâ, 27-li di Martsu,2004, di la sâhatea11, la sediulù aSutsatâljei Culturalâ Armâneascâ, s-tsânu protlu Simpozion armânescu diBucureshti, andreptu di Federatsia“Liga a Armânjlorù ditù România”sh-di “Fundatsia Bana Armâneascâ”,cu tema: “Identitatea a Armânjlorù”.Prezentarâ comunicãri Dumitru

Piceava, Ion Cardula, VangheaMihanj Steryiu, Nico Kiurci, TomaBabu, Santa Djica, Mariana Bara.Azburârâ shi oaspitslji Iancu Perifanishi Mita Papuli. Dãmù ma nghiosureferartili pãrãstisiti di Niko Chiurkcishi Dumitru Piceava cumù shi atselùpitricutu di Andon Kristo.

Limba a Armânjloru casemnu di identitati tu BulgariaNico Chiurkci

Identitatea a ArmânjloruAndon Kristo

8/7/2019 Bana Armânească - Nr35-36a

http://slidepdf.com/reader/full/bana-armaneasca-nr35-36a 11/15

BANA ARMÂNEASCÂ Nr. 1-2 (35-36), 2004 11Ligatù di thema a noastâ, Identitatea a

Armânjlorù, va s-azburãscu, nu tu multizboari, di tsi s-achicâseashti pritù identi-tati shi etnii, tsi-i cu identitatea di arâzgâshi identitatea culturalâ a Armânjlorùcumù shi ndrepturli tsi lipseashti s-li aibâunù omù icâ unù grupù di oaminji tsiau unâ identitati ahoryea.

Elementi a identitatiljeiTu tsi mutreashti zborlu “Identitati”,

di cari zburâmù adzâ shi cu cari-lùpâtidzãmù noi Simpozionlu, yini ditùlimba latinâ, “identitas”.Pritù “identitati” s-achicâseashti câ

unù lucru easti aparalactu, easti identiccu sini isãsh. Unâ altâ definitsii easti:”atsea tsi fatsi ca unù lucru s-hibâ idyiùcu unù altu lucru”.Identitatea easti unâ uidisiri shi easti

datâ di tuti elementili pritù cari s-pricunoashti unù insu icâ unù grupù.Noi Armânjlji nu lu avemù zborlu

identitati ama lu-avemù, dupâ cumùaspushù niheamâ ma nâinti, zborluaparalactu (identic, va s-dzâcâ).Cându vremù s-

aspunemù di unùlucru câ easti aparala-ctu dzâtsemù câ “eastiadratù ditù unù lemnuicâ easti cruitù ditùunù lemnu”. Andazburâmù di Armânji icâdi identitatea a lorùputemù s-aspunemùcâ elji, Armânjlji,suntu cruits ditù unùlemnu.Adzâ noi zburâm di

achicâsearea a identi-tatiljei tu tsi mâtreashtietnia shi maxus etnia

a Armânjloru. Ti aestâ furnji va s-dãmùshi ndoauâ di:Elementili a etniiljei

Zborlu icâ ideia di “etnii” yini di lazborlu “etnos”, cari, tu Gârtsia di unúchiro, nu avea achicâseari ligatâ di unâmaxus dâmarâ icâ soi, mea zuyrâpseamilets cari nica nu avea loatâ urnecheaicâ paradigma puliticâ shi sotsialâelinicheascâ, a “tsitatiljei-statù”.Idyealui, tu francezâ, tu bitisita a etâljei

19, zborlu “etnic” zuyrâpsea societãtsliafricani shi asiatitsi, ta s-li dispartâ diatseali ivrupeani.Tu literatura inglizeascâ, chiola tu

ahurhita a etâljei XX, zborlu di “ethnii”zuyrâpsea grupurli di populatii cari nueara inglezi icâ americani.

Identitatea armâneascâAnda zburâmù di identitatea ali unâ popula-

tsii putemù s-aspunemù câ ea easti di mamulti turlii: Putemù s-azburâmù di unâ identi-tati di arâzgâ, di identitati di limbâ, di mirâicâ putemù s-azburâmù di identitatea a inshi-lorù cari facù parti ditù unâ minoritati, diidentitati culturalâ, lingvisticâ, religioasâ etc.Tu tsi mutreashti identitatea di arâzgâ.Anda easti zborlu di unâ comunitati tsi sh-

ari identitati di arâzgâ, identitati di sândzâ,cumù s-ma dzâtsi, putemù s-aspunemù câea sh-ari shi unâ conshtiintsâ di arâzgâ.Aesta, conshtiintsa di arâzgâ a comunita-

tiljei, easti atsea pi cari s-timiljiusescu protiliorganizãri sotsiali. Membrilji a lorù s-luyursescu câ au la arâzga a lorù strâpâpânjichino (comuni). Di aestâ conshtiintsâ diarâzgâ comunâ tsânù areurli, adetsli culturalishi tuti arãdzli a sotsietatiljei.

Ligatù di etniclu armânescu putemù s-aspunemù câ elù s-amintã pritù dhoara shicurbanea a ma multorù milets icâ a mamultorù triburi, di nuntrulù a sinurlorù aMachiduniiljei, milets aprucheati namisa di ealishi unificati, tu cursulù a unui lungu bairù diets tru unâ singurâ natsiuni, natsiuneamachiduneanâ.Ahurhindalui ditù anlu 168 n. a Hr., pisti

natsiunea machiduneanâ, vini natsiunearomanâ, atsea cari-lji deadi, namisa di altilishi limba. Ashi s-amintã natsiunea armânea-scâ icâ miletea armâneascâ, unâ nauâ natsi-uni, cu unâ noauâ identitati.Ahurhindalui cu anlu 148 n. a Hr., chiro di

doauâ njilji di anji, Armânjlji, naua identitatiicâ nãulu populù apresù ditù romanizarea apopulatsiiljei autohtonâ machiduneanâ, putus-armânâ tru banâ sumù amirãriljea Romanâ

chiro di aproapea optu suti di anji,sumù Amirãriljea Bizantinâ, mamultu di optu suti di anji, sumùAmirãriljea Otomanâ, aproapea 5 ets(vârâ 460 de ani).Dupâ unâ banâ di doauâ njilji di anji,

tu anlu 1913, dupâ pulematli balcani-tsi, pritù Hundrata di Irini di Bucu-reshti, ditù 10-li di Agustu, locurlia Machiduniiljei shi populatsia a ljeifurâ mpârtsâti a vâsiliilorù vitsini:Gârtsia (51%), Arbinishia (11%),Sârbia (29%) shi Vâryâria (9%).Adutsemù aminti aesti dati ti furnjia

câ eali suntu ma psânù cunuscuti dilumi shi ma psânù s-azburashti dieali cumù sh-ti furnjia câ di la aestâdzuâ, 10-li di Agustu 1913, Armânjljiintrarâ tu unù protsesù niacumtinatù

di deznatsionalizari sh-di asimilari dicãtrã populatsiili majoritari namisadi cari agiumsirâ s-bâneadzâ.Cu tuti aesti greali catandisi ditù

eta XX, Armânjlji, cari sh-avurâ unâarâzgâ comunâ shi ahoryea, âshipâstrarâ identitatea a lorù ahoryea

di alanti milets, shi âshidusirâ ma largu isnafea alorù, cultura a lorù, adetslishi limba a lorù di miletiahoryea.Di la aestâ datâ ditù anlu

1913 s-bâgã dealitheavârtosù problema aidentitatiljei a ArmânjlorùDi la aestâ datâ di

mpârtsâri a Machiduniiljeishi a Armânamiljei, a câ elji,Armânjlji, sh-dzâtsea tutùArmânji, alanti milets, tisinferlu a lorù, lâ dzâsirâpri numâ altâ turlii sh-

bâgarâ sumù semnulù antribariljei chiola shi identitatea alorù.

Identitatea culturalâLa conshtiintsa a ljei di comunitati

di arâzgâ, cu aestâ apuhii, s-amintã,cu unù rolù multu ma mari,conshtiintsa a comunitatiljei dilimbâ. Ditù aesti doauli s-amintãconshtiintsa a unitatiljei di culturânatsionalâ armâneascâ.Cultura natsionalâ easti pâstrarea,

creashtirea shi cultivarea a limbâljei,Ea easti cunoasterea a tricutlui a lui,achicâsearea a prezentului shipruvidearea a yinitorlui, cultivarea aartilorù shi a literaturâljei. Ea arisartsina multu importantâ tu tsânea-rea shi dezvoltarea a conshtiintsâljei

IDENTITATEA AARMÂNJLOR Ù

Dumitru Piceava

Hista Lupci namisa di ndauâ Pilisteri

8/7/2019 Bana Armânească - Nr35-36a

http://slidepdf.com/reader/full/bana-armaneasca-nr35-36a 12/15

12 Nr. 1-2 (35-36), 2004 BANA ARMÂNEASCÂ

Dumitru Piceava

a membrilorù ali unâ natsiuni.Lipseashti s-aspunemù câ pritùculturâ s-achicâseashti: “tutù tsiadarâ omlu ahoryea tu naturâ” icâ“tutù tsi adarâ omlu tu mulãlichiliicâ zânãtsli: muzicâ, literaturâ, arti,arhitecturâ, film shi tuti alanti

dumenjii a creatsiiljei a spiritlui.Cultura, limba maternâ, religiasuntu furnisiri cari bâneadzâ nuahâtù la unù insu, mea tudimândarea shi deadunù cu altsâinshi cari li mbrãtsiteadzâ tuti aesti.Easti zborlu, dicara, ahâtù di identitatea

a inshilorù, câtù shi di identitatea agrupurlorù cari li adarâ elji.S-aspuni câ, ma multu ca tu vecljiulù

chiro, tu dzâlili a noasti identitateaculturalâ easti fuvirsitâ di fortsâliuniformizanti cari s-furnisescu tusocietatea industrialâ.Ama, identitatea culturalâ easti njedzlu

a perinitatiljei a miletslorù; ea da a omluispecificitati shi a grupurlorù unitati; eaeasti ligâtura namisa di tricutlu, prezen-tulu shi yinitorlu a lorù. Cultura eastiatsea di cari easti ligatâ ntreaga experien-tâ a omlui, di la amintari pânâ la moarti.Ta s-lu alashi omlu icâ grupurli fârâ di

identitatea a lorù culturalâ easti s-lji alashifârâ di isturia a lorù shi s-nu lâ pricuno-shtsâ ndreptulù a lorù la banâ.

Ditù punctu di videari lingvistic, limbaarmâni nai ma importantulù lucru tiscutearea tru migdani shi creashtirea aidentitatiljei sumù tuti viderli a ljei.Limba easti hãlatea cari lishureadzâ

ligâturli namisa di membrilji a societatiljeishi pritù aesti s-amintâ cultura, dimec,adunarea a experientsâljei sotsialâ di launù bârnu la altu.Sutsata amintâ pritùlimbâ conshtiintsa a unitatiljei a ljei diculturâ. Pi timeljlu a comunitatiljei dilimbâ s-dishtiptã tu conshtiintsa a

miletslorù ivrupeani yislu sh-vreareacãtrã independentsa a lorù natsionalâ.Pritù cultivarea sh-creashtirea a

limbâljei, unù populù ahurheashti di s-cunoashti, tsi easti shi tsi poati s-adarâ.Natsionalismulù a miletslorù ivrupeani

ditù eta 19 easti fructulù idiologic a cilâ-stâsirlorù cu cari cafi unù ditù aesti miletssh-cultivâ limba, aspunea RãdulesacuMotru tu cartea a lui “ Etnicul românesc .Tu tsi mâtreashti Ndreptulù la identitati

culturalâ putemù s-aspunemù câ elùeasti unâ furnisiri, unâ expresii adiversitatiljei culturalâ a lumiljei shi andreptului la dyeafurauâ.Dupâ cumù easti cunuscutù,

Declaratsia pisupra a rasâljei shi aprigiudicãtslorù rasiali, apufâsitâ diConferinta generalâ a UNESCO la 27-lidi Brumarù 1978, aspuni, tu art. 2 câ“Tuti persoanili shi tuti grupurli aundreptulù ta s-hibâ ahoryea, sâ s-luyur-seascâ shi s-hibâ achicâsiti ashitsi.”

Ndreptulù international ama, ljea tuluyurseari identitatea a persoanilorù carifacù parti ditù minoritãts shi a minoritã-tslorù ca atari, câtse apârarea a alishteiidentitati fatsi lipsitâ durusearea aniscântorù ndrepturi spetsifitsi shi loareaa misurlorù tsi lipseashti.Borgea a statilorù easti ta s-

pricunoascâ shi s-apârâ ahâtùidentitatea individualã a cafiunui insu –tsi va s-dzâcâ aspunea-rea liberâ avreariljei a alushtui ta s-tsânâ di unâmaxus minoritati, sigura pi timeljlu aelementilorù obiective – câtù shiidentitatea a gruplui minoritarù. Aestaeasti tu prota aradâ borgea ta s-nu lâljea ndrepturli di itsi turlii, legislativi,administrativi icâ pulititsi cari vrea s-ducâ la nipricunushtearea a identitatiljei

a grupului, di la atseali generali, didiscrimi-nari icâ di asimilarifortsatâ, pânâ la purtaticuri dinistrâ-xeari, di intolerantsâ, va s-dzâcâ.Tu a doaua aradâ, pritù aestas-achicâseashti pricunushtearea ahãriloru ahoryea shi spetsifitsi a

inshilorù shi a grupurlorù shiapufâsirea di misuri cari s-da cali,s-da curagiù shi s-lishureadzâspunearea shi creashtirea aidentitatiljei. Ca unâ concluzii,

ndreptulù internatsional apârâ ndreptulùla banâ a grupurlorù minoritari, chiolashi a minoritãtsilorù natsionali, etnitsi,culturali, lingvistitsi icâ rasiali contra aactilorù di aspârdzearea fizicâ, cumù shicontra a asimilariljei a lorù fortsatâ.

Ligatù di tuti aesti, craturli tu caribâneadzâ Armânjlji lipseashti s-dacuragiù shi s-agiutâ scutearea trumigdani, pâstrarea si dezvoltarea aidentitatiljei a persoanilorù shi agrupurlorù, dimec, sâ-shi pâstreadzâshi sâ-sh scoatâ tru migdani hãrli a lorùspetsifitsi, culturali, lingvistitsi shireligioasi, shi s-li creascâ, cu tinjiseareaniacumtinatâ a libertãtslorù individulualiali cafi unâ persoanâ. Tora di oarâidentitatea a Armânjlorji easti pricunu-scutâ mash tu unù singurù cratù, eastizborlu di Rep. Machidunia. Tu alantivâsilii balcanitsi elji nica nu suntupricunuscuts ca hiindalui unù populùahoryea. Nipricunushtearea aArmânjlorù ca minoritati etnicâ cumùshi pulitica di asimilari dicutotalui alorù, dusâ di cãtrã craturli iu bâneadzâelji, lucruri tsi suntu contra cu câftareashi sinferlu a Armânjlorù ta sâ-sh scoatâtru migdani identitatea a lorù ditù punctudi videari culturalù, pulitic, juridic etc.,

fatsi ca miletea armâneascâ sâ s-tucheascâ psânù câti psânù, pânâ lachirearea a identitatiljei a ljei. Ligatù dicatandisea a Armânjlorù ditù Româniaputemù s-aspunemù câ ea nu easti mabunâ di atsea a Armânjlorù ditù alanticraturi balcanitsi. Eta XXI, aspunea unùautorù, cari s-lo dupâ cunuscutilizboarâ alù Andre Malraux, va s-hibâ etaa identitãtslorù shi a particularismilorùetnico-natsionale, culturale shireligioase”. S-da Dumnidzã s-hibâashitsi shi Armânamea, ca itsi altâ miletidi pisti locù sâ s-hârseascâ di tutindrepturli tsi-lji si pricadu shi s-poatâs-armânâ tru banâ ashi cumù fu eaamintatâ, ca mileti armâneascâ. Ashi s-lji-agiutâ Dumnidzã!

Pareia di Dorcova

Pero Tsatsa

8/7/2019 Bana Armânească - Nr35-36a

http://slidepdf.com/reader/full/bana-armaneasca-nr35-36a 13/15

BANA ARMÂNEASCÂ Nr. 1-2 (35-36), 2004 13Tu chirolu a atsilorù

doauâ dzâli, 25-li shi26-li di Maiù, s-tsânuSofia unâ andamusi aliSEEMO cu Armânjljitsi lucreadzâ tu mass-mediaarmâneascâ.

Aestâ andamusi fu organizatâ, tiprota oarâ, di cãtrã SEEMO(Organizatsia Media ditù Notù-Datâa Europâljei) tsi ari scamnulù Viena,cu agiutorlu a Institutului Interna-tsional di Presâ shi a Chentrului diprudhipsiri (dezvoltari) Media diSufia. Hãrgiurli ti aestu Simpozionfurâ fapti di cãtrã Ministerlu diexterni ali Austria.La andamusi loarâ parti Armânji

ditù ma multi craturi ditù cariadutsemù aminti: ditu Varyârii furâNiko shi Toma Kiurciev, cumù shiregizorlu K. Bikov; ditù Gârtsii earaSutiri Bletsa, Steryiu Caloyeru,Steryiu Kukudis; ditu Makidunii earaDina Cuvata, Goran Pushuticlu,Parashkeva Petroska di la TVSkopja, Marinela Tuseva di la RadioShtip, Ocika Saltirovska di la RadioKumanovo; ditù România earaMariana Bara shi Dumitru Piceava;ditu Arbinushii eara Kristo Goci shiSpiru Poci, di la revista “Fârshirotlushi Andon Kristo di la revista“Frãtsia”; ditu Ghirmânii eara KiraMantsu; ditu Austria eara MarilenaBara cu Thede Kahl.Pri ningâ oaspitslji thimisits ma

nsusù loarâ parti la andamusi shioaspits di la Universitatea di Sofia:Katia Anastassova shi SvetlaRakshieva. Andamusea fu cumân-dusitâ di Secretarlu general ali

SEEMO, Oliver Vujovic, deadunùcu Thede Kahl.N-capù cu aeshtsâ doi tiniri

nvitsats xenji ditù soni - ditù cariunlu easti Neamtsu ama niheamùarmânizatù -, sigura câ andamuseas-dusi ditù ahurhitâ pân tu bitisitânimtseashti…Fu ca unâ lectsii dicumù lipseashti sâ s-tsânâ unùSimpozion icâ unâ ahtari andamusi.Sâ-lji dai ndreptulù a cafi unui omùtsi-lù câlisishi sâ-sh spunâ minduea-rea a lui, s-lu ascultsâ shi sâ-lji daiapandisi tinjisitâ, easti unù mari shimusheatù lucru. Tutâ muabetea didoauâ dzâli namisa di oaminji carinu s-cunushtea icâ s-cunushtea mapsânù, cu tuti câ lucreadzâ tu idyeadumenji, a mass-media armâneascâ,

curã chischinù, cu tinjii, pulitipsitù(tsivilizatù). Zborlu a cafi unlui earaadusù ditù armâneashti pri limbaromânâ shi inglezâ cumu shialjiumtrea. Fu cumândusitâ cu itsrâljishi cu mintiminilji.Lipseashti s-aspunù câ la aestâ

andamusi, namisa di noi, furâ câlisitsshi loarâ parti shi trei Românji (Vlahi)ditù Timoc. S-bâgã tu muabeti caandamusea sâ sfacâ tu doauâ locuri,di unâ parti Armânjlji shi tu altâ partiRomânjlji. Doilji mintimenji tsicumândusea andamusea, ca dealithea

cu mintiminilji, ndreapsirâ aestâproblemâ fârâ s-cârteascâ vârâ. Ditùahurhitâ nâ si spusi câ Europa nu vaconflicti shi agiutâ mash aclotsi iu nus-tihiseashti ashi tsiva. Easti ananghidi unâ ma mari achicâseari namisa dimilets icâ di etnii ahoryea. Shifeatsimù andamusea shi alantâ dzuâtutù deadunù cu Românjlji. Nu fuarãu. Cu aestâ apuhii avdzâmù câ, cacumù Armânjlji, shi elji, Românjljiditù Timoc, nai ditù Sârbii iubâneadzâ Românji, nu suntupricunuscuts shi nu suntu agiutatsta s-poatâ sâ-sh tsânâ tu banâ limbashi miletea-lâ. Prezidentulù aandamusiljei, Oliver Vujovic, nâ spusicâ elji, SEEMO, nu da pâradz, amapotù ta s-nâ agiutâ ta s-lomù pâradzti mass-media a noastâ. Thede Kahlaspusi câ atumtsea anda zburâ cuOliver Vujovic andâmusii multicheaditsi. Noi zburâmù di Vlahi,

spunea nâslu, ama aestâ numâ ari mamulti achicâseri. Nu easti arãu câvinirâ shi Vlahilji di Timoc ta s-vi-demù tsi putemù s-fâtsemù deadunù.S-pripusi câ easti ananghi ta s-

fâtsemù unâ Sutsatâ di mass-mediaarmâneascâ iu s-facâ parti câti unùredactor di cafi cratu.Steryiu Caloyeru, cari ari unâ

televizii tsi poartâ numa “ Largu-videari” shi easti bâgatâ pi satelit,pripusi ta s-adrãmù la aestâ televiziiunâ emisii di 6 sâhãts pri limbaarmâneascâ.Steryiu Cukudis adusi aminti câ tu

Gârtsii sâ scotù di cãtrã Armânji multirevisti, sigura, anyrâpsiti pri limbagreacâ. Ca urnechi, Armânjlji di Seresscotù unâ revistâ di 10 anji.

SEEMO shi Armânjlji ditu tumass-media armâneascâ

Azburârâ multu musheatu shituts alantsâ ca cumu furâChira Iorgoveanu-Mantsu,Mariana Bara, Thede Kahl,Toma Kiurci, regizorlu Bikov

(cari va ta s-adarâ unu filmu armânescu), SutiriBletsa (cari azburâ di cheaditsli tsi-lji si bagâca shi tu Gârtsii sâ si scoatâ unâ fimiridâ prilimba armâneascâ), Andon Kristo, GoranPushuticlu, Dina Cuvata. Di Dina cuvatalipseashti s-aspunem câ la aestâ andamusi,seara, la tsinâ, âlji vini arãu shi fu ananghi ta s-hibâ internatu tu spital. Âlji urâmu, cu aestâapuhii, ditu tutâ inima, multâ, multâ sânâtatialu Dina shi sâ s-toarnâ câtu ma ayonjea lalucrulu alui armâneascu tsi-lu avinâ di ahântsâanji cu ahâtu di mari mirachi shi pidimo.Tu soni Oliver Vujovic nâ spusi câ yinitoarea

andamusi cu mass-media armâneascâ va s-

hibâ tutù estaù shi va s-tsânâ Tirana tu mesluSumedru.Nai ma importantulù lucru tsi-lùfeatsimù tu aestâ andamusi fu atsea câ nâvidzumù shi nâ cunuscumù niheamâ ma ghiniatselji tsi lucrãmù tu mass-media armâneascâshi câ bâgãmù pi cali s-adrãmù ndoauâ lucrideadunù.Ashi s-nâ agiutâ Dumnidzã!

Tacu BABALI

PILISTERLU FRÂMTU Tu murdzishù shi loatù di-aratsi vimtu,Cara s-chiru di-sotslji ditù urdii,Unù pilisterù cu ocljiulù plâmtu,S-apânghisi la-mini cu nãdii.

Shi cu-atsea ditù soni-a lui umuti, La firidâ nji-avea agiumtâ,Sâ-sh ascapâ di cripãrli tuti, Duruta-lji banâ shi prisâmtâ.

Anda lu-aflaiù la geami, amânatù, Mi mutrea imirù sh-cu-angricari,Câftânda-nji, canda, cu unù suschiratù,S-lji-aflu nâ cali di-ascâpari.

Shi tu psânù chiro sh-chiru umutea,Ta sâ-lji si-ascapâ scumpa-lji njeatâ,Câ, nitsi io sh-ni canâ nu putea,S-lji-alâxeascâ atsea scriatâ.

Di dzerù ascurù shi niacumtinatù, Ditù inimâ di iarnâ greauâ, A pilisterlui suflitù fu curmatù,Sh-ti daima-asteasâ a lui steauâ.

Dumitru PICEAVA

8/7/2019 Bana Armânească - Nr35-36a

http://slidepdf.com/reader/full/bana-armaneasca-nr35-36a 14/15

14 Nr. 1-2 (35-36), 2004 BANA ARMÂNEASCÂ

Ma nâinti di tuti voiù ca sh-io, tu aradhaa mea, s-efhãristusescu ditù tutâ inimaa organizatorlorù di Sofia (InstitutluInternatsional di Presâ shi Chentrulù diprudhipsiri Media) shi tutùnâoarâ aatsilorù di la SEEMO (Organizatsia Me-dia ditù Notù-Datâ a Europâljei) cumùshi a atsilorù di la Ministerlu di externiali Austria ti thâmâsita idei tsi u avurâ tas-organizeadzâ aoa, Sofia, prota anda-musi cu atselji Armânji cari lucreadzâtu mass-media armâneascâ. Easti cadealithea unâ faptâ thâmâsitâ.Voiù tora s-aducù aminti câ pritùMass-media achicâsimù tuti ceareili icâtuti cãljiurli di informari shi influientsaria oaminjlorù shi maxus Radiolu,Televizia, cinematograflu, jurnali shirevisti,C.D-uri, etc.Ligatù di mass-media shi maxus di tutù

tsi easti nyrâpsitù marli istoric NicolaeIorga dzâtsea: “Câ putearea anyrâpseariljei ma cadârâ, ma vârtoasâdicâtù shcarpa (pishtireaua) easti” .La noi Armânjlji, dealugului a istoriiljei,

rolu a mass-media pânâ la câdearea acomunismolui putemù sâ spunemù câfu multu njicù.Tu cultura a Armânjlorù, ca s-fâtsemù

biani cu alti milets, documentili shimãrtiriili suntu psâni cu tuti câ pri limbaarmâneascâ s-anyrâpseashti shi s-publicâ literaturâ nâinti di anlu 1880.Va s-adutsemù aminti aoatsi

ânyrâpserli alù Teodor AnastasieCavalioti, unâ masti di mari simasii tuarada a nvitsatslorù armânji di laAcademia di Moscopole, cari tu anlu1770 tipusea Venetsia prota “Carti di

yivâsiri ” pri limba greacâ, tsi avea titlulùdi “Protopiria ” sh-cari pri ningâ textili

religioasi gârtseshtsâ, avea shi unùvocabularù di 1170 di zboarâ pi treiculoani, tu limbili greacâ, armâneascâshi arbinisheascâ.Unù altu nvitsatù armânù fu Daniil

Moscopoleanlu tsi scoasi cartea“ Nvitsâturâ introducãtoari ”.Constantin Ucuta tipusea Venetsia tu

anlu 1797, Noaua Pedagogii , ditùprifatsa a curi easi tru migdani câ sindridzea ta s-bagâ grailu armânescu calimbâ di predari tu sculii.

Gheorghe C.tin Roja, amintatù Bitulitipuseashti Buda, tu anlu 1809, unâ cartidi mari sinferù “ Micamea icâ mãsturiljeaa yivâseariljei armâneascâ”, nyrâpsitâcu yrami latineshtsâ.Mihai Boiagi, amintatù Budapesta tu

anlu 1780 da unù mari agiutorù tidishtiptarea a conshtiintsâljei natsionalâ

la Armânji. Elùt i p u s e a s h t iViena, tu anlu

1 8 1 3 ,cunuscuta a luiG r a m a t i c âarmânâ icâmacedo-vlahã .Tuti aesti

armânù cad e a l i t h e amãrtirii ali unâ

apreasâ minari culturalâ niavdzâtâ pânâtu atselù chiro tu Balcanji.Sigura câ, suntu multu ma multsâ

nvitsats armânji cari cilâstâsirâ ticreashtirea a limbâljei armâneascâ shi,tutnâoarâ, la dishtiptarea a sumenjiljeinatsionalâ a Armânjlorù.Lipseashti s-aspunemu câ minarea

culturalâ eara ahurhitâ nâinti didishcljidearea tu Machidunii a sculiilorùromâneshtsâ. Minarea di xanadishtiptaria sumenjljei natsionalâ la Armânji s-aveafaptâ di multu chiro shi nu putu ta s-hibâ asteasâ nitsi dupâ ardirea ali

Moscopole ditù anlji 1769 shi deapoiatu anlu 1788, cându fu dicutotaluiaspartâ icâ ardirea ali Gramustea. Tiaestâ furnjii Armânjlji, dupâ aestiaspârdzeri, s-arâspândirâ pri iu puturâtu lumi shi u loarâ di la capù, di pistitutù, alumta di tsâneari tru banâ a

miletiljei a loru, di la Venetsia shi Viena,di la Pesta, Timishoara shi ditù altipãrtsâ, ashi cumù aspunea GustavWeigand.Lipseashti s-adutsemù aminti marili

rolù tsi-lù avurâ fratslji Manakia tu mass-media armâneascâ shi balcanicâ. S-nu

agârshimù câ elji furâ protslji cari adrarâfilmi tu Balcanji. Di la elji nâ armasirâmulti caduri cu Armânji.S-nâ turnãmù la presâ shi sâ spunemù

câ tu ahurhita a etâljei XX tu peisagilupublicisticù armânescu inshirâ trumigdani ma multi bârnuri di poets shiscriitori cari featsirâ ta sâ s-amintâ unâvârtoasâ presâ armâneascâ shi aesta numash tu Machidunii mea sh-tu România,a curi thimiljiusitori eara, namisa di altsâ,George Murnu, Tache Papahagi, PericlePapahagi, Nicolae Batzaria, C-tin Ucuta,Nushu Tulliu, C. Belimace, G. Ceara,Nida Boga etc.Va s-aducù aminti tora ndauâ di revistili

tsi s-avea amintatâ tu atselù chiro: “Graibun”, Gazeta Macedoniei”, Deste-

ptarea, “Frãtsia ntru dreptate, “Foaiamacedo/românã”, Ecoul Macedoniei,“Calendar armânesc”, Aromânul,

Almanahul macedoromân, Flamburashi altili.

Aesti suntu mash ndoauâ di publicatsiili– cu banâ ma lungâ icâ ma njicâ – tsisi-ncljinarâ a pâstrariljei niaspartâ alimbâljei shi a adetslorù armâneshtsâ.Dupâ unâ ahurhitâ di etâ ahâtù di avutâ

atselji ditù soni dzãts di anji a mileniumluidoi s-pârâstisea oarfânù, ditù punctu divideari publicisticù.Aestu golù s-duchirâ borgi ta s-lu

umplâ ma multsâ Armânji ditù cari vas-adutsemù aminti: Constantin

Papanace, cari nyrâpsi ma multi cãrtsâdi analizâ di mari ahândami, ligati diistoria, di catandisea sh-di banaArmânjlorù, cãrtsâ cari furâ scoasi trumgdani di cãtrã fratili a luii CarolPapanace dupâ câdearea acomunismolui di România.Dupâ elù unlu di protslji Armânji cari

s-arcã tu alumta di pricunushtearea aArmânjlorù cumù sh-ti amintarea dindrepturi ti elji fu Iancu Perifan di Paris,cari scoasi ma multsâ anji revista “Faraarmâneascâ”. Dupâ psânù chiro VasileBarba scoasi Freiburg, ditù anlu 1984,revista “Zborlu a nostru”. Tu Americhiifu Nacu Zdru iara România mass-media ahurhi cu revista Deshteptarea,scoasâ ditù anlu 1990 di Hristu

Andamusea di Sofia organizatâ di SEEMOROLU A MASS-MEDIA

TU CULTURA A ARMÂNJLORÙ

8/7/2019 Bana Armânească - Nr35-36a

http://slidepdf.com/reader/full/bana-armaneasca-nr35-36a 15/15

BANA ARMÂNEASCÂ Nr. 1-2 (35-36), 2004 15

Cândroveanu cu agiutorù di laMinisterlu a Culturâljei shi a Cultiloru.Dupâ unù anù s-amintâ unâ emisii prilimba armâ-neascâ la Radio RomâniaInternatsional, emisii cari, ti amârtii nupoati ta s-hibâ avdzâtâ sh-di Armânjljiditù România. Tu Arbinushii, revistaFrãtsia , scoasâ di Jane Gusho, tu Rep.Machidunia revistiliFenix , scoasâ diNico Popnicola shiGrailu Armânescudi Dina Cuvata. Tiberius Cunia scoatiCunstantsa Revista di Literaturâ shistudii aromâne.Ahurhindalui cu anlu 1996 mi apufâsii

ta sâ scotù tru migdani unâ revistâarmâneascâ ti comunitatea a Armânjlorùdi România sh-di pisti tutù. Unâ revistâ

tu cari elji, Armânjlji sâ-sh spunâ mindu-ierli a lorù tu grailu pârintescu. Dupâcumù pistipsescu câ sâ shtii tu chirolu aanlui 1996 nu inshea unâ altâ revistâ icâs-avea dânâsitâ publicarea a lorù.Ditù ahurhitâ nâ bâgãmù tu umuti ca

tu padzinjli a revistâljei Bana Armâneascâs-hibâ ca thimeljiù zuyrâpsearea acatandisiljei a Armânjlorù di România shiditù alanti craturi ditù Balcanji, ta s-creascâ grailu armânescu cumù shiconshtiintsa natsionalâ a Armânjlorù dimileti ahoryea di alanti milets.Revista s-vru, ditù ahurhitâ, s-hibâ unâ

cronicâ a prudhipseariljei a limbâljeiarmâneascâ. S-hibâ unâ urminii, unâanãngãsãiri ti Armânji ta sâ-sh tinjiseascâshi sâ-sh creascâ limba, cultura, adetsli,areurli, ta s-bâneadzâ tu spiritùarmânescu.Anyrâpsitâ tu grailu armânescu, revista

sh-pripusi s-apudh ixeascâidentitatea ali unâetnii cari tu aestâetâ cunuscu unùascurù protsesùdi deznatsiona-

lizari shi asimilari.Unù semnu di tsispushù ma nâintieasti shi atselù câdi multi oriArmânjlji sh-

agârshirâ pânâ shi sâ zburascâ shi s-anyrâpseascâ tu grailu a strâpâ-pânjlorù a lorù.Tu padzinjli a revistâljei Bana

Armâneascâ va s-aflats zuyrâpsiti icâscoasi tru migdani problemili diidentitati natsionalâ shi atseali ligati dilimbâ shi pisti, adets, culturâ, istorii shipoliticâ, informatsii tu tsi mâtreashtibana culturalâ shi sotsialâ, masti shiinterviuri cu personalitãts – cumù shieseuri, fotoreportaj, plãsãri (creatsii)nali shi fârâ uidii, problemi di Rebusetc. – tuti sh-aflâ loclu tu padzinjli arevistâljei. Atsea tsi easti nai maimportantu easti câ apruchemù multidebuturi literari shi publicistitsi,dishtiptândalui ashi vrearea a tinirlorùta sâ nyrâpseascâ tu grailu armânescu.Tu padzinjli a revistâljei Bana

Armâneascâ debutarâ multsâ tiniriarmânji ditù cari adutsemù aminti: A.Gica, Aurica Piha, Irina Paris, MarianaCaciandoni, Sashu Yerândã (cariagiumsi protlu preftu armânù di Bituli),poetesili Tania Verioti, Aura Pasha,Mihaela Shutsu sh.a. Pri ninga aeshtsâtiniri publicarâ shi numi importanti a

banâljei culturalâ, shtiintsificâ shipoliticâ, ca prof. Gheorghe Zbuchea dila Universitatea Bucureshti, DinaCuvata di Scopia, Justin Tambozi (ex-senator), Jane Gusho (redactor-shef larevista Frãtsia di Tirana, acad. KopiKyciuc (membru ali Academia diAlbania, poeta Chira Iorgoveanu-Mantsu, Niculachi Caracota, poetlu

Vanghiu Dzega, Matilda Caragiu-Mariotseanu shi altsâ.Ahurhindalui cu anlu 1997, revista

Bana Armâneascâ duruseashti cafianù Premiili “Omlu a Anlui” shi“Premiili di Tinjii Bana Armâneascâ”,cari tinjisescu ahâtù gairetsli aArmânjlorù – oaminji di shtiintsâ, diculturâ, ama shi ditù alti tser-cljiuri –cari s-alumtarâ shi s-alumtâ tipâstrarea a areurlorù shi a adetslorù amiletiljei a lorù, câtù shi a niscântorùinshi cari nu tsânù di aestâ etnii, amacari lji-agiutâ Armânjlji cu zborlu sh-cu fapta.Avândalui totna ligâturi aleapti cu

comunitãtsli a Armânjlorù ditù ntreagalumi, revista Bana Armâneascâagiundzi tu mânjli a lorù ta sâ-lji

âmbârbâteadzâ, s-lâ aducâ amintiatsea câ elji au adets, au unâ isturii,unâ culturâ shi unâ limbâ tsi nulipseashti s-hibâ agârshiti canâoarâ.Revista Bana Armâneascâ fu scoasâ

România tu unâ catandisi multugreauâ, fu scoasâ cu pâradzlji aeditorlui shi a niscântorù oaminji cumari vreari ti Armânami. Cilâstâserlia editorlui furâ multu mãri shi eali furâfapti avândalui ca scupo tsânearea trubanâ limba-nâ pârinteascâ shi

creashtirea a ljei.Tutunâoarâ, zuyrâpsindalui, ahâtùcâtù-lji stãtu tu puteari, evenimentili ditùaestu chiro, ea easti shi unâ dealiheacronicâ a alushtoru evenimentiarmâne-shtsâ, s-poatâ s-agiutâ tuyinitorù scoatirea ali unâ dealihealuiistorii a Armânjlorù.Niavândalui sculii shi biserits cari s-

hibâ a noasti sh-iu predarea shi slujbilireligioasi sâ s-facâ pri limbaarmâneascâ, revista BanaArmâneascâ tsânu locù niheamâ tuaestu chiro shi di aesti mãri shiimportanti institutsi pritù cari poati sâs-tsânâ tru banâ unù populù.Revista Bana Armâneascâ s-

tipuseashti di patru ori tru anù. Eastitrimestrialâ, va dzâcâ, ari 32 di padzinjishi esù câti unâ njilji di cumãts di cafinumirù. Atselù ditù soni numir luscoasimù tu bitisita a anlui tsi tricu.Agiumsimù la numirlu 34. Cu agiutorlualù Dumnidzã vahi va s-potù s-u scotùma largu shi anlu aestu. Io aveamù tuumuti ta s-u scotù revista BanaArmâneascâ pânâ tu anlu 2006, ta s-axeascâ, va dzâcâ, dzatsi anji di banâ.S-nãdãimù câ va s-hibâ ashitsi.S-nâ agiutâ Dumnidzã!

Dumitru PICEAVA